Metody oceny sposobu żywienia

Sposób żywienia - uwarunkowanie kulturalne i społeczne zachowania człowieka związane z wyborem pożywienia i jego konsumpcją.

Zwyczaj żywieniowy - odnosi się do sposobu żywienia występującego w dłuższym czasie, obejmującego produkty i potrawy charakterystyczne dla danego regionu, kraju lub grup ludzi.

Zachowanie żywieniowe - sposób postępowania związany bezpośrednio z realizacją potrzeb żywieniowych.

Nawyk żywieniowy - zachowanie żywieniowe utrwalone w wyniku powtarzania się.

Wzór żywieniowy:

• zwyczaj, zachowanie żywieniowe, wchodzi w skład:

  • wzór żywienia, a to wchodzi w skład:

    • sposób żywienia

Środowiskowe determinanty sposobu żywienia:

• styl życia (najważniejszy)

• status ekonomiczny

• rodzaj zamieszkania

• mass media

• status rodzinny

• płeć

• wiek

• czynnik psychologiczny (stres, samotność)

• pochodzenie (miasto, wieś)

• oświata żywieniowa

• wykształcenie

Czynniki warunkujące sposób żywienia człowieka w czasie życia:

1. życie płodowe - zachowanie żywieniowe kobiety ciężarnej i karmiącej

2. dzieciństwo - zachowania żywieniowe rodziców, opiekunów

   • środki masowego przekazu

   • preferencje smakowe

3. okres młodzieńczy - dom rodzinny

• płeć

  • naśladownictwo

  • zmiany psychoemocjonalne

  • marka produktu, reklama

  • sytuacja finansowa

  • moda żywieniowa

  • stres

  • studia

  • miejsce zamieszkania

1. dorosłości – ryzyko zachorowań na choroby cywilizacyjne

• płeć

• wykształcenie

• sytuacja materialna

• stres

• faza rozwoju rodziny

• cechy osobowości

• oświata żywieniowa

1. osoby starsze – zmiany we wrażliwości zmysłów

• brak w uzębieniu

• problemy finansowe

• przyzwyczajenia

• samotność

• stan zdrowia

• świadomość żywieniowa

• miejsce zamieszkania

Cele badań sposobu żywienia:

• przyczyny problemów żywieniowych

• dostęp do żywności

• adekwatność sposobu składników pokarmowych

• poznanie zwyczajów żywieniowych

Metody sposobu żywienia:

• Ile i jakie produkty lub składniki spożywamy?

• Ile i jakie posiłki spożywamy?

• Jakie są przerwy między posiłkami?

• Jaka jest wartość odżywcza posiłków?

Metody oceny sposobu żywienia:

1. retrospektywne

   • wywiad 24godzinny

   • częstotliwość spożycia

   • półilościowa częstotliwość spożycia

   • historia żywienia

   • punktowa

2. prospektywne (droższe metody)

   • bieżące notowanie

   • inwentarzowa

   • wagowa

   • rejestracyjno-wagowa

   • chemiczno-analityczna

Dane o sposobie żywienia:

1. jakościowe (metoda punktowa, częstotliwości spożycia, metoda wellnavi)

2. ilościowe (inwentarzowa, wagowa, rejestracyjno-wagowa, chemiczno-analityczne)

3. jakościowo-ilościowe (wywiad 24h, historia żywienia, bieżącego notowania, poilościowa częstość spożycia)

Metoda Wellnavi - pacjent robi zdjęcia swoim posiłkom.

Metoda punktowa:

• punktowa ocena jadłospisu wg. Starzyńskiej

• punktowa ocena wg. Szewczyńskiego i współpracowników

• punktowa ocena wg. Bielińskiej z modyfikacją Kuleszy i współpracowników

• kwestionariusz Block’a

Zalecenie w metodach punktowych oceny sposobu żywienia obejmują indeksy: Indeks Zdrowego Jedzenia, Wskaźnik Zdrowej Diety, Indeks Jakości Racji Pokarmowej.

Indeks Zdrowego Jedzenia (HEI) - miara jakości żywienia wykorzystująca gęstość odżywcza. Każdy wyróżnik wyceniony jest jako procent energii lub w przeliczeniu na 1000kcal. Dla ułatwienia oceny określono wielkość porcji przypadającej na 1000kcal i spełniającej kryterium maksymalnej liczby punktów, których suma dla wszystkich wyróżników wynosi 100. Racja pokarmowa o tej liczbie punktów jest prawidłowa w przedziale 51-80 wymaga poprawy, a poniżej 51 punktów jest uboga i niezadowalająca.

Wskaźnik zdrowej diety (HDI) - odnosi się do określonych składników pokarmowych, to jest : kwasy tłuszczowe nasycone i wielonienasycone, białko, węglowodany złożone, mono- i oligosacharydy, błonnik, cholesterol oraz owoce i warzywa, warzywa strączkowe, orzechy i ziarna, wycenionych w przedziale od 0-1 punktu. Prawidłowa racja pokarmowa o wysokiej zdrowotnej powinna charakteryzować się 9 punktami.

Indeks Jakości Racji Pokarmowej (DQI) - obejmuje 9 wyróżników. Wykorzystywanych w przedziale od 0-2 punktów, są to m.in.: tłuszcze, kwasy tłuszczowe nasycone, cholesterol, białko, sód, wapń oraz warzywa i owoce, chleb, rośliny zbożowe, warzywa strączkowe. Racja pokarmowa, dla której w wyniku sumowania uzyskano 0 jest wysokiej jakości, natomiast 16 punktów świadczy o złej jakości.

Badanie ankietowe

Od czego zaczynamy?

1. Określenie czego chcemy się dowiedzieć

2. Po co postawiłem takie pytanie

3. Ani jednego zbędnego działania

Rodzaje pytań stosowane w kwestionariuszach:

• zamknięte

• skracaj czas realizacji badań

• należy uwzględnić wszystkie odpowiedzi

Wśród pytań zamkniętych wyróżnia się pytania:

• alternatywne - jestem za; jestem przeciw; tak; nie; nie wiem

• dysjunktywne - wymagają wybrania jednej odpowiedzi

• koniunktywne - możemy wybrać kilka odpowiedzi

Otwarte:

• pozwalają na wyrażenie osobistej opinii

• trudniejsze

• dają niższą szansę na uzyskanie odpowiedzi

Pytania półotwarte - „inne, jakie…”

Pytania filtrujące - „czy cierpi Pan na następujące schorzenie”

Pytania kontrolne - pozwalają wykluczyć osoby odpowiadające kłamliwie zawierają te same treści, ale inną formę (Czy podejmuje Pan wysiłek fizyczny? Jak spędza Pan wolny czas?)

Pytania projekcyjne - nie pytamy wprost

Pytania z szeregowaniem - ankietowany numerując odpowiedzi według przedstawionego mu kryterium (skala hedoniczna)

Pytania tabele

Metryczkowe pytania

Wymagania stawiania pytań:

• właściwa forma pytania

• pozbawienie dwuznaczności, jasne i zrozumiałe

• słownictwo dostosowane do słownictwa respondentów

• precyzja

• unikanie pytań ogólnych, zawierających kilka zagadnień

• unikanie pytań podwójnych (pytanie w pytaniu)

• unikanie pytań sugerujących

• neutralność słownictwa (unikanie słów z ładunkiem emocjonalnym)

• forma grzecznościowa

Kolejność pytań w kwestionariuszu:

1. Ułożenie pytań w bloku tematycznym stanowiące logiczną całość

2. Blok rozpoczynamy pytaniem ogólnym, następnie przechodzimy do pytań szczegółowych (czy spożywa pieczywo? Jakie pieczywo spożywa?)

3. Pytania zadajemy od prostych do skomplikowanych

4. Nie zamieszczamy po sobie pytań trudnych

5. Nie zadajemy pytań krępujących

Walidacja kwestionariuszy

Współczynnik korelacji Pearsona - pomiędzy wynikami uzyskanymi dla tych samych osób w pierwszym i drugim wywiadzie - okresie zmienności wewnątrzosobniczej.

Test t-studenta dla prób zależnych - porównanie średnich częstości i ilości spożywanych produktów określonych dla całej grupy - zmienność międzyosobnicza.