Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną
Ćwiczenie 2 – orzecznictwo, poradnictwo i kwalifikowanie dzieci do placówek specjalnych – rola wczesnej interwencji terapeutycznej.
Orzekanie o niepełnosprawności
W Polsce istnieją różne procedury w orzecznictwie do celów edukacyjnych (dla dzieci),do celów rentowych (dla dorosłych) oraz w orzecznictwie dla celów poza rentowych, które pozwala uzyskać prawny status osoby niepełnosprawnej (dla dzieci i dorosłych).
Niepełnosprawność intelektualna diagnozowana jest zgodnie z czterema stopniami: „lekkim”, „umiarkowanym”, „znacznym” i „głębokim”.24 Ta czterostopniowa klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej używana jest głównie do celów edukacyjnych, a określony stopień niepełnosprawności intelektualnej może decydować o formie zalecanego nauczania. Orzekaniem do celów edukacyjnych zajmują się poradnie psychologiczno pedagogiczne PAŃSTWOWE.
Diagnoza stopnia intelektualnej niepełnosprawności jest ważna również przy orzekaniu niepełnosprawności do celów poza rentowych dzieci i dorosłych, gdyż tylko osoby z „umiarkowaną”, „znaczną” lub „głęboką” niepełnosprawnością intelektualną mogą zostać uznane za niepełnosprawne. Orzeczenia o niepełnosprawności do celów poza rentowych wydają zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. W przypadku osób powyżej16 roku życia zespoły wydają orzeczenia o jednym z trzech stopni niepełnosprawności: „lekkim”, „umiarkowanym” lub „znacznym”. Orzekanie o niepełnosprawności oraz działalność zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności reguluje ustawa o rehabilitacji. Odrębny system orzecznictwa ustalający uprawnienia do świadczeń rentowych (dla dorosłych) działa w ramach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Orzekanie o niepełnosprawności do celów rentowych opiera się na stwierdzeniu zdolności osoby do pracy
(częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy) oraz samodzielnej egzystencji, przy czym samo orzeczenie o niezdolności do pracy nie upoważnia automatycznie do renty.
Orzeczenie – jest w miarę stałe, powstaje jako konsekwencja wystawionych opinii.
Opinia – opis, specyfika, zalecenia pracy z dzieckiem
Zespół opiniujący – psycholog, lekarz, pedagog, może nauczyciel, rodzic, dyrektor placówki (jest nim najczęściej psycholog bądź pedagog), logopeda, lekarz specjalistyczny, doradca zawodowy
Obecnie w Polsce obowiązują dwa rodzaje orzecznictwa o niepełnosprawności, regulowane odrębnymi ustawami i prowadzone przez różne instytucje:
• do celów rentowych - orzecznictwo rentowe prowadzone przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i komisje lekarskie ZUS; należy jednak pamiętać, że orzecznictwo rentowe prowadzą także lekarze rzeczoznawcy i komisje lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) oraz komisje lekarskie podległe MON i MSWiA; orzecznik kwalifikuje osobę jako:
- częściowo niezdolną do pracy, jest to osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji;
- całkowicie niezdolną do pracy, jest to osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy;
- całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, jest to osoba, u której stopień naruszenia sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej pomocy i opieki innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
• do celów pozarentowych - orzecznictwo pozarentowe prowadzone przez zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności; osoba może mieć orzeczony:
- lekki stopień niepełnosprawności, zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu ze zdolnością, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne;
- umiarkowany stopień niepełnosprawności, zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;
- znaczny stopień niepełnosprawności, zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy tylko w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Uwaga: Orzeczenie o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie stanowi przeciwwskazania do podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy.
W zależności od czasu, kiedy powstała niepełnosprawność i od jej rodzaju, orzeczenia są wydawane na stałe (jeżeli wg wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy) lub na określony czas (jeżeli wg wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia).
Orzecznictwo rentowe i pozarentowe - zestawienie
| Dawny system orzecznictwa | System orzecznictwa (od 1 września 1997 r.) |
|---|---|
| Do celów rentowych | |
| III grupa inwalidzka | Częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania zawodowego |
| II grupa inwalidzka | Całkowita niezdolność do pracy |
| I grupa inwalidzka | Całkowita niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji |
Orzekanie o niepełnosprawności z ustawy (z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych)
Art. 3. 1. Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych ustawą:
1) znaczny;
2) umiarkowany;
3) lekki.
2. Orzeczenie ustalające stopień niepełnosprawności stanowi także podstawę do przyznania ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.
Art. 4. 1. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
2. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
3. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
4. Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.
5. Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby, o której mowa w ust. 1 lub 2, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:
1) przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
2) zatrudnienia w formie telepracy.
6. Kontrolę w zakresie spełniania warunku, o którym mowa w ust. 5 pkt 1, przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy.
Art. 4a. 1. Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.
2. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.
Art. 5. Orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:
1) całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2, i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
1a) niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
3) częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3, oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Art. 5a. 1. Osoby posiadające ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, o których mowa w art. 62, oraz orzeczenia, o których mowa w art. 5, mogą składać do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i wskazań, o których mowa w art. 6b ust. 3, dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.
2. W postępowaniu w sprawach, o których mowa w ust. 1, zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenie, w którym:
1) stopień niepełnosprawności określa się na podstawie przedłożonych orzeczeń, o których mowa w ust. 1, zgodnie z przepisami, o których mowa w art. 5 i 62;
2) wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3, ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.
3. Zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma prawo żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń, o których mowa w ust. 1, a organy te są obowiązane do ich udostępniania.
4. Od orzeczenia, o którym mowa w ust. 2, nie służy odwołanie.
…
Orzeczenie ma moc sprawczą, wydaje ją tylko państwowe poradnie.
Opnie mogą być zmienne, doradczą nie sprawczą.
Prawo do odwołania się opinii i orzeczenia – 14 dni. Jeśli chodzi o orzeczenie to po tym czasie nie można się odwołać. Dopiero po roku, przy uzyskaniu kolejnej opinii.
Podsumowaniem orzeczenia jest zasugerowanie wybranej placówki szkolnej.
Poradnictwo
Poradnictwo stanowi ogół poczynań różnych instytucji i organizacji, które zainteresowane są kwestią rozwoju i wychowania jednostki, w tym m.in. prawidłowego funkcjonowania rodziny. Dobitnie to zagadnienie ujmuje M. Trawińska (1985), stojąc na stanowisku, iż poradnictwo jest działaniem optymalizującym zachowania określonych podmiotów w różnych sferach ich społecznej bezradności, jak i pomoc w tych sferach, które dotknięte zostały dewiacją negatywną.
W owej refleksji nad poradnictwem zwraca zarazem uwagę fakt, iż dostrzega się jego rozwój i to zarówno pod względem treści i form, celów szczegółowych oraz zakresu działania. Można powiedzieć, że jest ono uprawiane nie tylko przez specjalistyczne placówki działające wyłącznie na tym polu, ale też stanowi integralną część pracy wielu innych instytucji o charakterze medycznym, oświatowym, prawnym, socjalnym itp. Jest również szeroko realizowane przez kościoły, stowarzyszenia społeczne, a nawet osoby prywatne, które stawiają sobie za cel niesienie pomocy innym ludziom w sytuacjach dla nich trudnych. Rozumiane w ten sposób poradnictwo stanowi zatem profesjonalną działalność programową specjalistycznych placówek lub „zwykłą", wręcz odruchową reakcję pomocową życzliwych osób. W tym kontekście jest ono w swym najogólniejszym zarysie zjawiskiem, które w literaturze przedmiotu można ująć wzorem oddającym zbiór zdarzeń: udzielanie porady-otrzymanie porady (zob. A, Kargulowa, 1996, aib).
Tak odczytane poradnictwo ma w swych zamierzeniach ułatwiać pewnym jednostkom (szerzej - ich rodzinom) włączenie się do aktywnego uczestnictwa w życiu indywidualnym i zbiorowym, pełnienie adekwatnych ról społecznych oraz osiągnięcie niezbędnego poziomu autonomii i poczucia podmiotowości. W tej relacji jest ono działalnością zarówno o charakterze informacyjnym, dydaktycznym, interwencyjno-wyprzedzającym, jak i resocjalizacyjnym.
Termin „poradnictwo" występuje w różnym kontekście:
Doradztwo - to poradnictwo występuje w rodzinie, w grupie rówieśniczej, w kręgu zawodowym (itp.), a także w społeczności lokalnej. Osoby, które udzielają takiej porady, wykorzystują własne doświadczenie życiowe i posiadaną wiedzę. Mogą to być jednostki, które znalazły się w podobnej sytuacji życiowej i w jakiś sposób poradziły sobie już z trudnościami i dzielą się zdobytą mądrością życiową. W sytuacjach celowo zorganizowanych doradca jest profesjonalnie przygotowany, a zarazem „otwarty" do udzielenia porady. Oprócz wiedzy specjalistycznej posiada na ogół pewne doświadczenie życiowe. Jest to nie tylko pedagog, psycholog, ale także lekarz, prawnik oraz pracownik socjalny. Tak szeroki zakres specjalizacji wynika stąd, że zarówno prawidłowy rozwój jednostki, jak i prawidłowy układ stosunków wewnątrz małżeńskich i wewnątrzrodzinnych ściśle się ze sobą wiążą i wykazują wielorakie wzajemne uwarunkowania
Wspomaganie (wspierania) - Skupia ono działalność specjalistów reprezentujących różne dyscypliny wiedzy oraz inne osoby. Zwykle porady udziela doradca, którego kompetencje i status społeczny określają: rodzaj poradnictwa jako układu stosunków opartego na więzi nieformalnej, który występuje spontanicznie, oraz jako działania opartego na więzi formalnej - w sytuacjach celowo zorganizowanych.
Poradnictwo obejmuje problemy: pojedynczych osób, grup i systemu. W takim razie należy poszukiwać związków problemów jednostki w grupach, instytucjach, w środowisku zamieszkania, w społeczeństwie (globalnie).
W czym wyraża się poradnictwo w procesie rewalidacji? Jest to pomoc w rozwiązywaniu trudnych, indywidualnych życiowych problemów poszczególnych osób (ich rodzin) wynikających z niepełnosprawności (choroby) oraz działania profilaktyczne i wczesna interwencja dotycząca uszkodzeń, niesprawności - upośledzeń, czy też zapobieganie występowaniu dodatkowych (wtórnych) zaburzeń. ((Można przyjąć, że wspomaganie osoby niepełnosprawnej w rozwiązywaniu przez nią sytuacji problemowych oznacza swego rodzaju „równoważenie majoryzujące" - stanowiące podstawę psychicznego, społecznego i zawodowego przystosowania człowieka.))
Z kolei szeroko pojętym celem działań profilaktycznych jest eliminacja ryzyka lub ograniczenie wpływu uszkodzenia, niesprawności. Służyć mają temu m.in.: monitorowanie zaburzenia na różnych etapach rozwoju, opieka nad osobami z grup wysokiego ryzyka itp. Poza działaniami mającymi na celu zapobieganie uszkodzeniom i (lub) niepełnosprawnościom niezbędne są kroki zmierzające do wykrycia, diagnozowania i leczenia uszkodzeń we wczesnym etapie oraz realizacji programów rehabilitacji psychospołecznej. Wymagane są tu też wczesne działania edukacyjne adresowane do jednostki oraz kreowanie świadomości problemu w rodzinie i w zainteresowanych kręgach społeczeństwa.
Oznacza to, że poradnictwo obejmuje swoim zakresem taki układ stosunków jednostki z innymi elementami środowiska (w określonym momencie czasowym), który jest niekorzystny ze względu na dobro jednostki i (lub) środowiska.
Rodzaje poradnictwa:
Poradnictwo genetyczne
Poradnictwo rodzinne
Indywidualne poradnictwo dla osób niepełnosprawnych
Poradnictwo zawodowe
Kwalifikowanie dzieci do placówek specjalnych – rola wczesnej interwencji terapeutycznej
Zakwalifikowanie jest rozpoczęciem okresu wnikliwej obserwacji dziecka, aby ewentualnie zdecydować czy nie zostało skierowane błędnie do wymienionej w orzeczeniu formy kształcenia specjalnego. Na wniosek szkoły można powtórnie po kilku miesiącach dokonać rewizji badań. Rodzice mają prawo odwołania się do od pierwszej decyzji w ciągu 14 dni. Mogą również uzyskać prawo do spowodowania badań w celu rekwalifikacji dziecka. Po powtórnych badaniach orzeczenie nie podlega odwołaniu.
Wstępne wykrywanie dzieci podejrzanych o niedorozwój umysłowy przewidywane było w programie czynnej opieki zdrowotnej w Polsce. Konsekwencją uzyskanych diagnoz miało być przystąpienie do indywidualnych programów leczniczych i rewalidacyjnych w określonych zespołach. Wyróżniono 11 grup dyspanseryjnych dla poszczególnych kategorii zaburzeń:
dzieci z ryzyka okołoporodowego
dzieci z wadami wrodzonymi
z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania i ze stanami niedoborowymi
z zaburzeniami w rozwoju somatycznym i psychicznym, gdzie mieści się niedorozwój umysłowy z trwałymi czynnościowymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego
z wadami i chorobami narządu wzroku
z przewlekłymi chorobami jamy nosowo-gardłowej i uszu, z zaburzeniami słuchu i mowy
z przewlekłymi chorobami układu nerwowego
z chorobami układu krążenia, chorobą reumatyczną i chorobami tkanki łącznej
dzieci z przewlekłymi chorobami układu moczowego
z trwałymi uszkodzeniami narządu ruchu
z innymi chorobami przewlekłymi wymagającymi czynnej opieki jak: choroby metaboliczne, choroby przysadki mózgowej i podwzgórza, choroby tarczycy i inne.
Więcej jest w załącznikach…
Klasyfikacja do placówek specjalnych:
- stopień niepełnosprawności
- wiek
- typ zaburzenia