Autonomiczny system gospodarczy

Autonomiczny system gospodarczy - jeden z modelowych rodzajów systemu gospodarczego.

Założenia systemu:

wszystkie występujące w gospodarce podmioty są własnością prywatną;

wszystkie fundamentalne decyzje przedmiotowe mają charakter autonomiczny;

wszystkie elementy układu regulacji są autonomiczne - subsystem parametrów regulacyjnych, pobudzania, zasilania i planowania.

Założenia systemu autonomicznego wykluczają prowadzenie w jego ramach jakiejkolwiek polityki gospodarczej.

Po pierwsze, brak tu podmiotów, które mogłyby prowadzić taką politykę. Prywatne podstawowe podmioty nie mogą tego robić.

Po drugie, polityka gospodarcza już z definicji oznacza centralną ingerencję w kształtowanie się fundamentalnych decyzji przedmiotowych, zaś ich autonomiczność musi oznaczać brak polityki gospodarczej państwa.

Po trzecie, nawet gdyby pojawił się podmiot generujący cele polityki gospodarczej, nie miałby szans na ich realizację, ponieważ istnienie autonomicznego systemu polityki gospodarczej wyklucza istnienie jakichkolwiek instrumentów polityki gospodarczej.

Skrajny system autonomiczny jest jedynie modelem, w rzeczywistości nigdzie nie występuje. Realnie istniejące systemy gospodarki rynkowej zawsze zawierają pewną dozę elementów i rozwiązań o charakterze centralnym, na co wskazywał nawet Milton Friedman, zagorzały orędownik systemu rynkowego.

Centralny system gospodarczy - przeciwieństwo autonomicznego systemu gospodarczego. Jest to taki sposób prowadzenia gospodarki, który opiera się na następujących założeniach:

wszystkie występujące w gospodarce podmioty są publiczne, brak własności prywatnej;

wszystkie fundamentalne decyzje przedmiotowe mają charakter centralny;

wszystkie elementy układu regulacji są centralne.

Cele centralnej polityki gospodarczej[edytuj]

Z założeń systemu centralnego można wyprowadzić tylko ogólne narzędzia polityki gospodarczej, nie da się za to wyprowadzić pełnego wektora celów tej polityki, ponieważ jest on wynikiem dążeń władz danego państwa.

W państwach o systemach gospodarczych zbliżonych do scentralizowanego, systemy polityczne są oparte na hegemonii jednej partii, z czego wynika, że cele polityki gospodarczej muszą być związane z utrzymaniem hegemonii przez tę partię. W polityce gospodarczej prowadzonej w takich warunkach muszą więc występować:

cele systemowe (dążenie do wprowadzania i utrzymywania reguł funkcjonowania oraz instytucji zgodnych z założeniami systemu scentralizowanego);

cele strukturalne (to organy władzy decydują o strukturze dóbr i usług dostępnych w danej gospodarce, a także o alokacji, sposobie wytwarzanie i podziale tych dóbr oraz usług);

cele mikroekonomiczne (dążenie do rozwoju określonych sektorów przemysłu, rolnictwa, budownictwa mieszkaniowego, sfery świadczącej usługi zdrowotne, edukacyjne itp.);

moga występować także dążenia do zapewnienia szybkiego tempa wzrostu gospodarczego, utrzymania stanu pełnego wykorzystania czynników wytwórczych, zrównania poziomu życia wszystkich warstw społecznych, przy czym występowanie tych celów zależy wyłącznie od inwencji szczebla centralnego, nie zaś od ich osiągalności.

Główne działania władz w gospodarce planowanej centralnie[edytuj]

Podmioty prowadzące politykę gospodarczą muszą być podporządkowane władzy, która jest orędownikiem systemu i określonych celów polityki gospodarczej. Muszą mieć strukturę dopasowaną do zakresu swych działań. Czyli im większa skala gospodarki, tym bardziej rozbudowana powinna być strukturabiurokratyczna centralnego szczebla.

Polityka gospodarcza powinna być nastawiona na rozwój silnego aparatu przymusu i kontroli, sa one bowiem siłą napędową całego systemu. Aparat kontroli i represji jest potrzebny do zwalczania przeciwników systemu totalitarnego (idącego zazwyczaj w parze z centralnym systemem gospodarczym) oraz do zmuszania społeczeństwa do podporządkowania się wydawanym centralnie poleceniom.

Głównym instrumentem polityki gospodarczej w systemie scentralizowanym są normy, przybierające postać zapisów w aktach, które regulują strukturę podmiotową, własnościową i decyzyjną systemu gospodarczego. Występują także w formie ustalanych centralnie parametrów regulacyjnych, wśród których najważniejsze są limity i nakazy. Takie parametry regulacyjne osłabiają znaczenie parametrów cenowych, gdyż podstawowe podmioty systemu gospodarczego są biernymi wykonawcami nakazów, przybierających postać zadań planowych.

W systemie centralnym może być prowadzona polityka autarkiczna, zaś w wypadku prowadzenia polityki zewnętrznej jest ona ograniczona tylko do zasad naturalnej wymiany produktów, w związku z czym gospodarki o systemie scentralizowaym skłaniają się do kontaktów gospodarczych z panstwami o podobnych systemach.

Centralny system gospodarczy w praktyce[edytuj]

Scentralizowany system gospodarczy, podobnie jak autonomiczny, jest modelem skrajnym, nieodzwierciedlającym rzeczywiście funkcjonujących systemów.

Z historii wiadomo, ze gospodarki, w których usiłowano wprowadzić w życie idee takiego systemu, cechowała niezwykle niska efektywność, ponadto nie sprzyjały one osiaganiu celów społeczeństw.

Realnie istniejące gospodarki nigdy nie spełniały wszystkich założeń systemu scentralizowanego, choć ich funkcjonowanie było oparte na doktrynie właśnie takiego systemu. Zazwyczaj istniał w nich określony margines właśności prywatnej oraz pewien zakres autonomicznych decyzji przedmiotowych. I choć znaczna część dochodu społeczeństwa była scentralizowana, to pewna jego część pozostawała na szczeblu podstawowych podmiotów systemu gospodarczego, co jest niezgodne z założeniami systemu.

Każda gospodarka funkcjonuje w jakimś określonym otoczeniu, które bez wątpienia ma wpływ na jej możliwości i ograniczenia rozwojowe. Wynikają one z wielu różnych czynników. Uwarunkowania polityki gospodarczej zwykle dzielicie zatem na:

a)zewnętrzne:
•położenie geograficzne,
•międzynarodowa sytuacja polityczna,
•przynależność do międzynarodowych ugrupowań tj. polityczne, militarne, gospodarcze,
•międzynarodowa sytuacja gospodarcza,
•terms of trade,

b)wewnętrzne:
•zasoby majątkowe,
•zasoby ludzkie,
•stan oraz struktura zasobów przyrodniczych,
•zagospodarowanie przestrzenne,
•układ sił politycznych w państwie,
•stosunek społeczeństwa do władzy oraz instytucji finansowych,
•stosunki narodowościowe,

c)ustrojowo-systemowe:
•podział administracyjny,
•ustrój społeczno-polityczny,
•rozwiązania instytucjonalno-systemowe.

Cele polityki gospodarczej

Każda ingerencja państwa w gospodarkę jest celowa. Nie chodzi tutaj jednak o jakiś jeden wyalienowany cel, ale o wiązkę celów, która jest zmienna zarówno w czasie jak i w przestrzeni. Zależy ona przede wszystkim od systemu gospodarczego danego państwa. I tak możliwe jest określenie pewnej grupy celów podstawowych, charakterystycznych dla państwa o gospodarce wolnorynkowej. W przypadku polityki krótkoterminowej będzie to zapewnienie pełnego zatrudnienia, stabilizacji cen oraz równowagi bilansu płatniczego. Jeżeli zaś chodzi o politykę długoterminową to wspomnieć należy tutaj przede wszystkim o wzroście gospodarczym oraz sprawiedliwym podziale bogactw. Oczywiście tworzy się również bardziej rozbudowane klasyfikacje owych celów. Jedna z nich wyróżnia (biorąc pod uwagę ich charakter) cztery następujące grupy:

a)cele generalne:
• zapewnienie suwerenności oraz sprawiedliwości
• ochrona praw człowieka,
• zapewnienie postępu społecznego,

b)cele ekonomiczne:
• wzrost gospodarczy,
• dążenie do dobrobytu,
• rozwój przedsiębiorczości,
• zapewnienie równowagi wewnętrznej oraz zewnętrznej,

c)cele społeczne:
• sprawiedliwy podział dochodów,
• pełne zatrudnienie,
• wyrównywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej,
• zapobieganie wykluczeniu społecznemu,

d)cele ekologiczne:
• ochrona istniejących zasobów środowiska,
• równoważony rozwój,
• rekultywacja obszarów zniszczonych,

e)cele ustrojowe:
• umacnianie i ochrona ustroju społeczno-gospodarczego,
• zapewnienie bezpieczeństwa,
• wzmacnianie potencjału obronnego.

Przykładowe instrumenty polityki gospodarczej

Do przykładowych instrumentów polityki gospodarczej zaliczyć można między innymi:
• stopę oprocentowania kredytów,
• stopę oprocentowania obligacji,
• stopę oprocentowania bonów skarbowych,
• politykę oraz zasady kształtowania podatków oraz ulg podatkowych,
• taryfy celne oraz ograniczenia pozataryfowe,
• płace oraz zasady ich kształtowania w sektorze publicznym,
• zasady kształtowania wolnej konkurencji,
• zamówienia rządowe.

Gospodarka tradycyjna - jeden z systemów gospodarczych.

Jest najstarszym sposobem organizacji życia gospodarczego. Członkowie społeczeństwa żyli zgodnie z obyczajami swoich przodków, powtarzając decyzje ekonomiczne podjęte przez poprzednie pokolenia. Obecnie taki system gospodarczy nie występuje już w żadnym państwie, jedynie jego elementy można obserwować w systemach gospodarczych słabo rozwiniętych krajów azjatyckich czy afrykańskich.

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa.

W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania.

Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości.

Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp.

Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.

Gospodarka rynkowa – rodzaj gospodarki, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku, m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, kursy walutowe oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do kształtowania się wyżej wymienionych w przyszłości.

Dominującym współcześnie przykładem gospodarki rynkowej jest gospodarka kapitalistyczna. Błędem jest jednak używanie pojęcia "gospodarka rynkowa" w charakterze synonimu kapitalizmu, bowiem "rynki nie są (...) unikatowe dla kapitalizmu i nie ma w nich nic nieodłącznie kapitalistycznego"[1]. Zarówno gospodarki przedkapitalistyczne (np. feudalizm), jak też wiele form socjalizmu (np. socjalizm rynkowy) w bardzo dużym stopniu polegało na rynku jako mechanizmie dystrybucji i alokacji, w związku z czym również zalicza się je do kategorii gospodarek rynkowych[1].

Gospodarka nakazowa - występuje w niej państwowa własność czynników wytwórczych, co związane jest z centralnym podejmowaniem decyzji, które przekazywane są jednostkom gospodarczym w formie obowiązujących szczegółowych planów gospodarczych. Planiści rządowi ustalają jakie dobra i usługi należy wyprodukować. Określając poziom płac i system rozdzielnictwa czynników produkcji, decydują również, kto i w jakiej ilości otrzyma produkty pracy społeczeństwa.

Nakazowa gospodarka, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, gospodarka planowa, charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze.

Roczne narodowe plany gospodarcze, przygotowywane przez powołane do tego agendy rządowe i zatwierdzane przez parlament, mają charakter dyrektywny - określone w nich zadania, wraz z przyznanymi na ich realizację środkami, są adresowane do konkretnych podmiotów gospodarczych, które też odpowiadają za ich wykonanie.

Dyrektywne planowanie gospodarcze w skali makroekonomicznej jest możliwe dzięki wyłączności lub dominacji społecznej (państwowej lub spółdzielczej) własności materialnych czynników wytwórczych. Plany roczne są uszczegółowieniem planów wieloletnich, a te - perspektywicznych, wyznaczających długofalowe kierunki rozwoju.

Gospodarka nakazowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest sterowany przez państwo, które decyduje o podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).

Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki nakazowej w kilkunastu krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.

Gospodarka nakazowa historycznie funkcjonowała w dwóch postaciach: w systemie komunistycznym (zwaną inaczej gospodarką centralnie planowaną, nakazowo-rozdzielczą) i faszystowskim (zw. gospodarką dyrektywną, korporacyjną), czyli gospodarka nakazowa to system ekonomiczny, w którym przedsiębiorstwa produkują i zużywają zasoby na mocy dyrektyw otrzymywanych od władz centralnych.

Gospodarka mieszana - składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Większość gospodarek na świecie funkcjonuje w tym systemie.

Cechy gospodarki mieszanej:
prywatna lub publiczna własność środków produkcji.

społeczna gospodarka rynkowa:
- Firmy są zainteresowane losem pracownika (dobre pensje, pomoc finansowa, kształcenie).
- Wszelkie oddolne inicjatywy pracowników są szczególnie cenione (wszystkie pomysły i działania pracownika mające dobry wpływ na działalność i sukcesy firmy).

wolna konkurencja na rynku, która dotyczy firm, szkół, służby zdrowia, prawników itp.

państwo otacza opieką socjalną swoich obywateli (nieodpłatna oświata, służba zdrowia, różne dotacje finansowe dla bezrobotnych).

państwo w sytuacjach kryzysowych wspomaga gospodarkę np. :
- banki gwarantują bezpieczeństwo firm.
- przychylne i dobre prawo.

za rozwój firm odpowiadają wspólnie wszyscy pracownicy.

W węższym znaczeniu[edytuj]

Gospodarka mieszana to ustrój gospodarczy państw skandynawskich, które łączą cechy gospodarki socjalistycznej i gospodarki kapitalistycznej. Ustrój ten cechuje się głównie:

Działaniem demokracji ekonomicznej - prawo pracowników do współdecydowania w niektórych kwestiach pracowniczych,

Negocjacyjny system warunków pracy (w tym wymiaru czasu pracy i wynagrodzenia),

Dużym udziałem sektora publicznego (energetyka, górnictwo, bankowość, ubezpieczenia i inne) oraz spółdzielczego (handel detaliczny i hurtowy itd), w wartości ponad 50% wytwarzanych dóbr i usług,

Duży udział monopoli państwowych (alkoholowy, apteczny, pocztowy, kolejowy, hazardowy i inne)

System ten z powodu wejścia krajów skandynawskich do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej lub rządów partii centroprawicowych ulega rozkładowi, ujednolicając się z krajami Unii Europejskiej.

Pomiędzy dwoma skrajnymi przypadkami, jakimi są gospodarka wolnorynkowa i gospodarka nakazowa istnieje gospodarka mieszana skupiająca w sobie cechy dwóch powyższych. Gospodarka mieszana określana jako mixed economy to współcześnie synonim rozwiniętej gospodarki rynkowej. Trudno jednoznacznie podać definicję gospodarki mieszanej ze względu na specyficzne jej formy występujące w różnych krajach. W literaturze przedmiotu gospodarkę mieszaną określa się jako gospodarkę rynkową, w której mechanizm „niewidzialnej ręki” jest w pewnym stopniu zastępowany, uzupełniany oraz korygowany działaniami państwa. Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych.

Zakres i formy ingerencji państwa w gospodarkę

Tworzenie podstaw prawnych, gwarantujących wolność gospodarczą i własność prywatną

Jedną z ważniejszych funkcji państwa jest redystrybucja dochodów poprzez podatki oraz różnego rodzaju transfery takie jak: zasiłki dla bezrobotnych czy osób niepełnosprawnych

Decyzje państwa podejmowane na szczeblu centralnym dokonywane są z myślą o stabilizacji gospodarki. Działania rządu służą np.: zmniejszeniu bezrobocia, deficytu bilansu płatniczego czy przeciwdziałaniu inflacji. Narzędziami służącymi do osiągnięcia powyższych celów są: polityka podatkowa, wydatki państwowe, kontrola działalności kredytowej i stóp procentowych, regulowanie kursu walutowego itp.

Państwo zapewnia swobody ekonomiczne i równe szanse podmiotom gospodarczym.

Państwo kontroluje i reguluje pewne dziedziny gospodarki. Dostarcza dobra i usługi publiczne, takie jak oświata, obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewnętrzne.

We współczesnym świecie gospodarki są w rzeczywistości mieszanką dwóch systemów. Ich funkcjonowanie opiera się na relacji powstającej między mechanizmem rynkowym a formami interwencji i ingerencji państwa w procesy gospodarcze. Do krajów, w których istnieje mechanizm rynkowy połączony z mechanizmem wspomagającym (państwem), należą rozwinięte gospodarki kapitalistyczne takie jak: Francja, Wielka Brytania, kraje skandynawskie czy Korea Południowa.


Wyszukiwarka