| CHOROBA I PRZYCZYNY | OBRAZ PATOMORFOLOGICZNY | OBJAWY |
|---|---|---|
1.Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) -złożona choroba o pochodzeniu wieloczynnikowym (cz. Genetyczne, hormonalne i środowiskowe) -Kryteria klasyfikacji (4 spełnione kryteria ustalają rozpoznanie SLE):
-p/c p/jądrowe (ANA): p/ DNA, p/ histonom, p/niehistonowym białkom związanych z RNA, p/ag jąderkowym (wykrywanie metoda pośredniej immunofluorescencji) |
-najbardziej charakterystyczne zmiany morfologiczne wynikają z odkładania się kompleksów immunologicznych w poszczególnych tkankach (ostre zapalenie małych naczyń, ogniska nacieków z komórek jednojądrzastych, złogi włóknika) -ostre zmartwiające zapalenie naczyń (martwica i złogi włóknika w ścianie naczynia zawierającego przeciwciała, DNA, fragmenty dopełniacza oraz fibrynogen; okołonaczyniowy i śródścienny naciek białokrwinkowy ; w fazie przewlekłej w naczyniach występuje włókniste pogrubienie ze zwężeniem światła) -skóra (rumieniowate lub grudkowo-plamkowe wykwity na wyniosłościach jarzmowych oraz na grzbiecie nosa), ekspozycja na światło słoneczne wzmaga rumień; histologicznie: rozpływne zwyrodnienie błony podstawnej naskórka, obrzęk w miejscy połączenia skórno-naskórkowego oraz naciek z komórek jednojądrzastych wokół naczyń krwionośnych i przydatków skóry; złogi Ig oraz dopełniacza na połączeniu skórno-naskórkowym -zajęcie stawów (obrzęk i nieswoisty naciek z komórek jednojądrzastych w błonach maziowych) -zajęcie ośrodkowego układu nerwowego (ogniskowe ubytki neurologiczne i/lub objawy neuropsychiatryczne), niezapalna proliferacja błony wewnętrznej w małych naczyniach, która może być związana z uszkodzeniem śródbłonka przez przeciwciała antyfosfolipidowe -śledziona (włókniste pogrubienie torebki, rozrost grudek z licznymi komórkami plazmatycznymi w miazdze czerwonej , pędzelkowate tętniczki środkowe wykazują charakterystyczne pogrubienie i włóknienie okołonaczyniowe, tworzące zmiany tzw. Łupin cebuli -osierdzie i opłucna (surowiczy wysięk w ostrej fazie, wysięk włóknika, zmatowienie błon w fazie przewlekłej) -zajęcie serca, gł. w postaci zapalenia osierdzia; zmiany zastawkowe= zapalenie wsierdzia Libmana-Sacksa; niebakteryjne brodawkowate zapalenie wsierdzia (nieregularne brodawki po obu stronach zastawek); kliniczne i anatomiczne wykładniki choroby tętnic wieńcowych -zajęcie nerek, zapalenia kłębuszkowe- złogi kompleksów DNA/anty-DNA w kłębuszkach powodujące odpowiedź zapalną: proliferacja kom. śródbłonka, mezangium i/lub nabłonka, w ciężkich przypadkach martwicę kłębuszków; toczniowe mezangialne zapalenie kłębuszkowe nerek (klasa II); ogniskowe zapalenie kłębuszkowe nerek (klasa III); rozlane rozplemowi zapalenie kłębuszków nerek (klasa IV) rozplem śródbłonków i mezangium obejmujący cały kłębuszek, rozlana nadmierna komórkowość kłębuszków z powstawaniem półksiężycowatych zrostów z komórek nabłonka, które wypełniają przestrzeń Bowmana; pogrubienie ścian włośniczek: sztywne „pętle drutu”; PODŚRÓBŁONKOWE ELEKTRONOWO GĘSTE ZŁOGI KOMPLEKSÓW IMMUNOLOGICZNYCH; bliznowacenie; błoniaste zapalenie kłębuszków nerek (klasa V) rozlane pogrubienie ściany włośniczek -płuca (włóknienie śródmiąższowe i zapalenie opłucnej) -wątroba (nieswoiste zapalenie przestrzeni bramnej) |
-1/2500 osób (9 razy częściej u kobiet) -2-3 dekada życia -Skłonność do zakrzepicy żylnej i tętniczej, małopłytkowości oraz nawracających poronieniom samoistnych -zaczerwienie w kształcie motyla na twarzy, gorączka, zapalenie stawów, opłucnowy ból w klatce piersiowej, nadwrażliwość na światło -przebieg krańcowo zmienny -objawy zależą od zajętych narządów |
2.RZS -uogólniona przewlekła choroba zapalna zajmująca wiele tkanek, a przede wszystkim atakująca stawy i wywołującą nieropne rozplemowi zapalenie błony maziowej, które często prowadzi do zniszczenia chrząstki stawowej i leżącej poniżej kości -młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów: idiopatyczne, występuje u dzieci, heterogenna grupa chorób, NISZCZĄCA NATURA ZAPALENIA STAWÓW; kilkustawowa- stawy kolanowe, łokciowe, skokowe; choroba Stilla- ostry początek gorączkowy z towarzyszącymi objawami ogólnymi, w tym leukocytozą, powiększeniem wątroby, śledziony i węzłów chłonnych oraz rumieniem |
-zapalenie stawów, przede wszystkim zajmujące małe stawy dłoni i stóp (stawy bliższe międzypaliczkowe oraz śródręczno-paliczkowe), stawy skokowe, kolanowe, nadgarstki, łokcie i bark, zajęcie kręgosłupa (tylko górny odcinek szyjny) - w zajętych stawach: przewlekłe zapalenia maziówki (rozrost kom. maziówki, gęsty naciek z kom. zapalenia- limf. T CD4+, kom. plazmatyczne, makrofagi- wokół naczyń maziówki, zwiększona liczba naczyń ze względu na angiogenezę, obecność granulocytów obojętnochłonnych i organizujących się złogów włóknika na powierzchni maziówki i w przestrzeni stawowej, wzmożona aktywność osteoklastów w leżącej poniżej kości, prowadząca do penetracji maziówki i zniszczenia kości -łuszczka= PANNUS: utworzona z proliferujących kom. wyścielających maziówkę z domieszką komórek nacieku zapalnego, ziarniny oraz włóknistej tkanki łącznej (gładka błona maziowa przekształca się w bujne, obrzęknięte, pierzaste uwypuklenie) -„wrzecionowaty” obrzęk bliższych stawów międzypaliczkowych -chrząstka stawowa przylega do łuszczki i ulega erozji, a z czasem zniszczeniu -zwłóknienie i nawapnienie łuszczki wypełniającej jamę stawową, co może spowodować nieodwracalne usztywnienie stawu -cechy radiologiczne: wysięk w jamie stawowej, osteopenia z ubytkami, zwężenie jamy stawowej, utrata chrząstki stawowej -charakterystyczne zniekształcenia: odchylenie promieniowe nadgarstka, łokciowe odchylenie palców, zgięcie z przeprostem palców (łabędzia szyja, butonierka) -reumatoidalne guzki podskórne: ¼ pacjentów, powierzchnia prostowników przedramienia, rzadko płuca, śledziona, serce, aorta; są twarde, niebolesne, owalne lub okrągłe, śred. 2 cm; obraz mikroskopowy: w części centralnej martwica włóknikowata otoczona palisadą makrofagów, otoczonych przez ziarninę -zespoły naczyniowe: u pacjentów ze znacznymi nadżerkami, guzkami reumatoidalnymi i wysokim poziomem czynnika reumatoidalnego (RF- krążące IgM, które wiążą się z IgG); ostre zmartwiające zap. naczyń, włóknikowe zap. opłucnej lub osierdzia, włóknienie śródmiąższowe płuc -zmiany oczne: zapalenie błony naczyniowej oraz zap. rogówki i spojówki |
-od 3 do 5 razy częściej wśród kobiet -szczyt zapadalności pomiędzy 2 i 4 dekadą życia -symetryczne zajęcie wielu stawów -objawy ogólne: osłabienie, męczliwość, stany podgorączkowe -podstępny początek: bóle i sztywność stawów, zwłaszcza rano -postęp choroby, stawy powiększają się, a ruchomość zostaje ograniczona, z czasem zniekształcenie -zajęcie naczyń kończyn może wywołać objaw Raynaud i przewlekłe owrzodzenie kończyn -sterylny, mętny płyn stawowy o zmniejszonej lepkości, słabe tworzenie strątów śluzowych, granulocyty obojętnochłonne z wtrętami -długość życia skrócona średnio o 3-7 lat -jest przyczyną wtórnej skrobiawicy |
3.Zespół Sjogrena -jednostka kliniczno-patologiczna charakteryzująca się suchością oczu (keratoconjunctivitis sicca) i suchością w ustach (xerostomia), które są spowodowane przez immunologicznie wywołane zniszczenie gruczołów łzowych i ślinowych -izolowana choroba (postać pierwotna) lub choroba towarzysząca innym chorobom autoimmunizacyjnym- najczęściej RA (postać wtórna) -choroba autoimmunizacyjna, w której pierwotnym celem jest nabłonek przewodów gruczołów wydzielania zewnętrznego, występuje też nadrekatywność limfocytów B (p/c p/jądrowe oraz RF) -większość pacjentów ma autoprzeciwciała przeciw antygenom SS-A (Ro) i SS-B (La) rybo nukleoproteiny (RNP) |
-cel pierwotny: gruczoły łzowe i ślinianki, niekiedy też inne gruczoły np. w nosogardle i górnych drogach oddechowych oraz pochwie -w zajętych tkankach gęsty naciek limfocytarny (aktywne limfocyty T CD 4+ i kom. plazmatyczne), czasem grudki chłonne z centrami rozrodczymi -zniszczenie pierwotnej architektury narządu -zniszczenie gruczołów łzowych: brak łez -> wysuszenie nabłonka rogówki -> zapalenie, nadżerki, owrzodzenie (keratoconjuctivitis) -jama ustna: brak wydzieliny gruczołów ślinowych -> zanik błony śluzowej -> zapalne pęknięcia i owrzodzenia (xerostomia) -> przedziurawienie przegrody nosa -zajęte drogi oddechowe: wtórne zapalenie krtani, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc -25 % pacjentów: choroba zajmuje OUN, skórę, nerki (zapalenie śródmiąższowe), mięśnie |
-90% przypadków: kobiety pomiędzy 35 a 45 rż. -suchość w ustach, brak łez -powiększone ślinianki z powodu nacieków limfocytarnych -objawy pozagruczołowe: zapalenie maziówki, włóknienie płuc, neuropatia obwodowa -u 60% pacjentów z zespołem Sjogrena występuje inna choroba autoimmunizacyjna np. RA -istnieje 40-krotnie wyższe ryzyko rozwoju chłoniaka nieziarniczego z limfocytów B (Chłoniami z komórek płaszcza MALT lymphomas) |
4.Twardzina (scleroderma; SS-systemic sclerosis) -nadmierne włóknienie w całym organizmie (95% przypadków zajęcie skóry, ale też zajęcie narządów wewnętrznych – przewodu pokarmowego, płuc, nerek, serca, mięśni szkieletowych) -dzieli się na 2 grupy zależnie od objawów klinicznych: 1. Twardzina uogólniona: rozległe zajęcie skóry, szybka progresja, wczesne zajęcie trzew 2. Twardzina miejscowa: niewielkie zajęcie skóry, często ograniczone do palców i twarzy, zajęcie trzew następuje późno, często zwana zespołem CREST -> wapnica (calcinosis), objaw Raynaud, zaburzenia ruchomości przełyku (esophagus), twardziny skóry palców (sclerodactyly), rozszczerzenie drobnych naczyń (teleangiectasia) -ANA: p/topoizomerazie I DNA (anty-Scl 70) -> większe prawdopodobieństwo choroby bardziej agresywnej , p/c antycentromerowe -> twardzina miejscowa, łagodny przebieg |
-pobudzenie fibroblastów i nadmierne włóknienie (nadmierne pobudzenie układu immunologicznego i uszkodzenie mikrona czyń) -skóra: rozległe stwardniałe zaniki skóry, szerzą się proksymalnie; zajete obszary skóry: obrzęki oraz nacieki okołonaczyniowe złożone z limfocytów T CD4+; włośniczki i małe tętnice: pogrubienie blaszki podstawnej, uszkodzenie komórek śródbłonka, częściowe zamknięcie światła; postęp choroby: włóknienie skóry właściwej, prowadzące do jej silnego związania z tk. podskórną, znaczne nagromadzenie zbitego kolagenu w skórze właściwej z jednoczesnym ścieńczeniem naskórka, zanikiem przydatków skórnych oraz szklistym pogrubieniem ściany tętniczek i włośniczek skórnych; CREST -> ogniskowe i czasem rozsiane podskórne zwapnienia; zaawansowane stadium: szponiaste palce, z ograniczeniem ruchomości w stawach, a twarz przybiera maskowaty wygląd, owrzodzenia skórne i zmiany zanikowe w paliczkach dalszych -przewód pokarmowy: 90% pacjentów, zanik i zastępowanie błony mięśniowej przez pokłady kolagenowo-włókniste, najczęściej zajęty jest przełyk (dolne 2/3 usztywnione), zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku -> zarzucanie żołądkowo-przełykowe -> metaplazja Barreta ; śluzówka jest ścieńczała, mogą wystąpić owrzodzenia oraz nadmierna kolagenizacja blaszki właściwej i błony podśluzowej; zanik kosmków i mikrokosmków w jecie cienkim -> zespół złego wchłaniania - układ mięśniowo-szkieletowy: rozrost maziówki, proces zapalny -> włóknienie, 10% pacjentów: zapalenie mięśni -płuca: 50% przypadków, nadciśnienie płucne i/lub włóknienie śródmiąższowe -nerki: 2/3 pacjentów, pogrubienie ścian tętniczek międzypłacikowych, proliferacja błony wewnętrznej oraz złogi różnych glikoprotein oraz kwaśnych mukopolisacharydów – naczynia o śred. 150-500 mikrometrów, rozwój nadciśnienia złośliwego; zmianom naczyniowym może towarzyszyć martwica włóknikowa ta w tętniczkach oraz zakrzepica i zawały -serce: ogniskowe włóknienie mięśnia sercowego, pogrubienie tętniczek śród mięśniowych, 1/3 pacjentów -> sercowy objaw Raynaud (uszkodzenie mikronaczyń i następowe niedokrwienie), często serce płucne= cor pulmonale |
- najczęściej 3 i 5 dekada życia - dotyka kobiet trzykrotnie częściej niż mężczyzn -zmiany skórne -objaw Raynaud (ręce: blade -> sine -> różowe) -zanik ręki z narastającym usztywnieniem i ostatecznym unieruchomieniem stawów -trudności w połykaniu -zaburzenia wchłaniania -duszność, przewlekły kaszel -wtórne nadciśnienie płucne -> niewydolność prawo komorowa serca -zaburzenie czynności nerek |
5.Mieszana choroba tkanki łącznej - szeroki wachlarz procesów patologicznych u pacjentów, którzy klinicznie mają wiele cech sugerujących SLE, zapalenie wielomięśniowe oraz twardzinę uogólnioną -wysokie miana p/c p/antygenowi RPN, zwanych U1RPN -brak zajęcia nerek -niezwykle dobra odpowiedź na leczenie kortykosteroidami |
-dobre wieloletnie rokowanie -zapalenie stawów -obrzmienie rąk -objaw Raynaud -zaburzenie ruchomości przełyku -zapalenie mięśni -leukopenia lub niedokrwistość -gorączka -limfadenopatia i/lub hipergammaglobulinemia |