WITAMINY

• Są związkami organicznymi nieodzownymi do prawidłowego przebiegu procesów biochemicznych i funkcjonowania organizmu. Wiele z nich stanowi składniki koenzymów.

• Organizm potrzebuje niewielkich ilości witamin, nieporównywalnie małych w stosunku do zapotrzebowania na podstawowe składniki pokarmowe

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy witamin:

• Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (np. A )

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie (np. C)

• Biochemiczna rola witamin czy interakcje pomiędzy różnymi witaminami a innymi składnikami diety nie są w pełni poznane i nie do końca wyjaśnione.

• Wiadomo, że zarówno niedobór, jak i nadmiar witamin może działać szkodliwie.

• Umiarkowanie przedawkowane witaminy z grupy B lub C wydalane są w moczu, lecz nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach nie jest łatwo wydalany i może gromadzić się powodując objawy chorobowe.

Witaminy

• Regulują przemianę materii przez system enzymatyczny

• Przyjmujemy je z pokarmem

• Nie są substytutami żywności, nie mogą zastąpić pokarmu

• Decydują o sprawnym funkcjonowaniu organizmu

• Niedobór jednej witaminy z wielu może stanowić niebezpieczeństwo dla całego organizmu

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

• Witamina A

• Witamina D

• Witamina E

• Witamina K

Witamina A – akseroftol – retinol

Witamina A, rozpuszczalna w tłuszczach została odkryta i rozszyfrowana chemicznie w 1931 a od 1947 witaminę A wytwarza się przemysłowo. Aktywność witaminy A wykazuje szereg związków strukturalnie spokrewnionych. W organizmie zwierzęcym jest to retinol oraz jego pochodne (np. retinal, 3-dehydroretinol). W roślinach i grzybach witamina A występuje tylko jako prowitamina i jej głównym związkiem jest Beta karoten, ponadto występują związki określane jako Karotenoidy.

Działanie:

• Przekształca się w retinen, niezbędny składnik barwników siatkówki, warunkujący normalne widzenie; istotna dla prawidłowego wzrostu i funkcjonowania tkanki nabłonkowej; zapewnia normalny wzrost kości i zębów poprzez regulację komórek tkanki kostnej

• Jedna z najwcześniej odkrytych witamin

• Jest metabolizowana do kwasu retinowego

• Wpływa na syntezę białek, tłuszczów, hormonów (zwłaszcza tarczycy)

• Chroni wątrobę, aktywuje jej układ enzymatyczny

• Utrzymuje odporność immunologiczną

• Wpływa na metabolizm węglowodanów i hormonów sterydowych

• Średnie zapotrzebowanie wynosi ok. 1 mg/dobę

• Jest stosowana jako dodatek do żywności do margaryn

Skutki niedoboru witaminy A

- suche, łamliwe włosy,
- kruche, wolno rosnące paznokcie,
- kurza ślepota,
- zahamowanie wzrostu,
- infekcje i stany zapalne dziąseł oraz innych narządów,
- suchość i szorstkość skóry,
- oziębłość, bezpłodność,
- łuszczyca

- trądzik pospolity

- łysienie plackowate

- zmniejszone wydzielanie HCl żołądka

- skłonność do biegunek

Źródła witaminy A

Masło	Jaja	Mleko
Wątroba	Nerki	Ser
Tłuste mięso	Tran	Jako prowitamina: marchew, pomidory

Uwagi witamina A

• Może być wytwarzana z prowitamin – karotenów (żółtych lub czerwonych barwników)

• Czasami nazywana jest witaminą antyinfekcyjną ponieważ pomaga w utrzymaniu prawidłowego stanu nabłonka

• Magazynowana w nerkach i wątrobie

• Nie ulega zniszczeniu podczas gotowania

• Kontakt z miedzią i żelazem powoduje jej zniszczenie

Co wpływa na pogorszenie wchłaniania:  światło, wysoka temperatura, powietrze, siarczan żelaza, dikumarol, środki przeczyszczające, sterydy, PCB (polichlorowane difenyle), benzoesan sodu, azotyny, dysfunkcje żółci i trzustki, niedobory witaminy D, kofeina, nikotyna, alkohol

Witamina D – cholekalcyferol, kalcyferol

Działanie:

• Wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach;

• Nieodzowna dla zapewnienia normalnego wzrostu i utrzymania prawidłowej struktury kości

• Reguluje przemiany wapniowo-fosforowe

• Reguluje uwalnianie wapnia z kości

• Reguluje reabsorpcję wapnia w nerkach

• Witamina D obejmuje witaminę D1 (kalcyferol), D2 (ergokalcyferol) oraz D3 (cholekalcyferol). Wtamina D1 znajduje się w tranie, D2 jest wytwarzana w roślinach wystawionych na działanie promieni ultrafioletowych, natomiast witamina D3 powstaje w skórze ludzi i zwierząt i jako jedną z niewielu witamin organizm może wyprodukować sam pod wpływem promieni słonecznych, które przemieniają zawarty w skórze człowieka 7-dehydrocholesterol (tzw. prowitamina D3) przemienia się w cholekalcyferol.

Cholekalcyferol skutki niedoboru

• Deformacje kości

• Krzywica u dzieci

• Osteomalacja (rozmiękanie kości) u dorosłych

• Hipokalcemia

• Niedobór spowodowany jest zaburzeniami w krążeniu jelitowo-wątrobowym (które powodują nadmierne wydalanie tej witaminy z kałem), upośledzeniem wchłaniania z przewodu pokarmowego oraz nieprawidłowościami w metabolizmie tej witaminy

• - u niemowląt - krzywica dziecięca (rachitis infantilis),
  - u dzieci starszych i młodzieży - krzywica późna (rachitis tarda),
  - u starszych: zaburzenia struktury kości - osteomalacja i zrzeszotnienie kości,
  - krótkowzroczność,
  - stany poirytowania, dolegliwości nerwicowe, bezsenność, pesymizm

Cholekalcyferol źródła

Wątroba	Tran	Żółtka jaj
Pełne mleko	Masło	Margaryna

Dobowe zapotrzebowanie Cholekalcyferol

• Zaleca się spożywanie 10 µg (400 j.m.) witaminy D na dobę u dzieci powyżej 4 r.ż. i dorosłych (przy diecie zawierającej 2000 kcal). Inna teoria naukowa zaleca spożywanie na dobę 5 µg w wieku do 51 roku życia, 10 µg w wieku 51-70 i 15 µg powyżej 71 roku życia

Witamina E tokoferol

• Istnieje co najmniej osiem postaci witaminy E zwanych tokoferolami, które są rozpuszczalne w tłuszczach. Poszczególne tokoferole (α, β, γ) różnią się między sobą jedynie liczbą i umiejscowieniem grup metylowych przy pierścieniu benzenowym.

• Witamina E związana jest z przemianą azotową i oddychaniem. Witamina E bierze udział w przemianie materii, jako związek antyoksydacyjny i zwiększający podaż tlenu, zapobiega utlenianiu witaminy A , nienasyconych kwasów tłuszczowych i innych lipidów, uniemożliwiając tym samy tworzeniu się toksycznych produktów i zapobiega rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych. Witamina E obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi. Aktywując układy enzymatyczne oddychania tkankowego, uczestniczy w procesach odtruwania, chroni komórki przed stłuszczeniem, podtrzymuje czynność tkanki mięśniowej, ułatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty.

• Witamina E pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych, zmniejszając ryzyko rozwoju schorzeń naczyń krwionośnych. Witamina E jest niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy. Dlatego niedobór witaminy E może prowadzić do bezpłodności. Wykorzystywana jest też do leczenia męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych, miażdżycy oraz chorobach serca. Witamina E współdziała z witaminami A, C i karotenoidami, zmniejszając ryzyko rozwoju chorób nowotworowych.

Działanie

• Hamuje utlenianie nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy A (które pomagają w tworzeniu błon plazmatycznych), współdziałając z witaminą C i glutationem

• Jej rola biochemiczna nie jest dokładnie znana

• Naturalny przeciwutleniacz („wymiatacz” wolnych rodników)

• Przyczynia się do detoksykacji rodników, powstających m.in. w przemianach metabolicznych.

Znaczenie dla organizmu:

• Wpływa na płodność

• Bierze udział w utlenianiu biologicznym

• Chroni przed poronieniem

• Wpływa na działanie tkanki mięśniowej

• Zapobiega tworzeniu się polipów w jelicie grubym

Źródła

Tłuszcze pochodzące z ziarna zbóż i nasion innych roślin	Tłuszcze pochodzące z wątroby, jaj i ryb	Jarzyny
Pieczywo razowe	Sałata	Mleko

Zapotrzebowanie wynosi ok. 10 mg/dobę

Skutki niedoboru tokoferolu

• Bardzo szybko dochodzi do niedoborów

• Wzrost katabolizmu nienasyconych kwasów tłuszczowych

• Dochodzi do zaburzeń funkcjonowania błon komórkowych i innych struktur błoniastych

• Zaburzenia wzrostu

• Zaburzenia płodności

• Przyspieszony rozpad czerwonych krwinek (łagodna postać anemii hemolitycznej u wcześniaków)

• U niemowląt zwiększa się wrażliwość na toksyczne działanie tlenu

• Zahamowany zostaje wzrost naczyń krwionośnych w oku co prowadzi do ślepoty

Tokoferol uwagi

• Odporny na działanie czynników zewnętrznych

• Kontakt z żelazem i miedzią powoduje jego zniszczenie

• Stosowany jako dodatek do żywności: margaryna, odżywki dla dzieci, żywność dietetyczna

Witamina K filochinon, menadion

• Mianem witaminy K określamy grupę związków nierozpuszczalnych w wodzie, ale rozpuszczalnych w tłuszczach. Do grupy tej należą: witamina K1 (filochinon), witamina K2 (menachinon), witamina K3 (menadion),

• Witaminę K1 pozyskuje się z pożywienia, K2 jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie. Witamina K jest koenzymem syntezy protombiny w wątrobie czyli białka osocza krwi, które bierze udział w procesie krzepnięcia krwi.

• Witamina K uszczelnia sródbłonki naczyń krwionośnych, zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszającym nadmierne, obfite krwawienia miesiączkowe. Uczestniczy w formowaniu tkanki kostnej, wpływa na przemiany metaboliczne kwasów nukleinowych. Witamina K posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybiczne, wykazuje również działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Działanie

• Odpowiada za karboksylację białek układu krzepnięcia (czynników krzepnięcia) syntetyzowanych w wątrobie

• Warunkuje oddychanie wewnątrzkomórkowe

• Warunkuje transport jonów

• Jej obecność jest wymagana przy syntezie białek kości

• Ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Skutki niedoboru witaminy K

• Na niedobory narażone są głównie osoby starsze, ze względu na problemy w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego oraz noworodki, gdyż w jelitach nie jest obecna mikroflora syntetyzująca tę witaminę (przyczyna choroby krwotocznej noworodków)

• Wydłużenie czasu krzepnięcia krwi

Źródła witaminy K

Jarzyny	Kapusta	Kalafior
Wątroba	Olej sojowy	Wytwarzana przez bakterie jelitowe podczas procesów gnilnych

Witamina K – uwagi

• Flora bakteryjna może zostać zniszczona przez antybiotyki, dlatego też dodatkowa podaż konieczna jest w stanach pooperacyjnych