1. Cechy charakterystyczne prawa cywilnego:
Zasada formalnej równości podmiotów wobec prawa oznacza, że w stosunkach cywilnoprawnych podmioty występują na zasadach partnerskich (brak nadrzędności i podrzędności).
Zasada autonomii woli oznacza, iż w zakresie stosunków cywilnoprawnych strony same kształtują swą sytuację prawną (np. zasada swobody umów – art. 353.1).
Przedmiot prawa cywilnego: art. 1: „kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi”. A więc przedmiotem są stosunki cywilnoprawne, czyli takie, które formułowane są na zasadzie formalnej równorzędności stron.
Systematyka prawa cywilnego:
Część ogólna prawa cywilnego – to zespół przepisów regulujących zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego.
Prawo rzeczowe – to zespół przepisów regulujących prawne formy korzystania z rzeczy i niektórych praw. Możliwość korzystania została ukształtowana w postaci praw podmiotowych bezwzględnych (skutecznych wobec wszystkich). Wyróżniamy następujące prawa rzeczowe podmiotowe:
własność (art.. 140 i następne)
użytkowanie wieczyste (art. 232 i następne)
ograniczone prawa rzeczowe (art. 244); są to: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokali – wymienia je art. 244 par. 1. Przykładowo: przedmiotem zastawu mogą być prawa, które są zbywalne.
Prawo zobowiązań – to zespół przepisów regulujących stosunki prawne, z których wynikają wierzytelności. Wierzytelności mają charakter praw podmiotowych względnych. Prawa podmiotowe względne to takie, które są skuteczne tylko wobec określonych osób (np. dłużnika). Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien je spełnić. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu (art. 353). Jest to istota względności (dotyczy w tym przypadku dłużnika a nie każdego). Zobowiązania są najobszerniejszym działem prawa cywilnego. Prawo zobowiązań dzieli się na dwa działy:
część ogólną
część szczegółową (reguluje poszczególne typy tzw. umów nazwanych – mających regulacje w prawie cywilnym)
Prawo spadkowe – to zespół przepisów regulujących przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego na inne podmioty.
Prawo rodzinne – to zespół przepisów regulujących stosunki prawne wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa oraz opieki i kurateli
Prawo na dobrach niematerialnych – to zespół przepisów regulujących stosunki cywilnoprawne, których przedmiotem są dobra o charakterze intelektualnym.
Norma prawa cywilnego – składa się z hipotezy, dyspozycji i sankcji i dotyczy stosunków łączących podmioty równorzędne
Przepis prawny – zamknięta całość zawierająca wypowiedź normatywną, znajdująca się w ustawie
Rodzaje przepisów prawnych
Definicje ustawowe(legalne) – w takich przepisach ustawodawca określa sposób rozumienia pojęć używanych w danym akcie np. art. 45 KC.
Przepisy odsyłające – przepisy, które nie formują wszystkich lub niektórych członów normy prawnej, nakazując stosowanie innych przepisów
Fikcje prawne – wtedy gdy ustawodawca wskazuje, iż stan faktyczny zawarty w pewnej hipotezie (X) jest równoznaczny, mimo swej odmienności, stanowi faktycznemu innej hipotezy (Y) np. 10151 KC.
Domniemania prawne – gdy z treści przepisu wynika, że ustalenie pewnego faktu pociąga za sobą uznanie za udowodniony inny fakt bądź istnienie określonego prawa. Domniemanie w przeciwieństwie do fikcji może zostać obalone w drodze przeciwdowodu.
Zwroty nieokreślone – w przepisie mogą zostać zawarte takie sformułowania, które organowi stosującemu prawo pozwalają nadać im różną treść w zależności od konkretnego stanu faktycznego (np. klauzule generalne)
Przepisy bezwzględnie obowiązujące – wtedy gdy dyspozycja przepisu nie może być wolą stron w jakikolwiek sposób zmodyfikowana np. art. 119 , 437 KC.
Przepisy względnie obowiązujące – znajdują zastosowanie tylko wtedy kiedy strony nie uregulowały treści łączącego ich stosunku prawnego w sposób odmienny bądź też gdy w odniesieniu do pewnych kwestii niczego nie postanowiły, albo ich postanowienia są niekompletne.
Semiimperatywne – mogą być zmienione tylko w zakresie dozwolonym przez ustawę.
2. Stosunek prawny – stosunek społeczny uregulowany przez prawo, podmioty tego stosunku maja wobec siebie prawa i obowiązki gwarantowane możliwością użycia przymusu państwowego.
Stosunek cywilnoprawny – to stosunek prawny uregulowany przez prawo cywilne;
dwustronnie zindywidualizowany – charakteryzuje się tym, że powstaje pomiędzy określonymi podmiotami – dwoma lub więcej
jednostronnie zindywidualizowany – to taki stosunek w którym określony jest tylko jeden podmiot.
Abstrakcyjne – wyznaczone w sposób ogólny przez hipotezę normy prawnej, dyspozycja także ogólna, łączą się z wyznaczeniem dyspozycji;
Konkretne – zindywidualizowane, dotyczą konkretnych podmiotów i sytuacji, łączą się z zastosowaniem dyspozycji;
Elementy stosunku cywilnoprawnego
Przedmiot – zawsze zachowanie się człowieka, a niekiedy również pewien obiekt materialny lub niematerialny, którego to zachowanie dotyczy.
Podmiot – osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.
Typowe postacie stosunku cywilnoprawnego:
Wspólność rozłączna – występuje wówczas, gdy występuje wielość podmiotów w ramach strony, stosunek ma charakter majątkowy i dodatkowo świadczenie jest podzielne. W takiej sytuacji dochodzi do podziału stosunku cywilnoprawnego na części.
Świadczenie podzielne (art. 379 par. 2) – jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Przyjmuje się że świadczenie jest podzielne jeśli przedmiot świadczenia jest podzielny (np. świadczenie pieniężne). Często same strony stosunku cywilnoprawnego mogą zdecydować, czy świadczenie jest podzielne.
Wspólność łączna – występuje wówczas, gdy pewne prawo przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom, lecz żaden z nich nie ma określonego udziału w tym prawie (i nie może samodzielnie swym udziałem rozporządzać). Np. spółka cywilna stanowi wspólność łączną, także majątek wspólny małżonków.
Wspólność w częściach ułamkowych (art. 195 i dalsze) – występuje wówczas, gdy pewne prawo przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom, lecz każdy z nich ma określony udział w tym prawie (w ułamkach lub procentach; bez względu na sposób wyliczenia określenie „ułamkowe” jest określeniem ustawowym) i może nim rozporządzać.
Solidarność bierna (dłużników – art. 366) – wielość dłużników i jeden wierzyciel wykonanie prawa przez jednego dłużnika powoduje wykonanie stosunku
Solidarność czynna (wierzycieli – art. 367) – wielość wierzycieli jeden dłużnik, wykonanie prawa na rzecz jednego wierzyciela powoduje wykonanie prawa
W przypadku ukształtowania stosunku cywilnoprawnego jako stosunek solidarny nigdy nie dochodzi do podziału tego stosunku na części. Solidarność może występować po którejś ze stron lub po obu stronach.
Treść stosunku cywilnoprawnego:
Stanowią ją uprawnienia i obowiązki stron. Obie strony stosunku cywilnoprawnego są najczęściej wobec siebie i uprawnione i zobowiązane. Rzadziej jedna strona jest wyłącznie uprawniona a druga wyłącznie zobowiązana. Umowa użyczenia (art. 710 i następne) stanowi przykład, gdy jedna strona jest wyłącznie uprawniona a druga wyłącznie zobowiązana. Podobną konstrukcję posiada umowa darowizny.
Stopień związania stron stosunku cywilnoprawnego z elementami treści tego stosunku (prawami i obowiązkami):
- słabe (możliwość przenoszenia praw i obowiązków na inne podmioty, np. cesja wierzytelności)
- mocne (nie ma możliwości przenoszenia praw i obowiązków na inne podmioty, np. służebności osobiste, które są niezbywalne i wygasają wraz ze śmiercią uprawnionego).
3. Zdarzenia cywilnoprawne – fakty, z którymi prawo cywilne łączy ustanie, powstanie lub zmianę stosunku prawnego albo skutki w sferze podmiotowości cywilnoprawnej.
Podział:
zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu (zdarzenia sensu stricto) – niezależne od woli ludzkiej
działania – zachowanie człowieka wynikłe z jego woli;
czynności zmierzające wywołania skutków prawnych
czynności prawne - oświadczenia woli;
akty administracyjne – jednostronne oświadczenie odpowiedniego organu określające w sposób władczy sytuację prawna konkretnego adresata w konkretnej sprawie;
konstytutywne orzeczenia sądowe – pociągają za sobą zmiany w sferze stosunków cywilnoprawnych, orzeczenie zastępuje oświadczenie woli)
inne czyny
dozwolone - przejawy woli podobne do oświadczeń woli (skutek prawny następuje niezależnie od woli działającego); zawiadomienia o pewnych zdarzeniach (np. o wadach fizycznych rzeczy); czynności czysto faktyczne (zmierzają do osiągnięcia pozaprawnego skutku, jednak ustawa łączy z nimi także skutki prawne)
niedozwolone – bezprawne; działania podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania obowiązku działania, z którymi norma prawna wiąże niekorzystne dla działającego skutki prawne
4. Teorie prawa podmiotowego:
Teoria woli – Savigny; prawo podmiotowe to moc woli użyczona przez prawo przedmiotowe jednostce (inaczej - sfera zachowań wyznaczona przez przepisy prawa przedmiotowego, w której jednostka może działać i realizować swoje prawa podmiotowe). Warunkiem posiadania prawa podmiotowego jest zdolność świadomego przejawiania aktów woli (słaba strona tej teorii – są osoby nie mające świadomości przejawiania aktów woli a mające prawa podmiotowe, np. małe dzieci).
Teoria interesu – Ihering; prawo podmiotowe polega na chronionym prawem przedmiotowym interesie uprawnionego (słaba strona – są osoby, które mają prawa podmiotowe nie mając w tym żadnego interesu).
Prawo podmiotowe – przyznana i zagwarantowana normą prawną oraz wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera możliwości postępowania uprawnionego w określony sposób; elementy: przyjęte normą prawną (jest kategorią normatywną), zagwarantowane przez normę prawną, wynika ze stosunku cywilnoprawnego (każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają skorelowane z nim obowiązki innych osób), jest sferą możności postępowania (istnieje choć żadne zachowanie będące realizacją tego prawa nie jest podejmowane).
Normatywne postacie praw podmiotowych – sposoby, w jakie w prawie przedmiotowym zostały uregulowane prawa podmiotowe (w jaki sposób przez przepisy prawa przedmiotowego jest wyznaczona sfera działania praw podmiotowych):
prawa podmiotowe bezpośrednie – gdy przepisy prawne wyznaczają sferę możności postępowania uprawnionego w oderwaniu od związanych z nią obowiązków innych osób, choć one istnieją (w przepisach tych akcentowane są uprawnienia a nie obowiązki)
roszczenia – gdy sfera możności postępowania uprawnionego wyznaczona jest przez określenie treści jego żądania lub przez powinne (nakazane) zachowanie się drugiej strony
prawa podmiotowe kształtujące – mówimy o nich wówczas, gdy sfera możności postępowania uprawnionego jest tak wyznaczona, że może on samodzielnie doprowadzić do powstania zmiany lub wygaśnięcia jakiegoś stosunku cywilnoprawnego
Klasyfikacja praw podmiotowych:
Ze względu na stopień ochrony:
bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich, także tych, z którymi uprawnionego nie łączy żaden stosunek cywilnoprawny
względne – skuteczne wobec określonych osób, działają w obrębie stosunku cywilnoprawnego z którego wynikają (np. wszelkiego rodzaju wierzytelności; zachodzi tu jednak rozszerzona ochrona wierzytelności np. na podstawie tzw. skargi pauliańskiej, która chroni wierzytelności wynikające z określonego stosunku cywilnoprawnego także wobec osób trzecich)
Ze względu na typ stosunków, z których prawa podmiotowe wynikają:
majątkowe (np. wszystkie prawa rzeczowe, większość wierzytelności) – w sposób bezpośredni uwarunkowane interesem majątkowym uprawnionego
niemajątkowe – nie są w sposób bezpośredni uwarunkowane interesem majątkowym uprawnionego
Ze względu na przynależność do podmiotów:
podzielne – mogą równocześnie należeć do kilku podmiotów (np. prawo własności – współwłasność)
niepodzielne – nie mogą należeć jednocześnie do kilku podmiotów (np. prawo odkupu i pierwokupu)
Ze względu na sposób powstania i wygaśnięcia:
samoistne – mają byt samodzielny tzn. niezależny od innych praw podmiotowych
niesamoistne – akcesoryjne, nie mają bytu samodzielnego; istnieją dlatego, że istnieją jakieś inne prawa podmiotowe i zwykle dzielą ich los, np. jeśli one wygasają to wygasają i prawa niesamoistne (np. hipoteka, zastaw)
Ze względu na możliwość przeniesienia prawa podmiotowego na inne podmioty:
zbywalne (np. własność, zwykle wierzytelności)
niezbywalne (np. prawo odkupu, pierwokupu, służebność osobista)
Sposoby nabycia praw podmiotowych:
nabycie pierwotne – nabywający prawo podmiotowe nie wywodzi tego prawa od nikogo. Powodem może być to, że dane prawo do nikogo wcześniej nie należało (np. nabycie rzeczy niczyjej) lub prawo należące wcześniej do kogoś innego zostało nabyte w sposób niezależny od tego (np. nabycie przez zasiedzenie)
nabycie pochodne – że nabywający prawo podmiotowe (następca prawny) wywodzi je od swojego poprzednika prawnego (dochodzi do tzw. sukcesji – przejścia prawa z podmiotu na podmiot)
Sukcesja uniwersalna (nazywana także sukcesją pod tytułem ogólnym lub sukcesją generalną) – następca prawny wstępuje w ogół praw podmiotowych swego poprzednika prawnego na podstawie jednego zdarzenia prawnego. Sukcesja uniwersalna występuje przy: dziedziczeniu (art. 922); nabyciu spadku od spadkobiercy w drodze umowy (art. 1051); Cechy: jest instytucją wyjątkową - jest możliwa tylko w sytuacjach wyraźnie w ustawie wskazanej; istota wyraża się w tym, że do nabycia wielu praw podmiotowych dochodzi na podstawie jednego zdarzenia prawnego; może dotyczyć albo całego majątku, albo wyodrębnionej jego części przy założeniu, że w skład tej części wchodzi kilka praw podmiotowych.
Sukcesja syngularna (singulare – pojedynczy) – gdy następca prawny wstępuje w jedno prawo podmiotowe swego poprzednika prawnego. Jeśli następca prawny wstępuje w kilka praw podmiotowych swego poprzednika prawnego na podstawie odrębnych zdarzeń prawnych, dochodzi do tylu sukcesji syngularnych, ile zdarzeń prawnych miało miejsce.
Nabycie konstytutywne - gdy w momencie nabycia prawa podmiotowego prawo to dopiero powstaje (najczęściej łączy się z nabyciem pierwotnym). Czasem może łączyć się z nabyciem pochodnym, gdy nabywający prawo podmiotowe nabywa prawo o węższej treści niż to, które przysługiwało zbywającemu (np. gdy właściciel ustanawia prawo użytkowania na swej własności, to nabycie tego prawa jest pochodne gdyż wywodzi się z prawa własności, jednak właścicielowi prawo użytkowania na swej własności nie przysługuje).
Nabycie translatywne - gdy pewne prawo podmiotowe przechodzi w całości z jednego podmiotu na inny podmiot w postaci niezmienionej (wiąże się najczęściej z nabyciem pochodnym). Czasem może jednak dotyczyć nabycia pierwotnego, gdy możliwość nabycia w sposób pierwotny pewnego prawa podmiotowego jest uwarunkowana wcześniejszym istnieniem tego prawa u innego podmiotu (np. zasiedzenie – nie można nabyć prawa własności przez zasiedzenie, gdyby prawo własności wcześniej do kogoś nie należało).
Wykonywanie praw podmiotowych - podejmowanie zachowań mieszczących się w sferze możności postępowania uprawnionego. Może polegać na:
bezpośrednim korzystaniu z rzeczy, np. pobieraniu pożytków naturalnych z rzeczy (art. 53)
czynności prawnej, która będzie przynosiła pożytki cywilne, np. oddanie rzeczy w najem
czynności faktycznej, np. przechodzenie lub przejeżdżanie przez cudzy grunt jest realizowaniem prawa przechodu lub drogi służebnej
wykonywaniu stale
wykonywaniu jednorazowo, np. przyjęcie świadczenia od dłużnika
wykonywaniu osobiście
wykonywaniu przez inne osoby (którym uprawniony zezwolił na wykonywanie swego prawa podmiotowego)
Nadużycie praw podmiotowych - postępowanie w sposób sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Teoria zewnętrzna – według niej sferę możności postępowania uprawnionego wyznaczają normy wynikające z przepisów prawa przedmiotowego. Jeżeli czyjeś zachowanie mieści się w granicach tych norm, to jest to wykonywanie prawa przedmiotowego nawet wtedy, gdy jest to sprzeczne ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Teoria wewnętrzna – według niej sferę możności postępowania uprawnionego wyznaczają normy wynikające z przepisów prawa przedmiotowego, społeczno – gospodarcze przeznaczenie prawa oraz zasady współżycia społecznego. Kto narusza te zasady ewentualnie nie uwzględnia społeczno – gospodarczego przeznaczenia prawa podmiotowego, nie nadużywa prawa podmiotowego gdyż wcale go nie wykonuje.
Stosowanie art. 5 k. c. – ma on charakter klauzuli generalnej więc przepis ten nie powinien być nadużywany. Nie powinien być on używany głównie wtedy, gdy pewien stan faktyczny jest dostatecznie uregulowany innymi, bardziej szczegółowymi przepisami, oraz gdyby zastosowanie art. 5 powodowało, że tracą moc inne przepisy prawne. Sięga się do tego przepisu aby np. nie dopuścić do przedawnienia roszczeń w sytuacji nieetycznego postępowania dłużnika (naruszenie zasad współżycia społecznego).
Kolizja praw podmiotowych:
Występuje wówczas, gdy kilka praw podmiotowych zbiega się ze sobą w taki sposób, że nie mogą być wszystkie wykonywane, albo mogą być wykonywane ale nie w całości. Sposoby rozwiązywania:
istnieją normy kolizyjne zawarte w prawie materialnym (np. art. 249 – pierwszeństwo praw rzeczowych ograniczonych powstałych wcześniej nad tymi powstałymi później)
istnieją normy kolizyjne zawarte w prawie formalnym (procesowym), np. art. 1025 kpc – dotyczy podziału rzeczy uzyskanej z egzekucji – kolejności zaspokajania poszczególnych roszczeń
ustawodawca wprowadza pewne rozwiązania kolizyjne regulując określone stosunki, jeżeli jego zdaniem w tych stosunkach może dojść do kolizji między prawami podmiotowymi różnych osób (np. art. 920 – przyrzeczenie publiczne nagrody – jeżeli kilka osób wykona czynności niezależnie od siebie, nagroda należy się każdemu, a jeśli nagroda jest jedna, otrzymuje ją ten, kto pierwszy się zgłosi)
rozwiązanie kolizji ustawodawca powierza sądowi
Zbieg roszczeń – gdy taki sam stan faktyczny podpada pod hipotezy kilku norm a z ich dyspozycji wynikają różne roszczenia, powstaje wiele roszczeń, a wybór pomiędzy nimi pozostaje do uprawnionego.
Ochrona praw podmiotowych
Samopomoc – użycie przymusu fizycznego w celu ochrony praw podmiotowych, jeżeli przymus nie pochodzi od powołanego to tego organy państwa
Samoobrona – obrona konieczna i stan wyższej konieczności
Samopomoc sensu stricto – gdy osoba, której prawo zostało naruszone, własnym działaniem przywraca stan poprzedni, w zasadzie niedozwolona, nieliczne wyjątki.
Ochrona sądowa:
- represyjna – usunięcie skutków naruszenia prawa (np. przywrócenie stanu poprzedniego)
- prewencyjna – zapobieganie naruszeniu prawa (3 grupy roszczeń: zabezpieczające przed grożącą szkodą; o ustalanie stanu prawnego; domagania się zabezpieczenia)
3 rodzaje powództw:
- o świadczenie (powód domaga się zasądzenia świadczenia)
- o ustalenie (powód nie żąda świadczenia, lecz ustalenia istnienia lub nieistnienia pewnego stosunku prawnego lub prawa)
- o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (powód żąda, aby przez wyrok sądowy nastąpiło stworzenie nowego stanu prawnego lub zmiana już istniejącego)
Domniemanie – to wnioskowanie z faktu udowodnionego o fakcie nieudowodnionym, a istotnym dla sprawy:
- faktyczne – osoba stosująca prawo wnioskuje z faktu udowodnionego o fakcie nieudowodnionym na podstawie logiki, doświadczenia życiowego oraz osiągnięć nauki; sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeśli wniosek taki można ustalić z innych udowodnionych faktów;
- prawne – w niektórych wypadkach sama ustawa nakazuje sędziemu, aby w razie ustalenia pewnego faktu uznał za udowodniony inny fakt, np. ustalenie ojcostwa.
Dobra wiara – w dobrej wierze jest ten, kto nie zna z przyczyn usprawiedliwionych (mimo dołożenia należytej staranności nie mógł się o rzeczywistym stanie dowiedzieć) niekorzystnego dla niego stanu prawnego.
5. Zdolność prawna osoby fizycznej – możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków, zdolność prawna osoby fizycznej jest co do zasady nieograniczona(wyjątkami jest ograniczanie np. pozbawienie praw rodzicielskich).
Nabycie zdolności prawnej przez osobę fizyczna następuje w wyniku urodzenia, na mocy niektórych przepisów w niektórych sprawach można uznawać nabycie zdolności prawnej od chwili poczęcia
Ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej:
śmierć osoby fizycznej – zdolność prawna ustaje z chwilą ustania bytu osoby. Dowodem zgonu jest akt stanu cywilnego:
akt zgonu – sporządzony przez kierownika urzędu stanu cywilnego w księgach stanu cywilnego. Warunki: lekarskie świadectwo zgonu, wystawione w odpowiednim urzędzie oraz zwłoki
sądowe stwierdzenie zgonu – stosowane kiedy któryś z warunków aktu zgonu nie może zostać spełniony, w postanowieniu sąd określa chwilę śmierci, a jeśli nie jest to możliwe podaje chwilę najbardziej prawdopodobną, śmierć niewątpliwa, zgon nie został stwierdzony w zwykłym, przewidzianym ustawą trybie.
uznanie za zmarłego – następuje po przeprowadzeniu sądowego postępowania. Sąd oznacza chwilę śmierci, jest to najbardziej prawdopodobna chwila lub w braku przesłanek dzień, w którym uznanie za zmarłego jest możliwe. W przypadku powrotu lub ustalenia, że osoba zmarła w innym momencie przeprowadza się nowe postępowanie. Uchylenie postępowania o uznaniu za zmarłego powoduje powrót wszystkich praw i obowiązków(jeśli żona wyszła za mąż nie unieważnia się nowego związku)
zaginięcie w zwykłych okolicznościach – zaginiony może zostać uznany za zmarłego jeśli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył
5 lat jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby 70 lat
wydłużony jest jeśli zaginie dziecko do 13 lat
zaginięcie w okolicznościach kwalifikowanych – gdy zaginięcie następuje w okolicznościach wskazujących na większe zagrożenie śmiercią
Prawa nasciturusa: może być spadkobiercą; zapisobiercą; może być uznany; może zostać ustanowiony kurator, jeśli jest to potrzebne dla ochrony przyszłych praw dziecka; od chwili urodzenia może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.
Miejsce zamieszkania – miejscowość, w której osoba fizyczna przebywa (corpus) z zamiarem stałego pobytu (animus).
Tożsamość osoby fizycznej – całokształt cech składających się na indywidualizację jednostki ludzkiej.
Stan cywilny – to dane ujawnione w księgach stanu cywilnego, a także inne dane określające jego sytuację w społeczeństwie, indywidualizujące go jako podmiot prawa cywilnego, stan cywilny danej osoby jest jeden niepodzielny, a zmiany w nim mogą następować w wyniku zdarzeń prawnych z którymi ustawa wiąże taki skutek.
Stan osobisty – zespół cech o charakterze wyłącznie osobistym, np. płeć, wiek, stan zdrowia.
Dobra osobiste – pewne wartości związane ściśle z jednostką ludzką, np. zdrowie, wolność.
Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej - to zdolność do nabywania praw i obowiązków przez samodzielne składanie oświadczeń woli; przesłanki: osiągnięcie określonego wieku i nieubezwłasnowolnienie.
Pełna zdolność do czynności prawnych – osoby, które ukończyły 18 rok życia i nie zostały ubezwłasnowolnione.
Zupełny brak zdolności do czynności prawnych - osoby, które nie ukończyły 13 roku życia i osoby ubezwłasnowolnione całkowicie; skutki: nieważność bezwzględna czynności dokonanych przez tę osobę oprócz umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby pomiędzy 13 – 18 rokiem życia, osoby ubezwłasnowolnione częściowo, osoby posiadające doradcę tymczasowego (podmiot powoływany przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie); skutki:
- niektóre czynności mogą być swobodnie dokonywane: nie mają charakteru rozporządzającego ani zobowiązującego; zawierane w drobnych sprawach życia codziennego; możliwość swobodnego rozporządzania własnym zarobkiem; korzystanie i rozporządzanie przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel oddał do swobodnego użytku;
- niektóre czynności nie mogą być dokonywane: sporządzenie i odwołanie testamentu, przysposobienie;
- niektóre czynności mogą być dokonywane, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego – głównie czynności o charakterze rozporządzającym lub zobowiązującym.
Ubezwłasnowolnienie całkowite – ukończony 13 rok życia i choroba psychiczna lub inne zaburzenia; brak zdolności do czynności prawnych; podlega opiece, chyba, że pozostaje pod władzą rodzicielską, opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem.
Ubezwłasnowolnienie częściowe – pełnoletniość; choroba psychiczna lub inne zaburzenia; podlega kurateli; kurator sprawuje pieczę tylko nad osobą.
6. Osoba prawna – wg KC osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym na podstawie przepisów szczególnych przyznano osobowość prawną.
Cechy charakterystyczne osoby prawnej - posiadanie majątku, struktura organizacyjna, organy, osobowość prawna.
Powstanie osoby prawnej:
system aktów organów państwa – polega na tym, że osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwowego. Może się ona przejawiać w dwojaki sposób:
poprzez wydanie aktu normatywnego powołującego do życia osoby prawne
poprzez wydanie aktu administracyjnego (erekcyjnego)
Zmierza się do tego, aby przepisy powołujące i odwołujące osobę prawną były w randze ustawy.
system koncesyjny – polega na tym, że osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli (osób fizycznych lub prawnych), a ponadto wymagane jest zezwolenie organu państwowego
system normatywny – polega na tym że akt normatywny określa w sposób generalny przesłanki powstania osoby prawnej. Jeśli przesłanki te zostaną zrealizowane, osoba prawna powstaje bez potrzeby uzyskiwania koncesji.
W Polsce spotykany jest głównie system koncesyjny.
Osoby prawne podlegają systemowi rejestracyjnemu (art. 37). Osoba prawna uzyskuje osobowość z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru. Wyjątek stanowi skarb państwa, jednostki samorządu terytorialnego, związki wyznaniowe które nie wymagają rejestracji.
Znaczenie rejestrów osób prawnych:
z chwilą wpisania do rejestru powstaje osobowość prawna
rejestracja zwiększa bezpieczeństwo obrotu cywilnoprawnego
z rejestrem związana jest zasada jawności i oznacza, że rejestr jest jawny i dostępny dla wszystkich
z rejestrem związane jest domniemanie, że dane wpisane do rejestru są prawdziwe.
Oznaczenie osoby prawnej:
Nazwa osoby prawnej – jest odpowiednikiem nazwiska bądź pseudonimu osoby fizycznej i stanowi jej dobro osobiste, które jest chronione (art. 24). Jeśli osoba prawna prowadzi działalność gospodarczą (osoba prawna jest przedsiębiorcą), jej nazwa określana jest mianem firmy. Wtedy ochrona jej dóbr określona jest w przepisach jak dla firmy (art. 43.10).
Siedziba osoby prawnej – jest nią z zasady miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający (chyba że ustawa powołująca lub akt erekcyjny stanowi inaczej). Siedziba osoby prawnej nie musi się mieścić na obszarze działalności danej osoby prawnej.
Działanie osób prawnych:
Teoria organów – działanie organu osoby prawnej uważane jest za działanie samej osoby prawnej.
Teoria przedstawicielstwa – organ osoby prawnej działa tak jak przedstawiciel ustawowy osoby fizycznej niezdolnej do czynności prawnych. Zakłada więc niejako istnienie dwóch podmiotów:
osoby prawnej która sama działać nie może
organu który działa jako przedstawiciel osoby prawnej
W Polsce uznawana jest teoria organów, co wyraźnie określa art. 38.
Przesłanki uznania działania osoby lub osób stanowiących organ osoby prawnej za działanie samej osoby prawnej:
osoba ta lub osoby muszą w sposób wyraźny lub choćby dorozumiały działać w charakterze organu osoby prawnej oraz
działanie tej osoby lub osób musi się mieścić w granicach kompetencji tego organu
Zdolność prawna osoby prawnej - podobnie jak w przypadku zdolności prawnej osób fizycznych, osobom prawnym zdolność prawna przysługuje zasadniczo w pełnym zakresie. Ograniczenia tej zdolności mogą wynikać:
z istoty osób prawnych (tzw. cech przyrodzonych); zdolność prawna osoby prawnej nie rozciąga się na te prawa i obowiązki, które mogą przysługiwać wyłącznie ludziom, np. z zakresu prawa rodzinnego (np. władzy rodzicielskiej, małżeństwa), prawa spadkowego (np. nie może sporządzić testamentu).
z ustawy (charakteru pewnych praw podmiotowych) oraz
ze statutu.
Zdolność do czynności prawnych - Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na statucie; rzekomy organ osoby prawnej – istnieje wtedy, kiedy dana osoba nie jest organem osoby prawnej, a także, kiedy osoba przekracza swoje kompetencje. Konsekwencją takiego działania jest zwrot pobranych pożytków oraz naprawienia szkód wyrządzonych takim zachowaniem.
Rodzaje osób prawnych:
Ze względu na charakter stosunków własnościowych:
państwowe osoby prawne
Skarb państwa jest synonimem nazwy „państwo” występującym w stosunkach cywilnoprawnych. Skarb państwa jako osoba prawna nie ma ani siedziby ani struktury organizacyjnej. Przepisy prawa administracyjnego określają, które organy są kompetentne do reprezentowania skarbu państwa w określonych stosunkach cywilnoprawnych.
Inne państwowe osoby prawne to np. przedsiębiorstwa państwowe, państwowe szkoły wyższe – ich majątek należy do skarbu państwa.
niepaństwowe osoby prawne (komunalne, wyznaniowe, inne)
Ze względu na substrat osoby prawnej:
typu korporacyjnego (ludzie)
typu fundacyjnego (majątek)
Ze względu na siedzibę:
krajowe osoby prawne
zagraniczne osoby prawne
Ze względu na to, czy osoba prawna ma na celu zabezpieczenie interesu ogółu obywateli czy jednostki:
osoby prawne prawa publicznego (ogółu)
osoby prawne prawa prywatnego (jednostki)
Ułomne osoby prawne – jednostki organizacyjne, które charakteryzują się cechami charakterystycznymi dla osób prawnych, a do stania się pełną osobą prawną brakowało im tylko wyposażenia w osobowość prawną przez ustawę (ułomne osoby prawne nie tworzą całkowicie odmiennych podmiotów, osoba tworząca/właściciel/członkowie odpowiada własnym majątkiem za długi „osoby”). W obecnym stanie prawnym ułomnymi osobami prawnymi są np.:
spółki osobowe
cywilna – wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów;
jawna – prowadzi we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe o większym rozmiarze, a nie jest inna spółką handlową, wspólnicy odpowiadają solidarnie;
komandytowa – powołana do prowadzenia w większym rozmiarze przedsiębiorstwa; wobec wierzycieli za zobowiązania spółki przynajmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia, a odpowiedzialność jednego jest ograniczona (komandytariusza);
z ograniczoną odpowiedzialnością – zawiązywana w celach gospodarczych, wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki;
akcyjna – jej kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej; akcjonariusze mają jedynie prawo do akcji, nie są współwłaścicielami spółki, ani nie odpowiadają za jej długi;
wspólnoty mieszkaniowe
stowarzyszenia zwykłe
7. Przedmiot stosunków cywilnoprawnych: rzeczy i zwierzęta; różne postacie energii; dobra niematerialne, a między nimi także majątkowe prawa podmiotowe; zorganizowane kompleksy majątkowe.
Nie są rzeczami: człowiek, dobra niematerialne, różne postacie energii, części składowe rzeczy; res omnium communes (woda płynąca, morze), złoża minerałów, zbiory rzeczy (biblioteka).
Klasyfikacja rzeczy
ruchome i nieruchome
nieruchomości
nieruchomość gruntowa – to część powierzchni ziemskiej wytyczona umownymi liniami poziomymi, a także stanowiąca odrębny przedmiot własności
nieruchomości rolne – kryterium wyróżniające stanowi przeznaczenie gruntu – nieruchomość, która jest lub może być wykorzystana do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej
nieruchomości budynkowe – powstaje kiedy budynek trwale z gruntem związany zostaje prawnie wyodrębniony i staje się przedmiotem prawa własności oddzielonym od gruntu
nieruchomości lokalowe – lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności
ruchomości – każda rzecz, która nie jest nieruchomością
oznaczone co do gatunku i co do tożsamości
oznaczona co do tożsamości - rzecz charakteryzująca się cechami wyłącznie jej właściwymi, takimi którymi inne rzeczy są pozbawione
oznaczona co do gatunku – to rzecz o cechach charakterystycznych dla większej grupy rzeczy, cechach rodzajowych
pozostające w obrocie, ograniczone w obrocie i wyłączone z obrotu – kryterium określające zakres swobody rozporządzania rzeczą
rzeczy proste i złożone
proste – stanowią pewna jednolitą całość, w której nie można wyodrębnić poszczególnych elementów
złożone – składają się z poszczególnych elementów
rzecz pojedyncza i zbiorowa
pojedyncza – mówimy o takiej rzeczy gdy ma znaczenie samodzielne(np., książka, samochód)
zbiorowa – charakteryzuje się tym, że musi wystąpić w większej masie(cukier, sól itp.)
rzeczy istniejące i przyszłe
Część składowa rzeczy – to wszystko co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez istotnej zmiany lub uszkodzenia przedmiotu odłączanego (nie wchodzą w to rzeczy połączone dla przemijającego użytku, a rozszerzono o drzewa i budynki itp. rzeczy trwale związane z gruntem ). Związek taki może powstać od momentu powstania rzeczy lub później.
Przynależności – rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi; jest zawsze rzeczą ruchomą; pozostaje rzeczą oddzielną, jednak w stosunku do rzeczy głównej pełni funkcję podobną do służebności (zawsze rzecz podrzędna ); musi istnieć związek funkcjonalny między rzeczą główną a rzeczą podrzędną; rzecz ruchoma może stanowić przynależność tylko wtedy, gdy jest własnością właściciela rzeczy głównej.
Pożytki – korzyści majątkowe osiągane w wyniku posiadania rzeczy
pożytki naturalne rzeczy – jej płody (zboże) i inne odłączone od niej części składowe (glina wydobyta z ziemi), jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy;
pożytki cywilne rzeczy – dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu);
pożytki prawa – to dochody, które prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.
Przedsiębiorstwo – art. 551 k.c. zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. W jego skład może wchodzić:
firma, czyli oznaczenie indywidualizujące dane przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnioną część
własność nieruchomości lub ruchomości
prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz użytkowania
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, środki pieniężne itp.
Koncesje, licencje, zezwolenia patenty itp.
tajemnice przedsiębiorstwa
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
Mienie – własność i inne prawa majątkowe.
8. Czynność prawna - stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno świadczenie woli skierowane na powstanie, zmianę lub wygaśnięcie jakiegoś stosunku cywilnoprawnego; ze stanem tym ustawa łączy skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także oświadczeniem tym nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
Oświadczenie woli - (art. 60) to takie zachowanie się podmiotu, które w sposób dostateczny wyraża zamiar dokonania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia jakiegoś stosunku cywilnoprawnego; elementy:
akt woli (to co jeszcze nie zostało uzewnętrznione – tzw. wola wewnętrzna)
przejaw woli (to co zostało uzewnętrznione – tzw. wola zewnętrzna)
Jeśli zachodzi niezgodność pomiędzy aktem woli a przejawem woli, to:
wg teorii woli rozstrzyga akt woli
wg teorii oświadczenia woli rozstrzyga przejaw woli
wg teorii zaufania przejaw woli decyduje wtedy gdy wymaga tego bezpieczeństwo obrotu, a zwłaszcza ochrona adresata oświadczenia woli; w pozostałych przypadkach decyduje akt woli
Ze względu na niedoskonałości każdej z teorii ustawodawca nie przyjął żadnej z nich. Za decydujący uznaje się przejaw woli ale odpowiednie przepisy gwarantują jego swobodę.
Przesłanki skuteczności oświadczenia woli:
zachowanie to musi być zrozumiałe przynajmniej na tyle, aby w drodze wykładni można było ustalić jego sens i znaczenie
musi być swobodne
musi być złożone „na serio” – w sposób poważny
nie jest wynikiem przymusu fizycznego
Wykładnia oświadczenia woli (art. 65): Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak wskazują na to okoliczności, oraz zgodnie z zasadami współżycia społecznego i ustalonymi zwyczajami. W umowach należy raczej badać jaki był zgodny zamiar i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Rodzaje oświadczenia woli:
1 podział:
oświadczenia woli które są skierowane do oznaczonego adresata
oświadczenia woli które nie są skierowane do oznaczonego adresata (np. przyrzeczenie publiczne)
2 podział:
oświadczenia woli wyraźne (takie, które bezpośrednio zmierzają do dokonania czynności prawnej)
oświadczenia woli dorozumiane (takie, które bezpośrednio zmierzają do innego celu niż dokonanie czynności prawnej, lecz z których zamiar dokonania czynności prawnej wynika)
oświadczenie woli domniemane (chodzi tu o sytuacje, w których brak jakiegokolwiek oświadczenia woli, lecz ustawodawca ze stanem tym łączy skutki prawne tak, jak gdyby oświadczenie woli zostało złożone)
Składanie oświadczeń woli:
Chodzi o wskazanie momentu, w którym oświadczenie woli zostało złożone, gdyż często ma to duże znaczenie dla skutków prawnych. Nie stanowi to problemu, gdy oświadczenie woli przekazywane jest bezpośrednio lub środkami komunikacji bezpośredniej (np. drogą elektroniczną). Trudniej jest gdy oświadczenie woli zostaje np. wysłane pocztą:
wg teorii oświadczenia decyduje chwila przejawu woli
wg teorii wysłania decyduje chwila wysłania adresatowi oświadczenia woli
wg teorii doręczenia decyduje chwila doręczenia adresatowi złożonego mu oświadczenia woli
wg teorii zapoznania decyduje chwila zapoznania się adresata z treścią złożonego mu oświadczenia woli
W art. 61 nasz ustawodawca przyjął teorię doręczenia.
jednostronne, dwustronne i wielostronne
Jednostronne – gdy do jej dokonania wystarczy jedno oświadczenie woli;
Dwustronne – gdy do dokonania czynności potrzebne są zgodne oświadczenia woli stron;
Wielostronne – do dokonania czynności potrzebne są oświadczenia woli więcej niż 2;
konsensualne i realne
konsensualne – kiedy do dokonania takiej czynności prawnej potrzebne jest tylko zgodne oświadczenie/-a woli;
realne – kiedy poza złożeniem oświadczenia woli wymagane jest czynność o charakterze faktycznym np. wydanie rzeczy;
rozporządzające i zobowiązujące
rozporządzające – celem i bezpośrednim skutkiem po stronie dokonującego czynności jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie jakiegoś prawa majątkowego (umowa cesji, zwolnienie z długu);
zobowiązujące – celem i bezpośrednim skutkiem po stronie dokonującego czynności jest zobowiązanie się do świadczenia w przyszłości;
przysparzające i nie prowadzące do przysporzenia
przysparzające – jeżeli majątek osoby której dotyczą skutki czynności ulega zwiększeniu;
nie prowadzące do przysporzenia - jeżeli majątek osoby której dotyczą skutki czynności ulega zwiększeniu;
kauzalne i abstrakcyjne
kauzalne – gdy ważność czynności zależy od istnienia niewadliwej przyczyny prawnej, brak takiej przyczyny prowadzi do nieważności przysporzenia; causa – podstawa (przyczyna) prawna przysporzenia, jego cel gospodarczy
causa solvendi – dokonujący przysporzenia działa w celu uzyskania zwolnienia od ciążącego na nim świadczenia;
causa obligati vel aquirendi – kiedy dokonujący przysporzenia działa w celu uzyskania wzajemnego zobowiązania się innej osoby, która otrzymuje to przysporzenie;
causa donandi – dokonujący przysporzenia świadomie rezygnuje z uzyskania dla siebie ekwiwalentu;
abstrakcyjny – gdy taka zależność nie występuje;
odpłatne i nieodpłatne
odpłatne – gdy strona dokonując przysporzenia uzyskuje w zamian za dokonanie przysporzenia jakąś korzyść majątkową;
nieodpłatne – gdy dokonujący przysporzenia nie otrzymuje ekwiwalentu za dokonanie czynności;
inter vivos i mortis causa
czynność na wypadek śmierci (mortis causa) – gdy skuteczność prawna czynności została zastrzeżona pod warunkiem śmierci podmiotu dokonującego czynności;
czynności miedzy żyjącymi – gdy skuteczność następuje za życia osób, które tych czynności dokonują;
upoważniające i powiernicze
upoważniające – określony podmiot przekazuje innemu podmiotowi kompetencje do dokonania określonej czynności ze skutkiem dla przekazującego;
powiernicze – to takie czynności, w których jedna strona dokonuje przysporzenia prawa na rzecz drugiej strony, w celu osiągnięcia takiego celu gospodarczego, dla którego osiągnięcia prawo to w zasadzie nie jest potrzebne; druga osoba zobowiązuje się do korzystania z prawa tylko w wyznaczony sposób.
Negocjacje – ustalanie przez strony treści oświadczenia woli, zwykle są podejmowane w wyniku zaproszenia wysyłanego przez jedną stronę drugiej; umowa zostaje zawarta po uzgodnieniu wszystkich jej postanowień; powinny być prowadzone z zachowanie dobrych obyczajów: rzeczywisty zamiar powzięcia umowy, zachowanie dyskrecji w sprawach z zastrzeżeniem dyskrecji oraz nie wykorzystywanie takich informacji dla własnych celów.
Oferta – to oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, jeśli to oświadczenie zawiera istotne postanowienia umowy (jest stanowczą propozycją zawarcia konkretnej umowy). Związanie umową oznacza, że przyjęcie jej przez adresata prowadzi do zawarcia umowy o treści określonej w ofercie. Oferta może zostać złożona w formie tradycyjnej (wiąże oferenta w czasie oznaczonym prze niego w umowie, w innych przypadkach złożona osobiście lub za pośrednictwem środków bezpośredniego porozumienia potwierdzenie musi się odbyć niezwłocznie; w razie złożenia jej w inny sposób przestaje obowiązywać, z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionej zwłoki) lub elektronicznej(związanie umową - natychmiastowe potwierdzenie przez adresata). W razie przyjścia oferty z opóźnieniem nie wynikającym z winy ofertobiorcy oferta jest ważna chyba, że oferent bezzwłocznie poinformuje o nie przyjęciu zgody. Odwołanie oferty między przedsiębiorcami jest możliwe przed wysłaniem zgody na związanie się umową, niemożliwe jest jednak odwołanie oferty jeśli wynika to z jej treści lub wyznaczono termin przyjęcia.
Aukcja i przetarg – postępowanie aukcyjne jest inicjowane przez organizatora przetargu, który ogłasza aukcję lub przetarg, w ogłoszeniu tym musi się znajdować określenie miejsca, czasu, zasad i przedmiotu przetargu, zmiany w ogłoszeniu mogą być dokonane jedynie jeśli zawarta w nim klauzula na to pozwalała.
Osoby uczestniczące w aukcji/przetargu składają oferty w czasie wyznaczonym w ogłoszeniu (od tego momentu oferenta wiąże regulamin aukcji/przetargu), oferta przestaje obowiązywać, gdy złoży się ofertę korzystniejsza, kiedy zostanie wybrana inna oferta lub gdy przetarg zostanie zamknięty bez wybrania oferty.
Wygrana aukcja – oferty są składane kolejno wygrywa ten kto złożył ostatnią najkorzystniejszą ofertę (jeśli jednak umowa warunkuje ważność umowy od innych przesłanek najpierw musza być one spełnione), osoba wygrywająca i organizator aukcji nabywają roszczenie o zawarcie umowy
Wygrany przetarg – organizator czeka na składanie mu ofert w formie pisemnej, po upływie terminu organizator dokonuje wyboru najkorzystniejszej oferty lub zamyka przetarg bez wyłonienia oferty, po wyborze oferty organizator ma obowiązek bezzwłocznego poinformowania o tym uczestników aukcji
Wadium – jest to instytucja stanowiąca zabezpieczenie przed uczestnictwem w licytacjach osób, które nie mają stanowczego zamiaru zawarcia umowy, albo nie są w stanie podołać cenie wylicytowanej. Wadium – zabezpieczenie pieniężne lub rzeczowe wypłacane organizatorowi aukcji, w celu przystąpienia do niej (zabezpieczenie za uczestnictwo), w razie nie wywiązania się z oferty wadium przepada na rzecz organizatora lub są z niego zaspokajane roszczenia.
Zmowa przetargowa – uczestnik przetargu/aukcji lub osoba działająca z nim w porozumieniu wpłynęła na wynik aukcji – w takich przypadkach organizatorowi lub uczestnikowi aukcji przysługuje prawo wystąpienia do sądu z żądaniem unieważnienia aukcji/ przetargu.
11. Forma czynności prawnych – oświadczenie woli może być w zasadzie złożone w formie dowolnej.
Ze względu na szatę zewnętrzną formy czynności prawnych dzielimy na:
Zwykła forma pisemna - podmiot sporządza dokument obejmujący treść oświadczenia woli i podpisuje go. Do zachowania zwykłej formy pisemnej umowy wystarcza jeżeli strony wymienią między sobą dokumenty, z których każdy zawiera oświadczenie woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany, albo jeżeli strony wymieniają między sobą dokumenty zawierające treść oświadczeń woli obu stron, z których każdy jest podpisany przez jedno z nich.
Kwalifikowane formy pisemne:
forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty polega na dokonaniu czynności prawnej w zwykłej formie pisemnej i poświadczeniu daty tej czynności przez odpowiedni podmiot (np. notariusza); data poświadczenia to tzw. data pewna - poświadczenie wiążące strony dokonujące czynności prawnej oraz skuteczne wobec osób nie uczestniczących w czynności prawnej, że czynność prawna została dokonana w określonym czasie;
forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym polega na dokonaniu czynności w zwykłej formie pisemnej oraz na poświadczeniu podpisu przez notariusza lub inny upoważniony do tego podmiot; forma ta eliminuje ryzyko, że osoba na którą wskazuje podpis zaprzeczy iż go złożyła, a tym samym że dokonała czynności prawnych;
forma notarialna polega na tym, że notariusz jako osoba zaufania publicznego spisuje treść oświadczeń woli stron, odczytuje je stronom, a następnie podpisuje razem ze stronami; oryginały aktów notarialnych przechowywane są w biurach notarialnych; strony otrzymują jedynie wypisy, które jednak są dosłownym powtórzeniem oryginałów; wypisy podpisuje notariusz i opatruje je pieczęcią urzędową; w obrocie cywilnoprawnym wypisy mają znaczenie dokumentów oryginalnych.
Forma elektroniczna jest szczególnym rodzajem zwykłej formy pisemnej. Jej skutki nie mogą wiec sięgać dalej niż skutki zwykłej formy pisemnej.
Ze względu na skutki, które powstają w sytuacji gdy do dokonania czynności prawnej przewidziana jest jakaś forma szczególna a strony formy tej nie dochowały, wyróżniamy następujące rodzaje form szczególnych:
forma pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) - niezachowanie powoduje bezwzględną nieważność czynności;
z przepisu ustawy:
jeżeli ustawa dla pewnej czynności prawnej przewiduje jako formę szczególną zwykłą formę pisemną to jest to forma pod rygorem nieważności tylko wtedy, gdy z jej niezachowaniem został wyraźnie związany ten rygor; w pozostałych przypadkach zwykła forma pisemna jest formą przewidzianą jedynie dla celów dowodowych albo formą przewidzianą dla wywołania określonych skutków czynności prawnych;
jeżeli ustawa dla pewnej czynności prawnej przewiduje jako formę szczególną jakąś formę nie będącą zwykłą formą pisemną, to jest to forma pod rygorem nieważności, chyba że została przewidziana jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnych;
z woli stron:
gdy strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu tej zastrzeżonej formy; wyjątek: przy zastrzeżeniu formy pisemnej bez określenia skutków jej niezachowania poczytuje się, że była ona zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych;
forma do celów dowodowych (ad probationem) – forma pisemna, której niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza możność skorzystania z niektórych środków dowodowych (dowodu ze świadków i z przesłuchania stron); głównie dla czynności rozporządzających i zobowiązujących, jeśli wartość przedmiotu przenosi 2000zł;
forma dla wywołania niektórych skutków czynności prawnej (ad eventum) – ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn. że, mimo niezachowania formy, czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie.
12. Wady oświadczenia woli:
Brak świadomości albo swobody (art. 82) polega na anormalnym stanie psychicznym wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; powoduje bezwzględną nieważność czynności;
Stan wyłączający świadomość – to brak rozeznania, niemożność rozumienia własnych posunięć i posunięć innych osób; niezdawanie sobie sprawy za znaczenia i skutków własnego postępowania;
Stan wyłączający swobodę - musi wynikać ze stanu, w jakim znalazła się osoba a nie z przyczyn zewnętrznych (np. manie prześladowcze, choroba psychiczna,, niedorozwój umysłowy );
Pozorność - niezgodności pomiędzy aktem woli i przejawem tego aktu na zewnątrz; bezwzględna nieważność; pozorność zwykła - czynność prawna pozorna według zamiaru stron w ogóle ma nie wywołać żadnych skutków prawnych; pozorność kwalifikowana – czynność prawna ma wywołać skutki prawne lecz inne niż te, na które wskazuje treść tej czynności; Reservatio mentalis – zastrzeżenie potajemne; jeśli składający oświadczenie woli nie ma wprawdzie zamiaru wywołania skutków prawnych, ale tego nie ujawnia, tym samym druga strona nie wyraża na to zgody, oświadczenie woli wiążę tego, który je złożył. Ochrona osób trzecich – przesłanki: czynność prawna dokonana na podstawie pozornego oświadczenia woli musi być odpłatna, osoba trzecia musi być w dobrej wierze.
Błąd:
– sensu stricto - mylne wyobrażenie (lub brak wyobrażanie) o rzeczywistym stanie rzeczy
– pomyłka - mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia;
– błąd co do treści czynności prawnej – obejmuje to, co zostało wyrażone w treści czynności prawnej;
– błąd nie dotyczący treści czynności prawnej – obejmuje sprawy dodatkowe towarzyszące oświadczeniu woli;
– błąd istotny – uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia woli tej treści
– błąd nieistotny
Przesłanki skuteczności błędu: musi być błędem co do czynności prawnej; istotnym; jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, to błąd musi być wywołany przez tą osobę chociażbym bez jej winy, albo jeżeli wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością go zauważyć.
Podstęp - kwalifikowana postać błędu – art. 86; jest to zachowanie umyślne podjęte po to, aby skłonić pewną osobę do złożenia określonego oświadczenia woli; w przypadku podstępu odpada wymóg istotności błędu, nie musi także dotyczyć treści czynności prawnej.
Groźba - jedna osoba w celu skłonienia innej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej w sytuacji, gdy oświadczenie woli złożone nie zostanie.
Przesłanki skuteczności groźby:
groźba musi być bezprawna tzn. że zagrożono użyciem środka sprzecznego z prawem lub nawet dozwolonego przez prawo ale takiego, którym nie można się posługiwać w celu skłonienia osoby do złożenia określonego oświadczenia woli
groźba musi być poważna; oznacza to iż jest ona tego rodzaju, że składający oświadczenie woli mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi realne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Treść czynności prawnej – zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności; Swoboda stron w zakresie kształtowania treści czynności prawnej w stosunkach umownych jest ograniczona treścią art. 3531 k.c. – strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Ograniczenia mogą wynikać z: ustawy; zasad współżycia społecznego; ze stosunków gospodarczych; nie można dokonywać czynności mając na celu obejście prawa
Sankcją za powyższe uchybienia jest nieważność takiej umowy, sankcja ta zostaje jednak zniesiona jeżeli ustawa przewiduje inne skutki jak np. zmiany nieważnych postanowień umownych na ważne.
Warunek – to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego uzależniono powstanie lub ustanie skutków prawnych;
- zawieszający – skutek następuje z chwilą ziszczeniem się warunku;
- rozwiązujący – skutek ustaje z chwilą ziszczenia się warunku;
- dodatni – wiąże skutki z nastąpieniem zdarzenia;
- ujemny – wiąże skutki z nienastąpieniem zdarzenia;
- zależny od woli stron, zależny od przypadku, mieszany;
Warunek niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, jeśli jest zawieszający; jeżeli jest rozwiązujący uważa się go za nie zastrzeżony;
Termin – zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie; brak elementu niepewności;
- początkowy – skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu;
- końcowy – skutek prawny ustaje z chwilą nadejścia terminu;
Nieważność bezwzględna – powoduje ona, że dokonana czynność nie wywołuje zamierzonych przez strony skutków; może na nią powołać się każda osoba zainteresowana, istnieje z mocy prawa, musi zostać uwzględniona z urzędu; nie może być konwalidowana – nie może stać się czynnością ważną;
Nieważność względna – sankcja polegająca na możliwości uchylenia ważności dokonanej czynności prawnej; pozostaje ważna dopóki podmiot upoważniony w ustawie nie skorzysta z przyznanego mu uprawnienia wzruszalności, jeśli skorzysta z tego prawa i unieważni czynność to uczyni to ze skutkiem wstecznym; może się na nią powołać tylko oznaczony w ustawie krąg osób; tylko inicjatywa upoważnionego; może być konwalidowana – wyraźnie lub milcząco;
Bezskuteczność względna – czynność prawna nie wywołuje zamierzonych skutków wobec osób oznaczonych, wobec pozostałych jest w pełni skuteczna (przysługuje osobie trzeciej, której ta czynność narusza prawa); do unieważnienia czynności prawnej wystarczy pozasądowe uchylenie się przez stronę od skutków prawnych oświadczenia woli (błąd, groźba) lub do unieważnienia czynności prawnej potrzebne jest orzeczenie sądu);
Bezskuteczność zawieszona – stanowi sankcję czynności dokonywanych bez zgody osoby trzeciej kiedy ustawa wymaga takie zgody. Zgoda taka może zostać wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany. W wyniku braku zgody czynność przybiera formę czynności niezupełnej/kulejącej tzn. ,że nie wiadomo czy wywrze skutki.
13. Przedstawicielstwo – jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej, która, jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (umocowanie), pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.
- czynne – przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego
- bierne – przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli osoby trzeciej
2 źródła umocowania: ustawa (przedstawicielstwo ustawowe – rodzice, opiekun, kurator), oświadczenie woli reprezentowanego (pełnomocnictwo).
Posłaniec – osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresata, sama więc żadnego oświadczenia nie składa;
Zastępca pośredni – działa we własnym imieniu, ale na własny rachunek; w stosunku do osób trzecich występuje jedynie zastępca pośredni, a ten, na czyj rachunek działa, pozostaje nieujawniony; on nabywa prawa i zaciąga zobowiązania, a dopiero później ma obowiązek przenieść je na osobę, na której rachunek działał, a osoba ta ma obowiązek zwolnić go od zaciągniętych zobowiązań; np. komisant;
Skuteczność przedstawicielstwa:
- musi mieć umocowanie i działać w jego granicach (falsus procurator – dana osoba występuje jako pełnomocnik, mimo że nim nie jest lub – będąc pełnomocnikiem – przekracza granice umocowania; ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w imieniu której została zawarta; jeśli czynność jednostronna – nieważność bezwględna);
- nie może jednocześnie działać w imieniu mocodawcy i we własnym, chyba, że co innego wynika z treści pełnomocnictwa lub ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy; przy przedstawicielstwie ustawowym zakazane, chyba, że czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu;
- przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, przy pełnomocnictwie wystarczy ograniczona zdolność do czynności prawnych
- przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego
- czynność prawna nie może należeć do grupy czynności, przy których zastępstwo zostało wyłączone (testament – przez przedstawiciela; uznanie dziecka, małżeństwo – przez przedstawiciela ustawowego).
Pełnomocnictwo – jednostronna czynność prawna; podstawą jest zazwyczaj jakiś stosunek prawny między mocodawcą, a pełnomocnikiem, mocą którego ten ostatni jest zobowiązany do działania w imieniu mocodawcy; przedstawiciel – pełnomocnik, reprezentowany – mocodawca; do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność, która ma być dokonana przez pełnomocnika; może być udzielone w dowolnej formie; szczególna forma: pełnomocnictwo ogólne; jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest dana forma szczególna);
- domniemane – istnienie pomiędzy podmiotami określonej sytuacji faktycznej lub prawnej i brak odmiennej woli wyrażonej przez reprezentowanego;
- łączne – udzielone kilku osobom jednocześnie z takim samym zakresem umocowania;
- szczególne – pełnomocnictwo do poszczególnej czynności;
- rodzajowe – pełnomocnictwo do pewnego rodzaju czynności;
- ogólne – umocowanie do czynności zwykłego zarządu;
14. Dawność – instytucje prawa cywilnego, które określają skutki prawne będące następstwem niewykonania uprawnień przez czas określony w ustawie: zasiedzenie, przemilczenie, przedawnienie, terminy zawite;
Zasiedzenie – nabycie prawa przez osobę uprawnioną wskutek faktycznego wykonywania przez nią tego prawa przez określony ustawą okres;
Przemilczenie – prowadzące do nabycia prawa przez daną osobę na skutek niewykonywania tego prawa przez uprawnionego;
Przedawnienie – prowadzące do ograniczenia możności dochodzenia roszczenia, jeżeli nie było realizowane przez czas w ustawie określony; po upływie terminu przedawnienia zobowiązany może uchylić się od zaspokojenia roszczenia; może też zrzec się zarzutu przedawnienia jednak dopiero po upływie tego terminu;
- terminy ogólne – terminy przewidziane w uregulowaniu ogólnym instytucji przedawnienia; dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata; dla roszczeń pozostałych – 10 lat; dla roszczeń okresowych (renta, czynsz najmu) – 3 lata;
- terminy szczególne – odstępstwa od terminów ogólnych;
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Bieg przedawnienia – rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, w przypadku roszczenia o zaniechanie, rozpoczyna się dopiero od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do jego treści;
Zawieszenie biegu przedawnienia – przez pewien okres bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeżeli już się rozpoczął pewnego okresu nie wlicza się do jego biegu;
- co do roszczeń przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
- co do roszczeń osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko opiekunowi lub kuratorowi – przez czas sprawowania opieki lub kurateli;
- co do roszczeń jednego z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
- co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed powołanym do tego organem – przez czas trwania przeszkody;
Przerwanie biegu przedawnienia – cały okres, który upłynął do momentu przerwania uważa się za niebyły, bieg przedawnienia zaczyna się na nowo; przyczyny: każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia – przedawnienie biegnie na nowo od dnia zakończenia postępowania oraz może zostać przedłużone do 10 lat, jeżeli przerwanie zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu (nie dotyczy świadczeń okresowych); uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
Wstrzymanie zakończenia przedawnienia – w razie istnienia okoliczność przewidzianych przez prawo przedawnienie biegnie, może jednak zakończyć się dopiero po upływie pewnego czasu od ustania tych okoliczności: przeciwko osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych, mimo że nie mają przedstawiciela ustawowego oraz osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, ale istnieje w stosunku do nich podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia; przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub ustania przyczyny jego ustanowienia;
Terminy zawite – prekluzyjne; ustawa wiąże ujemne skutki z niezachowaniem niektórych terminów, w ciągu których powinna być dokonana taka czy inna czynność; terminy ograniczające w czasie dochodzenie przed powołanym do tego organem lub inną realizację praw podmiotowych, jeżeli bezskuteczny ich upływ powoduje wygaśnięcie prawa;
Prekluzja sądowa – obejmuje terminy dla dochodzenia spraw przed sądem lub innym powołanym do tego organem; np. roczny termin dla żądania unieważnienia uznania dziecka, dla dochodzenia roszczeń posesoryjnych;
Prekluzja pozasądowa – zakreśla granicę czasową dla dokonywania pewnych czynności materialno prawnych; np. miesięczny termin reklamacyjny dla zawiadomienia sprzedawcy o wadzie fizycznej rzeczy;
Ciężar dowodu – ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.