Pracoholizm praca samokształceniowa

Pracoholizm- „oznacza pewną specyficzną formę uzależnienia od pracy, wykraczającą poza przyjęte w dawnej społeczności normy. Jest zaburzeniem psychicznym w pewnym sensie podobnym do innych uzależnień takich jak alkoholizm lub nikotynizm”.1 Termin ten został stworzony w 1968 roku przez Wayne`a Oatesa. Dalsze badania nad zjawiskiem pracoholizmu prowadziła m.in. C. Maslowitz, która opisuje je jako: „wewnętrzną potrzebę długotrwałej i obciążającej pracy, specyficznymi zachowaniami w pracy i poza pracą i specyficznymi postawami wobec podejmowanych zadań”.2 W przeciwieństwie do Oatesa, który uważał, że pracoholizm jest zjawiskiem negatywnym, Maslowitz przyznała mu charakter pozytywny, z uwagi na fakt, że jest to postawa, która jednostce dostarcza satysfakcji i daje możliwość bycia kreatywnym. W dalszych latach badania prowadził również Maslach, który twierdził, że: „jest to zachowanie obsesyjne powodujące stres, przepracowanie. Według tego autora pracoholikiem jest ten, kto pracuje więcej niż 50 godzin tygodniowo.”3 Spence i Robbinson w 1989 roku określiły zjawisko pracoholizmu jako: „uzależnienie charakteryzujące się skrajnym przywiązaniem do pracy, polegającym na stałym wydłużaniu godzin zatrudnienia.”4

Według B. Killinger: „źródeł pracoholizmu należy szukać w starej filozofii kalwińskiej, głoszącej, że praca odkupia, a oddawanie się przyjemnościom, zwłaszcza cielesnym, prowadzi do potępienia (…). Etos pracy zachęca do szacunku wobec pracowitości i długich godzin spędzonych nad zadaniami.” 5

Pracoholizm charakteryzuje się trzema głównymi symptomami. Są to:

- przymus pracy,

- zaangażowanie,

- obniżenie zadowolenia z wykonywania pracy.

Pracoholizm to całościowy zespół poszczególnych składników. Osoba uzależniona nie jest w stanie uwolnić się od samej pracy lub myśli o niej. Jak twierdzi Killinger, jest to „stan świadomości”. „Od niedawna zaangażowanie w pracę jest opisywane jako syndrom uzależnienia i wymieniane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 ze wskazaniem na następujące objawy:

- zwiększenie czasu pracy,

- podejmowanie coraz większej liczby zadań,

- koncentracja celów, uwagi i myśli na pracy z pomijaniem innych spraw życiowych,

- utrata kontroli nad własnym zachowaniem,

- subiektywna niemożność zaprzestania pracy,

- zmniejszenie satysfakcji z pracy,

- lęk i napięcie

- objawy społeczne.”6

Jak pisze L. Golińska: „analizując zjawisko pracoholizmu przez pryzmat jego dynamiki wyróżniane są najczęściej trzy etapy pracoholizmu- jako postępującego uzależnienia.”7

I faza- wstępna (tzw. prodromalna)

W tej fazie człowiek zwiększa ilość pracy. Wzrost ten ma charakter progresywny. Cała uwaga skupiona jest na pracy, a aktywność codzienna podporządkowana zadaniom zawodowym. Stopniowo pojawiają się i narastają: poczucie wyczerpania i zmęczenia, stany lękowe i depresyjne oraz towarzyszące im objawy somatyczne podobne do zaburzeń neurotycznych, takiej jak bóle głowy, mięśniowe, żołądkowe czy też „sensacje” sercowe. Szczególnie wyraźnie zaznacza się poczucie stałego pośpiechu i zaburzenia koncentracji uwagi.8

II faza- krytyczna

Przymus pracy staje się silny. Pracoholik czuje narastające objawy uzależnienia, podejmuje więc próby kontroli swojego zachowania i czasu pracy. Przerwy w pracy wywołują uczucie lęku. Aby zredukować ten przykry stan człowiek szuka usprawiedliwienia dla powrotu do poprzedniego zaangażowania w pracę. Wyszukuje lub tworzy zadania, które jego zdaniem muszą być natychmiast wykonane. Pracuje coraz więcej i przede wszystkim dłużej. Przestaje kontrolować swoje zachowanie. Funkcjonalne zaburzenia stanu somatycznego przeprowadzają się w zmiany trwałe, jak nadciśnienie, choroby układu pokarmowego, zawały itp.9

III faza- chronicznego uzależnienia

Całe życie pracoholika skupione jest wokół pracy. W ciągu dobry czas podzielony jest na pracę – jedzenie – spanie i znowu pracę. Życie dostosowane jest do godzin pracy. Nie ma czasu na nic innego. Każda chwila jest poświęcona myśleniu o pracy, która działa, jak narkotyk, a jednocześnie wykonywana jest coraz gorzej. Stan wyczerpania organizmu jest powodem wielu chorób i zaburzeń somatycznych. Wyniszczenie psychiczne i fizyczne osiągają wartości graniczne, aż może nastąpić śmierć.

Charakterystyczne dla pracoholika są dwa aspekty tego zjawiska:

- pierwszy, behawioralny- przejawia się w podejmowaniu coraz większej liczby obowiązków,

- drugi, poznawczy- polegający na nieustannym rozmyślaniu o pracy, o zaległych obowiązkach.10

Jak wynika z wielu badań, pracoholizm jest uwarunkowany wieloma różnymi czynnikami, wśród których dominującym jest osobowość. Pracoholizmowi ulega szczególnie pewien typ osobowości neurotycznej charakteryzujący się niską samooceną, brakiem samoakceptacji i wysokim poziomem lęku. Osoby o takich cechach poszukują w sukcesie potwierdzenia własnej wartości. Pracoholicy czują się niepewnie, unikają nowych, nieznanych sytuacji, zamykają się w utrwalonych schematach zachowań, które często powtarzają mimo, że nie prowadzą one do celu. Przyczyną takich zachowań mogą być wszelkie urazy psychiczne, niekoniecznie związane z pracą zawodową. Ucieczka „w pracę” jest mechanizmem obronnym osobowości, z czasem sama w sobie staje się neurotycznym zaburzeniem o charakterystycznych symptomach, poczuciu, że nie jest się doskonałym pracownikiem, zależnością od innych.11

Drugim źródłem postaw pracoholicznych jest ucieczka przed samotnością, poczuciem małej wartości, niepokojem i depresją. Syndrom stresu społecznego staje się impulsem do odbudowywania swojego wizerunku poprzez uzasadnianie sobie i innym, że to nadmiar pracy jest przyczyną braku podświadomie upragnionych związków interpersonalnych. Praca jest sposobem na osamotnienie. Brak równowagi emocjonalnej powoduje dążenie do perfekcji, które absorbuje myśli i w pierwszej fazie pracoholizmu przynosi poczucie satysfakcji z często urojonych dokonań. Pracoholizm staje się uzależnieniem o mechanizmie zbliżonym do nikotynizmu, alkoholizmu, narkomanii. Neurotyk ma problemy z dawaniem i przyjmowaniem uczuć, odrzuca innych, zasłaniając się pracą. Praca staje się podświadomym usprawiedliwieniem i formą redukcji napięcia nerwowego wynikającego z różnych sytuacji stresogennych.12

Zdaniem C. Maslach do przyczyn występowania pracoholizmu zaliczyć można również oddziaływanie rodziny w procesie wychowywania lub wynik zinternalizowania cenionych w danej kulturze wartości związanych z współzawodnictwem.

Na związek pracoholizmu z doświadczeniami z dzieciństwa zwraca uwagę także B. Killinger, eksponując następujące prawidłowości w rodzinie pracoholika:

- warunkowa miłość rodziców za spełnianie oczekiwanych oczekiwań

- brak okazywania uczuć, mówienia o problemach i bezpośredniej komunikacji w rodzinie.

Innym istotnym źródłem uzależnienia od pracy może być także, według tej autorki, naśladownictwo rodziców pracoholików, modelujących późniejszy sposób funkcjonowania dziecka. Przyczyn pracoholizmu upatruje ona także w reakcjach osoby na jej sytuację teraźniejszą, związaną między innymi z niestabilnym poczuciem własnej wartości, które odnajdywane jest w pozytywnych ocenach innych osób oraz traktowaniem pracy jako sposobu ucieczki od długotrwałego stresu, z którym osoba nie potrafi sobie poradzić.13

W literaturze poświęconej pracoholizmowi występują różne podziały typów pracoholizmu zależnie od przyczyn i obrazu tego zaburzenia. Robinson dzieli pracoholików na pięć typów:

I. pracoholicy niestrudzeni

Praca wykonywana jest „pod przymusem wewnętrznym”, prawie bez przerwy. Pracoholik robi wiele rzeczy jednocześnie, stara się dotrzymywać terminów i jednocześnie wykonywać zadania perfekcyjnie i unikać porażek. Zachowanie ukierunkowane na cel jest powtarzane mimo porażek. Cele działania są zbyt trudne do osiągnięcia.

II. „pracoholicy bulimiczni”

Praca wykonywana jest z przerwami. Pracoholik czeka z realizacją zadań „do ostatniej chwili”, a następnie rzuca się w wir pracy, określonym przez autorkę klasyfikacji jako „fluktuacja między… szałem a bezczynnością”

III. pracoholicy z deficytem uwagi

Pracoholik nieustannie myśli o pracy. Jednak jego działania charakteryzują się brakiem wytrwałości, szybkim nudzeniem się i poszukiwaniem nowej stymulacji. Dominującym objawem są zaburzenia koncentracji uwagi, a ponadto styl życia „na krawędzi chaosu”, skłonność do ryzyka i wykonywania kilku prac równocześnie

IV. Pracoholicy „rozkoszujący się”

Ludzie uzależnieni od pracy wykonują swoje zadania powolnie i rozważnie, stawiając przed sobą wysokie standardy perfekcji. Są wyjątkowo drobiazgowi i mają trudności z zakończeniem rozpoczętych prac, wydłużając je w nieskończoności. Stąd niska wydajność przy pozorach niezwykłej staranności wykonania.

V. „pracoholicy troskliwi”

Poza cechami charakterystycznymi dla pracoholizmu „pracoholicy troskliwi” wykazują nadmierną skłonność do działań na rzecz innych osób. Świadczenie pomocy innym stanowi wytłumaczenie dla ciągłego wykonywania pracy i jednocześnie wzmacnia poczucie wartości pracoholika. Z jednej strony motywacja do unikania porażki powoduje stawianie sobie niskich standardów, z drugiej strony poczucie powinności skłania pracoholika do przyjmowania wysokich standardów wykonania i uporczywości działania.14

Pracoholizm jest zjawiskiem zdecydowanie szkodliwym. Poza uszkodzeniem psychiki samego pracoholika wpływa negatywnie na innych pracowników. Wywołuje nerwową atmosferę, stwarza wrażenie stałego pośpiechu i niepokoju.

Objawy pracoholizmu nie pojawiają się nagle. Narastają stopniowo i często niezauważalnie dla pracownika, aż w pewnym momencie zauważa on sam i otoczenie, że zbyt wiele czasu poświęca pracy. Z uwagi na to warto co pewien czas sprawdzić, czy poziom zaangażowania nie przekroczył linii granicznej, za którą jest już uzależnienie od pracy.15

Bibliografia:

1. Killinger B.:Pracoholicy szkoła przetrwania, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007

2. Karney J.:Psychopedagogika pracy, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2007

3. Golińska L.:Pracoholizm- uzależnienie czy pasja, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008

  1. Karney J.:Psychopedagogika pracy, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2007 s.397↩

  2. Op.cit.↩

  3. Op.cit.↩

  4. Op.cit.↩

  5. Killinger B.:Pracoholicy szkoła przetrwania, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007 s.28↩

  6. Karney J.:Psychopedagogika pracy, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2007 s.398↩

  7. Golińska L.:Pracoholizm- uzależnienie czy pasja, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008 s.21↩

  8. Op.cit.↩

  9. Op.cit.↩

  10. Op.cit.↩

  11. Karney J.:Psychopedagogika pracy, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2007 s.400↩

  12. Op.cit.↩

  13. Killinger B.:Pracoholicy szkoła przetrwania, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007↩

  14. Karney J.:Psychopedagogika pracy, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2007 s.403-404↩

  15. Op.cit.↩


Wyszukiwarka