METODY NAUCZANIA 19.04.2013

METODY NAUCZANIA - to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości ucznia.

Dobór sposobów pracy z uczniami jest zależny od:

• wieku uczniów;

• charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania;

• celów i zadań dydaktycznych, które trzeba zrealizować w ciągu danej lekcji.

Rewolucje w zakresie metod nauczania (Clark Kerr)

1. nauczyciele-rodzice ustąpili miejsca zawodowym nauczycielom;

2. zastąpienie słowa mówionego, słowem pisanym;

3. wprowadzenie słowa drukowanego do nauczania;

4. częściowa automatyzacja i komputeryzacja pracy dydaktycznej.

Metody nauczania:

• M. akromatyczna (wykładowa) – jednostronne przekazywanie uczniom gotowej wiedzy werbalnej.

• M. erotematyczna (pytająca) – rozbicie tematu lekcji na szereg pytań stawianych uczniom.

• Heureza (z gr. Znajduję) – uczniowie samodzielnie dochodzą do wiedzy oraz trwałych wiadomości i umiejętności (WADA: nieproporcjonalnie dużo czasu, w stosunku do uzyskanych wyników).

• Uczenie przez działanie – organizowanie czynności praktycznych uczniów.

WNIOSEK: Dobre efekty pracy dydaktycznej można osiągnąć tylko dzięki stosowaniu różnych metod, a nie przy posługiwaniu się jakąś jedną metodą, rzekomo uniwersalną.

KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA

1. Wg. Kazimierza Sośnickiego:

• Sztuczne (szkoła);

• Naturalne (uczenie to każda nowa czynność spełniona przez człowieka fizyczna lub umysłowa).

1. Wg. Bogdana Nawroczyńskiego:

• Podające (podawanie uczniom nowego materiału);

• Poszukująca (praca uczniów, którzy poszukują wiedzę);

• Laboratoryjna (ze względu na miejsce pracy).

1. Wg. L.J. Lerner i M.N. Skatkin (podział metod od wymagających od uczniów stosunkowo niedużą samodzielność do metod w pełni angażujących ucznia):

• M. objaśniająco-poglądowa – ćwiczy pamięć i daje wiedzę, ale nie rozwija twórczego myślenia (np. pokaz, wykłady, lektura, audycje radiowe i telewizyjne);

• M. problemowa – wdrażanie do logicznego, krytycznego myślenia (np. wykład, obserwacja, praca z książką, eksperyment, wycieczki);

• M. częściowo poszukująca – zapewnia uczniom aktywny udział w niektórych fazach badania (np. samodzielna praca uczniów, projektowanie , pogadanka, układanie planu rozwiązywania określonego problemu);

• M. badawcza – uczeń poznaje stopniowo zasady i fazy badania naukowego (np. weryfikowanie hipotez, badanie problemu, opracowanie planu działania).

1. Podział ze względu na to kto odgrywa bardziej znaczącą rolę w procesie przekazu wiadomości:

• Metody podające (nauczyciel wykłada, opisuje, ekspozycja filmowa itp.);

• Metody warunkujących się wzajemnie czynności nauczyciela i uczniów (np. pogadanka, dyskusja);

• Metody samodzielnej pracy uczniów (np. ćwiczenia, obserwacje, eksperyment).

1. Wg. L. Klingberg (ze względu na formy współpracy w nauczaniu):

• Nauczanie indywidualne;

• Nauczanie grupowe;

• Nauczanie frontalne;

• Nauczanie partnerskie.

Składają się na nie takie „kroki dydaktyczne” jak:

• Zaznajamianie uczniów z celem i zadaniami lekcji;

• Praca nad opanowaniem nowego materiału;

• Kształtowanie u uczniów umiejętności i nawyków;

• Kontrola i ocena wyników nauczania.

1. W. Zaczyński spróbował powiązać podstawowe rodzaje czynności dydaktycznych nauczyciela z czynnościami poznawczymi uczniów; wyróżnił metody:

• Przekazywania;

• Utrwalania;

• Kontroli i oceny.

1. Wg. W. Okonia:

• Metody oparte na słowie (np. pogadanka, opowiadanie, dyskusja, wykład, praca nad książką);

• Metody oparte na obserwacji (np. metody pokazu, angażująca wzrok jak i słuch);

• Metody oparte na działalności praktycznej (oparte na działalności praktycznej uczniów).

Każda metoda dydaktyczna wiąże się ze sobą, co więcej może spełniać funkcje:

• Służyć zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem;

• Zapewniać utrwalenie zdobytej przez uczniów wiedzy;

• Ułatwiać kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.

METODY OPARTE NA OBSERWACJI (OGLĄDOWE)

1. Rodzaje:

• Pokaz – postrzeganie uczniów zostaje ukierunkowane na istotnym przedmiocie, nie zaś na przypadkowym zaobserwowaniu.

• Model – Pozwalają one zapoznać się uczniom z budową i zasadami pracy przekroju brył ukształtowaniu terenu

• Obrazy – Dzielimy na ruchowe i nieruchowe, przedmiotem pokazu może być tablica statystyczna czy wykres. Wzrokowcy dzięki temu lepiej zapamiętują.

• Eksperyment, doświadczenie – Uczeń lepiej przyswają zdobytą wiedzę poprzez zobaczenie czegoś na żywo

• Pomiar – Stwarza liczne okazje do wiązania wiadomości zdobywanych przez dzieci i młodzież na lekcji. Pomiar możemy wykorzystywać w takich przedmiotach jak : chemia geografia matematyka

1. Zasady polegające na skutecznej metodzie opartej na obserwacji

• Obserwacja powinna być tak zorganizowana, aby wszyscy uczniowie mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot

• Pokaz powinien pozwalać uczniowi na postrzeganie przedmiotów w miarę możliwości różnymi zmysłami

• Pokaz należy tak organizować i tak stawiać pytania w czasie obserwacji, aby najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły na ucznia najsilniejsze wrażenie

• Obserwacja powinna pozwolić uczniom n poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju

1. Metody oparte na posługiwaniu się słowem

• opowiadanie – Polega na zaznajomieniu uczniów z określonymi rzeczami wydarzeniami,, w formie ich słownego opisu. Jej skuteczność zależy głownie od tego czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla ucznia. Opowiadanie wymaga od uczniów słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych informacji. Zastosowanie w niższych klasach szkoły podstawowej

• opis – dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy, struktury

• pogadanka – Zmusza do samodzielnej pracy myślowej. Polega na rozmowie nauczyciela z uczniem; lecz nauczyciel jest osobą kierującą. Stawia uczniowi pytania.

Pogadanka może służyć do:

• Przygotowaniu ucznia do lekcji;

• Zaznajomienia ich z nowym materiałem;

• Systematyzowania i utrwalania wiadomości ;

• Bieżącej kontroli stopnia opanowania tego materiału przez uczniów;

Pogadanka – zastosowanie w niższych klasach podstawówki .

• dyskusja - wymiana poglądów na dany temat, lecz żeby przeprowadzić dyskusję uczniowie powinni posiadać wiedzę na dany temat. W dyskusji pojawiają się argumenty i kontrargumenty. Metoda ta pozwala wzbogacić materiał, uporządkować i utrwalać go.

Zasady, które pozwalają dobrze przeprowadzić dyskusję:

• Dyskusja jakiegokolwiek tematu powinna być formą zespołową pracy mająca na celu zmierzać do rozwiązywania zagadnień a nie konfliktów.

• Uczniowie dyskusji powinni być zdyscyplinowani

• Uczniowie dyskusji powinni ważyć swoje słowa, wypowiadać je z namysłem i nie w uniesieniu.

Zastosowanie w wyższych szkołach średnich

• Wykład – służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauki. Od opowiadania różni się tym, że nie tylko oddziałuje na wyobraźnię oraz pobudza myślenie. Struktura wykładu jest subiektywna niż obiektywna, a także podporządkowuje regułą logicznym. Zastosowanie z wyższych szkołach średnich.

• Praca z książką – np. lektura wyszukiwanie odp. na konkretne pytania.

Elementy przygotowania:

• Umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem

• Sporządzenie notatek

Zastosowanie od ostatniej klasy podstawówki.

METODY OPARTE NA DZIAŁALNOŚCI PRAKTYCZNEJ UCZNIÓW

• Komeński - pierwszy wspomniał o metodach opartych na działalnościach praktycznych (wyróżnił: myślenie, mowę, działanie).

• XIX wiek - zakładanie w Niemczech szkół realnych (zarówno ważne były przedmioty praktyczne i teoretyczne).

• Głównie metody praktyczne służą do poznawania przez młodzież rzeczywistości oraz przygotowanie ich do życia w dorosłym realnym świecie.

• Wyróżniamy dwa typy metod opartych na działaniach praktycznych:
  

• tradycyjne metody laboratoryjne:

• nauczyciel ma za zadanie zgromadzić niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotować lekcje umożliwiając wszystkim uczniom czynny udział w eksperymencie;

• metoda ta umożliwia uczniowi zdobycie bezpośrednie wiedzy (wymaga więcej czasu i zaangażowania niż pośrednie);

• pobudza u ucznia samodzielność intelektualną oraz operatywność;

• udoskonala ucznia do przyszłych zachowań (np. uczy odpowiedzialności).

• problemowa metoda laboratoryjna:

• wdrażanie dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych;

• uczy wykorzystywać wiedzę zdobytą wcześniej;

• daje uczniowi umiejętność samodzielnej aktywności poznawczej;

• odróżnienie przez ucznia rzeczywistych problemów od zwykłych pytań.

METODY GIER DYDAKTYCZNYCH
(Narodziła się w latach 60 tego stulecia.)

• Wyróżniamy trzy rodzaje gier dydaktycznych

• Metoda symulacyjna

• umożliwia wszechstronną analizę problemów;

• przedstawienie określonego fragmentu rzeczywistości w sposób uproszczony, ułatwiający obserwacje lub manipulowanie nim;

• zazwyczaj w tej metodzie wykorzystywany jest rysunek, mapy plastyczne, zabawa lub gra;

• wykazuje wyraźny związek z rzeczywistością wymaga aktywności z strony uczestników ;

• ma jednolitą strukturę.

• Metoda sytuacyjna

• wszechstronne analizowanie problemów ;

• uczy podejmowania odpowiednich decyzji;

• przewiduje następstwa ;

• przeważnie odnosi się do sytuacji fikcyjnych chodź prawdopodobnych;

• ma charakter retrospektywny i autentyczny.

• Metoda inscenizacji

• może być to zarówno dialog lub dyskusja na określony temat;

• odtworzenie wydarzeń które kiedyś miały miejsce (nie zawsze);

• pobudza silnie rozwój emocjonalny.

METODY NAUCZANIA, A GŁOWNE RODZAJE ZADAŃ DYDAKTYCZNYCH

• Główne rodzaje zadań dydaktycznych:

• zaznajomienie uczniów z nowym materiałem;

• utrwalanie przerobionego materiału;

• kontrola;

• ocena wyników nauczania.

• Realizuje się je za pomocą metod:

• oglądowych (np. pokaz);

• słownych (np. wykład);

• praktycznych (np. eksperyment).

Tworzą one ściśle ze sobą powiązane UKŁADY i uzupełniają się wzajemnie np.
wykład – pokaz - pogadanka.
Struktura każdego układy zależy od dominującego na danej lekcji rodzaje zadań dydaktycznych.


Ze względu na zależność stosowanych metod nauczania od zadań dydaktycznych, metody te dzieli się również na podporządkowane:

1. Opracowaniu nowego materiału

2. Utrwaleniu go

3. Sprawdzeniu wyników nauczania

Ad. 1 - Opracowaniu nowego materiału

Zalicza się do tego:

• metody podające (wykład, opowiadanie);

• metody poszukujące (dyskusja, pogadanka);

• metody kierowania samodzielną pracę uczniów (praca z książkami i wypracowanie pisemne).

Ad. 2 - Utrwaleniu go

• Powtarzanie danej treści materiału w zmieniających układach i ćwiczeniach.

Ad. 3 - Sprawdzeniu wyników nauczania

• Sprawdziany pisemne, ustne, testy itp.

W nauczeniu nie ma metody uniwersalnej, czyli takiej, która byłaby najlepsza lub niezależna od warunków, w jakim procesie się odbywa.
Łączy się, więc metody z formami organizacyjnymi i środkami nauczania tworząc ”WIELOWYMIAROWE MEDELE DYDAKTYCZNE” np.:

• model badawczy (podstawę stanowi uczenie się w wyniku bezpośredniego poznania rzeczywistości);

• model praktyczny (uczenie się przez działanie, doświadczenie);

• model multimedialny (uczeń w ramach zajęć pozalekcyjnych może korzystać z nowoczesnych środków dydaktycznych jak np. wykład nagrany na taśmie magnetofonowej).

KRYTERIA DOBORU NAUCZANIA:

Dobór metod nauczania zależy od:

• celów;

• treści;

• zadań dydaktycznych;

• wieku uczniów.

Uzależnienie metody nauczania od tych kryteriów spowodowałoby, że na lekcji polskiego nauczyciel posługiwałby się jedynie słowami, natomiast na lekcji fizyki jedynie metodami laboratoryjnymi. Spowodowałoby to złe wyniki nauczania. Dlatego kryteria dobory nauczania mają charakter ukierunkowujący, czyli wskazują tendencje główne, drogi, ale nie jedyne.