15.09.2012 r.

PODZIAŁ PROCESÓW REGULUJĄCYCH:

Uwaga – proces psychiczny nieodzownie związany z aktywizacją procesów poznawczych. Nie jest odrębnym procesem, lecz włącza się w przebieg wszystkich procesów psychicznych.

WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA JAKO PROCESY PERCEPCYJNE:

• Wrażenie:

  • Najprostsza a zarazem najbardziej podstawowa informacja o świecie.

  • Odzwierciedlenie określonej cechy przedmiotu (barwa, smak, itp.) czy zjawiska (np. głośność).

  • Forma poznania, zjawisko świadomości.

  • Przedmiot działa jako układ bodźców na receptoryczną cześć analizatora, która transformuje energię bodźca na impuls nerwowy.

  • Analizator składa się z:

    • Receptora (zmysłu)

    • Drogi nerwowej

    • Ośrodka w korze mózgowej

Bodziec → Receptor (zmysł) → Droga nerwowa → Ośrodek w korze mózgowej (pole).

• Impuls nerwowy sensorycznymi drogami nerwowymi przemieszcza się do największych odcinków OUN i tu powstaje wrażenie, czyli odzwierciedlenie określonej właściwości przedmiotu.

• Główne rodzaje wrażeń:

  • Wzrokowe

  • Słuchowe

  • Węchowe

  • Smakowe

  • Wrażenia skórne:

    • Uciskowe

    • Dotykowe

    • Termiczne: ciepła, zimna

  • Wrażenia propioreceptywne:

    • Wrażenia równowagi

    • Kinestetyczne (stawowo-mięśniowe)

  • Wrażenia ustrojowe:

    • Trawienne (np. wydalania produktów przemiany materii)

    • Krążeniowe

    • Wydalnicze (gruczoły potowe)

    • Oddechowe

    • Seksualne

• Spostrzeżenia:

  • Proces poznawczy, który polega na odzwierciedleniu w świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe.

  • Podział i rodzaje spostrzeżeń:

    • Ze względu na rodzaje narządów zmysłowych (dominujących przy odzwierciedlaniu danego przedmiotu lub zjawiska):

      • Spostrzeżenia (monosensoryczne): wzrokowe, słuchowe, dotykowe i inne.

      • Spostrzeżenia (polisensoryczne, złożone, mieszane): wzrokowo-słuchowe (film dźwiękowy), wzrokowo-kinestetyczne (gra w siatkówkę)

    • Ze względu n rodzaj zjawisk rzeczywistości odzwierciedlanych w spostrzeżeniu:

      • Przedmiotów (konkretnych, materialnych zjawisk),

      • Przestrzeni (stosunków przestrzennych między rzeczami),

      • Czasu (stosunków czasowych między przedmiotami i zjawiskami),

      • Ruchów (istot i przedmiotów oraz własnego ciała),

    • Ze względu na poziom organizacji spostrzeżenia, który przebiega według T. Tomaszewskiego, na dwóch poziomach organizacji:

      • Czuciowo-ruchowym (sensomotorycznym): są to spostrzeżenia figularne („Figury” czy pewne postacie, całości o charakterze przestrzenno-czasowym np. sekwencje dźwięków muzycznych lub dźwięków mowy, linie, plamy, bryły, punkty itp.), które mają określony rytm i kształt, lecz nie posiadają jasnego i wyraźnego znaczenia.

      • Znaczeniowo-czynnościowy (somatyczno-operacyjny) są to spostrzeżenia przedmiotowe (w polu spostrzeżeniowym rozpoznajemy rozmaite obiekty <przedmioty, osoby, zdarzenia, melodie> i znaki które reprezentują <pismo, wypowiedź w znanym nam języku, której sens rozumiemy itp.> odzwierciedlamy nie tylko zmysłowy obraz obiektu lecz także nadajemy mu znaczenie).

ORGANIZACJA PROCESU SPOSTRZEGANIA:

Figura i tło:

• Charakteryzuje się pewną organizacją, która niekiedy ma charakter wręcz automatyczny, uwarunkowany wrodzonymi mechanizmami spostrzegania np. zdolność różnicowania bodźców na figurę i tło.

• Niekiedy jest uwarunkowana powiązaniem aktualnego doznania zmysłowego z dotychczasowym doświadczeniem (przykład z łodzią żeglarza na jeziorze – człowiek bez doświadczenia – biała plama, człowiek doświadczony – „omega”)

• Proces odróżniania figury i tła jest uwarunkowany:

  • Fizyczną charakterystyką bodźców odpowiednim ich ustrukturalizowaniem,

  • Funkcjonowanie UN,

  • Np. spostrzegamy stojący na stole wazon (niejako automatycznie) tekst na białym tle, a nie odwrotnie.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE:

• Subiektywny charakter spostrzeżeń zależy od wielu czynników:

• Ogólnie można powiedzieć, że spostrzeżenia zależą od:

  • Sytuacji zewnętrznej (bodźcowej)

    • Jakość bodźca – różne bodźce wywołują różne spostrzeżenia (wzrokowe, słuchowe, dotykowe itp.)

    • Siła bodźca – bodźce silniejsze są łatwiej spostrzegane niż słabsze,

    • Ilość bodźców – w normalnych warunkach nie odbieramy pojedynczych bodźców tylko ich zespoły; bodziec w zespole nabiera innych właściwości, aniżeli wtedy gdy działa pojedynczo.

• Jest to zagadnienie maskowania bodźców, kontrastów, a także roli tzw. bodźców pośrednich. Wpływają one w pewnych warunkach na obniżenie progów wrażliwości bodźców głównych.

• Jeżeli np. działaniu bardzo słabego bodźca wzrokowego towarzyszy odpowiedni dźwięk, to wrażliwość wzrokowa do pewnego stopnia podwyższa się. Jest to zjawisko zwane sensybilacją, nie jest jeszcze w pełni poznane.

• Absolutna cisza nie sprzyja w takim stopniu percepcji jak normalna cisza.

  • Warunki działania bodźca – wielkie zakłócenia, duża ilość bodźców, najczęściej wpływają ujemnie wpływają na powstawanie spostrzeżeń (rozmowa telefoniczna w głośnym pokoju, na korytarzu).

  • Czas trwania bodźców

  • Człowieka spostrzegającego (podmiotu)

CZŁOWIEK SPOSTRZEGAJĄCY:

1. Stan psychofizjologiczny organizmu:

• Stan psychofizjologiczny składający się z dwóch czynników:

  • Stan psychofizjologiczny trwały (względnie stały)

  • Stan psychofizjologiczny organizmu aktualny (czasowy):

    • Różnorodne choroby somatyczne organizmu, które wywołują różne zmiany w powstawaniu spostrzeżeń.

    • Podwyższenie wrażliwości – nadmierna wrażliwość na jeden bodziec

    • Anormalne obniżenie progu wrażliwości na inne bodźce

    • Samopoczucie – złe samopoczucie obniża jakość spostrzeżeń

1. Budowa i funkcjonowanie analizatorów.

2. Właściwości psychiczne:

• Przeżycia emocjonalne (uczucia):

  • Każde uczucie zmienia spostrzeżenie.

  • Powszechnie znane jest powiedzenie „miłość zaślepia”, ale zaślepia też nienawiść.

  • Na świat patrzymy przez pryzmat uczuć np. miłość nie pozwala dostrzegać braków i wad, a nienawiść je wyolbrzymia.

    • Grupa studentów przed egzaminem (ujemny stan E) spostrzegła młodą osobę jako mniej życzliwą, smutną, mniej atrakcyjną.

    • Grupa studentów o obojętnym stanie E – nie spostrzegała w ten sposób tej osoby.

• Poglądy i przekonania:

  • Przede wszystkim światopogląd rozumiany najogólniej jako sposób pojmowania świata i wyjaśniania podstawowych zjawisk w nim zachodzących.

• Nastawienie:

  • To gotowość do spostrzegania w ściśle określony sposób, która kształtuje przede wszystkim:

    • Uprzednie doświadczenie

    • Instrukcja czy odpowiednie polecenie (pełnią dużą rolę) podane np. przez nauczyciela.

• Potrzeby i wartości:

  • Gdy spostrzegane przedmioty i sytuacje są wieloznaczne (rzeczy widziane przez mgłę, dźwięki słyszane przez zagłuszające je hałasy), osoba spostrzegająca nadaje im większe znaczenie jeżeli pozostają one w związku z jej potrzebami i systemu wartości, niż to wynika z ich obiektywnych właściwości.

Człowiek spostrzega otoczenie takim, jakim chciałby je widzieć, a czasem takim jakim obawia się że ono jest.

• Wartości:

  • Wartości społeczne „zrastają się” z przedmiotami jako część ich pełnego obrazu.

  • Po takim „zrośnięciu się” mogą wpłynąć na ocenę wielkości spostrzeganych przedmiotów, np. dzieci z uboższych rodzin przy dobieraniu wielkości monet z pamięci były skłonne przeceniać te wielkości bardziej niż dzieci rodzin zamożnych.

1. Cechy osobowości:

• Postawy społeczne:

  • Dla niektórych ludzi wszystko musi być czarne albo białe, są osoby z uprzedzeniami społecznymi np. w stosunku do grup mniejszościowych.

• Zależność – niezależność od pola widzenia (sposób zachowywania orientacji w przestrzeni)

  • Cechami osobowości w znaczeniu bardziej szczegółowym:

    • Zależne od pola widzenia są na ogół bardziej niespokojni i niepewni siebie.

    • Niezależnie od pola widzenia: opanowani i bardziej pewni siebie, mają zaufanie do siebie ze względu na stabilny OWO.

  • Wychowaniem w dzieciństwie: niezależnie od pola widzenia: dominuje postępowanie celowe i ukierunkowanie na cel.

  • Właściwości obrazu własnej osoby (OWO):

    • Ludzie o „dodatnim” OWO na ogół spostrzegają w otoczeniu „+” cechy.

    • Ludzie o „ujemnym” OWO na ogół spostrzegają w otoczeniu „-” cechy.

CECHY UWAGI:

1. Trwałość – zdolność do skoncentrowania się na jednym przedmiocie bez przerwy w ciągu dłuższego lub krótszego okresu czasu.

• Trwałości uwagi sprzyjają:

  • Zainteresowanie treściami działania i jego celem.

  • Poczucie odpowiedzialności za wyniki pracy.

  • Bogactwo i różnorodność treści.

  • Samodzielność i inicjatywa .

• Przeszkadza:

  • Monotonia pracy.

  • Obojętna lub niechętna postawa wobec działania i jego celu.

  • Trudność zadania przekraczająca możliwości ucznia.

  • Konkurencyjne bodźce działające w jego otoczeniu.

2. Napięcie – stopień skupienia, koncentracji.

• Oznacza skoncentrowanie się na danym obiekcie, na określonym bodźcu oraz utrzymanie go w polu uwagi.

• Natężenie naszej uwagi podlega nieświadomym wahaniom tzn. odbieramy docierające do nas informacje ze zróżnicowaną intensywnością przez dłuższy okres czasu.

• Pośrednio o poziomie naszej uwagi można wnioskować na podstawie cech pracy:

  • Doskonałość,

  • Precyzja.

3. Podzielność – możliwość jednoczesnego koncentrowania się na kilku obiektach np. w grach zespołowych, zawodnik obserwuje czynności drużyny przeciwnej, trenera, sędziego.

• Jeżeli jedna czynność np. prowadzenie samochodu jest wyćwiczona, czyli wykonywana automatycznie, to łatwiej jest nam zając się drugą czynnością, przykładowo rozmową z pasażerem.

3. Przerzutność – to zdolność do szybkiego przechodzenia od jednego przedmiotu, czynności do innych.

• Wymaga szybkiego przenoszenia uwagi z jednego obiektu na inne, np. zawodnicy w trakcie meczu muszą zmienić pozycje i taktykę gry – obrona i atak.

3. Zakres (pojemność) – to liczba przedmiotów lub cech przedmiotów obejmowanych jednocześnie w procesie poznawczym.

• Zależy od:

  • Ilości spostrzeganych przedmiotów

  • Właściwości indywidualnych.

• Dorosły człowiek obejmuje zazwyczaj od 4 do 6 przedmiotów w polu widzenia. Cecha ta podlega rozwojowi, np. praca lotnika, nauczyciela powoduje jej wzrost.

RODZAJE UWAGI:

1. Uwaga mimowolna – występująca w zachowaniu reaktywnym, związana jest z zachowaniem wyznaczonym przez siłę i wielkość działających bodźców.

• Występuje zarówno u zwierząt jak i u ludzi.

• Stanowi wrodzoną reakcję organizmu na rzeczy nowe i nieznane.

• Łatwa do zaobserwowania u małych dzieci, gdzie każdy nowy przedmiot przyciąga spontanicznie ich uwagę zatrzymując niejako aktualne wykonywane zajęcie.

1. Uwaga dowolna, kognitywna – związana jest z zachowaniem celowym, skierowanym na wykonane określonego zadania.

• Wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli.

• Aktem społecznym a nie biologicznym i kształtuje się u dzieci w trakcie jego obcowania z dorosłymi.

• Wraz z rozwojem człowieka uwaga mimowolna przekształca się w formę wybiórczego (selektywnego) zachowania.

• Jest niezbędna w sytuacjach trudnych, gdzie działalność człowieka musi dokonywać się w niekorzystnych warunkach (np. wydłużony czas pracy, w godzinach nocnych lub praca bez możliwości opuszczenia stanowiska mimo zmęczenia).

1. Uwaga wtórna – stanowi specjalny rodzaj uwagi dowolnej, która zawiera właściwości mimowolności i dowolności.

• Pozwala ona utrzymywać koncentrację uwagi na zadaniu przez włączenie się zainteresowań tak dalece, iż dalsze (dłuższe) zajmowanie się tym rodzajem zadania nie wymaga od nas dodatkowego wysiłku i inne uboczne bodźce nie zmieniają kierunku działania.