Forma państwa. Kontrowersje wokół pojęcia typ państwa.
Forma państwa -składa się na nią całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa. Składają się na nią trzy elementy:
forma rządów – ogół organów naczelnych państw i stosunki między nimi. Rozróżniamy dwie formy państwa: (zewnętrzne)
monarchię – rozróżniamy ją na nieograniczoną (absolutne) i ograniczoną (konstytucyjne) Księstwo Monaco, Szwecja, Norwegia, W.B
republikę – pojawia się w okresie wielkich zrywów rewolucyjnych; oparta na rządach ogółu.
Systemy relacji między głównymi podmiotami rządzenia:
system przewagi władzy ustawodawczej – zwierzchność władzy ustawodawczej nad kolegialną władzą wykonawczą, rozbudowanie różnych form demokracji. Np. Szwajcaria. Władza wykonawcza znajduje się pod stałą kontrolą parlamentu
system równowagi władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej – władze wypływają na siebie wzajemnie w celu korygowania zachowania we wzajemnych stosunkach. Parlament pochodzi z wolnych wyborów a rząd z jego łona. Np. Wielka Brytania.
system rozdziału władzy ustawodawczej od władzy wykonawczej – władza wykonawcza i ustawodawcza pochodzi z oddzielnych wyborów powszechnych. Jest to rozdzielenie władzy aby nie potrzebie sobie nie wchodziły w interesy, np. USA. Nie występują wojny polityczne .
system totalitarny – ma charakter republikański, stworzony specjalnie dla władzy jednej osoby lub grupy osób, którzy doszli do władzy wykorzystując istniejące już instytucje.
reżim polityczny – ogół metod, jakimi posługuje się władza państwowa w stosunkach z ludnością, a także zasady jakimi się ona kieruje w tych stosunkach ( wchodzą w to również metody działania partii politycznych, stosunki z władzą państwową, zasady funkcjonowania ważniejszych organizacji społecznych). Wyróżniamy trzy reżimy:
demokratyczny – kryteria brane pod uwagę: demokratyczny system rządów ( kontrolowany, zbudowany na demokracji przedstawicielskiej, odpowiedzialny przed społeczeństwem); wolne wybory powszechne; system polityczny oparty na pluralistycznej partyjności; zapewniona wolność prasy i przekonań; zapewniona wolność i swobody obywatelskie.
Autorytarny – ustrój polityczny o dyktatorskich cechach, występuje w społeczeństwach mniej rozwiniętych ekonomicznie i słabo wykształconej tradycji demokratycznej. Cechy: rządy jednostki lub grupy osób; nasilenie policyjnych metod rządzenia; ideologiczne wywyższanie państwa nad prawami jednostki i społeczeństwa; eksponowanie ideałów dyscypliny, autorytetu, obowiązków, w przeciwieństwie do wolności i praw jednostki; opieranie polityki i ideologii na rasizmie i nacjonalizmie.
totalitarny – klasyczna forma wykształciła się we Faszystowskich Niemczech i Rosji Radzieckiej w XX wieku. Cechy: oficjalna ideologia; masowa partia kontrolowana przez oligarchię; monopol rządu na broń; rządowy monopol na środki masowego przekazu; terrorystyczny system policyjny .
ustrój terytorialny państwa – wiąże się z podziałem kraju na mniejsze jednostki administracyjne, służy to lepszemu sprawowaniu funkcji publicznych. Dzielimy go na dwie części:
państwa unitarne – jednolitość terytorialno-polityczna wspólnoty; charakteryzuje się zwartą strukturą i organizacją, nie występują znamiona znacznej samodzielności. Istnieje wspólna, wyższa dla części składowych władza centralna ( większa decyzyjność jest na szczeblu władzy centralnej) oraz jednolity system organów państwowych. Struktury terytorialne są podporządkowane. Np. Polska, Czechy, Słowacja, Chorwacja, Francja.
państwa federalne (związkowe) – zespolenie wspólnoty terytorialno-politycznej, charakteryzuje się złożonym organizmem państwowym składającym się z różnych jednostek państwowych o znacznym stopniu niezależności. Stanowią swoisty związek państw , które częściowo zrzekają się suwerenności na rzecz państwa federalnego. Władza publiczna jest podzielona między władze federacji a członków federacji. Np. Szwajcaria, Rosja, Niemcy, USA, Kanada, Meksyk, Argentyna, AUSTRIA.
Unia personalna – posiadanie jedynie wspólnego monarchy. Np. Związek Polski i Saksonii 1697-1763 r.
Unia realna – dwa lub więcej państw powiązanych jest dodatkowo (po za monarchą) przez posiadanie wspólnych organów władzy ustawodawczej i sądowniczej, niekiedy również skarb labo wojsko oraz przez podobieństwa ustrojowe. Jest formą bliska federacji. Np. Polska z Litwą.
Konfederacja – to warunkowy związek państw w którym każde zachowuje swoją niezależność zwykle gwarantowaną przez jednomyślne podejmowanie decyzji.
Centralizacja – koncentracja władzy politycznej na szczeblu centralnym państwa. (jedność narodowa, jednolitość, równość, dobrobyt)
Decentralizacja – rozszerzenie autonomii lokalnej w wyniku przekazania kompetencji i obowiązków przez organy centralne. (uczestnictwo, zdolność relacji, legitymizacja, wolność)