cwiczenia 1 5 14

ANDROLOGIA

Ćwiczenie 1.

Plan badania inseminacyjnego ♀ zwierząt domowych.

Sztuczna inseminacja jest bardzo korzystna, bo nie dochodzi do przenoszenia chorób zakaźnych, nie ma kontaktu ♂ z ♀. Poza tym mając jednego ♂ możemy zapłodnić kilka ♀, a gdyby wszystko miało być naturalnie, to biedak by się męczył i pewnie niewiele by zdziałał. Potrzebny jest lek. wet. oraz pipeta inseminacyjna i dawka nasienia. No i oczywiście przydałaby się samica z owulacją. Nasienie można podać:

- dopochwowo- mało skuteczne

- domacicznie

- doszyjkowo- najlepsza metoda

U klaczy trzeba włożyć rękę do pochwy, umieścić palec w szyjce macicy i po palcu wprowadzić pipetę inseminacyjną do szyjki. U suk pipetę wprowadza się po sromie- po górnym sklepieniu pochwy do końca i deponujemy nasienie.

Technika podania zależy od rodzaju nasienia. A może ono być:

- świeże

- schłodzone

- mrożone

Świeże nasienie deponujemy od razu, natomiast schłodzone i zamrożone należy podgrzać.

Przydatne są rozrzedzalniki, które rozrzedzają nasienie i zwiększają przeżywalność plemników. Można samemu je zrobić, np. mleko UHT + żółtko, ale lepsze są gotowe.

Plan badania ♀:

Opis zwierzęcia: (Generalia)

- gatunek

- rasa

- wiek

- umaszczenie

- waga

- identyfikacja (kolczyki, tatuaże, znaki szczególne)

Wywiad: (Anamnesis)

- pochodzenie zwierzęcia i okres jego posiadania

- warunki żywienia, pielęgnacji i utrzymania ♀

- w przypadku krów- czy ♀ nie pochodzi z ciąż bliźniaczych różnopłciowych (należy wykluczyć zjawisko frymartynizmu- forma obojnactwa występująca u bydła i owiec).

Przyczyną tej formy obojnactwa jest oddziaływanie na płód żeński testosteronu, produkowanego przez płód męski. Hormon ten przenika do płodu ♀ poprzez połączenia naczyniowe (anastomozy), powstające pomiędzy łożyskami rozwijających się płodów bliźniaczych.

- dane dotyczące czasu trwania, przebiegu i zejścia dotychczasowej ciąży, porodów, okresów poporodowych, ze szczególnym uwzględnieniem ostatniej ciąży. Charakter i długość występowania lochii po porodzie, łożysko (jeśli nie odeszło- kto udzielał pomocy), czas w jakim pojawiła się pierwsza ruja po porodzie.

- dane dotyczące rui: czas trwania, nasilanie objawów zewnętrznych, powtarzanie rui, ew. brak rui, ciche ruje, nieregularność w cyklu rujowym, czas w jakim zostały zaobserwowane zewnętrzne objawy obecnej rui

- ile razy ♀ była inseminowana (kryta) i w którym okresie rui; czy była reinseminacja (powtórna inseminacja w czasie trwania tej samej rui)

- czy do inseminacji ponownych użyto nasienia tego samego ♂- jeśli tak, to ile razy

- dane dotyczące zabiegu inseminacji- kto robił, technika unasienniania, miejsce deponowania nasienia, czy nasienie było wcześniej rozmrożone, czy ma atest

- czy właściciel w okresie międzyrujowym zauważył wypływy z dróg rodnych, jak tak to jakiego charakteru, obfitość, konsystencja, barwa

- w przypadku jałówek- czy po rui było zaobserwowane krwawienie z dróg rodnych

3. Badanie kliniczne:

A. Stan ogólny:

- budowa, stan odżywienia i utrzymania

- zachowanie psychoseksualne: zewnętrzne objawy rui, samcze zachowanie płciowe, wirylizm (Cechy samcze u osobników ♀. Jedną z postaci jest wirylizm nadnerczowy, spowodowany wytwarzaniem w korze nadnerczy związków o właściwościach androgennych. Schorzenie dotyczy najczęściej bydła i klaczy)

- błony śluzowe widocznych otworów ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na błony śluzowe pochwy

- CTO

B. Badanie przez oglądanie:

- zewnętrzne części narządu rodnego: wypływy, ich charakter (ciągły, okresowy, skąpy, obfity) i rodzaj (śluzowy, śluzowo-ropny, ropny), obrzęk sromu, błona śluzowa przedsionka pochwy

- zwrócić uwagę na ewentualne ślady po wypływie, zwłaszcza na włosach sromowych, wewnętrznej stronie ogona, guzach siedzeniowych

- wargi sromowe: położenie, pofałdowanie, wielkość, symetria, wrażliwość, nalanie

- srom i szpara sromowa: zamknięta, rozwarta, ziejąca

C. Badanie przez prostnicę: (Exploratio per rectum)

- szyjka macicy: położenie, grubość, tkliwość, przesuwalność, konsystencja

- macica: położenie, wielkość, konsystencja, wrażliwość, przesuwalność, zawartość

- rogi macicy: grubość (wielkość), symetria

- jajowody: fizjologicznie niewyczuwalne

- jajniki: w czasie rui badanie jajników ma ograniczone znaczenie z powodu ryzyka uszkodzenia pęcherzyka jajnikowego. Jeśli zachodzi konieczność przeprowadzenia badania, należy zachować jak najdalej idącą ostrożność. W trakcie badania zwrócić uwagę na: położenie, wielkość, kształt, strukturę powierzchni, wrażliwość, próba na wyłuszczenie z kieszonki jajnikowej

- więzadła szerokie macicy: położenie, napięcie, tętnica maciczna środkowa (grubość, drżenie- może świadczyć o ewentualnej ciąży lub stanach zapalnych macicy)

- badanie USG

D. Badanie przez pochwę: (Exploratio per vaginam)

- przy pomocy wziernika: ocena barwy i stanu powierzchni błony śluzowej pochwy; ilość i jakość wydzieliny; stan zewnętrznego (pochwowego) ujścia szyjki macicznej (portio vaginalis uteri)- wielkość, barwa, położenie, stopień rozwarcia kanału szyjki, stan fałdów wokół ujścia szyjki

- badanie przy pomocy ręki: przestronność pochwy, obecność ew. patologii- guzy, pęcherzyki, ubytki tkanki, blizny, u krów gruczoł Bartholiniego, przewód Gärtnera, obrzęki, zmiany zapalne, stopień rozwarcia zewnętrznego ujścia szyjki macicznej, ilość i jakość wydzieliny (śluzu)

E. Badania dodatkowe:

- bakteriologiczne

- mykologiczne

- parazytologiczne

- cytohormonalne (krystalizacja śluzu, odczyn glikogenowy, oznaczanie poziomu progesteronu, badanie cytologiczne wymazu z pochwy, badanie histopatologiczne wycinka pochwy, pomiary oporności śluzu pochwowego).

Ustalenie optymalnego czasu krycia lub inseminacji:

Rozpoznanie i decyzja:

- ♀ zdrowa klinicznie- inseminować, kryć

- ♀ jałowa- odpowiednio leczyć

- ♀ niepłodna- eliminować z hodowli

Ustalenie czasu owulacji, rozpoznawanie rui:

Objawy kliniczne
Badanie per rectum- krowy i klacze
Badanie USG- najbardziej przydatne u klaczy
Badanie per vaginam- wzierniki, waginoskopia
Użycie ♂ próbnika
Użycie ♀ stymulowanych testosteronem, tak, aby wywołać u nich zachowanie jak u ♂
Tresowane psy
Pedometry- w przypadku krów utrzymywanych w chowie stanowiskowym
Urządzenie znaczące typu KAMAR- w przypadku krów w chowie wolnostanowiskowym
Badanie oporności śluzu pochwowego- najchętniej wykorzystywane u krów i suk
Test arboryzacji (krystalizacji) śluzu szyjkowego
Odczyn glikogenowy Macka
Oznaczanie poziomu hormonów płciowych (głównie progesteronu)
Badanie cytologiczne wymazu z pochwy

GATUNEK: DŁUGOŚĆ RUI: CZAS OWULACJI:

Krowy 4 – 24 godz. (18) -średnio ok.30 godz. od początkowych objawów rui

Klacze 3 – 9 dni ( 5 ) - 24 – 48 godz.- przed zakończeniem rui (blisko 80% klaczy). Najczęściej między godz. 16 a 8 rano.

Owce 3 – 84 godz. (24-36) - 20 – 40 godz. od początkowych objawów rui

Kozy ok. 36 godz. - 30 – 36 godz. od początkowych objawów rui

Świnie 48 – 72 godz. - zazwyczaj w 43 godz. od początku rui,

z wahaniami od 35 – 55 godz.

Suki 2 – 12 dni, duże wahania - 48 – 72 godz. po piku LH, trwa do 72 godz. (w zależności od wł. osobniczych) Przypada z reguły na 9 – 13 dzień cieczki.

Kotki 4 – 10 dni (nawet do 21) - owulacja prowokowana, zwykle następuje po 27 godz. od momentu krycia

OPTYMALNY CZAS INSEMINACJI:

• Krowy- najczęściej 12 – 18 godz. od początku rui. W praktyce wieczorem- jeśli ruję zauważono rano, rano dnia następnego- jeśli ruję zauważono wieczorem. Przy rujach długich, reinseminacja po 12 godz. od inseminacji.

• Klacze- idealnie byłoby 6 – 12 godz. przed owulacją, ew. jak najszybciej po owulacji (stąd konieczność badania USG jajników co 4 – 6 godz.)

• Owce- 12 – 24 godz. od pierwszych objawów rui

• Kozy- 12 – 24 godz. od początkowych objawów rui

• Świnie- 16 – 20 godz. od rozpoczęcia rui u loszek i 22 – 26 godz. u loch. Zalecana reinseminacja po 12 – 18 godz.

• Suki- 24 – 48 godz. od chwili akceptacji ♂. Powtarzać krycia co 24 – 48 godz.

• Kotki- krycie w każdym momencie po akceptacji ♂, w przypadku inseminacji pamiętać o stymulacji dróg rodnych.

Ćwiczenie 2.

Schemat badania ♂ pod kątem płodności:

Jako płodność ♂ rozumie się zdolność do spermio- i spermatogenezy, prawidłową czynność neurohormonalną oraz odpowiednią aktywność plemników (prawidłowe przemieszczanie z jąder do ♂ układu rozrodczego). Spermatogeneza trwa 50-60dni, do70 (zależy od gatunku).

Istnieją specjalne przepisy- załączniki 1, 2, 3, 4 do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 11.II.1999r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych przy pozyskiwaniu, konserwacji, obróbce, przechowywaniu, wprowadzaniu do obrotu oraz prowadzeniu punktów kopulacyjnych i wykorzystywaniu materiałów biologicznych.

Wywiad:

- numer identyfikacyjny, paszport (konie, psy, bydło), tatuaże (tryki, świnie)

- rasa

- wiek

- nazwa ♂

- własność

- czas posiadania

- sposób i czas użytkowania

- rodowód

- dotychczasowa zapładnialność w wyniku krycia lub inseminacji (ilość ♀ pokrytych i ciąż).

Zapładnialność zależy m.in. od techniki inseminacji oraz przygotowania ♀

- odruchy płciowe

- przebyte choroby i leczenie

- wyniki obowiązkowych badań (u bydła: zwłaszcza pod kątem brucelozy, białaczki, trichomonadozy, kampylobakteriozy; u ogierów: pod kątem NZK, zarazy stadniczej, nosacizny). ♂ z tymi chorobami lub po ich przebyciu nie nadają się do rozpłodu. Obecnie ogiery eliminuje się też przy arteritis, ale nie jest to obowiązkowe.

- pełna dokumentacja dotycząca leczenia

2. Ocena warunków środowiskowych:

- żywienie, skład paszy (proporcje energii do białka)

- pielęgnacja, utrzymanie, pomieszczenia (czy przestronne, oświetlone, suche, z wybiegiem)

Ważne jest utrzymanie kondycji rozpłodowej:

- ogier: żywienie, ruch

- knur: żywienie, wybieg

- ogier, buhaj- układ kostny kończyn tylnych (stawy skokowe, pęcinowe)

Przy częstych kryciach oraz niedoborach mineralno-witaminowych może dojść do uszkodzenia stawów i ♂ nie może wykonać skoku, mimo zachowanej płodności.

- tryki: żywienie, pomieszczenie, okrywa w czasie upalnego lata (może być zaburzona termoregulacja)

- psy: żywienie, ruch, ułożenie- ♂ w wieku 6-8 mies. (do roku) mogą być czasem mocno pobudzone i gdy właściciel je za to karci to potem nie chcą kryć bo mają złe wspomnienia

3. Badanie ogólne:

- CTO, ogólna kondycja

- błony śluzowe naturalnych otworów ciała

- węzły chłonne

4. Badanie szczegółowe:

- skóra

- układ oddechowy (osłuchiwanie)

- układ pokarmowy

- krążenie

- układ moczowo-płciowy

- układ ruchu: badamy w spoczynku i w ruchu, postawa kończyn (wady postawy), stawy skokowe, koronowe, kopytowe. U buhajów na mokrym podłożu może dojść do rozrostu szpary międzyracicznej-limex, co wywołuje ból i tłumi objawy popędu płciowego.

5. Badania specjalistyczne:

- analiza i ocena odruchów płciowych- kolejność, czas trwania.

Odruchy płciowe:

Składają się z fazy progresywnej i regresywnej (zeskok). Są 3 grupy odruchów:

A. Odruchy zdalne:

- odruch zbliżenia płciowego (ważny jest węch, słuch, wzrok)

- odruch erekcji

- odruch wysunięcia prącia

- odruch mm. dźwigaczy jąder

B. Odruchy kontaktowe:

- odruch bezpośredniego dotyku (obwąchiwanie, oblizywanie, skubanie)

- odruch wspięcia

- odruch obejmowania

C. Odruchy kopulacyjne:

- odruch poszukiwania szpary sromowej

- odruch wprowadzenia prącia

- odruch ruchów kopulacyjnych (ogier, knur, pies)

- odruch ejakulacji

Buhaj, tryk i kozioł wykonują pchnięcie i już maja ejakulację. Inne zwierzęta wykonują ruchy kopulacyjne. U knura trwa to bardzo długo.

Faza regresywna: zeskok.

Ocena libido sexualis ♂:

Oceny dokonuje się na podstawie czasu potrzebnego na zainteresowanie ♀, podejścia do niej, odpowiednich odruchów płciowych. Od L₀ – L₄

L₄ – poniżej 5 min. od wyprowadzenia do dojścia do ♀ (trochę za szybki)

L₃ – 5-10 min. NAJLEPSZY!

L₂ – 10-15 min. (trochę za wolny)

L₀ – brak reakcji

Oglądanie narządów płciowych:

- worek mosznowy: kształt, symetria, wielkość, ew. termoregulacja

- jądra: wielkość, położenie, symetria, kształt, ew. zniekształcenia.

Buhaj, tryk- mają jądra ułożone pionowo, a ogier i pies- podłużnie, dogłowowo.

- napletek- okolica i ujście: zmiany, obrzęk, zranienia, wydzielina

7. Omacywanie:

Należy omacywać ostrożnie, stojąc z boku i nie dziwić się jak się zdenerwuje i kopnie.

- skóra na worku mosznowym: czy są zranienia, zgrubienia, blizny, włosy, reakcja na dotyk,

grubość skóry moszny

- jądra: kształt, wielkość, konsystencja (sprężysta, a po ejakulacji miękka), przesuwalność jądra w worku mosznowym

- najądrze- głowa, trzon i ogon: czy nie ma stwardnień, guzków- bo może mieć to wpływ na

wyprowadzanie nasienia z dróg rodnych

- powrózki nasienne- buhaj, tryk, kozioł: omacywać od jądra do góry- czy nie ma obrzęków, bolesności, u ogierów czasem zdarzają się skręty powrózka

- napletek: ujście, ew. wypływy. U tryka, kozła i buhaja napletek pokryty jest włosem. To powinno być obcięte, ale na tym pędzelku dobrze widać jak coś wycieka.

- czy prącie jest wysuwane z worka napletkowego (stulejka- phimosis- gdy nie może wysunąć; załupek- paraphimosis- gdy nie może wciągnąć z powrotem. U buhajów do 3 - 4mies. życia prącie fizjologicznie przyrośnięte jest do napletka!!

8. Badanie przez prostnicę: (dodatkowe gruczoły płciowe: wielkość, konsystencja, tkliwość):

- gruczoły pęcherzykowe: wielkość, symetria, konsystencja, tkliwość, przesuwalność- są to gruczoły parzyste, leżą w miednicznej części cewki(u buhaja mają kształt literyV, dł.5-6cm szer.1cm, a u starszych większe rozmiary). Wydzielina gruczołów jest plazmą dla nasienia.

- ampułki nasieniowodów (bada się u buhaja i ogiera)

- prostata- leży tuż za gruczołami pęcherzykowymi (psy mają tylko prostatę)

- gruczoły opuszkowo-cewkowe (u buhaja, tryka, kozła)

- podstawa prącia

- okoliczne węzły chłonne

9. Badanie nasienia: (ocena wstępna)

- objętość ejakulatu (dużą część stanowi wydzielina gr. płciowych dodatkowych)

- barwa, woń, konsystencja

- gęstość, pH

- ziarnistość

- ruch masy plemników, ruch indywidualny

- aglutynacja

Objętość ejakulatu jest właściwością gatunkową i indywidualną.

- ogier: 40 – 80ml.

- knur: 250 – 500ml.

- buhaj: 4 – 8ml.

- tryk: 2 – 4ml.

Barwa: mleczna, mleczno-biała, u tryków czasem żółtawa

Woń: samcza, typowa

Ziarnistość: zależy od gęstości nasienia, liczby plemników.

Tryk i kozioł mają najwięcej plemników w jednostce objętości.

• Ocena uzupełniająca:

- odsetek plemników martwych

- koncentracja plemników w 1mm³

- morfologia nasienia

• Wady nasienia:

główne (16)- decydują o płodności (budowa plemnika-główka, witka)- zła spermatogeneza
podrzędne (9 wad)- wady, które tworzą się w najądrzach, zawartość obcych komórek, przeżywalność plemników w podwyższonej i obniżonej temp. ciała.

Obecność leukocytów świadczy o stanie zapalnym dróg wyprowadzających lub jąder, a najczęściej osłonek. W temp. ciała plemniki żyją 24godz, w pokojowej żyją krócej, a w niższej ulegają hibernacji. W drogach rodnych suki plemniki mogą przeżyć 4 – 5dni, a w jajowodach do 10dni! Zależy to od środowiska- im więcej fruktozy, tym ↑ przeżywalność.

• Ocena dodatkowa:

- badanie mikrobiologiczne nasienia lub popłuczyn (Kampylobakterioza)

- badanie parazytologiczne (Trichomonadoza- rzęsistek)

- badanie biochemiczne (ilość fruktozy, kwas cytrynowy)

Bada się nasienie lub popłuczyny z worka napletkowego.

Badania dodatkowe:

- badanie prącia (podczas skoku lub można wyciągnąć- po znieczuleniu)

- badania krwi: biochemia, rozmaz, obraz białokrwinkowy, u ogierów grupy krwi

- badanie moczu: biochemia, rozmaz, badanie mikrobiologiczne

- próba biologiczna: kiedyś stosowano do wykrycia rzęsistka u buhaja- pokrywało się jałówki

Rozpoznanie, ocena zdrowotności i płodności ♂:

- zdatny (minimum 80% plemników żywych o ruchu postępowym, dobra przeżywalność)

- warunkowo przydatny (po leczeniu lub ponownej ocenie może być zdatny)

- nieprzydatny

ĆWICZENIE 3.

KLINICZNE BADANIE SAMCÓW W KIERUNKU PŁODNOŚCI

Buhaj

Warunki wstępne - dobry stan zdrowia (badanie szczegółowe poszczególnych układów, np. .oddechowego , krążenia itd.) - Wykluczenie chorób zakaźnych: białaczki, brucelozy, gruźlicy, otrętu.
Sprawnośc ruchowa (w spoczynku i w ruchu na twardym ale zmiennym podłożu)

- ocena sprawności ruchowej w czasie wspinania się na prowokatora czy manekina pozwalająca na rozpoznanie istniejących zaburzeń aparatu ruchu, jak również stanów predysponujących do rozwoju schorzenia i niesprawności ruchowych.

- należy zwrócić uwagę na porażenia, zmiany stawowe, schorzenia racic, jak również zrosty kręgów w odcinku lędźwiowym.

- inne wady postawy : postawa zasiebna

postawa podsiebna

postawa szpatowa

postawa stroma

niedowład specyficzny

- ocena prawidłowego ruchu do przodu i do tyłu

Szczególną uwagę przy ocenie aparatu ruchu należy zwrócić na kończyny tylnie, gdyż podczas wspięcia będącego fazą aktu kopulacji cały ciężar ciała buhaja jest przenoszony na kończyny tylnie; oznacza to także potężny wzrost obciążenia powierzchni stawowych, wiązadeł i powierzchni racic. Dobry stan kończyn warunkuje także prawidłowe wyprowadzenie pchnięcia kopulacyjnego.

Postawa prawidłowa

Oglądanie z boku

-szczególna uwagę zwracamy na:

Kąt stawu stępu (articulatio torsi) prawidłowy kąt rozwarcia powinien wynosić 140° - 145°

Kąt ustawienia palców w stosunku do kości śródstopia winien wynosić

125° - 130°

Oglądanie z tyłu

zwracamy uwagę na:

Ustawienie kończyn (prawidłowa prosta)

Ustawienie racic (pożądane szerokie)

Ocena zewnętrznych części narządów płciowych

Stan zewnętrznych części narządów płciowych ocenia się przez oglądanie i omacywanie;
Dostępne do badania są jądra i najądrza , worek mosznowy, zewnętrzny odcinek powrózka nasiennego, ujście jamy napletkowej i prącie;
Badanie należy wykonywać przy odpowiendniej temperaturze i oświetleniu;
Badający ogląda worek mosznowy z tyłu i z boku z odległości ok. 2 m.

Oglądanie (inspectio)

Skóra moszny powinna być gładka , a kontury jąder oraz najądrzy winny się wyraźnie zarysowywać. Zwężenie moszny określane jako szyjka moszny powinno by wyraźnie zaznaczone w odcinku między moszną a brzuchem.
W czasie oglądania określamy

- wielkość jąder w stosunku do masy ciała buhaja

- wzajemną relacje wielkości między jądrem prawym a lewym

- różnice w wysokości zawieszenia między jednym a drugim jądrem ( ma to związek z termorególacja)

Następnie ogląda się mosznę z bliska:

- dla uwidocznienia zawartości ujmuje się mosznę w okolicy szyjki i spycha jądra do dołu.

- po obejrzeniu powierzchni tylnej , skręca się mosznę o 180° i ogląda powierzchnie przednią – ułatwia to ocenę różnic w wielkości jąder.

Oględziny przynoszą także informacje dotyczące najądrzy:

pozwala na sprawdzenie wielkości ogonów najądrzy w okolicy głów i trzonu najądrzy

Oględziny pozwalają również sprawdzić stan ujścia jamy napletkowej (w stanach zapalnych wydzielina zapalna czy ropna zasycha na włosach pędzla)

Omacywanie (palpatio)

Omacywanie stosuje się dla określenia konsystencji jąder i zmian wrodzonych jak i nabytych jąder i najądrzy;
Jądra prawidłowe posiadają konsystęcję sprężystą (dla obiektywnej oceny stosuje się „tonometr”);
Jadra omacuje się kolejno , przytrzymuje równocześnie drugą ręką worek mosznowy w okolicy szyjki a drugie jądro jest w tym czasie wychylone dobrzusznie poza obręb moszny. Ułatwia to dostęp do głowy i trzonu najądrza, które wówczas stają się dostępne do badania;
Badaniem obejmuje się również ogon najądrza, który wyraźnie odstaje od dalszego bieguna jądra;
Głowa najądrza jest płaska i podobnie jak trzon ściśle zrośnięta z jądrem. Oba te odcinki wystają nieznacznie nad obłą powierzchnię jądra i są mniej sprężyste od niego;

Badanie jąder (testis)

Jądro u buhaja jest kształtu owalnego, wydłużonego, rzadziej kulistego.

Ułożenie jąder w worku mosznowym jest pionowe.

Masa jąder stanowi około 0,1% masy ciała buhaja.

Ocena wielkości jąder jest wykładnikiem wartości rozpłodowej buhaja i potencjału produkcji plemników.

Wymaga się żeby w wieku 12 – 13 miesięcy buhaj rasy H-F i jej krzyżówki miały obwód moszny wynoszący 34, 5 do 35 cm. Buhaje, których obód moszny jest mniejszy o 2 cm nie powinny by dopuszczone do rozpłodu. Dla rasy nizinnej czarno-białej w wieku 12 miesięcy wymagany jest obwód około 34,1 cm. U rasy mięsnej 32 cm.

Omacywanie jąder ma na celu stwierdzenie, czy nie wyczuwa się stwardnień miąższu.

Stwardnienia miąższu mogą wskazywać na:

zwapnienia;
zrosty;
przebyte choroby;
uszkodzenie mechanizmu termoregulacji;
zwłóknienia;
atrofie;
hypoplazje.

Najądrza (epididymides)

Omacywanie najądrza pozwala na ustalenie, czy wszystkie odcinki najądrza są rozwinięte, a także czy nie ma zmian guzowatych, mogących wskazywać na obecność cyst i na przebyte lub toczące się procesy zapalne.

Głowa leży na górnym biegunie jądra i przechodzi w trzon. Występuje w niej 12 – 15 kanalików nasiennych.

Trzon ma średnicę 0,1 cm.

U buhaja ogon najądrza jest łatwo dostępny do badania. Przylega on do dolnego bieguna jądra, a jego wielkość zależy od stopnia wypełnienia plemnikami.

Badanie wewnętrznych części układu płciowego

Części narządów płciowych dostępne do badania przez prostnicę:

gruczoły pęcherzykowe;
gruczołowy odcinek nasieniowodu;
trzon prostaty.

Gruczoły pęcherzykowe są najłatwiejsze do wymacania i rozpoznania. Położone są w dogłowowej części jamy miednicznej. Są parzyste i posiadają wyraźnie zaznaczoną budowę zrazikową. Część dogłowowa jest zazwyczaj szersza i zsuwa się dobocznie. Oba gruczoły schodzą się doogonowo i znikają pod dobrze wyczuwalnym trzonem prostaty. Zrazikowa budowa i kształt gruczołów pęcherzykowych mogą być nieregularne. Wielkość i kształt tych gruczołów wykazują dużą zmienność (przyjmuje się 6- 8 cm długości i 1 – 2 cm szerokości i grubości u młodych buhajów, u dorosłych 12 – 15 cm długości, 3 – 4 cm szerokości i 2 – 3 cm grubości).

Celem badania gruczołów pęcherzykowych jest ustalenie, czy nie wystąpiły m.in.:

aplazja;
niedorozwój;
ostre lub chroniczne zapalenie (np. przy brucelozie, Corynobacterium pyogenes, Streptococcus beta – haemolit i inne).
Gruczołowe odcinki nasieniowodów można wyczuć pomiędzy gruczołami pęcherzykowymi. Przypominają one grube ołówki. Leżą one w fałdzie otrzewnej między gruczołami pęcherzykowymi, a ich odcinki doogonowe znikają razem z gruczołami pęcherzykowymi pod trzonem prostaty. Ich rozpoznanie jest przydatne w momencie, gdy chcemy uzyska nasienie przez masaż.
Trzon prostaty ma postać wypukłego, poprzecznie ułożonego bloczka. Położony jest na szyjce pęcherza moczowego. Osiąga długość 1 do 1,5 cm i szerokość 3 – 3,5 cm.
Część „rozsiana” prostaty, podobnie jak gruczoły opuszkowo-cewkowe nie są dostęne do badania.

Prącie (penis)

Prącie ma długość od 100 do 120 cm. Jest to stosunkowo cienki organ, którego ciała jamiste są otoczone grubą warstwą tkanki włóknistej.

Knur

Do rozpłodu dopuszczane są wyłącznie knury wolne od chorób, takich jak: gruźlica, bruceloza, leptospiroza, choroba Aujeszkyego i salmonelloza, oraz ekto- i endopasożytnów. Istotny jest stan zdrowia stawów kończyn, skóry, układu rozrodczego oraz brak wad wrodzonych i prawidłowy popęd płciowy.

Ocena zewnętrznych części narządów płciowych

Stan zewnętrznych części narządów płciowych ocenia się przez oglądanie i omacywanie;
Dostępne do badania są jądra i najądrza, worek mosznowy, zewnętrzny odcinek powrózka nasiennego, ujście jamy napletkowej i prącie;
Badanie należy wykonywać przy odpowiedniej temperaturze i oświetleniu;

Moszna (scrotum)

Odmiennie niż u samców pozostałych gatunków zwierząt gospodarskich, moszna knura jest umieszczona pomiędzy odbytem a kroczem. Jest wyraźnie uwypuklona, ale nie oddzielona od tułowia przewężeniem. Moszna pokryta jest słabo owłosioną skórą, która z wieniem zwierzęcia staje się coraz bardziej pomarszczona i chropawa.

Jądra (testis)

U dorosłego osobnika przeciętnej wielkości stanowią od 0,2 do 0,3% masy ciała. Konsystencja jądra knura jest zdecydowanie bardziej miękka w porównaniu z jądrami przeżuwaczy. Jądra w worku mosznowym mają położenie skośne (kąt 40 – 60° do krocza). Ich długość waha się w granicach 12 – 14 cm, natomiast szerokość wynosi 7cm. Koniec jądra, na którym położony jest ogon najądrza, jest skierowany dogrzbietowo i równocześnie doogonowo. Natomiast przeciwległy koniec, na którym umiejscowiona jest głowa najądrza jest skierowany dobrzusznie, a jednocześnie dogłowowo. Brzeg najądrzy jądra jest skierowany dogłowowo i równocześnie dogrzbietowo.

Najądrza (epididymides)

Głowa najądrza jest płaska i ściśle połączona z jądrem. Tworzy ją 10 do 12 przewodów (14 – 21) wyprowadzających, które dalej łączą się w jeden przewód najądrza (ductus epididymidies). Przewód ten ma wyjątkowo kręty przebieg. Tworzy kolejno trzon (korpus) i ogon (cauda) najądrza. Długość tego przewodu waha się od 17 do 65 m.
Trzon najądrza znajduje się po stronie grzbietowej, dlatego też ten brzeg jądra nazywany jest brzegiem najądrowym.
Ogon najądrza leży na końcu doogonowym jądra, zawija się i przechodzi na stronę przyśrodkową, gdzie przewód najądrza zmienia się w nasieniowód. Na wysokości trzonu nasieniowód przechodzi w prosty przewód, który wspólnie z naczyniami i nerwami zaopatrującymi jądro tworzy powrózek nasienny, uchodzący do jamy brzusznej. Po przejściu kanału pachwinowego nasieniowody oddzielają się od naczyń i skierowują początkowo dogłowowo, a następnie dogrzbietowo. Ujście nasieniowodu znajduje się po stronie grzbietowej cewki, na wzgórku nasiennym, przyśrodkowo od ujścia przewodów gruczołów pęcherzykowych.
Bańki nasieniowodów nie występują!!!

Gruczoły pęcherzykowe (gll. vesiculares)

Są relatywnie duże. Mają wyraźną budowę gruczołową i równocześnie zbitą. Ich wielkość warunkowana jest wiekiem zwierzęcia. Długość waha się od 12 do 17 cm, szerokość od 6 do 7 cm i grubość od 3 do 5 cm. Gruczoły pęcherzykowe są gruczołami parzystymi, uchodzącymi na wzgórku nasiennym. Przykrywają one od strony grzbietowej doogonową część pęcherza moczowego, jego szyjkę, gruczoł krokowy, część dogłowową cewki i sięgają doogonowo aż do gruczołów opuszkowo-cewkowych.

Gruczoł krokowy, stercz (prostata)

Gruczoł krokowy knura jest mały i składa się z dwóch części, zewnętrznej, położonej na grzbietowej stronie początkowego odcinka cewki i schodzącej na jej boki - trzon (3 – 4 cm długość, 2 – 3 cm szerokość, 1 cm grubość) oraz części „rozsianej” występującej w postaci płytki grubości kilku milimetrów, przykrywającej część miedniczną cewki od strony grzbietowej i z boków. Jej wydzielina odprowadzana jest licznymi kanalikami uchodzącymi na grzbietowej i bocznych ścianach cewki.

Gruczoły opuszkowo-cewkowe (gll. bulbourethrales)

Są bardzo duże. Ich długość może dochodzić do 18 cm, a grubość do 5 cm. Mają one kształt walcowaty i leżą po grzbietowej stronie cewki, równolegle do niej. W całości pokrywają je mięśnie opuszkowo-gruczołowe. Uchodzą one szczelinowato w obrębie fałdu błony śluzowej cewki.

Napletek i jama napletkowa

Mają u knura pewną charakterystyczne właściwości. Dogrzbietowo i doogonowo w stosunku do ujścia jamy napletkowej znajduje się uchyłek napletkowy. Uchyłek ten łączy się z jamą napletkową. Pojemność uchyłka wynosi zwykle 20-30 ml, ale może dochodzić do 100 ml. Gromadzą się w nim mocz, nasienie i złuszczający się nabłonek co stwarza dogodne warunki dla rozwoju bakterii.

Jama napletkowa jest w części otaczającej prącie stosunkowo głęboka i wąska, a rozszerza się dogłowowo. Obejmujący ją fałd skóry wyraźnie się zaznacza na powłoce brzusznej. Zewnętrzne ujście worka napletkowego znajduje się doogonowo od pępka i jest obrośnięte rzadkimi, grubymi włosami.

Ogier

Identyfikacja i wywiad

W pierwszej kolejności ustala się tożsamość ogiera, co obejmuje: nazwę, wiek, rasę, dane rodowodowe, numer rejestracyjny, maść, odmiany oraz wymrożone lub wypalone numery na skórze.

W wywiadzie ustala się wynik zaźrebień z poprzedniego sezonu i wcześniejszego badania w kierunku płodności. Wywiad obejmuje także dane o przebytych chorobach, urazach, leczeniu, szczepieniu, wadach genetycznych, schorzeniach infekcyjnych i ewentualnych zaburzeniach płodności.

2. Ogólne badania kliniczne

Do rozrodu dopuszczone są tylko ogiery wolne od następujących chorób: otręt, zaraza stadnicza, NZK, nosacizna, zakaźne ronienie klaczy.

Ogólne badanie obejmuje stan zdrowia, kondycji, eksterieru i zachowania ogiera. Zwraca się uwagę na stany, które mogą mieć niekorzystny wpływ na przebieg krycia, np. Kulawizny, urazy, wady dziedziczne (wnętrostwo, niewłaściwy zgryz, syndrom Wobblera i inne). Zaleca się także badanie układu oddechowego, naczyniowo-sercowego, pokarmowego, nerwowego, moczowego, kostno-szkieletowego oraz wzroku.

Wykonuje się także testy badania krwi, składu chemicznego surowicy, moczu i kału.

Badanie zewnętrznych części narządów płciowych

Moszna - U starszych ogierów występują niekiedy zrosty pomiędzy osłonką pochwową ścienną i osłonką trzewną, okrywającą jądra oraz najądrza. Zrosty te powstają prawdopodobnie w następstwie urazów i stanów zapalnych jąder lub najądrzy. Skóra moszny jest bez włosów, miękka, pigmentowana, z dużą ilością gruczołów łojowych i potowych.

Jądra – Badanie najlepiej przeprowadzi od razu po pobraniu nasienia, kiedy jądra są opuszczone i łatwo dostępne do badania przez oglądanie i palpację. Jądra ogląda się z boku i ukośnie od przodu, a następnie od tyłu. Ustala się czy oba jądra są w worku mosznowym oraz ich wielkość, symetrię, konsystencję, napięcie i wrażliwość. Jądra mogą być małe, duże, proporcjonalne, o regularnym konturze czy nierówno zawieszone. Konsystencję jąder określamy palpacyjnie i może być ona normalna, gruczołowa, miękka, zbita, guzowata. Masa jąder stanowi około 0,6% masy ciała (220 – 300 g).

3. Najądrza – sa wyczuwalne w całości, jednak niekiedy trudno ustalic brzegi głowy i trzonu. Mogą by ocenione jako normalne, duże, średnie, małe, niewyczuwalne, nieregularne, twarde lub miękkie. Ogon najądrza można łatwo odnaleść w okolicy doogonowego końca jądra, jako owalny i przesuwalny twór wielkości 3x2,5 cm. ogon przechodzi w nasieniowód po przyśrodkowej stronie powrózka nasiennego. Brak jest wyraźnej granicy wskazującej na przejście jednago odcinka w drugi.

4. Powrózek nasienny – można go badać palpacyjnie, jednak bardzo trudno jest określić jego zawartość. Powrózki nasienne powinny być symetryczne, o średnicy 2 do 3 cm. Ostry ból w tej okolicy zazwyczaj związany jest z przepukliną pachwinową lub skręceniem powrózka.

5. Prącie – badanie prącia wykonuje się podczas erekcji. Wyciągnięcie prącia z napletka jest trudne i z reguły wywołuje opór ogiera. Trzon i bliższa część prącia są pokryte napletkiem. Napletek na całej wolnej części prącia posiada wiele gruczołów produkujących smegmę, dlatego przed badaniem należy go dokładnie umyć. Zwraca się uwagę na ewentualne nadżerki, przekrwienia, które mogą występowa na trzonie i żołędzi.

Badanie wewnętrznych części narządów płciowych

W badaniu przez prostnice dostępne są gruczoły pęcherzykowe, płaty prostaty, bańki nasieniowodów oraz pierścienie pachwinowe

Dodatkowe gruczoły płciowe

- Gruczoły pęcherzykowe są trudne do rozpoznania, gdyż mają cienki ściany i nie są wyczuwalne gdy ogier nie jest pobudzony. Leżą obok ujść nasieniowodów. Ich długość wynosi około 7 cm a szerokość 3 cm przy pobudzeniu mogą dochodzić do 20 cm długości i 4-5 cm szerokości. Ściany gruczołów pecherzykowmych mogą by wyczuwalne w stanach zapalnych wówczas są grube nawet gdy ogier nie jest pobudzony.

- Prostata jest wyczuwalna dogłowowo w niewielkiej odległości od zwieracza odbytu. Złożona jest z 2 płatów, które są usytuowane bocznie na miednicznej części cewki moczowej, doogonowo w stosunku do gruczołów pcherzykowych i łącza sie cieśnią. Każdy płat ma około 5-8 cm długości, 2-3 cm szerokości i 1-2 cm grubości. Cieśń jest umieszczona poprzecznie w postaci występu ponad grzbietową częścią cewki.

-Parzyste gruczoły opuszkowo-cewkowe znajdują się 6-8 cm doogonowo od prostaty i mieszczą się w pobliżu grzbietowej powierzchni miednicznej części cewki blisko łuku kulszowego. Są przykryte grubą warstwą mięśni i nie są dostępne podczas badania manualnego. Są natomiast łatwe do rozpoznania przy badaniu USG. Te owalne gruczoły posiadają około 3-4 cm grubości i 2-2.5 cm szerokości.
- Rozsiane gruczoły cewkowe u ogierów znajdują się w dalszej części cewki i mają małe brodawkowate ujście
- Przy ujściu kanału pachwinowego wyczuwalna jest pulsująca tętnica nasienna. Pierścienie pachwinowe ułożone są dogłowowo-brzusznie w stosunku do miednicy. Średnica ich wynosi około 2-3 cm. Szerszy otwór predysponuje do przepukliny w tym miejscu można spotkać zrosty oraz uwięźnięte jądra.

Tryk

Ocena przydatności tryka do rozpłodu opiera się obecnie na wyniku badania klinicznego narządów płciowych.

Rozróżnia się dwa kierunki badania:

Badanie tryków dorosłych, przeznaczonych do krycia w danym stadzie, które przeprowadza się na miesiąc przed terminem stanówki.
Badanie tryków młodych w hodowlach zarodowych, które przeprowadza się dwukrotnie lub trzykrotnie w okresie miedzy odsadzeniem a dojściem do 18 miesiąca.

Celem badania tryków dorosłych jest niedopuszczenie do krycia zwierzętami niepłodnymi i obniżonej płodności, a również kontroli w kierunku nosicielstwa chorób zakaźnych.

Badanie tryków młodych ma na celu eliminację zwierząt obciążonych wadami dziedzicznymi jak i również chorych.

Badanie kliniczne tryków polega na oglądaniu i omacywaniu zewnętrznych narządów płciowych. Ocenę przeprowadza się na zwierzęciu znajdującym się w pozycji stojącej i siedzącej.

Badanie obejmuje: skórę worka mosznowego, jądra, najądrza i sznurki nasienne a u dorosłych tryków oględzinom poddaje się również ujście worka napletkowego i prącie.

Badanie jąder polega na:

- stwierdzeniu obecności jąder w mosznie

- ocena wielkości i proporcji w stosunku do wielkości zwierzęcia

- ocena symetrii zawieszenia

- ocena konsystencji i przesuwalności w worku mosznowym

Równocześnie oględzinom poddaje się skórę worka mosznowego, która powinna by gładka i bez zmian chorobowych.
Przy badaniu najądrzy bierze się pod uwagę ich proporcje w stosunku do jąder i konsystencje.
Powrózek nasienny bada się zwracając uwagę na ich przebiegu (zgrubienia itp.). Równocześnie ocenia się kurczliwość mięśnia dźwigacza jąder.
Oględzinom poddaje się następnie wejście do worka napletkowego, przy czym ze względu na często występujące otarcia, ropnie, a nawet martwice skóry w tej okolicy szczególnią uwagę zwraca się na przejście błony śluzowej w owłosioną skórę.
Przy badaniu napletka i prącia trzeba ustawi tryka w pozycji siedzącej i wtedy prącie samo się podsuwa do otworu napletkowego.

Kozioł

Ocena przydatności rozpłodowej kozłów jest równie istotna jak reproduktorów innych gatunków zwierząt gospodarczych. Kozły powinny by poddawane badaniu klinicznemu , którego celem jest eliminacja chorób ogólnych, które mogą obniżyć płodność (brucelloza, gruźlica, paratuberkuloza, rzęsistkownica). Kozły wychudzone na skutek niedożywienia, zarobaczenia, złych zębów i i chronicznych chorób mają ograniczoną przydatność reprodukcyjną. Porażenia i ślepota też mogą ograniczyć przydatność rozpłodową kozła.
Badanie narządów płciowych

- Objętość jąder można określić mierząc obwód moszny lub też określając rozmiar poszczególnych jąder. Pod uwagę bierze się konsystencje i kształt jąder. Prawidłowe jądra kozła są symetryczne o konsystencji jędrnej, ale nie twardej. Jadra powinny być przesuwalne, a zrosty wskazują na przebyte stany zapalne. Obwód moszny powinien wynosi ok.30- 33 cm.

- Zarówno głowa jak i ogon najądrza powinny być wymacywalne i określana powinna być ich wielkość, kształt i jędrność

Należy zwraca uwagę na stan skóry moszny bowiem stan zapalny może być przyczyną wzrostu temperatury moszny.
Prącie należy omacać od krocza aż do żołędzia. Można spotkać przetoki cewki w następstwie uwięzienia kamienia moczowego albo też przypadkowe skaleczenie

U niedojrzałych kozłów żołądz albo też wyrostek cewki moczowej może jeszcze nie by oddzielony od napletka.

Psy i Lisy

Celem badania jest ocena stanu zdrowia, kondycji i konstrukcji zwierzęcia, bowiem są to czynniki rzutujące na wydajność płciową i na jakość nasienia. Ogólny stan zdrowia jest również odzwierciedleniem żywienia zwierzęcia, stosowania domieszek witaminowo-mineralnych, prewencji parazytologicznej i właściwej pielęgnacji. Ogólne badanie kliniczne powinno obejmować układ oddechowy i krążeniowy gdyż ich niesprawność jest częsta przyczyna trudności w dobywaniu aktu płciowego. Badanie obejmuje również stan węzłów chłonnych i błon śluzowych, pomiar temperatury , tętna i oddechów.

Ocenia się również stan narządu ruchu, prawidłowość budowy i postawy psa, stan kręgosłupa oraz stawów, głównie kończyn tylnych.

Stosunkowo mało poznaną przyczyną zaburzeń płodności u psów są problemy psycho-seksualne.

Badanie andrologiczne

Kolejnym elementem badania psa w kierunku przydatności rozrodczej jest badanie kliniczne narządów płciowych, które powinno obejmować:

ocenę jąder, najądrzy i powrózków nasiennych
ocenę prącia i napletka
ocenę prostaty i miednicznego odcinka cewki moczowej

Jądra

Ocenia się wielkość , kształt, konsystencje, ciepłotę, przesuwalność względem osłonek i wrażliwość na ucisk. Wielkość jąder jest związana z masą psa. Wszelkie odchylenia od normy w zakresie tych cech świadczy o zaburzeniach.

Przy ocenie konsystencji należy wziąć pod uwagę wiek psa gdyż może się ona zmieniać od bardzo wiotkiej u młodych psów do zbitej u starych.

Należy też ocenić wypełnienie ogonów najądrzy, stan powrózka nasiennego oraz skóry moszny.

Prącie i napletek

Stan zapalny w jamie napletkowej może prowadzić do zaburzeń w wysuwaniu prącia na skutek zrostów , co wywołuje ból podczas erekcji i uniemożliwia krycie. W przypadku stwierdzenia przekrwienia błony śluzowej prącia, wypływów z worka napletkowego , wskazane jest pobranie wymazów do badania bakteriologicznego.

Prostata, cewka moczowa

Przez prostnice można badać gruczoł krokowy, który jest dobrze wyczuwalny szczególnie, jeśli uległ przerostowi na tle zapalnym czy nowotworowym. Stan taki utrudnia przebieg aktu płciowego jak też oddawanie moczu. Istotny diagnostycznie jest masaż prostaty i uzyskanie wydzieliny, którą należy poddać ocenie cytologicznej i bakterologicznej.

W obrębie cewki moczowej mogą też występować zmiany żylakowe, które można rozpoznać rektalnie, a które również mogą powodować trudności w odbywaniu aktu płciowego.

ĆWICZENIE 4.

METODY ZNIECZULANIA PRĄCIA U SAMCÓW ZWIERZĄT
DOMOWYCH

POBIERANIE WYPŁUCZYN Z WORKA NAPLETKOWEGO

Metoda Larsona (1953)

- blokowanie nerwu nasiennego wewnętrznego

(n.spermaticus internus). Miejscem wkłucia jest najczęściej, punkt w zagłębieniu, które jest ograniczone brzusznie guzem siedzeniowym, bocznie ligamentum saero-spino-tuberozum, przyśrodkowo prostnicą i fałdem ogonowym. Lewą rękę wprowadza się do prostnicy i wyszukuje sie otwór kulszowy mniejszy. Po jego znalezieniu łatwo odszukać n. spermaticus internus, jest on dobrze wyczuwalny jako silna taśma biegnąca przed w/w otworem. W wyznaczonym miejscu, wkłuwa się długą igłę iniekcyjną, a następnie kontrolując ostrze jej per rectum, doprowadza się je w okolicę nerwu. Przednio od otworu kulszowego wstrzykuje się 20-25ml 2% polokainy. W podobny sposób wykonuje się znieczulenie po stronie przeciwnej. Wypadnięcie prącia następuje po 30 min.

Metoda Abeleina (1941)

– znieczulenie uzyskuje się przez wstrzyknięcie środka znieczulającego w pobliżu górnych przyczepów mięśni cofaczy prącia. Miejscem wkłucia jest szew krocza na 10-12cm. poniżej otworu odbytowego. Wprowadza się 2-5 % roztwór polokainy na głębokość 5-9cm. w ilości 60 -120mL zależnie od wielkości zwierzęcia.

Metoda Abeleina w modyfikacji Marxa (1956)

- zostało zmienione miejsce wkłucia (w porównaniu do metody Abeleina) środek znieczulający w pierwotnych dawkach wprowadza się, w miejscu przecięcia się szwu krocza z linią przebiegającą 3-4 palce poniżej prostej łączącej dolne krawędzie guzów siedzeniowych.

Metoda Fatkina i Isajewa (1948)

- polega na blokadzie n. dorsalis penis, przebiegającego wzdłuż grzbietowej powierzchni prącia. Miejsce wkłucia, ustala się po znalezieniu dolnego pokładu zagięcia esowatego. Wprowadza się 150-200ml. 1,5% polokainy. Wypadnięcie prącia następuje po 10-15min.

Metoda Hoppego

- jest to modyfikacja metody metody Fatkina i Isajewa polegająca na wprowadzeniu środka znieczulającego na grzbietową powierzchnię dolnego pokładu flexura sigmoidea (iniekcja od strony przedniej).Marx i Hasse zmodyfikowali sposób iniekcji, po maksymalnym podciągnięciu dolnego pokładu zagięcia esowatego ku tyłowi. Pozwala to na dobry dostęp do miejsca deponowania środka znieczulającego.

POBIERANIE WYPŁUCZYN Z WORKA NAPLETKOWEGO

Zgodnie z instrukcją nr. 2/87 Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej Departamentu Weterynarii z dnia 3 kwietnia 1987 roku Nr WET gspn-4601u-l/87 w sprawie „Badania i Oceny Przydatności Rozpłodowej Buhajów„

Badanie wypłuczyn z worka napletkowego przeprowadza się przy podejrzeniu swoistych przyczyn obniżonej płodności i niepłodności, w aspekcie określenia mikrohigienicznego stanu worka napletkowego i przy klinicznie stwierdzanych zmianach na prąciu lub błonie śluzowej napletka.

Sprzęt:

butelka szklana o pojemności lOOcm³ zamknięta szczelnie korkiem gumowym i nakrętką metalową, zawierająca ok. 50-70cm³ jałowo przygotowanego roztworu fizjologicznego NaCl lub odpowiednio przygotowane podłoże płynne przeznaczone do pobierania wypłuczyn z worka napletkowego i ich transportu(płyn fizjologiczny z glukozą, bulion itd.)
kateter metalowy lub pipeta plastykowa jednorazowego użycia, dł. ok. 40cm, do wprowadzenia płynu z butelki do worka napletkowego.
wężyk gumowy długości ok.l,5m zakończony igłą do strzykawek (l,8x50,0mm)jako łącznik butelki z kateterem oraz krótki 5-10cm. wężyk gumowy również z igłą, który podłączony do butelki ułatwia przepływ płynu.

Postępowanie:

Buhaja wprowadza się do poskromu unieruchomiając tylną prawą kończynę celem zabezpieczenia pobierającego przed niebezpieczeństwem kopnięcia. Po umyciu i dezynfekcji, przy pomocy 0,25-0,50% roztworu chloraminy lub innego roztworu dezynfekcyjnego, okolicy otworu worka napletkowego, wprowadza się do jamy napletkowej kateter. Ujście napletka zaciska się ręką lub podwiązuje opaską. Następnie po podłączeniu wężyka gumowego wlewa się do worka napletkowego zawartość butelki i wykonuje masaż w kierunku sklepienia worka napletkowego. Po cofnięciu kateteru do okolicy ujścia napletkowego, odprowadza się wypłuczyny poprzez wężyk gumowy do butelki ustawionej poniżej poziomu napletka. Po spłynięciu wypłuczyn do butelki odłącza się wężyk. Prawidłowo pobrane wypłuczyny powinny wykazywać wyraźne zmętnienie płynu. Opisany sposób postępowania zabezpiecza przed możliwością wtórnego zanieczyszczenia pobranego materiału, który powinien być dostarczony do laboratorium przed upływem 8 godzin po pobraniu.

Mycie i wyjaławianie sprzęto:

Sprzęt do pobierania wypłuczyn powinien być bezpośrednio po użyciu wstępnie umyty w wodzie z dodatkiem środka odkażającego (np. biowal, sterinol, chloranina). W laboratorium sprzęt poddaje się dokładnemu myciu w gorącej wodzie z dodatkiem detergentu, płukaniu w ciepłej wodzie bieżącej i następnie w wodzie destylowanej. Po osuszeniu, katetery metalowe zawija się w papier i wstawia do suszarki w temperaturze 160°C na okres 2 godzin. Butelki napełnia się płynem do pobierania wypłuczyn, zatyka korkami z gazy i wyjaławia w aparacie Kocha równocześnie z korkami gumowymi umieszczonymi w koszyczku metalowym. Po zakończonej sterylizacji, wyjmuje się z butelek korki gazowe i zamyka korkami gumowymi zabezpieczając nakrętką metalową. Wężyki gumowe z igłami umieszcza się po jednym komplecie w woreczkach foliowych zamykając je przez zgrzewanie i następnie wyjaławia sie je w aparacie Kocha. Woreczki foliowe służą do jednorazowego użycia. Dla każdego buhaja przeznacza się oddzielny zestaw sprzętu.

Badanie wypłuczyn wykonuje się najczęściej w celu stwierdzenia lub wykluczenia następujących jednostek chorobowych:

choroba rzęsistkowa - bad. parazytologiczne.

Choroba mętwikowa - bad. bakteriologiczne.

Otręt — bad. wirusologiczne.

Chlamydioza - bad. bakteriologiczne.

Od 01 stycznia 2000 roku, badanie wypłuczyn z napletka przeprowadzać się będzie tylko w celu stwierdzenia dwóch pierwszych jednostek chorobowych (rzęsistnica i kamphylobacterioza).

Pozostałe jednostki będą wykrywane przy użyciu innego materiału.

ĆWICZENIE 5.

METODY UNASIENIANIA SAMIC ZWIERZĄT DOMOWYCH

Inseminacja (sztuczne unasienianie) - zapładnianie zwierząt hodowlanych przez wprowadzenie uprzednio pobranego nasienia samca do dróg rodnych samicy; pozwala wykorzystać na dużą skalę spermę najwartościowszych samców.

Proces sztucznego unasieniania składa się z następujących etapów:
1. pobieranie nasienia
2. badanie nasienia
3. rozrzedzanie i konfekcjonowanie nasienia
4. przechowywanie nasienia
5. rozprowadzenie nasienia do punktów inseminacyjnych
6. unasienianie samic

Do zalet sztucznego unasieniania zaliczyć należy:

* możliwość unasienienia nasieniem pobranym od samca znacznie większej liczby samic
* dokładniejsza ocena wartości hodowlanej ojców
* możliwość wykorzystania nasienia samca nawet po jego śmierci
* unikanie chorób związanych z naturalnym kryciem
* możliwość transportu nasienia na duże odległości
* unasienienie samicy nasieniem tego samca, który odmawia skoku na daną samicę
* szybkie i łatwe uzyskiwanie postępu hodowlanego nie tylko w oborach elitarnych, ale także w pogłowiu masowym dzięki temu, że od jednego samca przygotowuje się w roku kilkadziesiąt tysięcy dawek inseminacyjnych i tyle też samic można nimi unasienić

* możliwość korzystania z nasienia samców o najwyższym potencjale genetycznym i produkcyjnym bez względu na to, w jakim kraju czy na jakim kontynencie one żyją
* możliwość realizowania przez hodowcę różnych koncepcji hodowlanych lub produkcyjnych (np. podnoszenie ilości mleka i poprawianie jego składu, produkcja określonego typu materiału rzeźnego) poprzez dobór buhajów o odpowiednich parametrach wyceny
* pewność, że nasienie użyte do inseminacji pochodzi od samców zdrowych, pozostających pod stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym, a zabieg unasieniania jest wykonywany w sposób perfekcyjny, nie zagrażający zainfekowaniem samicy

Podstawa skuteczności unasieniania:

Ginekologicznie zdrowa samica;
Nasienie odpowiedniej wartości biologicznej;
Odpowiedni moment wprowadzenia nasienia do dróg rodnych

BYDŁO

Inseminacja bydła ma w Polsce już ponad 50-letnią tradycję i dziś trudno wyobrazić sobie hodowcę, który byłby skłonny zrezygnować z usług inseminatora.

Zasięg i znaczenie inseminacji szczególnie wzrosły z chwilą wprowadzenia do praktyki metody przechowywania nasienia w temperaturze -196⁰C. Czas i odległość dzielące kojarzonych ze sobą partnerów przestały odgrywać jakąkolwiek rolę.

Inseminator dysponuje nasieniem różnych buhajów ras mlecznych oraz mięsnych zapewniając możliwość doboru buhaja do indywidualnych kojarzeń.

Polskie firmy inseminacyjne proponują do wyboru wysokiej jakości nasienie buhajów, oferowane w katalogach buhajów, które są wydawane dwa razy w roku po każdej wycenie szacowanej wartości hodowlanej buhajów.

FAZA PRZEDRUJOWA, podczas której występuje:

- podniecenie, szukanie kontaktu z innymi krowami i wspinanie się na nie,

- porykiwanie, spadek apetytu i obniżenie wydajności mleka,

- zaczerwienienie ścian przedsionka pochwy i lekkie obrzmienie warg sromowych,

- wyciek niewielkiej ilości bardzo rzadkiego, wodnistego śluzu.

FAZA RUI WŁAŚCIWEJ, którą charakteryzuje:

- tolerancja na obskakiwanie przez inne krowy, a także obskakiwanie ich,

- obfity wyciek przejrzystego, bardzo ciągliwego śluzu rujowego, zwisającego w kształcie sopla,

- silne obrzmienie warg sromowych, zaczerwienienie, wilgotność i połyskliwość ścian przedsionka pochwy,

- szukanie kontaktu z innymi krowami i lizanie ich.

FAZA PORUJOWA, podczas której można zaobserwować:

- brak tolerancji na obskakiwanie przez inne krowy oraz chęć wspinania się na nie,

- stopniowe zanikanie niepokoju i pobudzenia, powrót apetytu,

- zmniejszanie się obrzmienia warg sromowych i zaczerwienienia ścian przedsionka pochwy,

- zanikający wyciek śluzu porujowego, który jest mętny i bardzo lepki, czasem z domieszką krwi.

Wykrywanie rui: najbardziej dokładna metoda to 4x w ciągu doby obserwacja zwierzęcia.

(mało przydatna przy cichej rui).

Pedometry - urządzenia rejestrujące zwiększoną ruchliwość krowy charakterystyczną dla rui,

skuteczność ok. 80%.

KAMAR - urządzenie znaczące, umieszczane na grzbiecie krowy. W przypadku obskakiwania takiej krowy kapsułka z farbą ulega przerwaniu i zostawia czerwony znak na grzbiecie. Skuteczność ponad 90%.

Użycie „próbnika" - buhaja z operacyjnie przemieszczonym prąciem bądź krowy, jałówki

poddanej hormonalnej terapii testosteronem lub estrogenem. Może to by także krowa z cystowatością

jajników. W ten sposób zauważamy krowy z odruchem tolerancji

Pomiar oporności śluzu pochwowego - u zwierzęcia znajdującego się poza rują poziom oporności śluzu jest wysoki, w miarę zbliżania się rui oporność spada aby w szczytowej fazie rui osiągnąć wartość minimalną 200 i mniej jednostek. Należy uchwycić minimum, a

następnie moment wyraźnego wzrostu. Wzrost oznacza że owulacja powinna nastąpić w czasie od kilku do kilkunastu godzin - najlepszy czas do inseminacji.

Test arboryzacji ze śluzem szyjkowym - za podstawę tej metody przyjęto zwiększenie ilości NaCl i mukoprotein w śluzie szyjkowym w okresie działania estrogenów. NaCl wykrystalizowuje w rozmazie w postaci liści paproci.

Wybór optymalnego czasu inseminacji

Ruja u krowy trwa 6-36h, średnio 24h.

Owulacja bez względu na czas trwania rui występuje

około 3Oh od początkowych objawów rui. Z tego względu owulacja raz będzie pod koniec rui, innym razem nawet kilkanaście godzin po zakończeniu zewnętrznych objawów rui.

Unasienianie wykonujemy na 15-18h od początku rui. Praktycznie unasienia się samicę wieczorem, jeżeli pierwsze objawy rui zaobserwowano rano (tego samego dnia) lub unasieniamy rano następnego dnia, jeżeli pierwsze objawy rui pojawiają się wieczorem (dnia poprzedniego). Reinseminacja powinna odbywać się 12h od inseminacji.

Przygotowanie nasienia do inseminacji bydła

Nasienie mrożone w kulkach - po uprzednim upewnieniu się, że krowę można unasieniać, do termostatu wkładamy ampułkę z płynem fizjologicznym o objętości l ml (szeroka szyjka ampułki) i następnie wyjmujemy 1 lub 2 kulki nasienia i umieszczamy w otwartej fiolce z płynem fizjologicznym, utrzymujemy w termostacie w temp. 38 - 39 C przez 30 – 40sek. W tym czasie kulki ulegają rozpuszczeniu i ogrzaniu do w/w temperatury. Tak przygotowane nasienie nabieramy do pipety inseminacyjnej i wprowadzamy do szyjki macicy, po uprzednim sprawdzeniu jej drożności.

Trzeba mieć wprawę aby prawidłowo zaaspirować nasienie do pipety. Nie może być pęcherzyków powietrza, a słupek nasienia powinien znajdować się ok. 1 cm od końca pipety.

Nasienie mrożone w słomkach - rozmrażamy nasienie w łaźni wodnej w temperaturze 37-38 C przez 15-30 min. Wyjmujemy z łaźni, osuszamy ligniną, obcinamy zatopiony koniec słomki a następnie umieszczamy ją w tzw. pistolecie inseminacyjnym. Dalsze postępowanie jest analogiczne jak przy nasieniu mrożonym w kulkach.

Sposoby unasieniania

Metoda oburęczna duńska - środkiem dezynfekcyjnym

(np. nadmanganianem potasu) obmywamy zewnętrzne narządy rozrodcze. Lewą rękę w rękawicy do badania rektalnego wprowadzamy do prostnicy i chwytamy za szyjkę macicy. Prawą ręką wprowadzamy do pochwy pipetę lub pistolet inseminacyjny i dochodzimy do szyjki macicy. Następnie odpowiednio manipulując prawą ręką i podciągając szyjkę ku przodowi ręką lewą wprowadzamy przyrząd inseminacyjny do kanału szyjki i deponujemy nasienie. Przy pewnej wprawie i częściowo otwartej szyjce macicy wejście do kanału szyjki nie nastręcza większych problemów.

KLACZE

Wybór optymalnego czasu inseminacji

Trzeba uwzględnić dwa warianty:

nie musimy liczyć się z ilością nasienia

b) mamy tylko jedną lub dwie porcje nasienia wybitnego ogiera

Klacze unasieniamy świeżym, rozrzedzonym lub mrożonym nasieniem.

Ruja u klaczy trwa od 3 do 12 dni.

Idealnie było by, aby trafić z inseminacją na 12 godzin przed owulacją.

Owulacja u klaczy występuje zazwyczaj na 24-48 godzin przed końcem rui, stąd inseminację u klaczy które mają krótką ruję przeprowadza się już w pierwszym dniu trwającej rui.

Lepiej unasiennić nawet 4 dni za wcześnie niż 1 dzień po owulacji.

WYWIAD:

Dotychczasowa kariera rozrodowa (ilość ciąży, porody, poronienia, odchów źrebiąt, kiedy ostatni poród, jak przebiegał, ilość kryć na ciążę)
Przebyte choroby i zastosowana kuracja
Ruja: częstotliwość, stopień nasilenia objawów, długość

PRZYGOTOWANIE KLACZY:

Badanie przez prostnicę (wielkość macicy, jajniki)
Badanie ultrasonograficzne
Wymazy bakteriologiczne
Badanie cytologiczne
Pobieranie wycinków (biopsja)
Wziernikowanie pochwy
Endoskopia
Badanie profili hormonalnych

Określenie optymalnego okresu inseminacji:

Maksymalne skrócenie odstępu czasu pomiędzy unasienianiem, a owulacją zwiększa odsetek zaźrebień.
Próby w obecności ogiera
Stopień nasilenia zewnętrznych objawów rujowych
Stężenie progesteronu
Bezpośrednie badanie jajników:

-Badanie palpacyjne: wielkość, tkliwość, konsystencja

-Badanie USG: wymiary powyżej 35 mm, kształt

Wziernikowanie pochwy – stopień rozwarcia szyjki macicy na około 3 palce

Kontrola owulacji:

kliniczna ocena wielkości i napięcia ścian pęcherzyka jajnikowego (F0-F4)
ocena wielkości pęcherzyka przy użyciu USG
Inseminacja nasieniem mrożonym jest najbardziej skuteczna na
6 godz. przed owulacją. W przypadku inseminacji po owulacji wzrasta odsetek zamierających zarodków nawet do 34% (prawidłowo wynosi ok. 14%).
Najpóźniej do zapłodnienia powinno dojść do 30 godzin od owulacji. Późniejsze zapłodnienie to wysoki wzrost śmiertelności zarodków. Jeżeli do owulacji dojdzie dopiero po upływie 12-18 godzin od chwili inseminacji (kontrola USG) powinno się powtórzyć inseminację. Optymalny wynik zaźrebień uzyskujemy jeżeli unasieniamy 12 godz. przed i 6godz. po owulacji.

Nasienie mrożone jest zazwyczaj konfekcjonowane w aluminiowych pojemnikach (20-50 ml oraz minimalnie 300mln plemników w dawce inseminacyjnej) lub słomkach (słomki duże 4,5 ml. 120-150 mln plemników/1 ml lub słomki małe 0,5-l ml koncentracja lOO mln/l ml); stosując małe słomki należy użyć nawet ok. 8 słomek do jednorazowego unasieniania.

Rozmrażanie w temp. 37°C przez 30 min (słomki małe) lub 40°C przez l min (słomki duże).

Należy wspomnieć, że nasienie tylko ok. 25% ogierów nadaje się do mrożenia i późniejszej inseminacji.

Rodzaje nasienia:

Świeże – bezpośrednio pobrane
Świeże rozrzedzone – przechowywane w temp. pokojowej do 12 godzin
Rozrzedzone schłodzone do 4 º C, przechowywane do 72 godzin
Mrożone – przechowywane w temp. ciekłego azotu (- 196ºC przez wieczność)

Postępowanie z klaczami

Nasienie świeże i rozrzedzone przeżywa do 24 godzin

Badanie jajników wykonujemy co 12-24 godziny
Wielkość pęcherzyka powyżej 3,5 cm
Konsystencja miękka, fluktująca
Duża tkliwość
Zmiana kształtu – zapadanie się
Wziernikowanie pochwy – 3 palce

Nasienie mrożone

- Przeżywalność w drogach rodnych ok. 12 godzin

- Inseminacja 6 h przed owulacją lub 6 h po owulacji

- Badanie klaczy co 6 godzin (max co 8 h)

Inseminujemy po pierwszym badaniu, w którym nie ma pęcherzyka, bo owulował.

Nasienie mrożone jest zazwyczaj konfekcjonowane w słomkach (słomki duże 4,5 ml. 120-150 mln plemników/1 ml; słomki małe 0,5-l ml koncentracja lOO mln/l ml).

Technika rozmnażania nasienia

- małe słomki 37-39 º C przez 20-40 s

- duże słomki 37 ºC przez 20-30 s

Dawka inseminacyjna nasienia:

- liczba słomek:

1 słomka o objętości 4-5 ml

4 słomki o objętości 2,5 ml (midi)

8 słomek o objętości 1-1,5 ml (mini)

- liczba plemników ruchliwych – 500 mln

- koncentracja 120-130 mln/ml

- odsetek plemników o ruchu postępowym 30%

Należy wspomnieć, że nasienie tylko ok. 25% ogierów nadaje się do mrożenia i późniejszej inseminacji.

Wyróżniamy dwie metody unasieniania klaczy:

metoda ręczna;
metoda z użyciem wziernika.

Po odpowiednim przygotowaniu nasienia wylewamy nasienie ze słomek na podgrzaną płytkę Petriego i nabieramy do pipety inseminacyjnej przy pomocy strzykawki. Po naciągnięciu, wprowadzamy ejakulat do kanału szyjki macicy jedną z w/w metod. Podczas wykonywania zabiegu należy zwrócić szczególną uwagę na aseptykę, ze względu na

możliwość wtórnego zakażenia macicy.

Inseminacja klaczy w porównaniu z kryciem naturalnym umożliwia unasiennienie grzejącej się samicy w różnych miejscach i o różnym czasie, bez konieczności doprowadzania do ogiera oraz zapobiega infekcjom takimi chorobami jak: zaraza stadnicza, otręt, zakaźne

zapalenie macicy i inne zakażenia niespecyficzne.

TRZODA CHLEWNA

Cykl płciowy u loch trwa średnio 21 dni (wahania od 18 do 24) i dzieli się na kilka faz, spośród których najważniejsze dla hodowcy są:

FAZA PRZEDRUJOWA podczas której można zaobserwować:

- niepokój, spadek apetytu, charakterystyczne pohukiwanie, obrzęk i zaczerwienienie sromu, wyciek śluzu rujowego,

- obskakiwanie innych loch i brak tolerancji na obskakiwanie.

FAZA RUI WŁAŚCIWEJ (pora na unasienienie!) podczas której:

- występuje odruch tolerancji na obskakiwanie (także na test przeprowadzany przez człowieka), obskakiwanie innych loch,

- ustępuje obrzmienie sromu, jego kolor zmienia się na siny, nadal wyciek śluzu rujowego, locha przyjmuje postawę do krycia.

FAZA PORUJOWA, którą charakteryzuje:

- nie reagowanie na próby wyzwolenia odruchu tolerancji przez człowieka, później również brak tolerancji na obskakiwanie przez inne lochy i knura, wypływ gęstego śluzu porujowego,

- coraz spokojniejsze, normalne zachowanie się lochy, powrót apetytu.

Loszki po raz pierwszy powinno się unasieniać nie wcześniej niż w drugiej rui

(lepiej w trzeciej) i w wieku około 9 miesięcy.

Metody wykrywania rui:

najpewniejsza metoda to obserwacja zachowania lochy w obecności knura
próba dosiadania wraz z obserwacją sromu (świnia pozostaje w bezruchu oraz występuje obrzęk i zaczerwienienie sromu).
Metody pomocnicze to głos knura nagrany na taśmie magnetofonowej lub pomiar oporności śluzu.

Ruja u świń zazwyczaj trwa 48-72 godz.

Owulacja w normalnych warunkach występuje średnio w 43 godz. od początku rui (36-55 godz). Podczas owulacji dochodzi do pękania wielu pęcherzyków jajnikowych. Czas w którym pękają wszystkie pęcherzyki od pierwszego do ostatniego wynosi 1,8 godz. i nie jest zależny od ilości pęcherzyków

Przy użyciu nasienia mrożonego zaleca się unasieniać loszki 16-20 godz. od rozpoczęcia rui, natomiast lochy

22-26 godz.

Reinseminacja po 12 godz.

Jedna dawka do unasieniania nasieniem mrożonym powinna zawierać ok. 2-3 miliardów plemników ruchliwych, ponieważ do 40% plemników traci ruch po zamrożeniu. Wyniki unasieniania nasieniem mrożonym są niższe o ok. 20-30% w porównaniu z nasieniem świeżym. W Polsce używamy nasienia w stanie płynnym, schłodzone do 10-16°C w ilości 100 ml, dawka zawiera ok. 3xl0 plemników.

Metoda unasieniania:

gotowe nasienie w pojemniku plastikowym (różny kształt) podłączamy do kateteru inseminacyjnego, umieszczonego uprzednio w drogach rodnych samicy (przez odpowiednie przekręcanie kateterem w lewą stronę).

OWCE i KOZY

Ruja u owiec trwa 3-84 godz (zwykle 24-36 godz), natomiast u kóz 36 godz (±8,l godz).

Owulacja natomiast występuje na 20-40 godz. u owiec (średnio 24-27godz.) od początkowych objawów rui, u kóz 30-36 godz od rozpoczęcia zewnętrznych objawów rui.

Wykrywanie rui - obserwacja samic, zauważenie zewnętrznych objawów tzn. przekrwienie i nieznaczny obrzęk sromu (czasami niezauważalne). Bardziej charakterystyczne jest zachowanie się maciorki w obecności tryka lub próbnika - odruch tolerancji, które rozpoznają bezbłędnie nawet samice bez widocznych objawów (cicha ruja) bardzo często występującej zarówno u owiec jak i kóz.

Przygotowanie nasienia do inseminacji

W Polsce dostępne jest nasienie tryka przechowywane:

w stanie płynnym, odpowiednio rozrzedzone i schłodzone do temperatury 0-5°C lub 10-15°C.
w stanie zamrożenia w postaci kulek, słomek i ampułek podobnie jak u buhaja. Przed mrożeniem nasienie tryka rozrzedza się obecnie w 32 różnych rozrzedzalnikach, co zmniejsza zamieralność plemników podczas mrożenia.

Przygotowanie nasienia do inseminacji podobnie jak u buhaja.

Metody unasieniania

Optymalny czas inseminacji lub krycia maciorek to 12-24 godz od pierwszych objawów rujowych.

Nasienie można deponować do różnych części narządu rodnego, stąd wyróżniamy trzy metody unasieniania:

unasienianie doszyjkowe;
unasienianie dopochwowe;
unasienianie domaciczne.

Unasienianie doszyjkowe - najczęściej stosowane; po unieruchomieniu maciorki w specjalnym stanowisku lub jej przytrzymaniu przez pomocników wprowadzamy do pochwy rozwieracz, co przy użyciu źródła światła uwidacznia zewnętrzne ujście szyjki macicy. Następnie pipetę inseminacyjną wprowadzamy do kanału szyjki na 0,5-l cm i wstrzykujemy nasienie.

Unasienianie dopochwowe - stosuje się zazwyczaj u dziewiczych owiec, u których wprowadzenie wziernika jest utrudnione. Pipetę inseminacyjną wprowadzamy po górnym sklepieniu pochwy do oporu i deponujemy nasienie.

Unasienianie domaciczne - rzadziej wykonywane ze względu na swoją inwazyjność. Możliwe jest wprowadzenie nasienia do macicy dwiema drogami: przez szyjkę macicy (używając wziernika i kleszczy do przytrzymania szyjki, w ówczas długą igłą umieszczoną na pipecie przechodzimy przez szyjkę i wprowadzamy nasienie do macicy) oraz

bezpośrednio do macicy (rogu lub trzonu) po uprzedniej laparotomii lub przy zastosowaniu laparoskopi.

Porównanie wyników płodności maciorek w zależności od miejsca deponowania nasienia przechowywanego w ciekłym azocie.

Metoda unasieniania	Objętość dawki	Liczba maciorek	Maciorki kotne W%
Doszyjkowo	0,1 0,6	48 45	19 42
Dopochwowo	0,1 0,6	47 46	17 17
Domacicznie	0,1 0,6	45 48	56 65

Doszyjkowo

0,1

0,6

Dopochwowo

0,1

0,6

Domacicznie

0,1

0,6

Inseminacja u owiec daje słabsze wyniki (nawet do 17%) niż krycie naturalne.

Wyniki unasieniania nasieniem świeżym lub mrożonym w zależności od miejsca wprowadzenia nasienia i liczby plemników.

Nasienie	Metoda unasieniania	Liczba zabiegów	Liczba plemników	Wykoty w %
Świeże	Doszyjkowo Dopochwowo Domacicznie	1 1 l 2 1	225mln 225mln 450mln 450mln 30mln	55 65 77 74 83
Mrożone	Doszyjkowo Dopochwowo Domacicznie	2 2 1	900mln 900mln 60mln	17 23 38

Świeże

Doszyjkowo

Dopochwowo

Domacicznie

225mln

450mln

30mln

Mrożone

Doszyjkowo

Dopochwowo

Domacicznie

900mln

60mln

PSY

Sztuczna inseminacja suk

•bezwzględnie należy ustalić optymalny termin unasienniania

•inseminacja do 5-10 min. po pobraniu, rozmrożeniu, ogrzaniu nasienia

•przed inseminacją każdorazowo ocena wstępna nasienia

•sprzęt inseminacyjny musi być ogrzany

•dawka inseminacyjna 150-200 mln plemników

•objętość zwykle 1-5 ml

•ruchliwość nasienia świeżego >70%

•ruchliwość nasienia konserwowanego >40%

Wybór optymalnego czasu krycia

rozmazy pochwowe
pomiar poziomu hormonów: progesteronu (wzrost do 1-3 ng/ml przypada na okres przedowulacyjnego wylewu LH) w czasie owulacji 2-8 ng/ml w czasie 10-30 dni po owulacji jest najwyższy poziom 15-80 ng/ml, natomiast w anoestrus 0,2-0,5 ng/ml. Owulacja następuje 24-72godz. (36-50) po wylewie LH. Wartość tego hormonu w okresie szczytu przedowulacyjnego wynosi 8-50 ng/ml (śr.20) i szczyt ten trwa 24-72godz.
obserwacja zachowania się suki - tolerancja na samca
zmniejszenie się obrzęku sromu i brak krwawienia charakterystycznego dla okresu przedrujowego
mierzenie oporności śluzu - aparat Dramińskiego
test Arboryzacji ze śluzem szyjkowym

Test arboryzacji ze śluzem szyjkowym - za podstawę tej metody przyjęto zwiększenie ilości NaCl i mukoproteidów w śluzie szyjkowym w okresie działania estrogenów. NaCl wykrystalizowuje w rozmazie w postaci liści paproci.

Tresowane psy - psy uczą się rozpoznawać i sygnalizować zapach charakterystyczny dla feromonów rujowych (dokładność tej próby wynosi 80-87%).

W odróżnieniu od innych gatunków zwierząt pęcherzyki jajnikowe w momęcie owulacji są w stadium dalece zaawansowanego procesu luteinizacji tak, że można je uznać za gwałtownie rozwijające się ciałka żółte. Oocyty podczas owulacji są niedojrzałe. Dojrzewanie zachodzi w ciągu 2 dni po owulacji, oocyty zdolne są do zapłodnienia po okresie ok. 60 godz po owulacji i 80-180godz po piku LH. Owulacja następuje gdy oocyt jest w stadium pęcherzyka zarodkowego przed wyrzuceniem pierwszego ciałka kierunkowego czyli przed ukończeniem pierwszego podziału mejotycznego, który następuje najczęściej dopiero po 48 godz. Drugi podział redukcyjny - po wniknięciu plemnika. Oocyt zachowuje zdolność do zapłodnienia przez ok. 5 dni (nawet do lOdni). Plemniki po kopulacji są ruchliwe w jajowodach i macicy jeszcze przez ok. 11 dni (268 godz), ale zdolność do zapłodnienia zachowują przez średnio 2-3 dni (do 6-7 dni). Dwukrotne krycie lub unasienianie od pierwszego dnia przed owulacyjnym wylewem LH (dzień 0) aż do 5 lub 6 dnia po piku LH zapewnia optymalne wyniki zapłodnień.

Przygotowanie nasienia do inseminacji

Nasienie psów może być użytkowane w trzech postaciach:

nasienie świeże rozrzedzone lub nierozrzedzone; używane jest najczęściej gdy niemożliwe jest pokrycie suki (suka agresywna, pies niechętny do krycia itd.); rozrzedzenie zapewnia lepszą płodność; rozrzedza się 1:3 do 1:8 w zależności od koncentracji; dawka inseminacyjna 2-10ml w tym 100-15Omln plemników w l ml;
nasienie schłodzone w łaźni wodnej do 5-10°C, może być użyte do inseminacji przez ok. 2l godz lub schłodzone do 4°C może być użyte przez 4-5 dni;
nasienie mrożone - stosunkowo niska płodność w stosunku do nasienia płynnego; do konserwacji nasienia psa przez mrożenie używa się najczęściej rozcięczalnika

Tris-fruktozo-cytrynianowwgo z glicerolem i żółtkiem jaja kurzego.

Procedura zamrażania jest następująca:

Rozrzedzone nasienie w/w rozcieńczalnikiem bez glicerolu w stosunku 1:2; 1:5 ochładza się z 32° do 4°C w ciągu 30 min. Następnie dodaje się glicerol obecny w drugiej części rozrzedzalnika i poddaje ekwilibracji w ciągu 2 godz w 4°C. Napełnia się słomki o pojemności 0,5 ml i zamraża w parach ciekłego azotu - 9min, a następnie przechowuje w ciekłym azocie w temp. 196°C.

Mrożenie w kulkach - na płytkach suchego lodu, a następnie umieszcza się w ciekłym azocie.

Proces rozmrażania

Istnieją różne sposoby rozmrażania w zależności od zastosowanej metody mrożenia.

W przypadku konserwacji w kulkach najlepsze wyniki daje szybkie rozmrażanie w 2,5 ml płynu fizjologicznego o temperaturze 37°C. Dobre wyniki daje również stosowanie 2,9% cytrynianu sodu o temperaturze 37°C. Niektórzy sugerują rozmrażanie kulek w ilości zapewniającej uzyskanie dawki inseminacyjnej w 10 ml płynu fizjologicznego o temperaturze 65°C.

W konserwacji za pomocą metody słomkowej z użyciem rozrzedzalnika opartego na buforze Tris stosowane są dwie metody:

gwałtowne ogrzewanie słomek w łaźni wodnej o temperaturze 70°C przez 6 sekund bez potrzeby dodatkowych rozcieńczeń;
ogrzewanie w łaźni wodnej o temperaturze 35°C przez 30-45 sekund

Najlepsze wyniki i najdłużej utrzymujące się duże wartości plemników o ruchu prawidłowym po rozmrożeniu w odniesieniu do rozrzedzalnika Tris zaobserwowano przy użyciu dodatku „ORVUS pastę", jak również przy umiarkowanym tempie schładzania i mrożenia nasienia w zakresie temperatury +5 do -100°C według programu: -5°C/min od -15°C, -20°C/min od -15 do 100°C

Technika unasienniania

W praktyce powszechnie są przyjęte dwie techniki unasienniania suk. Jest to unasiennianie dopochwowe i unasiennianie domaciczne.

Unasiennianie dopochwowe - Stosowanie unasienniania dopochwowego daje dobre wyniki jedynie w przypadku nasienia świeżego. Przed zabiegiem wystarczające jest wykonanie badania cytologicznego wymazu pochwowego i endoskopowego pochwy, aby określić odpowiedni moment inseminacji. Cały proces rozpoczyna się od pobrania nasienia. Kiedy jest już ono pobrane, powinno zostać w jak najkrótszym czasie zdeponowane w pochwie samicy, tj. w ciągu 5 minut po jego pozyskaniu. Przygotowana suka musi być w odpowiedniej fazie cyklu jajnikowego, ponieważ jest to główny czynnik powodzenia unasienniania.

Technika inseminacji nie wymaga żadnego specjalnego wyposażenia. Jedyny przyrząd, jaki jest konieczny, to sztywny kateter z tworzywa sztucznego długości dochodzącej do około 30 cm. Powinien on zostać połączony z plastikową strzykawką za pomocą również jałowego łącznika wykonanego z materiału nietoksycznego dla plemników.

Unasiennianie domaciczne - metody inseminacji domacicznej możemy podzielić na dwie grupy:

niechirurgiczne;
chirurgiczne.

Do metod niechirurgicznych zaliczamy:

metodę wykorzystującą kateter norweski;
metodę przy użyciu kateteru Foleya;
metody endoskopowe.

Metody niechirurgiczne:

Polegają na wykorzystaniu technik kateteryzacji, które ułatwiają dostanie się nasienia do macicy. Anatomia dróg rodnych suki utrudnia kateteryzację zwykłym sprzętem. Spowodowane jest to niewielkim ujściem zewnętrznym szyjki umieszczonym pod kątem w stosunku do osi długiej pochwy, wąską okolicą szyjki oraz długą pochwą (od 10 do 29 cm).

Metody chirurgiczne:

inseminacja chirurgiczna
metoda laparoskopowa

Inseminacja domaciczna

Metoda skandynawska
Metoda nowozelandzka- waginoskopowa
Laparoskopia
laparotomia

Wyszukiwarka