RENESANS

RENESANS – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA EPOKI

  1. Pierwsza epoka nowożytności.

  2. Granice czasowe:

- w Europie XIV – XVI wiek,

- w Polsce: koniec wieku XV do lat 30 wieku XVII.

Ojczyzną renesansu są Włochy, gdzie zainteresowanie antykiem rozwijało się w naturalny sposób, poprzez codzienne obcowanie z pozostałościami kultury antycznej. Z Italii prąd ten promieniował na inne kraje europejskie. Trudno jednoznacznie wskazać datę przełomu między średniowieczem a renesansem, wskazywanych jest wiele możliwości, między innymi data skonstruowania prasy drukarskiej przez Gutenberga. Jednakże zdaniem wielu historyków ostateczny przełom w sposobie myślenia o rzeczywistości należy wiązać z wyprawą Krzysztofa Kolumba do Ameryki w 1492 roku.

  1. Bardzo skomplikowana epoka, która z jednej strony charakteryzowała się ogromnym rozwojem miast, handlu, bankowości, była też czasem rozkwitu nauki i kultury, powstawania licznych uniwersytetów, z drugiej strony naznaczona konfliktami na tle religijnym, które przerodziły się w długie, krwawe wojny.

  2. Wskutek wzrastającego niezadowolenia z działalności kościoła katolickiego oraz szerzącej się krytyki tej instytucji narodził się w XVI wieku ruch dążący do zmian w kościele, czyli reform, stąd jego nazwa – reformacja. Początkiem tego ruchu było wystąpienie w 1517 roku Marcina Lutra, mnicha z Wirtembergii. Jego tezy stały się podstawą do utworzenia nowego odłamu chrześcijaństwa – protestantyzmu.

  3. W związku z ogromnym rozwojem uniwersytetów nastąpił także rozwój nauki, który zaowocował szeregiem wynalazków: np. druku, mikroskopu, lunety. Najsłynniejszym wynalazkiem tej epoki i najbardziej brzemiennym w skutki było powstanie teorii heliocentrycznej autorstwa Mikołaja Kopernika. Dzięki znajomości tej teorii możliwa była podróż Kolumba w poszukiwaniu drogi do Indii Zachodnich.

  4. Podstawowymi cechami charakterystycznymi tej epoki literackiej były:

- zainteresowanie antyczną filozofią, literaturą, sztuką, inspirowanie się nimi;

- humanizm – podstawowy prąd umysłowy renesansu zakładający wszechstronne zainteresowanie człowiekiem, jego dążeniami i pragnieniami;

- antropocentryzm – stawianie spraw ludzkich w centrum zainteresowania, przesunięcie ze spraw boskich, „ostatecznych”, ku codzienności człowieka;

- indywidualizm – docenianie człowieka jako jednostki niepowtarzalnej dzięki swoim talentom, uzdolnieniom, specyficznym cechom;

- irenizm – prąd społeczny dążący do utrwalania pokoju między różnymi wyznaniami (odkrywcze!).

FILOZOFIA I KULTURA RENESANSU

  1. Erazm z Rotterdamu – holenderski humanista, czyli człowiek wszechstronnie wykształcony, zwolennik tolerancji religijnej. Krytykował nadmiernie uprzywilejowane warstwy społeczne. W swym dziele „Pochwała głupoty” doszedł do wniosku, że ludzie mądrzy nie są szczęśliwi, ponieważ stale przeżywają duchowe rozterki.

  2. Innym ważnym filozofem renesansu był Giordano Bruno. Był włoskim myślicielem, bezkompromisowym głosicielem panteizmu, czyli poglądu, że Bóg jest obecny w całej przyrodzie. Niepokorny wobec Kościoła, między innymi popierał kopernikańską teorię budowy kosmosu, został spalony na stosie na rzymskim placu Campo Di Fiori.

  3. Michael Montaigne (wym. Monteń)- francuski filozof – humanista, pisarz najbardziej znany jako twórca nowego gatunku literackiego – eseju, w której to formie literackiej wyrażał swoje poglądy.

  4. Istotny wpływ na rozwój renesansowej myśli społecznej i politycznej wywarł włoski myśliciel i polityk Niccolo Machiavelii. Autor traktatu na temat sposobu sprawowania władzy p.t. „Książę”, który był źródłem doktryny politycznej zwanej makiawelizmem. Jej podsumowanie stanowi maksyma: „cel uświęca środki” – każdy środek, który prowadzi do realizacji założonego celu, nawet jeśli jest on niemoralny (przekupstwo, podstęp, spisek), jest dopuszczalny i powinien być bez wahania wykorzystywany przez władcę.

SZTUKA RENESANSU

  1. Sztuka renesansu jest bardzo różnorodna i złożona. Można w niej jednak wskazać pewne elementy wspólne i typowe. Do najważniejszych nowości, jakie wprowadził renesans, należy bezsprzecznie powrót do osiągnięć antycznej sztuki Greków i Rzymian. Wpływy te dotyczyły głównie architektury. Przedstawiciele sztuki Odrodzenia uważali się za spadkobierców sztuki antycznej. Mieli świadomość piękna starożytnych form i pragnęli je odrodzić zarówno w dziełach literackich, jak i malarstwie, rzeźbach i architekturze.

  2. Była to także świadomość wartości ludzkiego umysłu, ciała, wszystkich ziemskich spraw. To, co zakazywał Kościół w średniowieczu, co nazywał godnym pogardy, stało się dla ludzi renesansu wartością. Nowy światopogląd odrzucił ascezę i wyrzeczenia, zanegował zło świata ziemskiego, cielesnego. Dlatego też, w duchu humanizmu, człowiek Odrodzenia mógł odkryć piękno Antyku: pogańskich świątyń i rzeźb.

  3. Renesansowa architektura odrzucała gotyk, nawiązując obficie do form antycznych. Budowle wznoszono według idealnych, matematycznych proporcji, które miały wskazywać na harmonię całej budowli. Tym samym budynki wznoszone w dobie renesansu są proste, harmonijne, przejrzyste kompozycyjnie. Drugą nowością było wprowadzenie perspektywy, która pozwoliła na utrwalenie trójwymiarowej przestrzeni, nadając dziełom głębię. Było to odkrycie bardzo rewolucyjne. Zmieniła się również społeczna pozycja twórcy – artysty, który z rzemieślnika stał się samodzielnym kreatorem sztuki, prawdziwym artystą. Od tego okresu sztuka zaczyna być postrzegana indywidualnie, przez pryzmat jej twórcy. 

    4. Natchnieniem dla wielu dzieł była natura, którą starano się uważnie obserwować i analizować. Antyczna twórczość stanowiła kanon – obowiązujący powszechnie wzór piękna, proporcji, kompozycji, gatunku czy formy. Sztuka Odrodzenia jest przede wszystkim radosna, swobodna; czerpie z żywych źródeł Antyku i życia współczesnego. Wyraża dążenia i tęsknoty ludzi, bo oni stali się teraz najważniejsi.

    5. Sztuka epoki przeszła ewolucję od klasycyzmu renesansowego po manieryzm. Artystą klasycyzmu jest Rafael (właśc. Raffaelo Santi – wczesny i dojrzały renesans). Jego dzieła wyróżnia lekkość i wdzięk. Natomiast Michał Anioł to już przykład manieryzmu. Ówcześnie słowo maniera nie miało zabarwienia pejoratywnego; oznaczało styl, charakter, sposób. Sztuka włoska XVI wieku – późny renesans – polegała na dostrzeżeniu antymimetyzmu i zwróceniu uwagi na rolę samego twórcy. Prąd manierystyczny charakteryzował się większą ekspresywnością, dążeniem w dziełach do pokazania nietrwałości piękna świata i doskonałości piękna Boga.

Rafael Santi – Madonna Sykstyńska

Michał Anioł – Pieta

Michał Anioł – Sąd Ostateczny

LITERATURA EUROPEJSKA

  1. Teatr elżbietański

Odrodzenie w Anglii zbiera największe plony za panowania królowej Elżbiety, w 2. połowie XVI i na początku XVII wieku. Nastąpił wtedy okres rozwoju gospodarczego i kulturalnego, wcześniej bowiem targały Anglią wojny religijne i dynastyczne. Wśród twórców wyróżniali się przede wszystkim William Shakespeare (Szekspir), który  reprezentował teatr, instytucję rozkwitającą w tamtych czasach, przyciągającą elitę artystyczną kraju oraz szeroką publiczność odbiorców.

Sam gatunek dramatu wywodził się z tradycji antycznej. Renesans odziedziczył jednak poza wzorem greckim średniowieczne widowiska religijne – misteria. W okresie reformacji teatr stał się atrakcyjnym sposobem propagandy idei, co także przyczyniło się do jego rozwoju w Renesansie. Starożytny ideał opierał się na zasadach: decorum, mimezis, katharsis, zasadzie trzech jedności. Treść sztuk mogła dotyczyć środowisk elitarnych, spraw społecznych, tragicznych wyborów jednostek. Aktorzy zaś – jedynie mężczyźni – używali masek do zaznaczenia emocji postaci. Średniowiecze natomiast odgrywało sceny z życia i Męki Chrystusa (Pasja). Tak jak w Antyku, wymowa religijna sztuk teatralnych była pierwszorzędna. Dramat i teatr elżbietański wychodzą poza ramy obu tradycji. Z czasem teatr przestał być sceną dla pokazywania cnót, dobra, wartości religijnych. W Londynie uważano tę rozrywkę za niemoralną, groźną, dlatego pierwszy teatr powstał poza murami miasta w 1576 r. Jednak sami aktorzy cieszyli się szacunkiem i poważaniem społeczeństwa. Tworzyli zespoły, gromadzące też czasem dramaturgów.

  1. William Szekspir

Szekspir żył w latach 1564-1616. Był dramaturgiem angielskim, tworzącym w czasach rządów królowej Elżbiety. Uważany jest za najwybitniejszego dramaturga wszech czasów. Nikt nie zrobił dla żadnej ze sztuk tak wiele, jak Szekspir dla teatru i dramatu. Był właściwie samoukiem, wywodzącym się z rodziny mieszczańskiej o chłopskich korzeniach. Zaczynał swoją karierę jako sługa w trupie teatralnej, potem jako aktor, aż wreszcie zaczął pisać sztuki i reżyserować przedstawienia. Dorobił się majątku, uzyskał dla rodziny szlachectwo. 

Szekspir ustalił charakter dramatopisarstwa i wzór teatru, który utrzymał się przez całe czasy nowożytne. Uprawiał komedię, kroniki historyczne i tragedię. Był człowiekiem, który nie tylko przyczynił się do rozwoju angielskiego języka literackiego, ale przede wszystkim wykreował wzorce myślenia o człowieku, wybiegające nawet poza ducha Renesansu. Ponadczasowe postaci Hamleta, Makbeta, króla Leara, Romea i Julii – znane są dziś każdemu. Wpisały się w mentalność Europy tak doskonale, jak niegdyś mitologia grecka i rzymska, jak historie biblijne. Szekspir miał świadomość Renesansu, nowej epoki, potęgi rozwijających się wtedy idei humanizmu, wiary w postęp. Jego twórczość jest wyrazem doskonałego rozumienia ducha Odrodzenia, genialności w pojmowaniu ludzkiej jednostki oraz masy społecznej.

Główne dzieła Szekspira:

Szekspir zasłynął również jako autor pięknych sonetów (napisał ich 154). 

Cechy dramatu szekspirowskiego

Dramaty tworzone przez Szekspira były na tyle nowatorskie, iż zyskały miano dramatów szekspirowskich. Do ich głównych cech zaliczamy:

  1. Porównanie teatru szekspirowskiego i antycznego:

Teatr antyczny Teatr szekspirowski
Jedność czasu, miejsca i akcji Brak jedności czasu, miejsca i akcji (Mackbeth rozgrywa się w czasie dłuższym niż jedna doba, jest wiele miejsc akcji, wielowątkowość)
Brak scen zbiorowych Istnienie scen zbiorowych
Chór pełni funkcję komentatora wydarzeń Brak chóru
Zachowanie zasady decorum Zasada decorum nie jest przestrzegana – sceny tragiczne są przemieszane ze scenami komicznymi
Przyroda nie odgrywa roli Przyroda stanowi tło wydarzeń, podkreślając nastrój, przepowiadając ich charakter
Fatum decyduje o losach człowieka, wysiłki bohaterów sprzeciwiających mu się są skazane na porażkę Człowiek sam decyduje o swoim losie, jego upadek zawsze jest spowodowany jego wolą.
Tragizm wynika z istnienia przeznaczenia, fatum. Tragizm jest wynikiem wyborów życiowych bohaterów.

  1. „Makbet”

Szekspir, mistrz portretu psychologicznego, tworzy postać uwikłaną w zbrodnie. Makbet, początkowo prawy rycerz, pod wpływem okoliczności staje się zbrodniarzem. Widz dramatu obserwuje staczanie się bohatera – paradoksalnie – wspinającego się na coraz wyższe stopnie awansu społecznego. Przepowiednia wiedźm uruchamia straszne wydarzenia – rycerz i jego żona, owładnięci wizją władzy i zaszczytów, dopuszczają się zbrodni. Początkowe morderstwo prowadzi do eskalacji przemocy, sieje spustoszenie w duszy bohatera. W przeciwieństwie do bohaterów antycznych nad Makbetem nie ciąży ani wina tragiczna, ani fatum. Jego los wynika z jego wyborów.


Wyszukiwarka