RADA JĘZYKA POLSKIEGO
Rada Języka Polskiego
przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk
Status Rady
Rada Języka Polskiego została powołana przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk uchwałą nr 17/96 z dnia 9 września 1996 r. W 1999 roku działalność Rady została ujęta przepisami Ustawy o języku polskim.
Zadania Rady
Według nadanego jej regulaminu oraz według Ustawy o języku polskim Rada wydaje opinie we wszelkich sprawach dotyczących używania języka polskiego w komunikacji publicznej. Do zadań Rady należy w szczególności:
• upowszechnianie wiedzy o języku polskim, jego odmianach, normach i kryteriach oceny jego użycia oraz proponowanie form językowych odpowiednich w różnych sytuacjach;
• rozstrzyganie wątpliwości językowych co do słownictwa, gramatyki, wymowy, ortografii i interpunkcji, a także co do stosowności stylistycznego kształtu wypowiedzi;
• poszukiwanie rozwiązań w zakresie używania języka polskiego w różnych dziedzinach nauki i techniki, zwłaszcza w dyscyplinach nowych (np. w informatyce);
• wyrażanie opinii o formie językowej tekstów przeznaczonych do komunikacji publicznej, a zwłaszcza w prasie, radiu i telewizji oraz w administracji;
• wypowiadanie się w sprawie przepisów ortograficznych i interpunkcyjnych;
• opiniowanie nazw (oraz ich form gramatycznych i ortograficznych) proponowanych dla nowych towarów lub usług;
• otaczanie szczególną opieką kultury języka polskiego w nauczaniu szkolnym.
Współpraca z innymi instytucjami
Rada współpracuje z instytucjami państwowymi (przede wszystkim z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Państwową Inspekcją Handlową oraz z Sejmem RP), głównie sporządzając ekspertyzy i wydając opinie w sprawach dotyczących używania języka polskiego w działalności publicznej.
Zgodnie z Ustawą o języku polskim, co dwa lata Rada przedstawia Sejmowi i Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego.
Rada opiniuje słowniki językowe; publikacje, które zostały zaopiniowane pozytywnie, otrzymują rekomendację Rady Języka Polskiego.
Tryb prac Rady
Co cztery lata wybierany jest nowy skład Rady. Posiedzenia Rady odbywają się zwykle dwa razy w roku.
W Radzie działa dziewięć zespołów problemowych: Zespół Dydaktyczny, Zespół Języka Religijnego, Zespół Języka Prawnego, Zespół Terminologii Informatycznej, Zespół Języka w Mediach, Zespół Języka Medycznego, Zespół Ortograficzno-Onomastyczny, Zespół Kultury Żywego Słowa, Zespół Języka Polskiego poza Granicami Kraju.
Zespół Dydaktyczny:
Działalność Zespołu rozpoczęła się we wrześniu 2012 roku. Wtedy opracowano dokument określający najważniejsze kierunki działalności Zespołu. W dużym stopniu jest to kontynuacja inicjatyw podejmowanych przez dotychczasową Komisę Dydaktyczną. Główne kierunki tej aktywności wyznaczają postanowienia Ustawy o języku polskim, a w szczególności jej Rozdział I, art. 3. oraz Rozdział III.
Za najważniejsze na bieżącą kadencję Rady Języka Polskiego uznano trzy zagadnienia:
1. Miejsce nauki języka ojczystego i nauki o języku w całym systemie polskiej edukacji (aż do kształcenia na poziomie akademickim włącznie);
2. Postępujący proces deprecjacji polszczyzny w szkole i poza nią;
3. Recenzowanie językowe podręczników szkolnych oraz recenzowanie merytoryczno-dydaktyczne podręczników do przedmiotu język polski ze szczególnym zwróceniem uwagi na dobór rzeczoznawców.
Zespół Terminologii Informatycznej,
Zespół Terminologii Informatycznej działa od listopada 2001 roku (do 2011 r. pod nazwą: Komisja Terminologii Informatycznej). Zespół stawia sobie za cel doradztwo w sprawach związanych z terminologią używaną w naukach informatycznych. Przez te ostatnie rozumiemy wiedzę o środkach (sprzętowych i programowych), zasadach (nauka) i zastosowaniach (praktyka) związanych z gromadzeniem, przetwarzaniem i przesyłaniem informacji.
Do zadań Zespołu Języka Medycznego Rady Języka Polskiego należy:
– dbałość o poprawność, użyteczność i kulturę języka polskiego używanego w medycynie i jego rozpowszechnianie,
– językowa analiza tekstów i wyrażeń medycznych,
– współpraca z instytucjami i organizacjami, których działalność wiąże się z polskim językiem medycznym,
– rozwiązywanie problemów językowych z piśmiennictwa medycznego,
– odpowiadanie na pytania,
– udział członków Zespołu w konferencjach i spotkaniach związanych z językiem medycznym.
Zespół Języka Prawnego
Interpretacja Ustawy o języku polskim
Na pytanie przewodniczącego Rady Gospodarczej Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich o to, kto jest uprawniony do interpretacji przepisów Ustawy o języku polskim, następująco odpowiedziała sekretarz Rady:
(…) po konsultacji z mgr Agnieszką Choduń, sekretarzem Komisji Języka Prawnego Rady Języka Polskiego, odpowiadam, co następuje:
Interpretacji (wykładni) tekstów aktów prawnych dokonuje ten, kto chce zrozumieć treść danego aktu prawnego. Czynności interpretacyjnych można dokonywać dla celów poznawczych, naukowych czy praktycznych. Interpretować tekst aktu prawnego może zatem każdy, jeśli tylko ma taką wiedzę, która pozwoli mu na odtworzenie z przepisów prawnych norm postępowania wskazujących powinne zachowanie. Wiedzę taką, w większym stopniu niż pozostali, mają prawnicy, którzy stosują odpowiednie przepisy prawne w toku praktyki prawniczej (np.: adwokaci, radcy prawni, sędziowie, prokuratorzy, notariusze).
Jednakże w sprawach liczących się prawnie wykładni dokonuje decydent w procesie stosowania prawa. Jeśli postępowanie toczy się przed sądem – czyni to sąd, jeśli przed jakimś organem administracyjnym – tenże organ. Decyzja interpretacyjna wiąże w danej konkretnej sprawie, gdyż obecnie nie ma w Polsce organu, który miałby kompetencje do tego, by jego decyzja interpretacyjna wiązała we wszystkich przypadkach.
Opinia opublikowana w „Komunikatach RJP” nr 2(15)/2004
Zespół Ortograficzno-Onomastyczny,
Zespół zakresem swej działalności obejmuje wszelkie zagadnienia ortograficzne, interpunkcyjne i onomastyczne.
Zadania Zespołu to:
1. podejmowanie decyzji dotyczących poprawnego zapisu i odmiany zarówno wyrazów pospolitych, jak i nazw własnych;
2. rozstrzyganie wątpliwości ortograficznych i interpunkcyjnych;
3. upowszechnianie wiedzy o polskiej ortografii i interpunkcji – m.in. przez udział w publicznych dyskusjach na ten temat oraz przedstawianie poglądów w środkach masowego przekazu;
4. przygotowywanie opinii dla Rady w sprawach będących przedmiotem zainteresowania Zespołu;
5. pomoc instytucjom, organizacjom itp. w sprawach dotyczących ortografii, interpunkcji lub onomastyki;
6. inicjowanie badań nad ortografią i interpunkcją polszczyzny XXI wieku oraz nad onomastyką.
Zespół Kultury Żywego Słowa jako organ Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk został powołany w listopadzie 2004 roku (do 2011 r. jako Komisja Kultury Żywego Słowa).
W ramach prac Zespołu preferuje się wszelką refleksję nad mówioną odmianą polszczyzny (w odróżnieniu od innych zagadnień, np. ortograficznych, kaligraficznych). Główne obszary działania Zespołu stanowią więc retoryka, dykcja i zasady poprawnej wymowy polskiej.
Podstawowe formy działania to:
– upowszechnianie retoryki w edukacji szkolnej na wszystkich poziomach nauczania,
– doradztwo i konsultacje retoryczne dla zainteresowanych środowisk,
– inicjowanie i patronat nad konkursami krasomówczymi i oratorskimi,
– upowszechnianie zasad dykcji, poprawnej wymowy i emisji głosu w środowiskach zainteresowanych (aktorzy, szkoły aktorskie, dziennikarze, zwłaszcza radia i telewizji, studia dziennikarskie),
– współpraca z mediami elektronicznymi, specjalistami z zakresu fonetyki i akustyki,
– cykliczne konferencje naukowe poświęcone (na przemian) retoryce i dykcji.
Zespół Języka Polskiego poza Granicami Kraju.
Protokół I posiedzenia Zespołu Języka Polskiego poza Granicami Kraju
W dniu 18 lutego 2013 r. odbyło się pierwsze posiedzenie plenarne Zespołu Języka Polskiego poza Granicami Kraju, działającego przy Radzie Języka Polskiego. Przewodniczący, prof. dr hab. Władysław Miodunka, powitał zebranych, usprawiedliwił nieobecnych i przedstawił porządek obrad. Zebrani zaakceptowali proponowany porządek obrad, nie wnosząc do niego zmian.
Następnie dokonano wyboru wiceprzewodniczącego Zespołu, którym został prof. dr hab. Stanisław Dubisz, oraz sekretarza, którym została prof. dr hab. Elżbieta Sękowska.
Na wstępie swego wystąpienia przewodniczący Zespołu podkreślił, że Zespół zajmujący się polszczyzną poza Polską powstaje przy Radzie Języka Polskiego po raz pierwszy, dlatego jego powołanie trwało dłużej niż w przypadku innych zespołów. Prof. W. Miodunka przedstawił następnie plan pracy na lata 2013–2014. W wystąpieniu zwrócił uwagę na główne zagadnienia, za które uznał:
1. Odrodzenie polskości w Europie Środkowej i Wschodniej (powroty do języka polskiego po okresie jego nieużywania oraz jego nabywanie po utracie);
2. Zachowanie polszczyzny przez dzieci migrantów europejskich (w rodzinach polskich i w rodzinach mieszanych, a także po rozbiciu rodziny);
3. Nauczanie polszczyzny dzieci mniejszości narodowych i etnicznych, dzieci cudzoziemskich i dzieci reemigrantów w Polsce (nauczanie polszczyzny jako języka obcego i drugiego; nauczanie sprawności językowych opanowanych słabiej; ocena polskich regulacji prawnych w tym zakresie);
4. Zachowanie i odnawianie polszczyzny w Europie Zachodniej i na świecie (bilingwizm polsko-obcy oraz jego wpływ na zachowanie i używanie polszczyzny; rola radia, telewizji i Internetu w zachowaniu polszczyzny);
5. Promocja polszczyzny i polska polityka językowa (ocena obecnej sytuacji oraz opracowanie zaleceń na przyszłość).
Przewodniczący zwrócił uwagę na konieczność badania tych zagadnień i odniesienia ich do rezultatów wcześniejszych analiz. Poinformował, że przewiduje podsumowanie pracy grup tematycznych i całego Zespołu na konferencji, którą planuje się na listopad 2014 roku. Zwrócił uwagę, że konferencja powinna stanowić nowe spojrzenie na polszczyznę w świecie, dokonywane niemal 20 lat po opublikowaniu pierwszego kompendium wiedzy na ten temat w książce Język polski poza granicami kraju, przygotowanego pod redakcją prof. S. Dubisza i wydanego w Opolu w 1997 roku.
Następnie rozpoczęła się dyskusja, w której zarysowały się następujące wątki:
- Prof. Zgółka poinformował zebranych o Kongresie Dydaktyki Polonistycznej (Kraków, listopad 2013 r.) i zaproponował, aby prace podejmowane w Zespole również zostały tam zaprezentowane.
- Zgłoszono konieczność przygotowania wystąpienia do MEN i MNiSW ze wskazaniem na konieczność wprowadzenia trzech specjalizacji w zakresie nauczania polszczyzny: nauczanie języka polskiego jako ojczystego, jako obcego i jako drugiego.
- Kilkakrotnie w dyskusji pojawiła się kwestia finansowania prac, które będą podejmowane w przyszłych grupach tematycznych. Podkreślano, że bez szczegółowych badań nie można odnieść się do wcześniejszych wyników; zwrócono uwagę na konieczność ubiegania się o granty na badania (prof. prof.: A. Dąbrowska, G. Zarzycka, S. Dubisz, J. Tambor, H. Karaś). Prof. J. Tambor poinformowała o możliwości uzyskiwania środków z MSZ, a prof. H. Karaś dodała, że możliwe jest też uzyskanie dotacji z Ministerstwa Kultury.
- Prof. T. Zgółka mówił o egzaminach certyfikatowych z języka polskiego dla lekarzy w związku ze staraniem się przez nich o polskie obywatelstwo. Lekarze ubiegający się o pracę w Polsce zdawali dotychczas osobny egzamin organizowany przez Naczelną Radę Lekarską.
- O konieczności współpracy w realizacji tematów badań z różnymi instytucjami, w tym z Instytutami Polskimi za granicą, mówił dr hab. P. Garncarek.
- Prof. J. Labocha podkreśliła, że ważne jest poznanie polityki nauczania języka polskiego w danym kraju i przeprowadzenie w związku z tym szerokich badań. Konieczne byłoby sporządzenie ankiety, dotyczącej liczby osób uczących się języka polskiego w różnych instytucjach. Można by w tym celu skorzystać z wiedzy pracowników zagranicznych polonistyk oraz z pomocy lektorów języka polskiego przebywających za granicą. Podkreślono konieczność doprowadzenia do spotkania lektorów języka polskiego w MNiSW, aby mogli się oni stać sprzymierzeńcami Zespołu podczas prowadzenia badań.
Przewodniczący Zespołu podziękował za wszystkie głosy w dyskusji. Na część pytań mógł udzielić odpowiedzi, np. o rozporządzeniu Ministerstwa Zdrowia dotyczącym egzaminowania lekarzy. Podał też przykłady badań i prac, które można wykorzystać w przyszłości. Zaproponował zaproszenie gości na kolejne zebrania Zespołu: prof. Romana Laskowskiego, autora książki Język w zagrożeniu. Przyswajanie języka polskiego w warunkach polsko-szwedzkiego bilingwizmu (2009) oraz prof. Doroty Praszałowicz, kierującej zespołem przygotowującym na zlecenie MSZ raport o dzieciach migrantów europejskich w krajach UE i potrzebach edukacyjnych w tym zakresie.
Ustalono, że w każdym półroczu będą się odbywały dwa posiedzenia robocze. Następnie ukonstytuowały się składy osobowe grup tematycznych.
Na tym zebranie zakończono.
Działalność naukowa Rady
Rada organizuje konferencje naukowe, z których najważniejsze to Fora Kultury Słowa.
Publikacje
Pod auspicjami Rady ukazują się książki. Dwa razy w roku Rada wydaje także biuletyn informacyjny pt. „Komunikaty Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk”, który jest rozsyłany do zainteresowanych osób i instytucji.
Skład Rady Języka Polskiego w V kadencji (2011–2014)
prof. dr hab. Jerzy Bartmiński (językoznawstwo)
prof. dr hab. Andrzej Jacek Blikle (informatyka)
Jacek Bocheński (literatura)
prof. dr hab. Jerzy Bralczyk – wiceprzewodniczący (językoznawstwo)
dr Agnieszka Choduń (prawo)
prof. dr hab. Stefan Chwin (historia i kultura polska XX w., literatura)
prof. dr hab. Aleksandra Cieślikowa (językoznawstwo)
prof. dr hab. Anna Dąbrowska – członek Prezydium (językoznawstwo)
prof. dr hab. med. Jan Doroszewski – członek Prezydium (medycyna)
prof. dr hab. Stanisław Dubisz (językoznawstwo)
prof. dr hab. Bogusław Dunaj (językoznawstwo)
prof. dr hab. Jacek Fisiak (językoznawstwo angielskie)
prof. dr hab. Stanisław Gajda (językoznawstwo)
prof. dr hab. Michał Głowiński (teoria literatury)
prof. dr hab. Maciej Grochowski (językoznawstwo)
dr hab. Katarzyna Kłosińska – sekretarz (językoznawstwo)
dr hab. Ewa Kołodziejek, prof. US (językoznawstwo)
prof. dr hab. Zenon Leszczyński (językoznawstwo)
prof. dr hab. Andrzej Markowski – przewodniczący (językoznawstwo)
prof. dr hab. Jan Miodek (językoznawstwo)
prof. dr hab. Władysław Miodunka (językoznawstwo)
prof. dr hab. Kazimierz Ożóg (językoznawstwo)
Marek Pasieczny (teatr)
prof. dr hab. Jerzy Pelc (semiotyka)
prof. dr hab. Walery Pisarek – Honorowy Przewodniczący (językoznawstwo)
prof. dr hab. Jerzy Podracki (językoznawstwo)
prof. dr hab. Edward Polański (językoznawstwo)
ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna – członek Prezydium (teologia)
prof. dr hab. Jadwiga Puzynina (językoznawstwo)
Jerzy Radziwiłowicz (teatr)
Jerzy Sosnowski (publicystyka)
prof. dr hab. Roch Sulima (antropologia kultury)
dr hab. Helena Synowiec, prof. UŚ (językoznawstwo, oświata)
prof. dr hab. Janusz Tazbir (historia)
red. Małgorzata Tułowiecka (dziennikarstwo)
Jarosław Zaczykiewicz (językoznawstwo, translatoryka)
prof. dr hab. Tadeusz Zgółka – członek Prezydium (językoznawstwo)
prof. dr hab. Maciej Zieliński – wiceprzewodniczący (prawo)
prof. dr hab. Piotr Żmigrodzki (językoznawstwo)