Układ sympatyczny
Układ nerwowy dzieli się na dwa odrębne układy:
Ośrodkowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy podporządkowany jest ośrodkowemu układowi nerwowemu poprzez związany z nim system połączeń nerwowych.
Obwodowy układ nerwowy dzieli się na dwa zasadnicze układy:
Układ somatyczny (animalny)
Układ autonomiczny
Układ somatyczny jest zależny od naszej woli i pozwala na wykonywanie dowolnych czynności. Układ autonomiczny nie jest podporządkowany naszej woli.
Układ autonomiczny dzieli się na dwa przeciwstawne układy tj.
układ sympatyczny zwany adrenergicznym lub współczulnym
układ parasympatyczny zwany cholinergicznym lub przywspółczulnym
Podstawowa różnica pomiędzy układem somatycznym i autonomicznym polega na tym, że w układzie autonomicznym istnieją tzw. zwoje wegetatywne (niezależne od naszej woli), które pełnią funkcje przekaźnikowe. Tych zwojów nie ma w układzie animalnym.
Autonomiczny układ nerwowy reguluje czynności wszystkich narządów wewnętrznych. Stan pobudzenia w ośrodkach autonomicznych powoduje wyzwolenie impulsu nerwowego, który przedostaje się za pomocą nerwów autonomicznych do ich zakończeń, znajdujących się w narządach wykonawczych.
W zakończeniach nerwowych wytwarzane są określone substancje chemiczne zwane neurohormonami inaczej neuromediatorami, neuroprzekaźnikami lub neurotransmitterami, które działają na określone receptory i tym samym wywołują określone reakcje.
W obydwu układach czynnikiem warunkującym przenoszenie bodźców są tzw. neuromediatory.
W układzie somatycznym takim neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina. W układzie autonomicznym istnieje zróżnicowanie w zależności czy jest to włókno przedzwojowe czy też pozazwojowe. We włóknach przedzwojowych przekaźnikiem jest acetylocholina. W układzie autonomicznym parasympatycznym przekaźnikiem także jest acetylocholina. W układzie sympatycznym występuje inny neurohormon, którym jest noradrenalina, a także w niewielkim stopniu adrenalina.
Układ nerwowy
OUN
CUN Obwodowy układ nerwowy
Centralny układ nerwowy wszystkie mięśnie na obwodzie
Mózg i rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy
Układ somatyczny, animalny Układ autonomiczny
Zależny od naszej woli Niezależne od naszej woli
(acetylocholina)
Układ autonomiczny
Układ sympatyczny układ parasympatyczny
Adrenergiczny cholinergiczny
Współczulny przywspółczulny
Teoria receptorowa
Wg tej teorii działanie leków polega na tym, że łączą się one z określonymi, wybiórczo reagującymi strukturami białkowymi zwanymi receptorami, które swoiście wiążą cząsteczkę leku, czego wynikiem jest określony efekt farmakologiczny.
Powinowadztwo leku do receptora – jest to stopień dopasowania leku do receptora.
Aktywność wewnętrzna – jest to zdolność leku do pobudzenia receptora i wyzwolenia określonego efektu farmakologicznego.
Agonista (ligand) – jest to lek mający powinowadztwo do receptora i mający aktywność wewnętrzną w następstwie czego dochodzi do wyzwolenia określonego efektu farmakologicznego.
Antagonista – jest to lek mający powinowadztwo do receptora, ale nie mający aktywności wewnętrznej, następstwem czego jest blokowanie receptora i uniemożliwianie tym samym wyzwolenia efektu właściwego agoniście. Jest to tzw. antagonizm kompetycyjny.
Synapsa – jest to styk między komórkami nerwowymi (neuronami) w OUN, w zwojach oraz między neuronem a komórką efektora (narządu wykonawczego). W synapsie następuje przekazanie stanu czynnościowego z komórki na komórkę (przekaźnictwa synaptyczne). Synapsa składa się z błony presynaptycznej, która należy do zakończenia nerwowego, szczeliny synaptycznej i błony postsynaptycznej, tj. błony następnej komórki. W kolbce synaptycznej znajdują się pęcherzyki synaptyczne zawierające mediator.
UKŁAD AUTONOMICZNY SYMPATYCZNY (WSPÓŁCZULNY)
Włókno przedzwojowe włókno pozazwojowe
Acetylocholina noradrenalina
Receptor N – nikotynowy receptory adrenergiczne α i β
W tym układzie występują trzy rodzaje włókien nerwowych: włókna przedzwojowe, zwój włókien nerwowych, włókna pozazwojowe.
Jest to tzw. układ stresu (walka i ucieczka). Jest on aktywny w czasie stresu i powoduje następujące reakcje organizmu:
wydzielanie małej ilości gęstej śliny,
szybsza praca serca,
zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie,
rozszerzenie źrenic,
rozkurcz mięśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji),
stroszenie włosów,
wydzielanie potu na dłoniach,
reakcja "walcz albo uciekaj",
rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki moczowej (trzymanie moczu),
pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki),
wzmaga skurcz mięśni gładkich,
zwiększa agregację płytek krwi (trombocytów),
zahamowanie perystaltyki jelit,
podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych,
rozkurcz mięśni gładkich naczyń skórnych (skóra ciepła i czerwona),
skurcz mięśni gładkich naczyń mięśni szkieletowych (szybsze zaopatrywani mięśni w tlen),
zwiększenie oporu obwodowego w naczyniach tętniczych,
wydzielanie łez,
rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach,
zwiększenie wydzielania reniny,
UKŁAD AUTONOMICZNY PARASYMPATYCZNY (PRZYWSPÓŁCZULNY, CHOLINERGICZNY)
Włókno przedzwojowe włókno pozazwojowe
Acetylocholina acetylocholina
Receptor receptor
N – nikotynowy N – nikotynowy
M – muskarynowy M – muskarynowy
W tym układzie występują trzy rodzaje włókien nerwowych: włókna przedzwojowe, zwój włókien nerwowych, włókna pozazwojowe.
Lokalizacja układu
Pień mózgu
Trzustka pęcherz moczowy płuca serce żołądek jelita wątroba
Działa przeciwstawnie do układu współczulnego. Odpowiedzialny jest za odpoczynek organizmu i poprawę trawienia.
Jest on aktywny w czasie odpoczynku i powoduje następujące reakcje organizmu:
zwężanie źrenicy,
wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny,
hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu),
zwężanie oskrzeli,
rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi,
nasilanie skurczów przewodu pokarmowego,
kurczenie pęcherza moczowego,
wzrost wydzielania insuliny,
Leki układu adrenergicznego działają za pośrednictwem receptorów. Receptor adrenergiczny jest błonowym białkiem integralnym składającym się z dwóch części: receptora α i receptora β.
W zakończeniach nerwów autonomicznych mamy dwa rodzaje postsynaptycznego receptora α: α1 i α2. Oraz dwa rodzaje postsynaptycznego receptora β1 i β2.
W obrębie synapsy adrenergicznej znajdują się presynaptyczne receptory α2 i β1.
Podstawą podziału adrenoreceptorów jest względna selektywność powinowadztwa do nich agonistów i antagonistów.
Receptory których wrażliwość w stosunku do amin katcholowych maleje w kolejności:
Noradrenalina > adrenalina > izoprenalina
Są nazywane receptorami α.
Natomiast odwrotny stopień wrażliwości charakteryzuje receptory β.
W tej grupie wyróżnia się leki o działaniu bezpośrednim, czyli łączące się z odpowiednim postsynaptycznym receptorem adrenergicznym i wyzwalające reakcje charakterystyczne dla układu współczulnego o działaniu pośrednim. Wzmagają wydzielenie noradrenaliny z neuronów noradrenergicznych. To grupa leków o działaniu pośrednim. Są to leki hamujące resorpcję zwrotną noradrenaliny przez błonę presynaptyczną do kolbki synaptycznej, w wyniku czego zwiększa się stężenie noradrenaliny w otoczeniu receptora. To z kolei prowadzi do stymulacji adrenergicznej.
Podział leków ze względu na sposób działania:
leki pobudzające układ sympatyczny – sympatykomimetyki – sympatykotoniki
leki porażające układ sympatyczny – sympatykolityki
leki pobudzające układ parasympatyczny – parasympatykomimetyki – parasympatykotoniki
leki porażające układ parasympatyczny – parasympatykolityki
leki porażające zwoje układu wegetatywnego – jady zwojowe – gangioplegiki
sympatykotonik +
układ sympatyczny
sympatykolityk –
AUN
układ parasympatyczny parasympatykotonik +
parasympatykolityk –
Leki układu współczulnego stosuje się w stanach:
podciśnienia – hipotonii
zapaści
wstrząsu – o różnym podłożu
Leki te powodują wzrost ciśnienia krwi, tego typu leki nazywamy hypertensyjnymi. Tak głównie działają leki α – adrenergiczne i leki α – i β – adrenergiczne. Wyróżniamy jeszcze leki β – adrenergiczne.