EDUKACJA ZDROWIA I PROMOCJA ZDROWIA
Dr M. Obara – Gołębiowska
PROZDROWOTNY STYL ŻYCIA TO:
Zachowanie związane ze zdrowiem fizycznym
Aktywność fizyczna
Sen
Racjonalne żywienie
Dbałość o ciało
Zachowanie związane głownie ze zdrowiem psychospołecznym
Korzystanie i dawanie wsparcia społecznego
Unikanie nadmiaru stresorów i odpowiednie radzenie sobie z problemami i stresem
Zachowanie prewencyjne
Samokontrola zdrowia i samobadanie
Poddawanie się badaniom profilaktycznym
Bezpieczne zachowania w życiu codziennym np. w ruchu drogowym
Bezpieczne zachowania w życiu seksualnym
Nie podejmowanie zachowań ryzykownych
Nie palenie tytoniu
Ograniczone używanie alkoholu
Nadużywanie leków nie zalecanych przez lekarza
Nie używanie innych substancji psychoaktywnych
ZDROWIE I DOBROSTAN PSYCHICZNY:
Aspekty zdrowia psychicznego:
Negatywny (brak zaburzeń psychicznych)
Funkcjonalny (zdolność do spełniania oczekiwań)
Pozytywny (pełen rozwój osobowości, samorealizacji)
Kondycja psychiczna dzieci i młodzieży w Polsce pogarsza się:
40% cierpi na różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne
11% uczniów odczuwa wysoki dystres i miewa myśli samobójcze
51% dorosłych Polaków niepokoi się o przyszłość
22% wykazuje ogólne niezadowolenie i niepokoi się przyszłość
11% patrzy w przyszłość optymistycznie
Kondycja psychiczna polaków jest uzależniona od intensywnych zmian społecznych (Czapiński)
Kryteria zdrowia psychicznego (nauki społeczne, promocja zdrowia)
kontakt z rzeczywistością
poczucie autonomii
akceptacje samego siebie
rozpoznanie swoich mocnych stron (uczenie się obiektywnego oceniania siebie)
konstruktywne kontakty z innymi
radzenie sobie z wyzwaniami
perspektywa przyszłości (nastawienie się na rozwój i samorealizację)
Dobrostan psychiczny: poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia.
Wymiar emocjonalny i poznawczy (to w jaki sposób interpretujemy nasze emocje)
Znaczenie dobrostanu (w zależności od potrzeb):
Szczęście
Pozytywny stres
Intelektualna stymulacja
Beztroska
Teoria optymalnego doświadczenia – „przepływu” (Cikszentmihalyi’a 98) całkowite identyfikowanie się z samą czynnością lub aktywnością a nie jej rezultatami.
Rola aktywności zaangażowania w odczuwaniu dobrostanu psychicznego.
Symptomy „przepływu”:’
Jesteśmy maksymalnie skoncentrowani na tym ci robimy
Cel, który osiągamy jest wyraźnie postawiony
Według Profesora Czapińskiego dobrostan to:
Wynik pozytywnych cząstkowych doświadczeń (Perspektywa „dół - góra”)
Lub
Własne życzliwe spojrzenie i postawa, postrzeganie optymistyczne (perspektywa „góra - dół”) „Twoje życie jest na tyle pomyślne na ile jesteś szczęśliwy”
STRES: zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenie bodźcowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie:
Eustres (stres pozytywny)
Dystres (stres negatywny)
Możliwe reakcje stresowe: fizjologiczne, behawioralne, emocjonalne, poznawcze
FIZJOLOGICZNE REAKCJE STRESOWE:
Stres – zespół reakcji „walcz lub uciekaj” (Cannon)
Podwzgórze – kontra AUN i przysadki mózgowej
AUN: regulacje czynności narządów wewnętrznych, wydzielanie adrenaliny przez rdzeń nadnerczy
Przysadka mózgowa: hormon tyrotropowy > tarczyca > więcej energii hormon adrenokortykotropowy „stresowy” > kora nadnerczy > steroidy > wyższy metabolizm
CECHY OSOBOWOŚCI A STRES
Osobowość: złożony zbiór własności psychicznych, ketów wpływają na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki, niezmiennie czasowo i sytuacyjne; Wypadkowa cech wrodzonych i nabytych.
Hans Eysenck: 3 wymiary osobowości:
(wysoka lub niska)
- Ekstrawersja: energia, pozytywna emocjonalność, nastawienie na interakcje społeczne
- Neurotyzm: labilność emocjonalna, niska odporność na stres, stany lękowe
- Psychotyzm: predyspozycja do zaburzeń procesów poznawczych
20.03.2013r.
Co żyje w moim ciele – Ciekawość
Pneumocystis
Pałeczki okrężnicy / gronkowce/
Gronkowce – powodują zapalenie mózgu
Toksoplazmoza
Nicienie - ryby
03.04.2013r.
Typ osobowości a podatność na choroby
Osobowość typu A (podatność na choroby układu krążenia)
- wysoki stopień zachowań rywalizacyjnych
- duża podatność na stres
- wysoki poziom ambicji
- poczucie dominacji na innymi
- chwiejność emocjonalna i rozdrażnienie
- stała presja czasu
- umiejętne radzenie sobie z nadmiarem zadań
- wysoki stopień wrogość wobec innych
- wysoki stopień zagrożenia ze strony innych
- częste zachowania agresywne
- niska ugodowość, neurotyczna ekstrawersja
- dążenie do perfekcji, robienie kilku rzeczy na raz
Osobowość typu B(zdrowie psychofizyczne):
- niski stopień zachowań rywalizacyjnych
- mała podatność na stres
- adekwatny do możliwości poziom ambicji
- duża cierpliwość, współpraca z innymi
- wyważenie okazywanych emocji
- niepoddawanie się naciskom i presji czasu
- wykonywanie jednej rzeczy w tym samy czasie
- częste spóźnianie się
- elastyczność w zachowaniu
- okazywanie spokoju i dystansu
- wysoki poziom ugodowości
- preferencje prac spokojnych i indywidualnych
Osobowość typu C (podatność na choroby nowotworowe):
- brak zdolności do zachowań agresywnych
- brak asertywności
- ukrywanie negatywnych emocji
- uległość wobec zewnętrznych autorytetów
- brak wiary w siebie
- poczucie bezradności
- pesymizm
- altruizm
Niska samoocena, brak utrzymywania związków przez dłuższy czas
Osobowość typu D (podatność na choroby somatyczne)
- tendencje do zamartwiania się
- niskie poczucie bezpieczeństwa
- pesymizm
- poczucie bycia nieszczęśliwym
- poczucie winy
- nieśmiałość
- dyskomfort w towarzystwie innych ludzi
- obawa przed odrzuceniem dezaprobatą
- egocentryzm
Osoby boją się wyrażać samego siebie w obawie przed odrzuceniem
Psychologia pozytywna
Samo uzdrawiająca się osobowość (uruchomienie procesów samo leczenia w sytuacji stresu)
- poczucie spójności
- dystans i równowaga emocjonalna
- umiarkowany i realistyczny optymizm
- zaangażowanie (dopuszczenie odpowiedniego i stymulującego poziomu stresu)
TEMPERAMENT A STRES
Temperament:
Podstawa osobowości (element osobowości) – jest trzonem osobowości
Niezmienny w ciągu życia
Ma podłoże biologiczne
Przejawiany od wczesnego niemowlęctwa
Temperament może podlegać wahaniom (np. w okresie starzenia się)
Jeśli temperament się zmienia to tylko na gorsze.
GALLEN:
Pierwsza typologia tempera mentalna zakładająca związek przewagi jednego z soków organizmu z określonym zachowaniem
Sangwinik (w organizmie przeważa krew, silny typ, zrównoważony emocjonalnie) spokojny odporny, optymista
Flegmatyk (w organizmie przeważa flegma) spokojniejszy od sangwiników
Choleryk (niestabilny emocjonalnie w organizmie przeważa żółć) żywiołowy typ
Melancholik (czarna żółć) osoba nie potrafi nawiązać kontaktów z otoczeniem
PAWŁOW: zależność temperamentu od CUN
Wymiary CUN: siła procesu pobudzania równowag (dotyczy równowagi procesów pobudzania i hamowania) i ruchliwość procesów nerwowych (na ile neurony są zdolne do długotrwałej pracy).
REGULACJNA TEORIA TEMPERAMENTU (J.Strelau)
Efektywne funkcjonowanie do dopasowania stopnia stymulacji do osobistego zapotrzebowania
Poziom energetyczny temperamentu:
Reaktywność emocjonalna (wysoka reaktywność – łatwość reagowania intensywnymi emocjami czyli niski próg pobudzenia vs niska reaktywność (wysoki próg pobudzenia)
Aktywność (częstość i intensywność działań jednostki)
Poziom formalnych cech zachowania (pośredniczę w utrzymaniu optymalnej aktywacji i stymulacji):
Żwawość: szybkie tempo i łatwość w zmianie reakcji;
Perseweracja i tendencje do kontynuacji zachowań po zaprzestaniu działania bodźca
Wrażliwość sensoryczna: zdolność reagowania na bodźce o małej wartości stymulacyjnej
Wytrzymałość: adekwatne reakcje w sytuacjach wysoko stymulujących
Skutki zbyt niskiego poziomu stresu (stymulacji)
- obniżenie funkcjonowania poznawczego, dyskomfort psychofizyczny (możliwe zaburzenia psychiczne)
Poczucie odpływu energii, proste prace wrastające do ogromnych zadań
Optymalny poziom stresu (stymulacji)
- najefektywniejszy poziom funkcjonowania poznawczego, psychofizycznego
Skutki zbyt wysokiego poziomu stresu
- obniżenie funkcjonowania poznawczego, dyskomfort psychofizyczny (zaburzenia psychiczne)
Co można zrobić, czyli aktywne sposoby radzenia sobie ze stresem, poprawa jakości życia
Wsparcie społeczne
Kontrola otoczenia
Opiekowanie się sobą (higieniczny tryb życia, dostarczenie stymulacji na miarę własnych możliwości)
Reakcje relaksacyjne
Integracja, zrównoważenie oraz dobrego samopoczucia psychofizycznego, opozycja stresu (Benson)
Cel: zmniejszenie objawów mobilizacyjnych organizmu, pogłębienie samoświadomości
Etapy uczenia się relaksacji:
- wyłączanie
- koncentrowanie
- sterowanie
Przykłady technik relaksacyjnych
- trening autogenny Schultza
- relaksacja progresywna Jacobsona
- medytacja transcendentalna, Joga
Optymizm jako element zdrowia psychicznego
Względnie trwała cecha osobowości, dzięki której otaczający świat jest postrzegany przede wszystkim jako dobry i jako coś co daje się przewidzieć.
Psychiczny odbiór świata, na który ma wpływ samoocena (Seligmann)
Wysoka samoocena to iloraz dobrego samopoczucia i skutecznego działania
Optymizm to sztuka tego, jak radzimy sobie z myślami nie optymistycznymi.
Korzyści
Wpływ na samopoczucie i nastrój
Ułatwia pokonywanie przeszkód
Daje poczucie dystansu
Optymizm a styl wyjaśniania
- wymiary: 1. Stałość
Wpływ stylu wyjaśniania na ocenę porażki i sukcesu
OPTYMISTA w sytuacji sukcesu znajduje przyczyny
stałe, uniwersalne, osobiste
w sytuacji niepowodzenia znajduje przyczyny PESYMISTA
OPTYMISTA w sytuacji niepowodzenia znajduje przyczyny
chwilowe, o wąskim zasięgu, sytuacyjne
W sytuacji sukcesu znajduje przyczyny PESYMISTA
WYUCZONA BEZRADNOSĆ A OPTYMIZM
Jest stanem opartym na interpretacji dotychczasowych doświadczeń człowieka, z których wynika że nie ma związku miedzy jego wysiłkami, a tym, co go spotyka. Aby się nie narażać na kolejne nieprzyjemne sytuacje, następuje wycofanie i rezygnacja z wszelkich działań.
Skutki:
- problemy emocjonalne
- motywacyjne
- poznawcze
- interpersonalne
Kształtowanie pozytywnego stosunku do świata i samego siebie
Afirmacje: pozytywna myśl, którą się świadomie wybiera, żeby zaszczepić ją w swoim umyśle, w celu uzyskania pozytywnego wyniku (Ray)
Pozytywna semantyka (wpływ słów na emocje, zachowanie i podświadomość – wewnętrzna rzeczywistość) 1. Półkula – aktywność werbalna, prawa półkula kreuje wewnętrzną rzeczywistością na podstawie informacji z lewej półkuli.
- „to mnie denerwuje”
- „nie mogę, to jest niemożliwe”
- „mogę zamiast” „muszę”
- „ to jest trudne” (zabija motywację)
Zasady kształtowania pozytywnego stosunku do świata (Schwartz)
Zaakceptuj prawdę, że myślenie o tym, że osiągnięcie sukces, rzeczywiście do niego prowadzi
Zdecyduj się myśleć, w kategoriach „czuje się dobrze”, a zobaczysz że istotnie tak będziesz się czuł
Kiedy myślisz, że jesteś bogaty okazuje się, że tak jest
Bądź przekonany, że będzie lepiej i że świat jest dobry, a tak będzie
17.04.2013r
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI I WŁASNEJ WARTOŚCI
Poczucie tożsamości „kim jestem”:
Wymiar opisowy „obraz ja”
Obraz samego siebie – wyobrażenie i pojęcia jakie jednostka ma o sobie
Wymiar oceniający (poczucie własnej wartości – samoocena )
Samoocena jest ewaluacją własnej osoby. Dotyczy aspektów albo na ogólnej, całościowej ocenie siebie
„ja realnym – co uważam na temat samego siebie” i „ja idealnym” decyduje o samoocenie
Zbyt duża rozbieżność miedzy „ja realny” a „ja idealnym” decyduje o obniżonej samoocenie
OBJAWY POCZUCIA NISKIEJ WARTOŚCI:
Zaburzenia w jedzeniu
Problemy w związkach
Problemy psychosomatyczne
Uzależnienia
Przyczyny niskiego poczucia własnej wartości
- szczególna rola okresu dzieciństwa w kształtowaniu się poczucia własnej wartości. Przyczyny niskiej samooceny np.
Dziecko, które musiało zbyt szybko dorosnąć
Dziecko, które musiało być idealne
Dziecko, które było stale „popychane, przestawiane, pouczane”
Dziecko, na których skupia się gniew rodziców
Narażenia na „ogłupiające podwójne” informacje czyli kiedy rodzice sprawiają że dziecko odczuwa poczucie winy gdy dziecko nie spełnia oczekiwań rodziców,
CHOROBY CYWILIZACYJNE 21WIEKU
Choroba niedokrwienna serca
(około 200 tysięcy przypadków w Polsce)
Najczęstsza przyczyna:
- miażdżycowe zwężenie tętnic wieńcowych
Objawy, następstwa:
- ból w klatce piersiowej (dławica, dusznica) zlokalizowany za mostkiem, ucisk, pieczenie ból
- arytmia
- nagły zgon sercowy
- zawał serca
Zawał serca: ostre niedokrwienie mięśnia sercowego prowadzące do martwicy
Objawy:
- bardzo silny ból, pieczenie za mostkiem
- ból innych części ciała
- nudności, wymioty, zawroty głowy
- obfite pocenie się, utrata przytomności
Badania
- EKG, echo serca, koronarografia, test wysiłkowy, oznaczenie stężenia troponiny
- ciśnienie krwi, poziom cukru i cholesterolu
Leczenie
- zmiana stylu życia, aktywność fizyczna,
- Leki np.: aspiryna, nitrogliceryna, beta - blokery, ace - inhibitory, statyny
- Leczenie zabiegowe: angioplastyka, by passy, przeszczep serca
Czynniki ryzyka
- płeć, wiek M po 45rż, K po 65rż.
- podłoże genetyczne
- nadciśnienie tętnicze
- otyłość
- cukrzyca
- wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów
- niehigieniczny tryb życia
Rokowanie
- w zależności od szybkości podjęcia akcji ratunkowej
CHOROBY NOWOTWOROWE
Nowotwór: nieprawidłowo rozwijające się tkanki organizmu
Podział nowotworów:
Łagodne (nie powodują przerzutów, nie namnażają się zbyt szybko), złośliwe (namnażają się bardzo szybko, dają przerzuty do innych narządów)
Rodzaj tkanki z której powstają (rak: tkanka nabłonkowa i gruczołowa)
W organizmie człowieka powstają nieprawidłowe komórki nowotworowe, wyspecjalizowane komórki wyłapują te nieprawidłowe. Na skutek starzenia się lub nieprawidłowości te komórki nie niszczą komórek nowotworowych.
Przyczyny:
Czynniki genetyczne
Czynniki środowiskowe:
Promieniowanie jonizujące, rentgenowskie i emitowane przez pierwiastki promieniotwórcze
Promieniowanie słoneczne
Związki i pierwiastki chemiczne w glebie, wodzie, powietrzu
Nieprawidłowe odżywanie
Używki
Objawy:
Skóra: obecność guzków, znamion i zmiana ich wyglądu
Głowa i szyja: nie gojące się pęknięcia i owrzodzenia błon śluzowych, stwardnienie, guzek, krwawienie, chrypka, trudność w połykaniu, utrzymujący się ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych
Płuca: utrzymujący się kaszel, krew w plwocinie, bóle, ucisk w klatce piersiowej, pojawiające się stany zapalne
Sutki: guzek, wciągnięcie bądź owrzodzenie brodawek, krwista wydzielina z brodawki, powiększenie węzłów chłonny pod pachą
Przełyk, żołądek: brak apetytu, trudność w połykaniu, częsta niestrawność, bóle w nadbrzuszu, chudnięcie
Narząd moczowy: krew w moczu, bóle w lędźwiach, częste oddawanie moczu
Narząd rozrodczy: krwawienie między miesiączkowe, ból, krwawienia kontaktowe
Węzły chłonne: osłabienie, chudnięcie, powiększenie węzłów chłonnych, stany podgorączkowe bez określonej przyczyny
Zapobieganie:
- samoobserwacja
- higieniczny tryb życia