ekonomia III rok – prof. dr hab. U. Wich
semestr zimowy 2004/2005
egzamin 25.01.2005 8.00-9.30 test wyboru
Przestrzeń – składa się na nią wiele elementów przyrodniczych i antropogenicznych (stworzonych przez człowieka), które są podłożem dla wszelkiej działalności człowieka. Stosunek człowieka do przestrzeni był w różnym czasie inny. Przy małej liczebności populacji przestrzeń była duża. Obecnie zupełnie inaczej patrzy się na przestrzeń. Stara się gospodarować przestrzenią racjonalnie, bo jest ona ograniczona. Przestrzeń traktuje się jako czynnik warunkujący wzrost gospodarczy.
Gospodarka przestrzenna jest dyscypliną naukową (interdyscyplinarną), której przedmiot zainteresowań obejmuje całokształt zmian w przestrzennej strukturze gospodarstwa narodowego zachodzących w procesie gospodarowania. Wyrosła z urbanistyki i architektury. Przestrzenną strukturę gospodarstwa narodowego tworzą regiony. Struktura jest oceniana przez poziom rozwoju regionów.
Gospodarka przestrzenna jest płaszczyzną do konfrontacji praw nauki z działaniami praktycznymi, które znajdują wyraz w polityce przestrzennej i planowaniu przestrzennym.
Na gospodarkę przestrzenną składają się następujące dziedziny:
Gospodarowanie odległością (ceny przewozów, jakość)
Gospodarowanie ziemią (największe zagospodarowanie jest w dzielnicach centralnych, najdroższe ceny mieszkań)
Gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego (woda, powietrze, gleby, walory krajobrazu, środowisko ma zdolność samooczyszczania się, ale do pewnych granic, w wielu kategoriach poziom zanieczyszczenia przekroczył dopuszczalne normy)
Gospodarka regionalna
Organizacja procesów rozwoju społeczno – gospodarczego w wymiarze przestrzennym
Zagospodarowanie przestrzenne kraju
Polityka przestrzenna, ekonomiczna, społeczna – odgrywają bardzo dużą rolę w gospodarce, przenikają się między sobą.
Polityka ekonomiczna ma największy udział w gospodarce
Polityka społeczna – ograniczona do spraw socjalnych – zabezpieczenie grup najsłabszych.
Najważniejszym narzędziem realizacji polityki przestrzennej jest planowanie, trudno wpłynąć na zagospodarowanie, jest trwałe.
Po okresie socjalizmu (kompromitacji planów 5-letnich) powstała niechęć do słowa planowanie.
Gospodarka przestrzenna (nazwa) – dominacja spraw związanych z zagospodarowaniem terenów miejskich, przyrody, sprawy techniczne
Gospodarka przestrzenna = planowanie przestrzenne = polityka regionalna (była część polityki gospodarczej) = podstawy planowania przestrzennego
W latach 20-tych z tłumaczenia nazwy niemieckiej:
Raumwirtschaft – gospodarka przestrzenna
Ogromny wkład miał opis przestrzeni – space economy
Walter Isard jest twórcą „regional science” – nauka o regionie
Zarys przedmiotu:
tradycja
urbanistyka
czynniki warunkujące rozwój przestrzeni
wybory przestrzenne ludzi
urbanizacja (pod wpływem globalizacji)
zróżnicowania między regionami (pod względem ekonomicznym)
uwarunkowania środowiskowe
ogólna teoria równowagi przestrzennej
teoria samoorganizacji przestrzennej
konflikty przestrzenne
polityka przestrzenna
rola planu przestrzennego
cele UE
Literatura:
R. Domański: „Gospodarka przestrzenna”. PWN. Warszawa 2002.
R. Domański: „Podstawy planowania ekonomicznego”. PWN. Warszawa 1998.
R. Domański: „Przestrzenna transformacja gospodarki”. PWN. Warszawa 1997.
„Polska przestrzeń a wyzwania XXI wieku”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 176, 1997.
„Transformacja polskiej przestrzeni w perspektywie integracji europejskiej”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 189, 1999.
I. Pietrzyk: „Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich”. PWN. Warszawa 2001.
„Nowe kierunki badawcze w regionalistyce” Domański. S.204, ’03
„Studia regionalne i lokalne” UW kwartalnik
Przestrzeń geodezyjna – cały glob, ziemia, oceany, morza
Przestrzeń geograficzna – część przestrzeni geodezyjnej z wyłączeniem mórz i oceanów
Przestrzeń ekonomiczna – część przestrzeni geograficznej, która jest w użytkowaniu człowieka (jest zamieszkana, zagospodarowana przez człowieka)
Cechy charakterystyczne przestrzeni:
trwałość
powolność zmian
możliwość przetrwania w niezmienionym stanie przez długi okres czasu (inercja – bezwład rozwoju)
WYKŁAD 3 - 18 X 2004
wewnętrzne – pasywa i aktywa kraju.
Aktywa – potencjał gospodarczy, ludnościowy, zasoby naturalne, a także te stworzone przez człowieka, wykształcenie społeczeństwa, jego zdolności i ambicje, przedsiębiorczość.
Pasywa – opóźnienia, niedostatki w sferze materialnej i niematerialnej
Nie można zapomnieć historycznej przeszłości. Całość uwarunkowań wewnętrznych kształtuje charakter i strukturę odczuwanych potrzeb i podejmowanych zadań przez państwo, co znajduje odzwierciedlenie w prowadzeniu strategii kraju. Istotnym składnikiem strategii kraju jest polityka regionalna.
Spojrzenie na państwo jako na całość tzn. polityka może wybrać sposób oddziaływania na regiony socjalna tzn. wspieranie ze środków budżetowych upadających regionów np. górnictwo. Takie wspomaganie biednych regionów zawsze odbywa się kosztem regionów silnych. Państwo może też wspierać regiony silne, aby nie marnować środków. W rzeczywistości funkcjonuje mechanizm mieszany.
Zewnętrzne – co się dzieje u naszych sąsiadów. Istotne jest to, jaki model jest realizowany w innych krajach bo wtedy swoją politykę trzeba dostosować do innych krajów.
Układy
Regiony
Wyróżniamy układy:
Układy węzłowe
Reprezentowane są przez miasta. Mogą to być pojedyncze miasta zespoły miast lub aglomeracje
Układy węzłowe – miasta są oznaczone na mapie w postaci punktów, które tworzą węzły.
Układy pasmowe
Wiążą wzajemnie ze sobą układy węzłowe z państwami ościennymi. Jest reprezentowany przez infrastrukturę techniczną
Każde urządzenie infrastruktury technicznej ma 3 elementy:
Źródło zasilania
Sieć obsługi odbiorców
Wszystkie elementy infrastruktury technicznej tworzą węzeł pasmowy
Układy strefowe
Wieloprzestrzenne formy gospodarowania (rolnictwo, leśnictwo, turystyka, wypoczynek). Do tego układu zaliczamy też całe osadnictwo wiejskie. Wymagają dużych przestrzeni.
Układ węzłowo – pasmowy – pasma tworzą szkielet łączący strukturę przestrzenną kraju. Układ ten nabiera coraz większego znaczenia.
Strefy wyznaczone przez siatkę pasm
pionowych i poziomych
Układ struktury przestrzennej jest ukształtowany historycznie. Struktura jest zrównoważona – równomierne nasycenie wielkich miast ludnością. Obecnie Warszawa zaczyna dominować pod względem ludności nad innymi miastami.
Trzonem układu węzłowego są wielkie miasta. Aglomeracje przekształcają się obecnie w metropolie.
Aglomeracje miejskie to zespoły miast i gmin wiejskich, które są ze sobą powiązane i ze sobą współpracują, zależą od siebie.
Wyróżniamy:
Powiązania funkcjonalne – jednostki są powiązane wspólnymi funkcjami, wzajemnie dopełniają się
Powiązania przestrzenne – są realizowane przez sieciową infrastrukturę techniczną (np. jednostki korzystają ze wspólnych ujęć wody, oczyszczalni, elektrowni itp.)
Aglomeracje – najwyższy efekt urbanizacji, są zbiorem jednostek administracyjnych o zróżnicowanym charakterze, które tworzą jedną całość. Są nieuchronnym następstwem procesu urbanizacji, są procesem żywiołowym.
Aglomeracje monocentryczne – jeden rdzeń aglomeracji:
warszawska
poznańska
wrocławska
krakowska
łódzka
Aglomeracje policentryczne – kilka równorzędnych miast pretenduje do roli rdzenia
katowicka – konurbacja
gdańska
Aglomeracje dwubiegunowe – dwa rdzenie (Toruńsko – Bydgoska)
W wielkich miastach mieszka ponad 30% ludności Polski. Wielkie miasta to również nagromadzenie instytucji, szkół wyższych. Dysponują one wykształconą kadrą. Charakteryzują się zróżnicowaną strukturą spełnianych funkcji na rzecz regionów. W latach 90-tych wielkie miasta były lokomotywami rozwoju.
W wielkich miastach są zlokalizowane USŁUGI TERCJALNE – usługi najbardziej wyspecjalizowane (zarządzanie miastem, regionem, krajem, szkolnictwo wyższe i instytucje naukowo-badawcze). Na początku okresu transformacji Warszawa partycypowała w tworzeniu PKB w ok. 16%, a osiem największych miast w 40%. Obecnie w przypadku samej Warszawy jest to 12,5%, Łódź, Kraków, Poznań po ok. 1,5-3%.
Nasza przestrzeń ulega procesowi metropolizacji.
Różnice między aglomeracją a metropolią:
aglomeracja = miasto + zaplecze
Miasto oddziałuje na swoje zaplecze, pobudza rozwój regionu
metropolia odrywa się od swego regionu. Powodem tego są procesy globalizacji zapoczątkowane przez korporacje transnarodowe. W tworzeniu korporacji transnarodowych dominuje USA. Tworzone są one w metropoliach.
Powody tworzenia korporacji w metropoliach:
dostępność komunikacyjna
metropolie stanowią centra dowodzenia i podejmowania decyzji strategicznych
metropolie są centrami informacyjnymi. Im więcej jest siedzib korporacji transnarodowych w metropolii, tym większa ranga metropolii.
Metropolie: Nowy Jork, Tokio, Londyn, Paryż.
Mamy również metropolie o zasięgu:
kontynentalnym (Bruksela, Frankfurt, Mediolan)
regionalnym (Stuttgart, Bazylea, Strasburg)
krajowym
Infrastruktura – podbudowa, podukład danego układu, zespół urządzeń i instytucji, które są nieodzowne dla należytego funkcjonowania gospodarki i dla życia ludności na każdym obszarze.
Ze względu na spełniane funkcje infrastrukturę dzielimy na
Infrastrukturę techniczną
Zespół urządzeń, instytucji, które są nieodzowne (niezbędne) dla należytego funkcjonowania gospodarki na każdym terenie oraz niezbędne dla życia ludności. Umożliwia funkcjonowanie całego układu.
Transport, łączność, elementy sieciowe – drogi, koleje, urządzenia służące do regulacji klimatu, ochrony środowiska.
Infrastrukturę społeczną
Obejmuje instytucje związane z oświatą, z ochroną zdrowia, opieką społeczną, wychowaniem fizycznym, kulturą, rozrywką.
Infrastrukturę gospodarczą
Instytucje, które wspomagają funkcjonowanie rynku (banki, fundacje, agencje wspierania rozwoju).
REGIONALIZACJA I REGIONALIZM.
Region – umowna jednostka terytorialna, wyodrębniona pod kątem potrzeb.
Kryteria wyodrębniania regionów (przykładowe):
historyczne
warunki życia (regiony społeczne)
gospodarcze (regiony gospodarcze – dany obszar powinien posiadać wyraźną specjalizację)
przyrodnicze, krajobrazowe
administracyjne (jest powołany do realizacji zadań administracji państwowej tzn. rządowej i samorządowej).
Region administracyjny powinna cechować zwartość pod względem gosp., społ., przyrodniczym.
Podział administracyjny wiąże się z ustrojem i charakterem funkcjonowania państwa tzn. z wyborem modelu państwa. Obecnie mamy trójszczeblowy (trójpoziomowy) podział państwa:
Poziom I – 16 województw.
Poziom II – pośredni, nazywany jest subregionalnym poziomem powiatowym, 308 powiatów ziemskich i 65 grodzkich.
Poziom III to poziom lokalny tworzony przez 2489 gmin.
Regionalizacja – czynność wyodrębniania regionów przy pomocy określonych metod i wskaźników. Regionalizacja administracyjna posługuje się metodami, które służą kształtowaniu przestrzennej organizacji państwa.
Regionalizacja administracyjna ma dwa wymiary:
Polityczny – decentralizacja całej władzy państwowej (ustawodawczej i wykonawczej).
Administracyjny w ścisłym tego słowa znaczeniu – decentralizacja administracji publicznej.
Stopień decentralizacji decyduje o ustroju regionu:
region autonomiczny – duża decentralizacja np. niemieckie Landy, łączy władzę wykonawczą i częściowo ustawodawczą, uzasadniony w państwach wielonarodowościowych, musi być zapisany w konstytucji.
region funkcjonalny – model rządowy, państwo centralizuje władzę ustawodawczą i wykonawczą, a region wykonuje polecenia.
region samorządowy – aby powstał musi być zapis w ustawie. Następuje decentralizacja władzy publicznej (administracyjnej), regiony otrzymują władzę wykonawczą.
Obecnie w Polsce mamy model rządowo – samorządowy. Wybiera się sejmik wojewódzki na czele z marszałkiem, które to organy dysponują budżetem, którego niegdyś nie było. Ponadto istnieje wojewoda mianowany przez premiera, który prowadzi zewn. politykę regionalną.
Regionalizacja wiąże się z bezpośrednimi uwarunkowaniami funkcjonowania państwa, a nie tylko z wyborem modelu państwa.
Regionalizm – stan świadomości społecznej jaka istnieje w zbiorowości mieszkańców danych obszarów, w jej kręgach opiniotwórczych, elitarnych i przywódczych. Przejawia się to w poczuciu pewnej odrębności własnego terytorium, własnej odrębności. Poczucie odrębności ma bazę w historycznie ukształtowanych więzach społecznych i gospodarczych. Regionalizm przejawia się w zabudowie i w zagospodarowaniu. W procesie regionalizacji występuje bardzo wiele przesłanek, często rozbieżnych. Ważne jest to, by wyodrębnione regiony umożliwiały prowadzenie polityki regionalnej. Jest to możliwe przy upodmiotowieniu regionów tzn. przy wprowadzeniu samorządu. Regiony muszą być jednostkami funkcjonującymi tzn. powinny charakteryzować się wspólnymi cechami przyrodniczymi, historycznymi, wspólnymi więzami, ale przede wszystkim powinny charakteryzować się zwartością gospodarczą. Nadaje ona regionowi jedność, a jednocześnie specyfikę, wyróżniającą dany region spośród pozostałych.
Region podlega określonym zmianom, które odzwierciedlają jego rozwój.
Rozwój regionalny – takie zmiany wewnętrzne i zmiany powiązań z otoczeniem zewnętrznym w wyniku, których następuje istotne wzbogacenie elementów składowych lub zachodzących pomiędzy nimi relacji. Inaczej oznacza on stały wzrost potencjału gospodarczego regionu, poprawę warunków życia ludności na danym regionie.
Rozwój regionalny po roku 1989 ocenia się przez pryzmat trzech komponentów:
Zasoby ludzkie
Zasoby środowiskowe
Zasoby gospodarcze
W zależności od przebiegu i tempa procesów rozwojowych wyróżnia się dwa typy regionów:
Regiony kryzysogenne – w których baza ekonomiczna ulega systematycznemu ograniczaniu. Koszty dostosowań do nowych warunków rynkowych są bardzo wysokie, ubożeje społeczeństwo, wzrasta bezrobocie. Brak reakcji władz, kapitału rodzinnego i zagranicznego prowadzi do degradacji społeczno – ekonomicznej regionów. Są to regiony rolniczo – surowcowe, postpegeerowskie, oraz te, które żyły z przemysłu ciężkiego, obecnie przestarzałego technologicznie.
Regiony o strukturach ekspansywnych – które umiejętnie wykorzystują możliwości wynikające ze zmian strukturalnych w gospodarce oraz skutecznie sobie radzą z problemami wynikającymi z szybkiego rozwoju gospodarczego. Są to przede wszystkim wielkie miasta zlokalizowane głównie na zachodzie Polski. Istotne znaczenie ma tu stojący na wysokim poziomie kapitał ludzki, bogata i zróżnicowana struktura gospodarcza ośrodki badawcze, infrastruktura.
Restrukturyzacja – proces budowy, odnowa w nowej formie, przebudowa starej struktury. Nie oznacza to transformacji. Restrukturyzacja jest pojęciem węższym od transformacji. Jest to świadome działanie władz publicznych różnych szczebli realizowane wg określonego programu za pomocą odpowiednich mechanizmów, instrumentów ekonomicznych, działanie, które zmierza do zmiany w rzeczowej strukturze gospodarki. Celem jest zwiększenie efektywności gospodarki i zmniejszenie negatywnych następstw zmian w powiązaniach zewnętrznych naszej gospodarki.
Własności restrukturyzacji.
Realizuje określone cele (wzrost innowacyjności, efektywności i konkurencyjności).
Ma swoje instytucjonalne zaplecze (w Polsce odbywa się przez administrację publiczną, w rozwiniętych krajach jest oparta na mechanizmie rynkowym).
Ma charakter zmian nieodwracalnych, które dokonują się wg określonych i zaplanowanych scenariuszy (programów).
POLITYKA PRZESTRZENNA – świadome oddziaływanie władz publicznych różnych szczebli na zachowania użytkowników, podmiotów gospodarujących w przestrzeni i przestrzenią.
Mechanizmy rynkowe są niewystarczające do regulowania procesów, zachowania podmiotów w przestrzeni, co doprowadziło do wprowadzenia wielu regulatorów. Gdy brak jest oddziaływania dochodzi do konfliktów: chaosu w zagospodarowaniu przestrzeni, np. przedsiębiorstwo na terenie osiedla.
Mankamentem wprowadzenia takich instrumentów była rewolucja przemysłowa, która zapoczątkowała ogromny chaos w zagospodarowaniu. Wyłoniły się badane tereny rolnicze, pogorszyły się warunki życia i pojawiły się zróżnicowania w poziomie życia ludności. Urbaniści i architekci zwrócili na to uwagę, co doprowadziło do utworzenia nowych koncepcji ograniczania miast.
Koniec XIXw. -> pojawiły się pierwsze środki administracyjne. Planowanie przestrzenne wyrosło ze skali miasta.
Prawo budowlane z 1928r. zapoczątkowało planowanie przestrzennego zagospodarowania w naszym kraju. Plan zabudowy podstawową formą regulowania spraw zagospodarowania miast. Rola narzędzia godzenia interesu publicznego i prywatnego. Interesowi publicznemu przypisano role interesu ponad klasowego.
Prawo budowlane:
Wprowadziło elementy ładu do zabudowy miast – pojawiły się nowe dzielnice rozluźnionej zabudowy mieszkaniowej – przestrzegano zasady nasłonecznienia, wprowadzono zieleń miejską
Instrumenty prawne, ekonomiczne:
Wywłaszczanie i przymusowy wykup terenu – potrzebne do realizacji zmierzeń publicznych
Prawo pierwokupu terenów prywatnych, gdy dochodzi do transakcji kupna-sprzedaży
Przekazanie terenów publicznych właścicielowi prywatnemu na zasadzie wieczystej dzierżawy
Podatki i opłaty – władza publiczna realizuje pewne przedsięwzięcia i ściąga wpłaty w celu odzyskania wydanych środków
W latach 30-tych zjawisko rozszerzania interwencjonizmu państwa. Państwo interesuje się regionami i dlatego pojawia się polityka regionalna zaadresowana do konkretnych regionów.
Przyczyny interwencji – światowy kryzys ekonomiczny – strach przed wybuchem niezadowolenia w związku z bezrobociem i ubóstwem.
Państwo wystąpiło w roli bezpośredniego inwestora w infrastrukturę publiczną (budowa dróg, mostów), by ograniczyć bezrobocie, stworzyć nowe miejsca pracy i warunki zachęcające prywatnych przedsiębiorców do inwestowania (np. ulgi i zwolnienia podatkowe).
1946 – plan zagospodarowania przestrzennego, trójszczeblowe planowanie
Plany nie miały mocy ustawy, wszechwładne były plany gospodarcze 5-letnie.
Realizowano te plany, które były zgodne z planami gospodarczymi.
Cele planów gospodarczych, a jednocześnie regionalnych:
aktywizacja przemysłowa regionów (rozwój regionu w oparciu o czynnik przemysłowy) słabo rozwiniętych, głównie terenów rolniczych, bez względu na zasoby, jakimi dysponował dany region. Realizowano pełne zatrudnienie w okresie socjalizmu realnego. Likwidacja ukrytego bezrobocia na wsi – zatrudnienie w zakładach przemysłowych (przemysł ciężki, elektromaszynowy), nie brano pod uwagę względów ekonomicznych – po transformacji systemowej te zakłady upadały w pierwszej kolejności.
Rozbudowa infrastruktury zniszczonej po II Wojnie Światowej (powszechna elektryfikacja wsi, 1000 szkół na 1000-lecie).
Realny socjalizm charakteryzował się niskim stopniem realizacji planów. Pozytywnym zjawiskiem była prawidłowo wykształcona geometria struktury funkcjonalno-przestrzennej.
Rok 1989 – nowy model planowania przestrzennego; zmiany systemowe i ustrojowe; zmiany w planowaniu przestrzennym.
Rok 1994 – nowa ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym:
Opiera się ona dwóch podstawowych zasadach:
ochronie prawa własności (gruntów, budynków). Została ona z powrotem przywrócona, pojawiły się podmioty prywatne.
Wprowadzenie, powołanie samorządu terytorialnego na poziomie gmin (upodmiotowione w 1995r.- gminy miejskie i wiejskie, wybierany gospodarz). Duża część uprawnień została przekazana władzom.
Zakres uprawnień szczebla centralnego jest znacznie ograniczony i sprowadza się do inwestycji ogólnokrajowych.
Podstawowym planem o zasięgu ogólnokrajowym jest „Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”. Jest to plan długoterminowy.
Rozpatruje się tu:
uwarunkowania rozwoju kraju (wewnętrzne i zewnętrzne)
system celów strategicznych dla rozwoju kraju
główne kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
tereny wiejskie – wielofunkcyjny rozwój wsi
szeroki przegląd narzędzi służących realizacji tej koncepcji
zakres zadań będących w gestii rządu
Instrumenty polityki przestrzennej:
plany (do 1989roku)
Są zawarte w aktach prawnych:
Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994r.
Ustawa o samorządzie wojewódzkim oraz administracji rządowej w województwie z 1998r.
Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z 2000r.
Na poziomie kraju – koncepcja rozwoju polityki przestrzennej
Region – studia zagospodarowania
Gminy – plany zagospodarowania -mają charakter prawa miejscowego.
Ustawa z 2000r wprowadza kontrakty regionalne jako podstawowy instrument realizacji zamierzeń rozwoju regionów. Podkreśla współzależność polityki regionalnej z polityką przestrzenną dla całego kraju.
Współzależność wynika z tego, że:
główną funkcją polityki przestrzennej jest spójność polskiej przestrzeni (brak zróżnicowania) i jej powiązania z przestrzenią europejską
podstawowym zadaniem polityki regionalnej jest równoważenie rozwoju regionów
region jest częścią przestrzeni, a nie branżą.
Programy operacyjne są przełożeniem koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju na decyzje rządów, samorządów, podmiotów prywatnych gospodarujących w przestrzeni. Są sporządzane na okres krótki. Wskazują na źródła finansowania planowanych przedsięwzięć. Mają na celu uszczegółowienie założeń koncepcji. Są podstawowym instrumentem koncepcji. Są podstawowym instrumentem koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.
Instrumenty:
bezpośrednie – posługuje się nimi rząd, są zawarte w ustawach dotyczących planowania przestrzennego, ochrony środowiska, wspierania rozwoju regionów
pośrednie – posługują się nimi instytucje powołane do egzekwowania prawa w procesie gospodarowania przestrzenią, inwestorzy i użytkownicy przestrzeni. Również są zawarte w aktach prawnych pośrednio, w rozporządzeniach, w zarządzeniach.
Instrumenty pośrednie i bezpośrednie mogą mieć charakter:
prawny
administracyjny
informacyjny
fiskalny
proceduralny
inwestycyjny.
Kontrakty regionalne – instrumenty realizacji polityki przestrzennej kraju. Jest to umowa między rządem a samorządem, co do realizacji trzech działań priorytetowych w regionie:
rozbudowa infrastruktury technicznej
inwestowanie w kapitał ludzki (wykształcenie – jakość)
wspomaganie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
Źródłami finansowania kontraktów są środki samorządowe, środki z budżetu państwa, środki z Unii Europejskiej.
Narodowy Plan Rozwoju – jego częścią jest Plan Przestrzenny
NPR został sporządzony na lata 2004-2006. Był przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską. Stanowi podstawę wsparcia wspólnoty środkami z funduszów strukturalnych. Polska gospodarka uzyskała zasilanie finansowe w wysokości 2-3% średniorocznego PKB.
W latach 2007-2013 uzyskamy nawet do 4% PKB – takie są założenia.
POLITYKA PRZESTRZENNA A POLITYKA REGIONALNA
Polityka przestrzenna jest niezależna od podziałów administracyjnych.
Polityka regionalna jest uprawiana w przekrojach regionalnych, administracyjnych. Oddziałuje na proces rozwoju poszczególnych regionów.
Mamy trzy poziomy polityki regionalnej:
polityka intraregionalna (samorządowa, oddolna) – samorząd wybrany przez społeczność
polityka interregionalna (rządowa, zewnętrzna)
polityka unijna – polityka regionalna UE – jej celem jest dążenie do spójności regionalnej, łagodzenie zróżnicowań między regionami.
Polityka regionalna jest wspierana Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego.
Polityka regionalna państwa realizuje dwa cele:
wspomaganie rozwoju regionu, by zwiększyć jego konkurencyjność w stosunku do regionów z krajów sąsiednich. Cel ten stawia na efektywność, nowoczesność gospodarki.
Wspomaganie zacofanych regionów o małych szansach rozwojowych, by zmniejszyć różnice pomiędzy regionami.
Cele te są sprzeczne. Gdy realizujemy jeden cel, to środki na drugi są ograniczone. Należy więc dokonać wyboru strategii (1 lub 2)
1 - strategia rozwoju
2 – strategia przetrwania
Dzisiaj musimy stawiać na strategię rozwoju, która preferuje nowoczesność, efektywność.
Występuje sprzeczność między polityką regionalną różnych państw (polityką Unii Europejskiej a polityką wewnętrzną członków UE). UE prowadzi politykę wyrównawczą.
Polska polityka interregionalna
Ma ogromny problem jeśli chodzi o województwo śląskie – problem restrukturyzacji przemysłu. Od Śląska uzależniona jest cała gospodarka. Występuje tam koncentracja całego potencjału produkcyjnego. Przebiegają tamtędy szlaki transportowe (dwa główne).
Problem Śląska należy rozpatrywać przez pryzmat polityki przestrzennej.
Wcześniej region był traktowany jako element polityki regionalnej. Obecnie traktowany jest jako dziedzina techniczna, część polityki przestrzennej.
ZAKRES DZIAŁANIA POLITYKI REGIONALNEJ PAŃSTWA:
W zakresie działań polityki interregionalnej państwa znajduje się dbałość państwa o zabezpieczenie jednakowego standardu podstawowych usług (oświata, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura, sport, bezpieczeństwo)
Zabezpieczenie dostępu do usług infrastruktury wyższego rzędu (komunikacja, ulepszanie dróg).
ZAKRES DZIAŁANIA POLITYKI REGIONALNEJ PAŃSTWA:
podejmowanie działań na rzecz zwiekszenia konkurencyjności Polskiej przestrzeni ekonomicznej, gospodarczej:
modernizacja, rozbudowa szlaków infrastruktury technicznej wyższego rzędu (międzynarodowe szlaki komunikacyjne)
wspomaganie rozwoju przedsiębiorczości poprzez wspomaganie rozbudowy infrastruktury ekonomicznej (agencje, bazy informacji dla przedsiębiorców, sieci informatyczne i informacyjne)
promocja kraju za granicą
otwarcie Polski na świat
Przekształcenia polskiej przestrzeni w okresie transformacji i czynniki powodujące te zmiany.
Gospodarka rynkowa bardzo zmieniła obraz naszej gospodarki. W układzie regionalnym pojawili się zwycięzcy i przegrani. Początkowo prowadzona była polityka wyrównywania różnic.
W grupie zwycięzców znalazły się największe miasta: Warszawa, Poznań, Gdańsk, Wrocław, Kraków, Szczecin później także Łódź i Katowice. Zdecydowała o tym ogromnie zróżnicowana struktura przestrzenna tych miast. Miasta miały duże zdolności przystosowawcze dzięki wykwalifikowanej kadrze, nagromadzeniu wyższych uczelni itp. W wielkich miastach jest większe nagromadzenie nowoczesnej infrastruktury technicznej jest większa dostępność komunikacyjna, nagromadzenie kolei, dróg. To wszystko wpłynęło na zajęcie przez wielkie miasta czołowej pozycji w kwestii tempa rozwoju.
W czym przejawiało się to zwycięstwo ?
Bardzo niska stopa bezrobocia.
Tworzenie nowych miejsc pracy.
Wysokie płace.
Wzmożony napływ kapitału zagranicznego.
Wzmożony ruch na rynkach nieruchomości.
Pojawienie się nowych firm, nowych biznesmenów, wielkich fortun.
W czym przejawia się cena płacona za zwycięstwo ?
Bardzo wysokie koszty utrzymania.
Działalność przestępcza – mafia.
Wzrost przestępczości.
Rozwarstwienie społeczne, bezdomność.
Przegrani stanowią 75% obszaru Polski – rozległe tereny wiejskie, na których zlikwidowano PGRy, małe i średnie miasta, których rozwój wiązał się z jedną gałęzią przemysłu.
Ostre podziały zaczęły się zacierać od 1993 r. Powodem była poprawa koniunktury gospodarczej od 1992 r. PKB od tego roku zaczął rosnąć. Nie oznacza to zatarcia podziałów regionalnych. Odkrył się podział na Polskę A (po lewej stronie Wisły) i Polskę B ( prawa strona Wisły), uwarunkowany historycznie. Ponadto w okresie transformacji regiony zachodnie otrzymały o wiele więcej impulsów rozwojowych niż regiony wschodnie, które praktycznie nic nie otrzymały.
Czynniki kształtujące polską strukturę przestrzenną po transformacji.
Czynniki różnicujące polską przestrzeń po roku 1989:
Zmiany międzynarodowych relacji gospodarczych Polski, zwłaszcza zaś
Zmiana układu geograficznego obrotów handlowych Polski z zagranicą, ogromne powiązania z krajami Unii Europejskiej, wymiana z krajami UE, a zwłaszcza z Niemcami – regiony zachodnie mają więc więcej impulsów do rozwoju.
Rozwój zagranicznej turystyki handlowej (do 1997) – wykorzystuje ona różnice w cenach towarów i usług po obu stronach granicy, obroty 15 bazarów sięgnęły 2 mld dolarów, a obroty wszystkich nierejestrowanych bazarów wyniosły 6 mld dolarów. Nastąpił totalny upadek placówek, upadły nowe miejsca pracy.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – należą do najważniejszych elementów transformacji w Polsce są bardzo silnym bodźcem różnicującym regiony. Wielkość kapitału zagranicznego w Polsce stale się powiększa:
1996 | 10 mld $ |
---|---|
1997 | 14 mld $ |
1998 | 26 mld $ |
1999 | 35 mld $ |
2003 | 63 mld $ |
W roku 96’ wartość kapitału zagranicznego w Polsce wyniosła 10 mld dolarów, a w sierpniu 97’ wyniosła 14 mld dolarów, w sierpniu 98’ 26 mld dolarów, w sierpniu 99’ 35 mld dolarów. Przyczyniły się do tego:
Przyjęcie Polski od OECD (96’)
Przyjęcie Polski do NATO (99’)
W Polsce najwięcej zainwestowali Amerykanie, Niemcy. Jeśli chodzi o firmę, to najwięcej zainwestował włoski FIAT. Najbardziej atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych są:
Handel (hipermarkety)
Przemysł: spożywczy, motoryzacyjny, drewno – papierniczy, elektroniczny,
Bankowość, usługi finansowe
Telekomunikacja
Obszary preferowane:
Wielkie miasta: Warszawa, Wrocław, Kraków, Poznań, Gdańsk, tereny zachodnie, raczej nie przekracza się granicy Wisły.
Procesy spowodowane przez napływ kapitału zagranicznego:
wykształcenie się gospodarki globalnej i społeczeństwa globalnego nie przywiązanego do tradycji, państwa, kultury
unionizacja Europy Zachodniej – poszerzanie UE
zwycięstwo procesów demokracji i gospodarki rynkowej na całym kontynencie
Cechy przestrzeni europejskiej:
otwarta
konkurencyjna
innowacyjna, nowoczesna
zróżnicowana
dobrze zorganizowana
Otwartość polskiej polityki regionalnej – swobodny przepływ towarów i usług.
Po roku 1989 Polska otworzyła się na swoich sąsiadów. W roku 1999 zaczęliśmy uszczelniać nasze granice.
Fundusz Spójności – fundusz kohezji – ma na celu połączenie, integrację regionów. Są to środki na rozwój infrastruktury technicznej ułatwiającej transport.
Innowacyjność – przedsiębiorstwa w Polsce mają problem z innowacyjnością.
Brak środków na badania rozwojowe
mały procent PKB przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową (0,65% PKB), 120zł per capita, w Lubelskim 63 zł
polityka rządu podtrzymująca upadający przemysł – kopalnie
na całym świecie podmioty prywatne łożą na badania rozwojowe, u nas głównie budżet państwa (60%)
Konsekwencje:
Osłabienie konkurencyjności polskiej gospodarki. W poprzednich latach motorem konkurencyjności była prywatyzacja (96,5% podmiotów to podmioty prywatne, które mają 71% udział w zatrudnieniu.
Przestrzeń zróżnicowana w odpowiednich granicach. Jeśli nie ma zróżnicowania regionów, to nie możemy mówić o ich konkurencyjności. Nie mogą jednak występować zbyt duże dysproporcje w rozwoju regionów, bo mogą one doprowadzić nawet do rozkładu państwa.
Przestrzeń zorganizowana – poprawa organizacji nastąpiła na podstawie ustawy z 1999r. - podział na 16 województw. Regiony zostały upodmiotowione, zostały powołane samorządy jako gospodarze w terenie.
Cechy przestrzeni polskiej coraz bardziej się wykształcają. Nasza przestrzeń upodabnia się do przestrzeni europejskiej.
Zmienia się rola Górnego Śląska, który kiedyś stanowił rdzeń polskiej gospodarki. Przestaje on pełnić tę rolę. Zastąpi go polski odcinek wielkiej osi rozwoju XXI wieku, który biegnie od Poznania przez Warszawę w kierunku Moskwy.
POLITYKA EUROPEJSKA
Największym atutem polskiej przestrzeni jest położenie geograficzno-polityczne. Jest to atut zarówno dla Polski jak i dla Europy Zachodniej.
Korzyści z położenia geograficzno-politycznego Polski:
umożliwia przepływ dóbr, osób, informacji w głównych kierunkach integracyjnych (północ-południe, wschód-zachód)
korzystne warunki dla lokalizacji przedsiębiorstw, które łączyłyby kapitał, technologie z wykorzystaniem znajomości rynku
korzystne warunki dla wejścia polskiej gospodarki w przestrzeń konkurencyjną, innowacyjną, efektywną. Możemy jednocześnie stać się pośrednikiem w rozprzestrzenianiu tych cech przestrzeni europejskiej na wschodnie otoczenie Polski.
Możliwość podłączenia bezcennych przestrzeni ekologicznych Polski do stref naturalnych w Europie Zachodniej. Udostępnienie walorów środowiska naturalnego (turystyka, rekreacja) Europie Zachodniej.
Zwiększenie ruchliwości przestrzennej Polaków w poszukiwaniu pracy. Doprowadzi to do integracji kulturowej z Europą Zachodnią
umożliwienie przyspieszenia rozwoju i zmniejszenia zapóźnień w rozwoju i cywilizacyjnych
umożliwienie rozwoju gospodarki rynkowej i demokracji.
Położenie geograficzno-polityczne Polski przynosi Europie Zachodniej następujące korzyści:
umożliwia ekspansję ekonomiczną i towarową na wschód
umożliwia ekspansję kulturową, modelu życia
Zagrożenia dla Polski wynikające z jej położenia geogr.-polit.:
zepchnięcie Polski w peryferia Europy Zachodniej, pod względem rozwoju będziemy najbiedniejszym regionem europejskim.
Jesteśmy narodem, który lubi kultywować fobie narodowe (np. wobec Niemców), co nie sprzyja interesowi narodowemu
stopniowe zatracanie tożsamości narodowej, kulturowej społęczeństwa poslkeigo. Wynika to z ostrego zetknięcia z zachodnioeuropejskim modelem życia
stopniowe wyzbywanie się odpowiedzialności za polską rację stanu – zaufanie do wielkich organizacji
UE zawsze będzie za Rosją, Polska skłócona z Rosją będzie dla UE niekorzystnym, a wręcz niepotrzebnym ogniwem.
Serce europejskiego rozwoju – od Wielkiej Brytanii przez Belgię po północne Włochy. Polska znajduje się daleko na peryferiach europejskiego rozwoju.
Rozwój przestrzenny
pierwsze plany przestrzenne w Unii Europejskiej
określone są cele polityki przestrzennej (wspiera rozwój europolii)
fundusze strukturalne – podnoszenie jakości potencjału ludzkiego – Europejki Fundusz Rozwoju Regionalnego
WYKŁAD 9 – 13 XII 2004
Uwarunkowania (determinanty) rozwoju przestrzennego:
ludność – optymalizacja liczby ludności
zasoby majątkowe
zasoby środowiska naturalnego
Zróżnicowania w rozwoju wynikają z braku lub zdegradowania (degeneracji) któregoś z tych czynników.
Optymalizacja procesów demograficznych.
Demografia (badania) mają ogromne znaczenie dla planowania rozwoju miast, regionów, itp. Od przyrostu naturalnego zależeć będzie wielkość produkcji. Struktura wieku, płci, wykształcenia, statusu małżeńskiego pozwala ocenić kierunki dalszego rozwoju (budować domy opieki, przedszkola czy miejsca pracy). Ludność jest nośnikiem siły roboczej najbardziej aktywny składnik.
Stąd bardzo cenną informacją są prognozy demograficzne, które koncentrują się na najbardziej prawdopodobnych tendencjach zmian w przyszłym stanie ludności, jej strukturze przy założeniu, że wystąpią określone warunki polityczne, gospodarcze, przyrodnicze i społeczne.
Punktem wyjścia we wszystkich analizach ludności jest określenie punktu optimum statycznego i dynamicznego ludności.
Optimum statyczne oznacza liczbę ludności, która w danym czasie i w danych warunkach jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.
Optimum dynamiczne – taka zmiana w liczbie ludności, która w danym okresie (np. 10-20 lat) jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.
Jeżeli są to cele ekonomiczne to oznacza to stan, w którym PKB/głowę jest maksymalny – przy założeniu stałości innych czynników.
W dłuższym okresie celem staje się taka zmiana liczby ludności (wzrost lub zahamowanie), przy której stopa wzrostu PKB/głowę utrzymuje się na poziomie maksymalnym (optimum dynamiczne).
Optymalną ekonomicznie stopę wzrostu ludności ustalamy intuicyjnie porównując koszty liczby ludności z korzyściami z tego.
Koszty wzrostu liczby ludności (można je stosunkowo łatwo policzyć):
szpitale, przedszkola, żłobki, szkoły, gimnazja, licea, uniwersytety, mieszkanie, praca
Korzyści ze wzrostu (są trudno szacowalne):
wzrost wydajności pracy przy rosnącej podaży siły roboczej (konkurencja na rynku pracy)
łatwiejsze dostosowania strukturalne w gospodarce przy dużym wzroście ludności (migracje, konkurencja)
wskutek działalności czynników psychologicznych i socjologicznych (tam gdzie jest dużo ludzi – konkurencja – zostają najlepsi, co sprzyja rozkwitowi gospodarki)
łatwiejszy podział pracy, specjalizacja
łagodzenie negatywnych skutków ujemnego przyrostu naturalnego
Stąd intuicyjny wybór – należy porównywać koszty i korzyści.
Depopulacja – zniekształcenia w strukturze, np.: wyciąganie ludności wiejskiej do miast.
Optymalna stopa liczby ludności jest zmienna – zależy od konkretnych warunków, w których żyje, rozwija się, mieszka, pracuje człowiek.
Optymalna stopa wzrostu jest zmienna, zależy od:
** wartości i celów polityki demograficznej (cel to np. max produkcji – miernik), jakość życia – lepszy wskaźnik), przeciętna trwania życia – najlepszy wskaźnik (w jakich warunkach urodził się, żył dany człowiek),
** wielkości obszaru który rozpatrujemy (wieś, miasto, kraj),
** horyzontu czasowego - w krótkim okresie należy posłużyć się PKB per capita. W średnim okresie to jest niewystarczające, bo następują zmiany w strukturze demograficznej. W długim okresie należy oprzeć się na bardzo wielu niepewnych czynnikach. Dlatego lepiej przyjąć malejącą stopę wzrostu ludności.
Duży przyrost ludności będzie następował wtedy, gdy państwo będzie prowadziło politykę prorodzinną.
Stan stacjonarny – stan, gdy zgony przeważają nad urodzeniami – ujemny przyrost naturalny.
RYNEK PRACY
Lokalizacja – procesy rozwoju zależą od rozmieszczenia ludności. W tradycyjnym ujęciu akcentowano zależność rozmieszczenia ludności od wysokości dochodów. Chodzi tu zwłaszcza o siłę roboczą. Obecnie nie mówi się o tej prostej zależności. Akcentuje się też zależności od warunków pracy, warunków mieszkaniowych, dostępności komunikacyjnej.
Rynek pracy jest zrównoważony, gdy podaż pracy będzie równa popytowi na pracę.
Podaż – siła robocza
Popyt – miejsca pracy
Równowaga w skali kraju nie oznacza równowagi na rynku lokalnym. Niedostosowania występują zarówno po stronie popytowej jak i podażowej.
Mówimy o dwóch rodzajach niedostowania po stronie podażowej:
przestrzenne – w jednej miejscowości jest siła robocza, a nie ma miejsc pracy, a w drugiej są miejsca pracy, a nie ma siły roboczej. Ten problem można rozwiązać przez dojazdy do pracy. Ale te dojazdy są miarą napięcia na rynku pracy. Jednak trzeba też uwzględnić zadowolenie z danej pracy (dla pracownika dojazd nie jest żadnym problemem, bo lubi swoją pracę i chętnie do niej dojeżdża). Ktoś może mieszkać blisko, ale nie lubić swojej pracy i będzie też niezadowolony z dojazdów.
zawodowe – struktura zawodowa podaży nie odpowiada strukturze zawodowej popytu. Pracownik może się przekwalifikować lub opuścić dotychczasowe miejsce pracy i miejsce zamieszkania i może szukać pracy w innych regionach.
Niedostawania (przestrzenne i zawodowe) ulegają zmniejszeniu dzięki ruchliwości przestrzennej i zawodowej. Są jednak pewne ograniczenia. Na ruchliwość przestrzenną wpływa:
wiek (do 39 roku życia aktywność i mobilność jest największa)
aktywizacja zawodowa kobiet
zróżnicowanie dochodów w poszczególnych regionach
dostępność mieszkań
Na ruchliwość zawodową wpływa:
rozpiętość dochodów jakie można uzyskać w poszczególnych zawodach
poziom wykształcenia (im wyższe wykształcenie tym większy opór wobec zmiany zawodu).
Na uelastycznienie struktury rynku pracy wpływa – zmiana filozofii rozwoju (przejście od modelu Fordowskiego do post – Fordowskiego)
Rynek pracy ulega uelastycznieniu. Przyczyną tego jest:
Prywatyzacja
Restrukturyzacja gospodarki – rozpadają się duże zakłady, a powstaje szereg małych i średnich; teraz są rodzinne przedsiębiorstwa
Zmienił się model rozwoju gospodarczego, zmienia się paradygmat rozwoju, w socjalizmie był fordowski model gospodarki – bazujący na dużych zakładach, do których pracownicy musieli dojeżdżać, produkcja była masowa, małe zaawansowanie postępu technologicznego; potrzebowano rzesz ludzi niewykształconych; kraje zachodnie w latach 50-tych, a Polska po 1989r. – model postfordowski – charakteryzuje się przemysłem o swobodnej lokalizacji, dużym nasyceniu przestrzeni, krótkimi seriami, dużym zaawansowaniem technologii, wysoką jakością – ludzie muszą być wykształceni.
Cechy społeczne (ważne dla planowania przestrzennego)
Ich znaczenie jest dość duże, nazywa się je ekologią społeczną - bada związki między przestrzennymi zachowaniami ludności a strukturami przestrzennymi.
Zachowania przestrzenne ludzi przejawiają się dokonywanymi przez nich wyborami – wybór miejsca zamieszkania, miejsca i sposób wypoczynku – swoboda tych wyborów jest ograniczana np. przez względy polityczne; wybory te zależą też od czynników ekonomicznych, biologicznych, kulturowych.
Struktury przestrzenne – elementy zagospodarowania, to wszystko co nas otacza: budynki, place, kościoły – podstawowe elementy struktury przestrzennej. Są to elementy trwałe. Chwilowo mogą być niedostosowane do potrzeb, zmieniają się one powoli. Decydują o jakości życia człowieka. Pomniki – znaczenie symboliczne, historyczne, które nadają strukturze przestrzennej różne znaczenia. Ludzie dostosowują swoje struktury przestrzenne do potrzeb i oczekiwań, ale też potrzeby są kształtowane przez te struktury.
Plany przestrzenne – tworzą ramy zachowań ludzi na danym obszarze, wskazują na lokalizację podstawowych obiektów o charakterze społecznym, długie czasy realizacji, sztywne wizje przyszłości. Plan nie może ingerować w życie społeczeństwa.
Oprócz działań zorganizowanych są spontaniczne zachowania ludzi w mieście – dążą oni do ulepszania życia, czegoś czego nie przewidują plany przestrzenne. Te ulepszenia mogą pojawiać się systematycznie i mają pozytywny wpływ na planowanie. Są to tzw. społeczne trendy rozwojowe, jeśli ulepszenia pojawiają się rytmicznie, systematycznie. Trendy społeczne są różne dla różnych grup społecznych – różne wyodrębnienia w jakości życia, więc inne będą te społeczne trendy (miasto, wieś). Należy je brać pod uwagę przy planowaniu.
Wymagania stawiane strukturze przestrzennej:
Aby sprzyjała rozwojowi biologicznemu i rozwojowi pracy i ładowi społecznemu.
Aby sprzyjała swobodzie wyborów przestrzennych rozszerzających pojęcie własności, wyrównywanie szans życiowych.
Aby sprzyjały poczuciu bezpieczeństwa i zapewniały godne życie.
Te postulaty realizowane są poprzez poprawienie przestrzennej dostępności do miejsc pracy, usług, wypoczynku.
Wyróżniamy dostępność:
w wymiarze obiektywnym – Wyraża się liczbą km, godzin, jednostek pieniężnych, które należy pokonać lub poświęcić dla pokonania odległości do miejsc, w których nastąpi spełnienie tej usługi lub powinności. Ta sama odległość może sprawić różne trudności.
w wymiarze subiektywnym – wyraża się gotowością psychospołeczną, warunkami (możliwościami) techniczno – ekonomicznymi pokonywania odległości. Dostępność subiektywna także zmienia się w czasie, wraz z postępem technicznym, przyjmowaniem nowych wzorów zachowań.
Dostępność obiektywna sprawia różne trudności różnym ludziom, występuje różny odbiór tego wymiaru dostępności – co innego przejść pieszo, a co innego przejechać samochodem 20km.
Proces urbanizacji
Urbanizacja – umiastowienie w pojęciu węższym; urbanizacja – jest postępem cywilizacji w pojęciu szerszym. Przejawia się w następujących zjawiskach:
wzrost liczby miast
wzrost liczby ludności
powiększanie się miast
przyjmowanie sposobów zabudowy przez małe miasta
naśladowanie stylu życia miejskiego.
Wyróżniamy urbanizację:
demograficzną
zwiększenie się liczby ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności (63% w Polsce)
tereny wschodnie słabo zurbanizowane, 2,2 mln mieszkańców woj. Lubelskie
maleje liczba ludności z powodu braku pracy (Lublin był 10 miastem pod względem liczby ludności)
pojawienie się nowych miast, powiększenie się już istniejących miast
ekonomiczna
zmiany w strukturze społeczno zawodowej ludności
kraj słabo rozwinięty – rolnictwo, bardziej rozwinięty – przemysł, dobrze rozwinięty – usługi
największa dominacja III sektora – usług dobrze świadczy o rozwoju kraju
Usługi tercjalne – usługi związane z nauką, zarządzaniem, informatyką, najbardziej wyspecjalizowane
W Polsce w I sektorze pracuje 17%, II 30%, III 53%; Lubelskie – I 38%, II 17,5 %, III 43%.
lata 90’ – dynamicznie rozwijają się usługi, handel
społeczną
poprawa warunków życia, środowiska pracy, dostępu do kultury, ochrony zdrowia, długości życia
przestrzenną
w pobliżu dużych miast wsie i małe miasteczka zmieniają swój wygląd, upodabniają się do dużych miast
przejmowanie wzorów zabudowań
socjologiczną
upowszechnienie miejskich wzorów życia na terenach wiejskich
przyjmowanie stylu życia z wielkich miast
zaczęło się pod wpływem rewolucji przemysłowej, w Anglii
przemysł zlokalizowany w miastach zaczął przejmować większość ludzi ze wsi (tereny przemysłu wydobywczego działały jak pompa ssąca)
różne inwestycje miejskie ze środków państwowych
najszybciej rozwijały się miasta na terenach przemysłu wydobywczego
rozwijały się miasta w węzłach kolejowych, portach morskich i okręgach przemysłowych
czynnikiem rozwoju był transport
warunki życia były niskie, ale ludzie nie mieli większych oczekiwań
niskie dochody
początek konurbacji
Stadium suburbanizacji
rozwija się też dalej pod wpływem przemysłu, ale już są to branże wysoko kwalifikowane, specjalistyczne
powstają nowe branże
rosną dochody ludności i poprawiają się warunki życia, większe w związku z tym są wymagania i oczekiwania
motorem rozwoju tego stadium jest rewolucja transportowa
pojawia się metro, szybka kolej
w USA w latach ’30, Europa Zach. w latach ’50, a Polska w latach ’90.
pod wpływem transportu struktura rozlewa się na zewnątrz
strefa podmiejska podlega zagospodarowaniu (suburbium)
ludność dużych miast się stabilizuje, a ludzi w suburbiach szybko przybywa przez rozwój komunikacji, transportu
miasto – z suburbium tworzyło metropolię, regiony miejskie tworzyły jedność
Stadium dezurbanizacji i międzymiastowej dekoncentracji
są granice dynamicznego rozwoju komunikacji i pojemności ulic miejskich, pojawiają się korki
trudno przemieszczać się w godzinach szczytu
ludzie, ze względu na zatłoczenie zaczęli wychodzić do dalszej strefy podmiejskiej
powstają małe ośrodki miejskie dla obsługi rolnictwa
dobrze rozwinięte usługi
w tej fazie tracą miasta, a stabilizują się suburbia, dynamicznie przypływa ludności do strefy dalszej
stadium reurbanizacji
reurbanizacja – ponowna urbanizacja
władze miejskie odnawiają stare kamienice, podnoszą standard życia w tych miejscach, dla ludzi bogatych
infrastruktura techniczna
przyciąganie głównie ludzi bogatych – duże dochody – duże podatki – większe wpływy.
stadium metropolizacji
odpowiedź na fazę 4.
wielkie miasta przekształcają się w metropolie, stają się siedzibami korporacji międzynarodowych,
centra światowe: Paryż, Londyn, Nowy Jork, Tokio
ludzie zamieszkujący metropolie – ich ludność się zwiększa, przybywa ludność wszelkich ras, wyznań, kultur, pojawia się mozaika ras ... itd. – miasta się wynaradawiają
odrywanie się metropolii od swojego bezpośredniego zaplecza, miasto zaczyna odnosić korzyści z funkcjonowania sieci.
Stadia te dotyczą głównie krajów Europy Zachodniej