Perkolacja - proces ciągłej ekstrakcji, w którym z ciała stałego wymywa się określone związki chemiczne ciągłym lub periodycznie zmienianym strumieniem rozpuszczalnika. Jest to metoda stosowana między innymi w farmacji do otrzymywania wyciągów roślinnych i nalewek. Proces perkolacji pozwala na całkowite wytrawienie surowca, wytworzenie preparatów zagęszczonych oraz pozwala na zmniejszenie ilości używanego rozpuszczalnika.
Wytwarzany tą metodą wyciąg nazywa się perkolatem. W laboratoriach perkolację przeprowadza się w aparatach Graefego lub za pomocą aparatu Soxhleta. W przemyśle farmaceutycznym perkolacja jest stosowana często do otrzymywania płynnych wyciągów roślinnych. W recepturze aptecznej i w skali laboratoryjnej do prowadzenia perkolacji służy perkolator, a najczęstszym rozpuszczalnikiem jest etanol.
MACERACJĘ przeprowadza się przy użyciu wody o temperaturze pokojowej. Surowiec grubo rozdrobniony lub całe nasiona (np. siemię lniane maceruje się nierozdrobnione) zwilża się niewielką ilością wody, odcedza i przenosi do naczynia, w którym zalewa się go odpowiednią dla danego surowca ilością wody. Następnie miesza się dokładnie i pozastawia na 30 minut pod przykryciem. Otrzymany wyciąg przecedza się przez gazę i uzupełnia wodą do żądanej objętości przelewając ją przez użytą wcześniej do cedzenia gazę z pozostałym surowcem. Zwykle uzyskuje się ilość maceratu 20 razy większą od ilości użytego surowca.
W warunkach przemysłowych często prowadzi się macerację w sposób nieco zmodyfikowany:
Maceracja jednostopniowa. Rozdrobniony surowiec umieszcza się w zamkniętym pojemniku, zalewa wymaganą ilością rozpuszczalnika i pozostawia na określony czas w chłodnym miejscu, często mieszając. Po upływie czasu maceracji zlewa się znad surowca macerat, a pozostałość wyciska w prasie. Metoda ta jest długotrwała (7-10 dni) i powoduje stratę części substancji czynnych zawartych w surowcu.
Maceracja wielostopniowa. Wytrawianie prowadzi się w kilku etapach stosując jednorazowo tylko część rozpuszczalnika.
maceracja wielokrotna – wytrawianie surowca podzielonymi porcjami rozpuszczalnika
maceracja stopniowa – wytrawianie surowca z osobna poszczególnymi składnikami złożonego rozpuszczalnika, np.gdy rozpuszczalnikiem jest mieszanina wody i alkoholu, najpierw wytrawia się surowiec alkoholem, a następnie wodą i uzyskane wyciągi miesza się.
Sporządzanie maceratów:
Surowiec w całości lub grubo rozdrobniony opłukuje się wodą. Wytrawianie przeprowadza się w temperaturze pokojowej przez około 30minut. Następnie otrzymany wyciąg przecedza sie przez podwójną gazę. Surowiec opłukuje się i następnie uzupełnia się nie uzyskany wyciąg do przepisanej ilości. Maceraty najczęściej otrzymuje się z korzenia prawoślazu lub nasion lnu.
SPORZĄDZANIE NAPARÓW
surowiec roślinny zalewa się w infuzorce wrzątkiem i umieszcza we wrzącej łaźni wodnej na 15minut mieszając od czasu do czasu. Następnie otrzymany napar zdejmujemy z łaźni wodnej i odstawiamy na około 15minut w temperaturze pokojowej. Otrzymany napar przecedza się przez gazę, a pozostały surowiec opłukuje się wrzącą wodą, którą po przecedzeniu (tą samą gazą) uzupełnia się napar do przepisanej ilości. Napary sporządza się wyłącznie z surowców roślinnych zawierających glikozydy nasercowe ( folium Digitalis purpurae i lantae, herba Adonis vernalis, herba convallariae)
SPORZĄDZANIE ODWARÓW
rozdrobiony surowiec roślinny zalewa się w infuzorce wodą w temperaturze pokojowej, miesza ?? i umieszcza w łaźni wodnej, ogrzewa się30 minut w temperaturze powyżej . Następie otrzymany odwar cedzi się przez gazę, a pozostały surowiec przepłukuje się wrzącą wodą, którą po przecedzeniu ( przy użyciu tej samej gazy) używa się do uzupełnienia odwaru do żądanej objętości. Odwary przygotowuje się z surowców, których substancje czynne są wrażliwe na działanie wysokich temperatur.
Syropy (skrupi) według FP5 są płynną postacią leku przeznaczoną do podawania doustnego są to przeźroczyste stężone roztwory najczęściej sacharozy, innych cukrów lub alkoholi wielowodorotlenowych (np. sorbitol. Ksylitom) rozpuszczalnych w roztworach wodnych substancji leczniczych, wyciągach roślinnych, sokach owocowych lub ich mieszaninach.
Sacharoza ( Sacharuk album) cukier biały otrzymywany z trzciny cukrowej, jest disacharydem, który rozpada się na glukozę i fruktozę. Występuje w małych ilościach w większości roślin, najwięcej jest go w burakach i trzcinie cukrowej. Występuje w postaci bezbarwnych kryształów lub białego sypkiego proszku. Łatwo rozpuszcza się w wodzie, bardzo trudno w etanolu 95, praktycznie jest nierozpuszczalny w eterze i chloroformie, poza otrzymywaniem syropów służy także jako substancja pomocnicza przy procesie tabletkowania jako substancja wypełniająca i poprawiająca smak.
Stężenie cukru w syropie powinno wynosić ok. 65%. Stężenie takie gwarantuje wysokie stężenie osmotyczne rzędu 5-6 tys. mili- osmoli na litr. Ciśnienie osmotyczne wywieranych na półprzepuszczalną membranę przez dwie ciecze, które ta membrana rozdziela. Przyczyną pojawienia się ciśnienia osmotycznego jest różnica stężeń związków chemicznych lub jonów w roztworach po obu stronach membrany i dążenie układu do ich wyrównania. Wyraża się w mili- osmolach na litr (mOsm/ l) czyli ciśnienie jakie wywiera 1 mol substancji na .
Syropy mogą zawierać substancje pomocnicze:
środki konserwujące- jeżeli stężenie cukru jest niższe niż 64% stosuje się stabilizatory (środki konserwujące), które hamują rozwój drobnoustrojów (działanie bakteriobójcze) stosuje się:
- kwas benzoesowy i jego sól sodową w stężeniu 0.1-0.2%
- kwas sorbowy i jego sól potasową (dodatkowo działanie grzybobójcze)
- estry kwasu parahydroksybenzoesowego (nipaginy): metylowy, etylowy, propylowy – nie ulegają rozkładowi, są nierozpuszczalne w wodzie, w syropach występują w stężeniach 0.1-0.2 %. Mogą powodować uczulenie, mają tendencję do wytrącania osadu.
- etanol- tylko w niewielkich ilościach ze względu na rozpuszczalność cukru.
- olejki eteryczne- aktywne przeciw drobnoustrojom, posiadają obecne w niektórych syropach olejki eteryczne lub ich składniki
środki przeciw utleniające- w przypadku obecności w syropie substancji leczniczych wrażliwych na utlenianie należy dodać przeciwutleniacza. Przy otrzymywaniu syropów najczęściej stosujemy pirosiarczan sodu.
Środki poprawiające smak, zapach, zabarwienie- najczęściej stosuje się tu syntetyczne środki np wanilie, lub naturalne np. olejek cytrynowy, pomarańczowy jako środki poprawiające zabarwienie stosuje się karmel albo barwniki rozpuszczalne w wodzie.
Przy produkcji syropów wymagana jest odpowiednia czystość wody oraz właściwe warunki produkcji zabezpieczające przed zanieczyszczeniem syropu drobnoustrojami:
Metody przygotowywania
Na zimno- w perkolatorze
Na ciepło- cukier rozpuszcza się w ciepłej wodzie i ogrzewa aż do wrzenia i utrzymuje taki stan przez ok. 2 minuty. Otrzymany roztwór odstawia się i zdejmuje powstałą pianę (substancje balastowe)
Roztwór należy przecedzić przez podwójną warstwę gazy i rozlać do wyjałowionych suchych butelek, najlepiej do pełna. Zbyt długie ogrzewanie jest niewskazane ze względu na możliwość zachodzenia inwersje cukru. Syropy przechowuje się w chłodnym miejscu 8- 15 C
MIODY- syropowata ciecz składana przez pszczoły w komórkach plastrów woskowych. Świeży naturalny miód to jasnozółta lub brunatno brązowa ciecz. Po pewnym czasie zestala się na skutek wykrystalizowania glukozy. Przyjemny zapach. Topi się w 40%. Zawiera 70-80% glukozy i fruktozy w stosunku 1:1, Saharze, dekstryny, białka wosk, enzymy, kwasy organiczne, substancje aromatyczne, barwniki i pyłki kwiatowe. Wodne roztwory sa mętne ze wzg na obecność białka i pyłku kwiatowego.
MIÓD OCZYSZCZONY (Mel depuratum)- aby oczyscismiód należy rozpuścić 40,0cz miodu rozpuścić w 60,0cz wody, zmieszac z 3,0cz glinki białej i podgrzewac na łaźni wodnej 30 min, po przestudzeniu gorący roztwór przesączyć i odprowac na łaźni wodnej do otrzymania 1.33-1,36 g/ml. Substancje nierozpuszczalne i koloidalne zostają na glince białej, enzymy ulegają- inaktywacji, a białka-koagulacji. Miód ten tonizuje wzmacnia. Wieksze awki- przeczyszczające. Osłania górne drogi oddechowe i poprawia smak leków.
MIÓD PRAWOŚLAZOWY(Mel althaeae) korzenie prawoślazu i korzenie lukrecji po 3,0cz, woda 40,0cz,benzoesan sodu 0,5cz. Rozdrobnione surowce przez 48h wytwarzać za pomocą maceracji wodą z benzoesanem sodu. Po 48h macerat zalać znad surowca i rozpuścić 40,0cz sacharozy i 25,0cz miodu oczyszczonego. Ogrzewać do zagotowania. Zebrać z powierzchni powstałe sus balastowe. Przesączyć. Dodacć 5,0cz etanolu 95* i uzupełnić wodą do 100.
Lek osłaniający, wykrztuśny, łagodzący kaszel. Benzoesan sodu-konserwuje i wspomaga wykrztuśnie.
MIÓD KOPROWY(Mel foeniculi)-owoce kopru włoskiego 10,0cz macerować przez 48h i 40,0cz wody i 0,5cz benzoesanu sodu. Po przestudzeniu płyn wyciągowy zalać a surowiec wycisnąć. Rozpuścić 40,0cz sacharozy i 25,0cz miodu oczyszczonego. Ogrzewać do krótkotrwałego zagotowania i przesączyć. Dodać 5,0cz etanolu 95* i uzupełnić wodą do 100,0 cz.
Stosowany u dzieci w niezycie dróg oddechowych , zapaleniach oskrzeli i suchego kaszlu.