W polityce fiskalnej mamy do czynienia z bezpośrednim wpływem na rynku dóbr i usług. Poprzez te dostosowania działa ona na pozostałe makrorynki i na przepływy międzynarodowe.
Polityka fiskalna, to decyzje państwa dotyczące podatków, wydatków budżetowych i sposobów finansowania budżetowego.
Państwo działające za pośrednictwem narzędzi fiskalnych wpływa na popyt lub podaż na makrorynku dóbr i usług.
Budżet, to zestawienie wpływów i wypływów państwa. Ma charakter planu. Jest to akt prawny z mocą ustawy budżetowej. Uchwala go sejm, a wykonuje rząd. Można mówić o budżecie jako planie lub o budżecie wykonanym.
Projekt budżetu na rok 2002
Deficyt jest wielkością planowaną w budżecie. Jest to różnica między wydatkami, a dochodami. Jego wysokość jest określana w ustawie budżetowej.
Dochody do budżetu, to środki, które wpłynęły w sposób przymusowy, nieodpłacalny i bezzwrotny (np. podatki).
Środki finansujące deficyt budżetowy mają charakter zwrotny, dobrowolny i odpłacalny (pożyczki np. obligacje skarbowe).
Sposoby zmniejszania deficytu:
Zwiększanie dochodów poprzez podwyższenie podatków
Obniżanie wydatków, co może prowadzić do utraty elektoratu
Środkiem na finansowanie deficytu są więc zazwyczaj pożyczki. W taki sposób powstaje dług publiczny.
Dług publiczny powstaje m.in. w wyniku konieczności finansowania deficytu budżetowegoji stanowi sumę pozostałych do spłacenia zobowiązań finansowych państwa (krajowych i zagranicznych).
Wydatki nietransferowe kreują bezpośrednio popyt na rynku dóbr i usług.
Wydatki transferowe zmieniają strukturę na rynku dóbr i usług.
Popyt na rynku jest ograniczany przez dochody (poprzez ściąganie podatków).
W miarę zwiększania deficytu budżetowego można doprowadzić do wzrostu stopy procentowej
Wielkość udziału dochodu do budżetu kształtuje się na poziomie ok. 24%.
W takiej sytuacji państwo zwraca nadwyżkę podatnikom (przy naturalnym wpływie na rynek – struktura nie powinna być naruszona). Zwrot długu publicznego nie zawsze ma sens.
Instrumenty finansowania budżetu:
Kredyty zaciągane przez państwo w bankach komercyjnych (nie dopuszcza się aby deficyt budżetowy był finansowany bezpośrednio poprzez wzrost zobowiązań państwa w banku centralnym, gdyż to doprowadziłoby do inflacji) zagwarantowane mocą konstytucji
Emisja obligacji rządowych
Bony skarbowe (maja za zadanie zapewnienie krótkookresowej płynności w budżecie)
Kupon zero
Rodzaje długu publicznego:
Budżet może zaciągać lub udzielać pożyczek, co jest powodem istnienia długu brutto i długu netto.
Dług netto, to dług brutto pomniejszony o wartość pozostałych do spłacenia udzielonych przez budżet pożyczek
Dług publiczny, krajowy i zagraniczny
Dług krótko i długookresowy
Dług krótkookresowy, to zobowiązania państwa, których termin zapadalności jest krótszy niż jeden rok.
Dług długookresowy, to zobowiązania państwa, których termin zapadalności jest dłuższy niż jeden rok.
Dług dobrowolny i przymusowy
Dług przymusowy powstaje w wyniku przywłaszczeń przymusowych.
Cechy dobrego systemu podatkowego:
Przejrzystość
Praktycznie każdy podmiot jest w stanie w przybliżeniu określić obciążenia podatkowe jakie będą go dotyczyły.
Tani system
System musi być tani. W przeciwnym wypadku podatki pokrywają koszty biurokracyjne.
Wyprzedzenie w czasie
Podatnicy muszą wiedzieć lub muszą posiadać możliwość przewidzenia obciążeń podatkowych przed okresem gospodarczym jakiego te obciążenia będą dotyczyły. Zarówno podstawy jak i stawki podatkowe muszą być podane do wiadomości przed rokiem podatkowym.
Podstawowe kategorie opisujące rynek pieniężny:
Popyt globalny na pieniądz
Podaż pieniądza w gospodarce
Cena na rynku pieniężnym
Rynek pieniężny jest tu traktowany umownie.
Pieniądz, to środek pełniący funkcję powszechnego ekwiwalentu.
Ekwiwalent oznacza, że dany środek lub towar wyraża swoją ilością wartość innych towarów oferowanych na rynku.
Warunek powszechności:
Wartość wszystkich towarów jest wyrażana wielkością środka będącego pieniądzem.
Wszyscy uczestnicy rynku godzą się zawierać transakcje w ramach których jako zapłata przyjmowany jest środek będący ekwiwalentem.
Wszystko to, co pełni funkcję pieniądza jest pieniądzem.
Pieniądz jest miernikiem wartości i wartości wszystkich towarów na rynku jest określona (wymierzana) ilością pieniądza. W ten sposób zostaje wygenerowana cena.
Cena, to pieniężny wyraz wartości pieniądza
Pieniądz stanowi środek obiegu lub cyrkulacji (udrażnia wymianę).
Aspekty udrożnienia:
pozwala skrócić łańcuch wymian barterowych (towar za towar) który musiałby w wielu wypadkach powstać aby kontrahenci na rynku mogli nabyć potrzebne im towary
wymiana zostaje uproszczona, ponieważ zostaje zredukowana konieczność znajomości ilości proporcji wymiany towaru na towar
następuje możliwość rozdzielenia w czasie i w przestrzeni transakcji barterowej
Środek tezauryzacji (gromadzenia)
Pieniądz pozwala kumulować siłę nabywczą.
Pieniądz jako środek płatniczy
Pieniądz pozwala ostatecznie zaspakajać wszelkie zobowiązania natury ekonomicznej. Pieniądz jest środkiem ostatecznej zapłaty.
Wraz z funkcją płatniczą pojawia się możliwość odraczania płatności, a więc powstania produktów finansowych, które mogą być oferowane na rynku w postaci kredytów lub innego rodzaju pożyczek.
Pieniądz światowy
Pieniądz światowy, to rodzaj pieniądza który pełniłby funkcję środka ostatecznej zapłaty w każdym miejscu na świecie. Umownie jest nim dolar. Pieniądzem w części światowym jest EURO.
Rynek pieniężny definiowany w makroekonomii różni się od rynku pieniężnego definiowanego przez finanse.
Rynek pieniężny, to umowne określenie rynku, które powinno charakteryzować chłonność pieniądza przez gospodarkę.
Chłonność ta jest wyznaczana chęcią trzymania pieniądza bezgotówkowego przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe (w celu utrzymania płynności).
Podstawowe kategorie opisujące rynek pieniężny to:
popyt na pieniądz
podaż pieniądza
pełniąca funkcję ceny przeciętna stopa procentowa
Przeciętna stopa procentowa to pojęcie określające przeciętny poziom oprocentowania reprezentowany przez różne produkty finansowe oferowane na rynku w danym momencie czasu; oprocentowanie kredytów i depozytów; informuje o trendach zmian w tym oprocentowaniu.
Zmiana stopy procentowej odzwierciedla ogólny trend zmian oprocentowania produktów finansowych.
Posługujemy się realną stopą procentową, czyli przeciętną nominalną stopą procentową skorygowaną o poziom inflacji.
Popyt na pieniądz, to popyt na płynność wyrażony chęcią utrzymywania pieniądza przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa albo przechowywania go przy sobie w postaci gotówki lub na bieżącym rachunku bankowym. Popyt na pieniądz jest ograniczony.
Chęć ta wypływa z korzyści jakie daje możliwość regulowania bieżących zobowiązań. Dlatego też inaczej popyt na pieniądz definiowany jest jako popyt na płynność.
Popyt na pieniądz jest wobec tego wyrazem kompromisu pomiędzy kosztem utrzymania pieniądza „przy sobie” (na rachunku bieżącym lub jako gotówka), a korzyściami jaki płyną z tej decyzji.
Popyt na pieniądz jest wyrazem kompromisu pomiędzy kosztami utrzymania pieniądza (tj. utracone oprocentowanie od lokat terminowych), a kosztami wynikającymi z jego utrzymania wyrażony motywem transakcyjnym, przezornościowym i spekulacyjnym.
Jeżeli stopa procentowa spadnie do dość dużego poziomu r* może się okazać, że wszystkie podmioty (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) będą uważały, że nie jest już tak niska, że niżej spaść nie może, co oznacza że może jedynie wzrosnąć. W tej sytuacji zakup obligacji jest bezsensowny. Popyt przekształca się w linię prostą poziomą, co oznacza że poczynając od punktu A gospodarka przestaje reagować stopą procentową na zmianę podaży. Poczynając od tego punktu mamy do czynienia z pułapką chłonności. W tym momencie gospodarka przestaje reagować (teoretycznie) na politykę pieniężną banku centralnego realizowaną przy pomocy narzędzi sterujących podażą pieniądza.
Podaż pieniądza, to ilość środków dostępnych w gospodarce pełniących funkcję środka ostatecznej zapłaty. Generalnie uważa się, że będzie to na pewno gotówka znajdująca się w dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Inny sposób dokonania zobowiązań to ich regulacja, która nie wymaga fizycznego przepływu pieniądza, a stanowi jedynie zmianę zapisu na kontach.
Najprostszym tego sposobem jest polecenie przelewu. Może być ono dokonywane w ciężar depozytów bankowych.
Okazuje się, że to zjawisko jest związane z procesem kreacji pieniądza bezgotówkowego w systemie bankowym. Podstawą tej kreacji jest pieniądz gotówkowy dyspozycyjny w gospodarce znany pod nazwą bazy monetarnej.
Baza monetarna, to ilość znaków wartości w postaci monet i banknotów znajdujących się w obiegu bankowym i pozabankowym.
Im wyższa baza monetarna, tym wyższa podaż pieniądza w gospodarce, przy czym zwiększenie bazy monetarnej o jednostkę powoduje zwielokrotnienie podaży pieniądza więcej niż o jednostkę. Mówimy wtedy że został wykreowany pieniądz bezgotówkowy.
Jest to podaż pieniądza dzielona przez bazę monetarną.
Rezerwy obowiązkowe, to gotówka trzymana w bankach, stanowiąca część depozytów gotówkowych utrzymywana z mocy prawa. Pierwotnie rezerwy były utrzymywane z uwagi na konieczność zachowania wypłacalności banków.
Stopa rezerw obowiązkowych, to udział rezerw gotówkowych w depozytach.
Generalnie można zauważyć, że zwiększenie rezerw obowiązkowych zmniejsza ten ułamek, a więc zmniejsza możliwość kreacji pieniądza w systemie bankowym.
Stopa rezerw obowiązkowych – jeżeli z mocy prawa jest ustalana przez bank centralny stanowi ważny instrument polityki pieniężnej sterujący podażą pieniądza w skali gospodarki.
Proces kreacji pieniądza w procesie bankowym może być wyrażony w postaci modelu mnożnika depozytowego.
| Bank komercyjny | Nabyte depozyty czekowe | Rezerwa obowiązkowa przy stopie Ro = 0,1 | Udzielone kredyty (nadwyżka depozytowa przekształcona w kredyt) |
|---|---|---|---|
| A | 2000 | 200 | 1800 |
| B | 1800 | 180 | 1620 |
| C | 1620 | 162 | 1458 |
| D | 1458 | 146 | 1312 |
Mnożnik depozytowy jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych i w danym wypadku wynosi 10.
Wykreowana podaż pieniądza jest równa:
1800 x 10 = 18000
1800 – pierwsza nadwyżka depozytowa przekształcona w kredyt
10 – stopa rezerw obowiązki
Podaż pieniądza M nie zależy od stopy procentowej i jest wyrażona w następujący sposób:
M` > M
Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza (jeżeli je zwiększy, to podaż pieniądza przesunie się w prawo).
Rynek pieniężny posiada samoistny mechanizm samorównoważenia się, przy czym specyfika tego rynku charakteryzuje się tym, że popyt na pieniądz dostosowuje się do podaży w wyniku ustalenia odpowiedniej stopy procentowej r*.
Jeżeli przeciętna stopa procentowa r1 okaże się za wysoka, to powstająca nadwyżka podaży nad popytem doprowadza do nagromadzenia środków w bankach, które nie przynoszą dochodu. Banki poszukujące nowych odbiorców obniżają stopę procentową.
Jeżeli stopa procentowa będzie zbyt niska, to banki podwyższą stopę procentową.
Popyt na pieniądz zależy nie tylko od stopy procentowej ale także od dochodów.
L jest funkcją nie tylko realnej stopy procentowej ale także dochodu realnego.
Każda linia L jest określona dla określonego poziomu dochodu.
Im wyższe dochody tym popyt na pieniądz jest wyższy.
y2r > y1r
Generalnie na poziom popytu na pieniądz wpływa nie tylko stopa procentowa ale także poziom produkcji i związany z nim poziom dochodów realnych w gospodarce.
Tę zależność wyznaczają dostosowania ekonomiczne i główne kierunki polityki pieniężnej wyrażające dostosowania.