GÓRNOŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
IM. KARDYNAŁA AUGUSTA HLONDA
W MYSŁOWICACH
PRACA PISEMNA
BEZ BEZPOŚREDNIEGO UCZESTNICTWA NAUCZYCIELA AKADEMICKIEGO
Nazwisko i imię studenta Bożena Młodawska
Kierunek Pedagogika
Specjalność Opiekuńczo - wychowawcza
Nr albumu 12516
Semestr Pierwszy
Grupa ćwiczeniowa C2
Przedmiot Pedagogika ogólna
Opiekun przedmiotu: mgr Anna Garbusińska-Descour
Temat referatu: ZABAWY TEMATYCZNE I ICH CECHY
MYSŁOWICE 2010
Zabawa jest zjawiskiem powszechnym wśród ludzi i wyżej zorganizowanych zwierząt. Jako zjawisko tak bardzo charakterystyczne dla życia człowieka budzi od dawna zainteresowanie badaczy. Zabawa łączy się przede wszystkim z wczesnym okresem rozwoju dziecka i jest typowa dla życia dziecka.
Stefan Szuman uważa, że: „Dziecko żyje umysłowo i duchowo dzięki temu, że posiada instynkt i naturalną potrzebę bawienia się, a cieszy się, raduje i bawi, gdy ta potrzeba w zajęciach zabawowych znajduje swoje urzeczywistnienie.”1
Sam termin „zabawa” nie jest jednak jednoznaczny, ponieważ nie zawsze odnosi się do tych samych zjawisk, lecz w znaczeniu globalnym oznacza działanie wykonywane dla własnej przyjemności, opierające się na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość.2
Zabawy, ze względu na swoje ważne miejsce w tym okresie, odgrywają istotną rolę, przechodząc jednocześnie stopniową ewolucję – rozwój od form najprostszych, krótkotrwałych i czasem ledwo absorbujących uwagę – do zabaw i gier pasjonujących, uprawianych z pełnym zaangażowaniem i pasją, i ogromnie zróżnicowanych.
Zabawa, zdaniem Wincentego Okonia, kształtuje się w wychowaniu dzieci i musi być koniecznie kierowana jako „wartościowa forma działalności, stojąca u progu przyszłej pracy i działalności dorosłego”.3
Zabawy tematyczne dzieci, według W.J. Dynera to „taki rodzaj ich działalności, w której odtwarzają one w sposób ludyczny rzeczywistość otaczającego je świata, a w szczególności działania ludzi dorosłych, ich życie i stosunki społeczne”.4 W przybliżeniu termin ten odpowiada kilku innym nazwom, które obejmują: zabawy iluzyjne, fikcyjne, naśladowcze, odtwórcze, udawane, twórcze, przedstawieniowe, zabawy w odgrywaniu roli, dramatyczne. Na ich temat wypowiada się również Stefan Szuman: „Nazywamy je tematycznymi, ponieważ są zabawami >>na jakiś temat<< […] Istotą tych zabaw jest odtwarzanie w postaci zabawowej (ludycznej) najróżniejszych czynności, sytuacji, faktów, zdarzeń zaobserwowanych w życiu.”5
Zabawa tematyczna dzieci ma swoje źródła w rzeczywistości i wyobraźni. Zabawa tematyczna jako działanie wywodzi się (podobnie, jak każda inna zabawa) z czynności ruchowych, a w szczególności z czynności manipulacyjnych. Manipulacja najpierw odruchowa i automatyczna staje się z wiekiem coraz bardziej świadoma dla dziecka, jako forma dostępnego oddziaływania na przedmioty i daje mu możliwość aktywnego udziału w przekształcaniu otoczenia. Zabawa w tym okresie tworzy nierozdzielną całość z innymi zajęciami i praktyczną działalnością dziecka. Opanowuje ono przedmioty, uczy się nimi posługiwać, zbliżając się tym samym do świata społecznego. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko poznaje pierwsze zabawki tematyczne, takie jak: lalki, misie, pluszowe zwierzątka i rekwizyty do nich należące. Na przełomie drugiego i trzeciego roku życia przedmioty stają się już używane przez dziecko do prawdziwej, celowej, zamierzonej zabawy. Następnie pojawiają się przedmioty zastępcze, niezbędne w zabawie tematycznej. W pewnych okolicznościach przedmiot może być tylko wyobrażony i zastąpiony słowem. Na początku trzeciego roku życia dziecko bawi się coraz częściej w ten sposób, że naśladuje działania dorosłych, ale jeszcze nie występuje w ich roli i nie utożsamia się z nimi. Pojawienie się roli oznacza przejście od zabawy na przedmiotach do zabawy w odtwarzanie stosunków między ludźmi i świadczy o tym, że dziecko wkroczyło w nowy etap rozwoju zabaw, jaki jest typowy dla wieku przedszkolnego. Przejście jest możliwe jedynie wtedy, gdy rodzice są obecni ciągle przy dziecku i mają osobisty wpływ na przebieg zabawy. To oni, ingerując czynnie w zabawę, „odkrywają przed dzieckiem właściwy, społeczny, ludzki sens swych działań, które dla dziecka są jeszcze ciągle mało uświadomione i tajemnicze”.6 Zabawę na tym etapie rozwoju charakteryzują następujące czynniki: temat, treść, partnerzy, role, tekst mówiony, rekwizyty i przedmioty zastępcze. Temat pojawia się na początku, kiedy dziecko wychodzi z propozycją zabawy wobec innych dzieci. Pomysł zabawy rodzi się zwykle spontanicznie, na tle sytuacji, w jakiej znalazły się dzieci i początkowo zawiera tylko bardziej ogólnikowy plan. Nie jest zazwyczaj doprowadzony do końca, lecz najczęściej rozwija się „chaotycznie i przeskokowo” – (jak twierdz S. Szuman).
Temat i treść zabawy znajdują swoje odzwierciedlenie w rolach , jakie mają do odegrania partnerzy. Zadaniem ich jest przedstawienie wybranego fragmentu z życia. Rola, w jaką wciela się dziecko i jego zabawowi partnerzy pozwala mu jednak wyjść poza ramy rzeczywistości, w tym poza swoją osobowość. Zabawy tematyczne są małymi przedstawieniami. Są one formą teatru samorodnego. Zabawa niby trzyma się tematu, ale zarazem od niego odbiega. W tych zabawach dzieci nie tylko samych siebie obdarzają rolami, ale nadają je również włączonym do udziału zabawkom, za które wypowiadają ich wewnętrzne potrzeby, pragnienia, zamiary.
Podstawowym tworzywem w zabawi jest mowa. Stwarza ona pozory, że coś się dzieje, że trwa w kształcie określonym słowami, ze mija i powraca. Słowa pozwalają dziecku akcję streszczać, skracać, ograniczać, ale i rozwijać. Ułatwiają przechodzenie od rzeczywistości do fikcji i dzięki temu zabawa tematyczna pełna jest różnorakich ról i stwarza bogaty, fikcyjny świat dziecka, w którym ono panuje niepodzielnie. Język zabawy stwarza przede wszystkim tę fikcyjną rzeczywistość i daje dziecku iluzję, że jest ona obiektywna, choć tylko „wyczarowana” za pomocą słów. Dzięki mowie dziecko może wyrażać pełniej swoje uczucia, które kształtuje i wzbogaca, w miarę jak przyjmuje na siebie różne role i wczuwa się w stany psychiczne odtwarzanych postaci i sytuacji.7
Zabawa tematyczna nie może obejść się bez rekwizytów i różnych przyborów do odtwarzania roli lub wykonywania określonych zabawą czynności. Są to przede wszystkim zabawki, które S. Szuman nazywa „zabawkami przedstawiającym”, ponieważ swoim wyglądem przypominają te istoty i przedmioty, które dziecko naśladuje. Są wśród nich także przedmioty zastępcze, czyli wszelkie drobne rzeczy, które na ogół nie mają ustalonej funkcji, jak np. klocki, laseczki, kawałki metalu, kamyki, liście, kasztany, żołędzie, muszelki i wiele innych. Dzieci chętnie się nimi posługują, gdyż można je wielokrotnie nazwać a z ich kształtem, kolorem i wielkością można kojarzyć niezliczoną ilość rzeczy, bez większego skrępowania wyobraźni i poczucia swobody.8
Zarówno domowe, jak i przedszkolne zabawy tematyczne można skategoryzować według typów i rodzajów. Mogą to być:
zabawy na tematy życia codziennego w rodzinie, zwyczajów i obyczajów, wydarzeń domowych;
zabawy na tematy pracy i zajęć około spraw domowych;
zabawy na tematy pracy poza domem w różnych zawodach: na roli, w handlu, w przemyśle, itp.;
zabawy na tematy pracy i działalności ludzi w instytucjach kulturalnych użyteczności publicznej, sportu i rozrywki;
zabawy związane tematycznie z życiem zwierząt;
zabawy czerpiące tematy z literatury.9
Pierwszym obszarem objętym aktywnością dziecka jest środowisko rodzinne, które najwcześniej znajduje swoje odzwierciedlenie w zabawach dziecka. Dzieci najczęściej przedstawiają swoich rodziców wypełniających swoje opiekuńcze powinności. Następnie tematy ściśle rodzinne przechodzą w takie, które mają charakter obyczajowy, zwyczajowy i kulturalny, np. chrzciny, wesela, święta, choinka, uroczystości kościelne, itp. Czasem dzieci odtwarzają domowe konflikty.
Kolejny obszar zainteresowań dzieci stanowi praca na rzecz rodziny. Mogą to być zajęcia typowe dla gospodyń domowych, takie jak: przygotowanie posiłków, pranie, sprzątanie, szycie, itp. Szczególnie dzieci wiejskie odtwarzają prace polowe rodziców oraz prace przydomowe i związane z hodowlą zwierząt. Innym kręgiem bliskim poprzedniemu jest praca rodziców poza domem, którą dzieci prezentują najczęściej za pomocą swoich wyobrażeń o niej. Bawią się zatem w: kucharkę, ekspedientkę, fryzjerkę, stolarza, murarza, górnika, kierowcę, itp. Szczególnie wiele zabaw poświęconych jest zawodowi lekarza, pielęgniarki, policjanta, nauczyciela.10
Istnieje również ważny dział budownictwa tematycznego. Łączą się w tym dziale zabawy tematyczne z zabawami konstrukcyjnymi. Dzieci budują na ogół z zapałem wszystko, co widziały lub o czym słyszały np. z bajek. Ta fikcyjna praca przeplata się z fikcyjną zabawą i rozrywką, sportem i odpoczynkiem, co świadczy o tym, że zabawa ta kiedyś, w dorosłym życiu będzie miała przełożenie na autentyczną pracę. Zatem, można stwierdzić, że zabawa w dzieciństwie to nic innego, jak przygotowanie się dziecka do podjęcia działalności zawodowej w dorosłym życiu.
W.J. Dyner. Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu. Ossolineum, Wrocław 1983, s.10;↩
W. Okoń. Zabawa a rzeczywistość. WSiP, Warszawa 1987, s.44;↩
Tamże, s.19;↩
W.J. Dyner. Tamże, s.11;↩
Tamże, s.44;↩
Tamże, s.46-48;↩
B. Dymara (red.). Dziecko w świecie zabawy. Impuls, Kraków 2009, s.106;↩
Tamże, s.106;↩
W.J. Dyner… Tamże, s.66;↩
Tamże, s.68.↩