PODSTAWY TEORII KULTURY
Ćwiczenia I, 03.11.2011 r.
Bibliografia:
W. Burszta Antropologia kultury,
B. Olszewska - Dyjonizjak Zarys antropologii kultury,
Z. Benedyktowicz Portrety „obcego”: Od stereotypu do symbolu,
A. Buczkowski Społeczne tworzenie ciała,
S. Santak Notatki o Kampie,
Wyznaczniki i cechy mitu, mity:
tłumaczą i porządkują świat,
oswajają rzeczywistość przez nazywanie,
są to opowieści o pradziejach (nie ma nic wcześniej),
są prawdą absolutną, niepodważalną,
czas kolisty, święty a nie historyczny,
bohaterami mitów są bogowie i herosi,
opowiadają o stworzeniu świata,
są wzorcem wszystkiego,
stanowią sens ludzkiej egzystencji,
MIT jest scenariuszem RYTUAŁU.
Pojęcia:
DOGMAT – prawda której się nie przeczy.
SACRUM – zachowanie święte, jest rzeczywiste, jest wzorem.
PROFANUM – zachowanie świeckie.
RYTUAŁY – zachowania powtarzalne, mają na celu zbliżenie do sacrum; symbole religijne.
CEREMONIA - stanowi skrajnie skonwencjonalizowany rytuał bądź obrzęd; symbole świeckie.
Podział rytuałów wg T. Williamsa:
Indywidualne
Intensyfikacji (publiczne)
Przejścia
Separacji
Inkorporacji
Szamanistyczne
Eklezjastyczne
Odwrócenia
Wykład I, 25.10.2011 r.
Definicje kultury
Jest ok. 150 definicji kultury jednak brak definicji uniwersalnej. Inaczej kulturę definiować będą różne dziedziny wiedzy.
Kultura jest atrybutem człowieka.
KULTURA (atrybuty – cechy):
Nie ma człowieka bez kultury,
Jest zjawiskiem pondjęzykowym, jest kumulowana,
Nie ma kultury bez komunikacji,
Jest regularna, powtarzalne
Jest czasowa, ma historię,
Jest systemowa – jest systemem powiązanych ze sobą mniejszych elementów,
Jest wyjaśniana, opisywana,
Jest aparatem adaptacyjnym,
Nie przeciwstawia się naturze.
Wykład II, 08.11.2011 r.
Badanie kultury i narzędzia badawcze
PŁASZCZYZNY ZJAWISK KULTUROWYCH:
Materialna – każde zjawisko kulturowe ma jakiś wymiar materialny. Najważniejsza płaszczyzna w XIX w. To co materialne dowodzi o istnieniu i poziomie kultury, np. koło. Kultury posiadające więcej wytworów materialnych były uważane za kultury lepiej rozwinięte. Ludzie nadają zwykłym rzeczą znaczenie - materialny korelat niematerialnych wartości. Odchodzi się od takiego postrzegania kultury.
Behawioralna – zjawiska kulturalne są związane nierozerwalnie z zachowaniami motorycznymi (zewnętrznymi, czyli czynnościami związanymi z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego lub wewnętrznymi, czyli przeżyciami, odczuciami, bądź wypowiedziami).
Psychologiczna – dla niektórych badaczy ważne są: wartościowanie, oceny, postawy, motywy i znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom. Sposób organizacji emocji warunkuje zachowanie.
Aksjonormatywna – można też wyróżnić w kulturze normy i wartości. Aksjomaty, np.: dobro, piękno, prawda.
JEDNOSTKI ELEMENTARNE W BADANIU KULTURY:
Cechy kulturowe – pojęcie, które służyło do dzielenia kultury na jednostki podstawowe. Cechy wyodrębnione przez badacza, powtarzalne, leżące u podstaw zachowania. Np. obyczaj słuchania wiadomości przy śniadaniu.
Temat kulturowy – postulat lub stanowisko milcząco przyjmowane, zwykle kierujące się określonym zachowaniem lub pobudzające do działania. Tematy kulturowe biorą początek z potrzeb i treści społecznych. Np. kiedy dorośli rozmawiają dzieci milczą.
Wzór kulturowy – mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia. Utrwalony, znamienny dla danej społeczności zbiór tematów kulturowych. Realizowanie wzoru kulturowego, oparty jest na pewnej sankcji. Nierealizowanie wzoru kulturowego prowadzi np. do marginalizacji, wykluczenia ze społeczeństwa. Np. „chodzenie” – narzeczeństwo – małżeństwo.
Instytucja – sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących życie społeczne. Np. prawo, rola społeczna.
Zbiór nadrzędny opisuje jednostki niższego rzędu.
Wzór kultury – konfiguracja wzorów. Jest zmienny ale niezwykle wiążący, np. Polak – katolik.
Badanie wzoru kultury, wspólne:
Terytorium,
Język,
Prawa.
Dynamika zjawisk kultury:
Ewolucja - uwzględnienie mechanizmów adaptacyjnych człowieka do zjawisk w jego otoczeniu (zmianie ulegają obyczaje, przekonania, sposoby postępowania, gusta, ...). Linearna ciągłość, wywodzenie się jednej postaci kultury z poprzedniej. Zmiana jest ciągła, choć nie równomierna i nie systematyczna. Dorobek kultury ma charakter kumulatywny. Ewolucja nie oznacza zmiany na lepsze.
Dyfuzja - przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów...) drogą zapożyczania, importu. Proces przenikania elementów kultury z jednej warstwy do innej, z jednej klasy społecznej do innej, także jednej płci do innej. Jest dowodem na pozabiologiczne wrastanie w kulturę, uczenie się zachowań kulturowych. DYFUZORY (roznośniki, transmiter) kultury: misjonarze, nauczyciele, działacze pomocy społecznej i gospodarczej – eksperci, doradcy, media, czytanie książek, wymiana handlowa.
Akulturacja - zmiany kultury dokonywane są w wyniku bliskiego, żywiołowego kontaktu dwu odmiennych społeczeństw o dużym dystansie kulturowym, społecznym i gospodarczym, często oparta na przemocy. Zmianie podlegają nie tylko wybrane elementy, ale tzw. rdzeń kulturowy – formy organizacji społecznej i podstawowe wartości. Cechą akulturacji jest tempo – dokonuje się ona zwykle w ciągu życia jednego pokolenia. Np. zasiedlanie ziem Indian, przyjęcie chrztu, zabieranie dzieci aborygenów.
Synkretyzm kulturowy - wiązanie w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych genetycznie i historycznie kultur. Obecnie żyjemy w kulturach synkretycznych np. chrześcijaństwo + kultura ludowa, synkretyzm w potrawach.
Glokalizacja – łączenie globalności z lokalnością.
Wykład III, 15.11.2011 r.
Antropogeneza
Cechy biologiczne charakteryzujące Homo sapiens są podstawą kultury:
Rozwinięty mózg,
Zmiana zwyczajów żywieniowych,
Odpowiednie mutacje genetyczne,
Postawa wyprostowana,
Odpowiednio przystosowane zmysły (dobry wzrok, dotyk, słaby węch)
Manipulacyjna dłoń z kciukiem,
Połączenie dróg oddechowych z pokarmowymi,
Posługiwanie się skomplikowanym językiem,
Życie w gromadzie,
Monogamiczność,
Trud porodu, długa opieka nad potomkiem,
Rozwój narzędzi,
Charakterystyczna sakralność,
Regionalne zróżnicowanie kultur,
Stosunek do śmierci, estetyka, abstrakcyjne myśli,
Charakterystyczna seksualność,
NEOTENIA – istota niedojrzała (noworodek) ale zdolna do przetrwania.
Najwcześniejsze okresy rozwoju kultury ludzkiej:
Myśliwi górnego paleolitu (35 – 8 tys. lat p.n.e.)
Koniec epoki lodowej, ocieplenie klimatu,
Gospodarka łowiecka, podążanie za wielkimi gatunkami ssaków,
Powstanie większości instytucji społecznych,
Rozwój narzędzi,
Migracje na wszystkie kontynenty,
Pozostałości kultury Indian,
Ćwiczenia II, 17.11.2011 r.
Religia, dogmaty, wierzenia
Wierzenia:
Animistyczne – duchy wcielają się w zwierzęta, przedmioty, rośliny,
Animatyzm – duch może wędrować, wcielać się w ludzi,
Kult zmarłych
Totemistyczne – mity, opowiadania, legendy, totemy,
Magia - biała/czarna – dążenie człowieka do rządzenia światem nadprzyrodzonym,
Zaklęcia – żądanie
Modlitwa – prośba (niema/werbalna)
Koncepcje antropologiczne, cztery fazy:
Faza ewolucyjna:
Taylor – animatyzm (dualizm: przyroda – człowiek) – najpierwotniejsza forma religii,
Herbert Spencer – manizm – kult zmarłych w obawie przed śmiercią,
John Lubbock – ewolucja religii,
Jonaz Frazent – podział magii na sympatetyczną i przenośną, postawa błagalna, rozkazująca, społeczne funkcje magii,
Degradacja człowieka pierwotnego,
Faza funkcjonalna:
Brown – religia jest pochodną instytucji społecznej, pełni funkcję integrującą społeczeństwo,
Malinowski – polemizuje z Durkhaimem, rozgranicza magię i religię
Religia:
Ma charakter społeczny,
Tworzy wspólnotę, skupia wiernych, posiada funkcje społeczne,
Pełni społecznie akceptowalne cele,
Kult istoty wyższej, składanie próśb, dziękczynienie,
Tworzenie instytucji,
Magia:
Pozyskiwanie korzyści,
Nie pełni funkcji integracyjnej, raczej nie skupia społeczeństwa,
Ma inne cele przejęcie kontroli nad światem nadprzyrodzonym,
Momenty przejścia wywołują stres (narodziny – chrzest, inicjacja – bierzmowanie, ślub, śmierć – pogrzeb rytuały służą przywróceniu psychicznej równowagi),
Faza strukturalistyczna:
Levi-Strauss – myślenie magiczne ulega nobilitacji,
Edmund Lech – kultura jako system komunikowania, myślenie magiczne,
Faza kognitywistyczna