PSYCHOLOGIA WYKŁAD 4

TEMAT: Zaburzenia uwagi

Zaburzenia uwagi

• ADD – zespół zaburzeń uwagi i braku nadpobudliwości ruchowej (Attention Deficit Disorder)

• ADHD - grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)

Co to jest ADHD?

• specyficzny tryb pracy mózgu, który utrudnia dziecku kontrolowanie własnych zachowań  i osłabia zdolność skupienia uwagi.

• Objawy zwykle widoczne już między 5 a 7 rokiem życia

• Objawy najczęściej zauważane w wieku szkolnym

3 charakterystyczne objawy:

1. Zaburzenia uwagi - trudności w skupieniu się i tendencja do rozpraszania się nawet pod wpływem delikatnych bodźców.

2. Nadruchliwość - nadmierna, w porównaniu z dziećmi na tym samym poziomie rozwoju, aktywność ruchowa.  

3. Impulsywność - niemożność powstrzymania się przed działaniem i „odczekania” do momentu, kiedy wykonanie czynności będzie łatwiejsze lub akceptowane przez otoczenie.

przy rozpoznawaniu zespołu ADHD bierze się pod uwagę dodatkowe kryterium - wpływ objawów na funkcjonowanie.

Pytanie: czy i w jakim stopniu objawy utrudniają dziecku życie i czy stają się źródłem problemów w domu lub szkole?

Cecha charakterystyczna:

• zespół ma przebieg powolny, bez nagłych zmian zachowania.

• zwiększenie liczby lub intensywności objawów - najczęściej wynik zmiany warunków zewnętrznych, w których żyje dziecko (np. rozpoczęcie nauki szkolnej).

Typowe zachowania dzieci

• stale wierci się na krześle

• macha rękami i nogami

• raczej biega niż chodzi 

• ma kłopoty z pójściem spać

• ma kłopoty z zaśnięciem

• ma koszmary lub lęki nocne

• jest bardzo gadatliwe

• biega po całym domu

• psoci w szkole lub w domu

• dokucza innym dzieciom

• nieumyślnie psuje różne rzeczy

• ulega częstym urazom i wypadkom

• na krótko się koncentruje

• łatwo się rozprasza

• źle zapamiętuje szczegóły jest mniej poważane od rówieśników

• często gubi lub zapomina rzeczy

• nie znosi zmian

• wtrąca się do rozmowy dorosłych

• nie czeka na swoją kolej

• trudno przewidzieć, co zrobi

• łatwo się zniechęca 

• łatwo i często się denerwuje

• chce natychmiastowej pochwały

• wydaje się, że nie słucha

• nie kończy czynności

• ma kłopoty z przestrzeganiem zasad

• jest nadwrażliwe na dźwięki 

• wszystkiego musi dotknąć

• bywa agresywne

• łatwo się potyka

• wpada na różne przedmioty

• nie potrafi się skupić na jednym

• śni na jawie

• nie przepisuje dokładnie z tablicy

• ma kłopoty z planowaniem

• nie kończy rozpoczętych zadań

• nie przewiduje niebezpieczeństw

• stara się przewodzić w grupie

• ma wieczny bałagan wokół siebie

• Charakterystyka dziecka nadpobudliwego

BRAK KONCENTRACJI
- słucha nieuważnie,
- nie jest w stanie skupić się na szczegółach,
- łatwo się rozprasza pod wpływem zewnętrznych zdarzeń,
- nie pamięta, co miało zrobić,
- jest mało spostrzegawcze,
- często buja w obłokach,
- w środku zdania zapomina, o czym mówiło.

IMPULSYWNOŚĆ
- wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie zadane pytanie,
- często przerywa innym,
- podejmuje pochopne decyzje,
- wydaje się agresywne, bo nie potrafi powstrzymywać się od natychmiastowego zaspokajania potrzeb,
- łatwo, bez zastanowienia, akceptuje cudze pomysły.

Charakterystyka dziecka nadpobudliwego

NADMIERNA RUCHLIWOŚĆ
- nie jest w stanie usiedzieć na miejscu,
- ma często nerwowe ruchy rąk albo nóg,
- nie umie spokojnie bawić się ani odpoczywać,
- często jest nadmiernie gadatliwe, hałaśliwe,
- często robi rzeczy bardzo ryzykowne, nie umiejąc przewidzieć konsekwencji,
- ma kłopoty z wieczornym zaśnięciem.

KŁOPOTY W RELACJACH Z DZIEĆMI
- ma zazwyczaj nie najlepszą pozycję w grupie, jest samotne,
- nie umie przegrywać,
- musi koncentrować na sobie uwagę,
- jest zazwyczaj niepewne i nieśmiałe, ma złe zdanie na własny temat,
- nie umie czekać na swoją kolej.

Wiele nazw na określenie ADHD

- zespół nadpobudliwości psychoruchowej
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
- zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego
- zespół nadruchliwości
- zespół minimalnego uszkodzenia mózgu
- zespół minimalnej dysfunkcji mózgu
- zespół zaburzeń hiperkinetyczno – odruchowych
- zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością
- nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi
- lekka encefalopatia
- wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny
- ZDUN – zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

w zdecydowanej większości przypadków, ADHD nie jest wynikiem  uszkodzenia tkanki mózgowej. 

I.Przyczyny wystąpienia ADHD

1. czynniki genetyczne

Czynniki te wpływają na budowę i działanie struktur mózgowych i sposób przekazywania pobudzeń w centralnym systemie nerwowym

1. zaburzony proces dojrzewania układu nerwowego

Niektóre obszary mózgu pracują mniej skutecznie niż u pozostałych dzieci (zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby pacjentów).

3) czynniki środowiskowe

komplikacje w okresie rozwoju płodowego albo toksyny obecne w pożywieniu i wdychanym powietrzu (np. ekspozycja na dym tytoniowy w czasie ciąży).

II. Przyczyny wystąpienia ADHD

• płaty czołowe półkul mózgowych i ich połączenia z innymi strukturami mózgu

• obszary odpowiedzialne w mózgu za kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych

• na poziomie biochemicznym: osłabione działanie dwóch substancji uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym (tak zwanych neuroprzekaźników): noradrenaliny i dopaminy.

III.Przyczyny wystąpienia ADHD

• uwarunkowania psychologiczne

(np. relacje miedzy rodzicami, rozwód rodziców)

• uwarunkowania psychospołeczne

(jak np. częste zmiany miejsca zamieszkania albo trudna sytuacja w szkole).

• inne czynniki - rodzaj diety, alergie pokarmowe oraz astma, mimo - mogą nasilać objawy.

Przyczyny wystąpienia ADHD

Nasilenie objawów:

• trudna sytuacja rodzinna,

• brak stałych norm i zasad,

• impulsywność rodziców

Osłabienie objawów:

• troskliwość,

• tolerancyjność,

• przestrzeganie stałych zasad

Rozpowszechnienie ADHD

• 3-5% wśród dzieci w wieku 7 - 13 lat, częściej u chłopców 

• tylko ok. 20% ogólnej liczby dzieci z nadpobudliwością psychoruchową jest objęte specjalistycznym leczeniem 

• chłopcy częściej prezentują typ z nadruchliwością a dziewczynki – z zaburzeniami uwagi

• u dziewczynek częściej niż u chłopców nie rozpoznaje się zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ponieważ zaburzenia uwagi nie są tak alarmujące dla otoczenia jak np. impulsywność) 

Kryteria medyczne

Klasyfikacja amerykańska wyróżnia 3 podtypy ADHD:

• przewaga zaburzeń uwagi,

• przewaga nadpobudliwości psychoruchowej

• (i impulsywności)

• podtyp mieszanym

Różnice w objawach

• chłopcy – częściej podtyp mieszany z przewagą nadpobudliwości,

• dziewczynki – podtyp z zaburzeniami uwagi.

• Zmiana obrazu nadpobudliwości psychoruchowej wraz z wiekiem:

  • - im młodsze dziecko, tym wyraźniejsze są objawy nadruchliwości i impulsywności,

  • - im starsze – poważniejsze stają się problemy z koncentracją i planowaniem złożonych zadań.

 

Szczegółowe kryteria rozpoznania nadpobudliwości psychoruchowej określone przez ICD-10 i DSM-IV  

• objawy zaburzeń koncentracji uwagi i objawy nadruchliwości / impulsywności

dodatkowe warunki:

• objawów pojawiają się przed ukończeniem przez dziecko 7 lat

• zachowania występują w więcej niż jednej sytuacji (np. w szkole i w domu)

• prowadzą do cierpienia lub upośledzenia funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego

• nie mogą być częścią innego zaburzenia, np. autyzmu.

• Objawy - Zaburzenia uwagi

• słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanych zadaniach

• trudność w nakierowaniu uwagę (np. nastawić się na słuchanie wykładu)

• trudność w utrzymaniu uwagi przez dłuższy czas (np. wysłuchać całego wykładu)

• Trudność selekcji  bodźców

• Ograniczona kontrola czynności jednoczesnych (np. słuchanie nauczyciela i notowanie)

• „marzenia na jawie”

• Zaburzenia uwagi

Nasilenie objawów:

• Wysiłek umysłowy

• Konieczność zachowania ciągłej uwagi

• np. w czasie czytania długiego tekstu lub wykonywania monotonnego dodawania cyfr w słupku.

• sytuacje grupowe (w klasie lub podczas pracy w zespole)

Zmniejszanie objawów: 

• Interesująca i pasjonująca czynność – zwykle jest to zabawa przy komputerze lub oglądanie telewizji.

• Zaburzenia uwagi

Skutki objawów – problemy:

• wykonanie złożonego polecenia (ciąg zadań)

• pamiętanie o ważnych rzeczach (np. potrzebne przybory szkolne)

• zapamiętywanie (np. zadanie domowe)

• zapisywanie (co było na lekcjach)

• nadmierne roztargnienie w czasie nauki i odrabiania lekcji

• przechodzenie od jednej czynności do drugiej bez ukończenia poprzedniej

• Pomoc dziecku z zaburzeniami uwagi

• zrozumieć (i zaakceptować to), że dziecko nie jest niegrzeczne lub bezczelne

• ograniczyć ilość bodźców

• krótka przerwa w momencie spadku koncentracji (na pogłaskanie kota, zjedzenie jabłka, sześć podskoków)

• stosować metody skupiające uwagę dziecka na najważniejszych treściach

• (np. używając interesujących pomocy naukowych, upraszczając komunikat i podkreślając najważniejsze elementy wypowiedzi)

• Nadmierna impulsywność

• działanie pod wpływem impulsu

• brak kontroli

• trudność w stosowaniu reguł, pomimo ich znajomości

• brak zastanawiania się nad konsekwencjami swoich zachowań

(częste wtrącanie się do rozmowy; wbieganie do pokoju, w którym ktoś pracuje mimo wielokrotnego przypominania, że nie wolno tego robić; przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy; nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze )

• Nadmierna impulsywność

• kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy

• niecierpliwość – nieumiejętność czekania na nagrodę (→ Plan minimum)

Pomoc dziecku z nadmierną impulsywnością

• częste przypominanie o istnieniu reguł

• przewidywanie impulsywnych zachowań dziecka

• powstrzymywanie zanim impulsywne działanie nastąpi

• omawianie z dzieckiem ewentualnych następstw postępowania

• ostrzeganie przed zrobieniem niedozwolonego

• sygnał: „nie przerywaj”

• gra „Co by było gdyby...”

 

Nadruchliwość

• nadmierna, w porównaniu z innymi dziećmi na tym samym poziomie rozwoju, aktywność ruchowa

• wzmożona potrzeba ruchu (wiercenie się)

• Częste współwystępowanie impulsywności

• Problem: dziecko nadruchliwe (np. biegające po mieszkaniu) nie przewidujące konsekwencji swoich zachowań (impulsywność)

Pomoc dziecku z nadruchliwością

• akceptacja - „ono już takie jest”

• kierowanie energią dziecka tak, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu

• np. zamontowanie zamków utrudniających dostanie się do pokoju rodzeństwa, które odrabia lekcje)

• angażowanie dziecka w czynności pożytkujące nadmierną ruchliwość

• zapisanie dziecka na zajęcia sportowe

• krótkie przerwy w czasie nudnych prac na wyładowanie zgromadzonej energii

Jak odrabiać lekcje z dzieckiem nadpobudliwym?

1.Nakłonić dziecko, aby usiadło do odrabiania lekcji:

• wspólne umówienie się na konkretną godzinę

• ustalenie konsekwencji, jeśli ta umowa nie będzie dotrzymana (np. zakaz oglądania telewizji tego wieczora) 

• tzw. „konsekwencja cykająca” (każde 5 minut spóźnienia oznacza utratę 5 minut z np. „czasu oglądania telewizji”)

• przypomnienie, co dziecko ma zabrać ze sobą na biurko

2. spowodować, żeby zajmowało się zeszytem i książką a nie wszystkim innym

• ograniczyć ilość bodźców dopływających do dziecka

• pomieszczenie utrzymane w spokojnych pastelowych barwach, bez krzykliwych wzorów

• biurko przodem do pustej gładkiej ściany

• eliminacja wszystkich zbędnych rzeczy - tylko książka, zeszyt, długopis

• ukochane zwierzątko „wychodzi” do innego pokoju

• wyłączony telewizor i inne grające sprzęty (wyjątek- spokojna muzyka, dostarcza niektórym dzieciom bodźców „tła”, pomocnych w skupieniu)

3. Zwiększyć zdolność koncentracji dziecka:

• kilku - kilkunastominutowe przerwy

• ponowne przywołanie uwagi – „pisz dalej”, „spójrz w zeszyt”, postukanie w zeszyt palcem itp.

• dopilnowanie, aby w czasie przerwy dziecko nie rozpoczęło czynności, od której będzie je trudno oderwać

• powolne i stopniowe wydłużanie jednorazowego czasu pracy, zawsze za zgodą dziecka (Uwaga: powolne oznacza tutaj o kilka minut w ciągu miesiąca lub nawet kwartału)

• zaciekawienie dziecka - przedstawienie tematu zadania w nowy interesujący sposób

4. skłonić do słuchania

• problem z wyłowieniem z potoku docierających bodźców tego, który w danej chwili jest najważniejszy.

• ciekawy i zrozumiały przekaz

• przygotowanie dziecka do odbioru komunikatu
  („posłuchaj powiem ci coś bardzo ważnego”, „spójrz na mnie”, „zobacz”)

• mówimy tak, aby dziecko widziało nasze usta

• nie kontrolujemy nadruchliwości dziecka –walczmy o jego uwagę a nie o to by siedziało lub stało idealnie spokojne

• stosujmy krótkie i jednoznaczne komunikaty, (czasem brzmiące jak komendy np. pościel łóżko, pozbieraj zabawki z podłogi, ustaw buty, proszę wynieść śmieci)

5. Wzmacnianie konsekwencji w działaniu dziecka

• dzielenie zadania na mniejsze odcinki

• (sprzątanie pokoju – weź te zabawki, poukładaj tamte książki itp.)

• obecności rodzica w czasie pracy

• postępowanie takie pomaga dziecku osiągać drobne codzienne sukcesy  i pozwala mu uwierzyć we własne siły.

• Dzieciom nadpobudliwym łatwiej jest zacząć robić coś nowego niż kontynuować rozpoczęte zadanie

• zamiast: „przestań patrzeć przez okno” używamy: „spójrz w zeszyt” lub „otwórz książkę”.

• Istnieje wtedy większa szansa, że dziecko spełni polecenie.