VIII WYCHOWANIE STANOWE. MYŚL PEDAGOGICZNA W OKRESIE ŚREDNIOWIECZA.

Ukształtowanie się dwóch potęg – kościelnej i państwowej

Karol wielki dał przykład, który naśladowali inni władcy świeccy – wspierali działalność Kościoła, widząc w niej podporę swoich rządów.

Kościół wprowadził bowiem uniwersalizm myśli i wiary, zwalczał partykularyzmy, narzucał własną organizację, uzasadniał istnienie władzy świeckiej.

Stany (grupy) społeczne

W ramach średniowiecznego społeczeństwa ukształtowały się odrębne stany:

- duchowieństwo

- rycerstwo

- mieszczaństwo

- chłopi

Duchowieństwo posiadało własne prawa, strukturę z papieżem na czele. Rycerstwo posiadali ziemie i przywileje. Mieszczaństwo własne prawa i organizacje. Wszystkie stany wytworzyły własne, odrębne wzorce społeczno – kulturowe, także wychowawcze i kształceniowe.

Wychowanie stanowe - Duchowieństwo

Duchowieństwo kształcono i wychowywano w szkołach kościelnych, potem w uniwersytetach. Obowiązywało 7 nauk wyzwolonych. Stan duchowny łączył pozostałe stany bo nie miał charakteru zamkniętego (do pozostałych stanów wchodziło się poprzez urodzenie). Należeli do niego nie tylko synowie (i córki) rycerzy, ale także mieszczan, a nawet chłopów, dochodząc czasem do wysokich godności. Oprócz kształcenia szkolnego, z którego korzystało przede wszystkim duchowieństwo, istniało również wychowanie i kształcenie właściwe pozostałym stanom.

Wychowanie stanowe – rycerstwo

Wzór kultury rycerskiej wykształcił się we Francji. Ideologia rycerska miała charakter ponadnarodowy uniwersalny. Było się przede wszystkim rycerzem chrześcijańskim, w mniejszym stopniu polskim czy niemieckim.

Rycerz kształcił się nie w szkołach ale praktycznie – na dworze seniora i na polu walki. Jako swe najważniejsze cele widział obronę chrześcijaństwa, walkę o Ziemię Świętą, obronę Kościoła, wierność władcy i kodeksowi honorowemu oraz pomoc uciśnionym.

Zamiast 7 nauk wyzwolonych, które studiowali duchowni rycerstwo posiadało 7 własnych dyscyplin:

- jadę konną

- pływanie

- strzelanie z łuku

- szermierka

- łowy

- grę w szachy

-poezje

W tych dyscyplinach kształcono młodzież rycerską w trakcie trzech okresów wychowania:

- od 7 roku życia paź (nauka jazdy konnej, fechtunku, religii, obyczajów)

- ok. 14 roku życia giermek (towarzyszący swemu panu na wojnie, biorący udział w turniejach)

- po 20 roku życia pasowany na rycerza

Pasowanie na rycerza miało znaczenie religijne i społeczne – rycerz składał przysięgę, że będzie zawsze mówił prawdę, bronił chrześcijaństwa, słabszych, kobiet, dzieci. Ponadto pasowanie na rycerza czyniło go dojrzałym do aktów prawnych. Jedynie pasowany na rycerza mógł wchodzić w posiadanie dóbr, dlatego sieroty często pasowano wcześniej. Ideałem rycerza, zawartym w licznych eposach rycerskich było: „Bogu – duszę, życie – królowi, serce- damom, sobie sławę ziemską” (Pieśń o Rolandzie).

Wychowanie stanowe – mieszczańskie

Pozycja społeczna mieszczanina zależała nie tyle od urodzenia, co do pracy i posiadanych dóbr. Mieszczanin zazwyczaj uczył się jakiegoś zawodu. Miało to miejsce w cechach rzemyślniczych, gildiach kupieckich i różnych bractwach miejskich, gdzie uczono zawodu i wpajano cnoty charakterystyczne dla stanu mieszczańskiego: porządek, oszczędność, pilność, skromność i usłużność.

Bogaci mieszczanie, zrzeszeni w gildiach, chcieli dla swoich synów nauki szkolnej, ale w mniejszym wymiarze oraz nauki umiejętności praktycznych. Nauka szkolna miała miejsce w szkołach miejskich przeważnie prowadzonych przez instytucje kościelne.

Rzemieślnicy, zrzeszeni w cechach, którzy stanowili większość ludności miejskiej, kształcili się tylko praktycznie. Kariera zawodowa w rzemiośle dzieliła się na 3 podstawowe stopnie:

- uczeń

- czeladnik

- mistrz

Zakończeniem kształcenia rzemieślniczego było uzyskanie stopnia mistrza, czyli uzyskanie prawa samodzielnego wykonywania rzemiosła i członkowstwa cechu. Obowiązkiem cechów i gildii była obrona miasta przed nieprzyjacielem.

Wychowanie stanowe – chłopi

Niewiele nie wiemy na temat wychowania chłopskiego w tym okresie (brak źródeł pisanych na ten temat)). Ogólnie można powiedzieć, ze wychowanie chłopskie było rodzinne, tradycyjne i religijne. W wychowaniu podstawową rolę odgrywało nauczanie Kościoła, jego liturgia i ikonografia. Religijność chłopska łączyła się z zabobonami i gusłami. Drugim, obok Kościoła, czynnikiem wychowawczym był dwór feudalny.

Teorie pedagogiczne w średniowieczu

Nauczyciele średniowieczni nie byli teoretykami, a kanon wychowania chrześcijańskiego przez nich prowadzonego był zbyt słabo uformowany, aby mogli rozważać jego założenia. Czerpano całą wiedzę pedagogiczną z pism św. Augustyna, innych Ojców Kościoła oraz z praz autorów pogańskich.

Wincenty z Beauvais (ok. 1194 – 1264)

Najbardziej charakterystycznym przykładem średniowiecznej teorii pedagogicznej jest napisany w pierwszej połowie XIII wieku traktat De eruditione filio rum nobilium (O kształceniu synów szlacheckich) dominikanina związanego z dworem króla francuskiego – Wincentego z Beauvais

Podstawowe przesłanki z dzieła Wincentego z Beauvais

Oparcie się na traktatach Ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, św. Ambrożego i św. Hieronima oraz autorów pogańskich. Według Wincentego, chłopców ze szlacheckich rodzin należy przygotowywać zarówno duchowo, jak i intelektualnie, natomiast dziewczęta powinny być przede wszystkim strzeżone od złego.

Ideał wychowawczy syna szlacheckiego wg Wincentego

Pokorny, posłuszny, cierpliwy, pracowity, pobożny. Jest to przeniesienie klasztornego ideału wychowawczego do rzeczywistości świeckiej. W rezultacie tego przeniesienia pomija Wincenty wychowanie dworskie i wychowanie fizyczne - tak ważne w przygotowaniu rycerskim tamtych czasów.

Ideał wychowawczy córki szlacheckiej wg Wincentego

Pokorna, posłuszna, czysta, pracowita. Wychowanie dziewcząt ma mieć wyłącznie moralny charakter. Wpływa to z założenia, że słaba kobieta najłatwiej może ulec podszeptom szatana (podobnie jak biblijna Ewa w raju).

Dlatego należy ograniczać i kontrolować kontakt dziewcząt ze światem zewnętrznym. Tak jak w przypadku chłopców, Wincenty przenosi wzorce kształcone na świeckie wychowanie córek szlacheckich.

Inne znaczenie nauki w przypadku chłopców i dziewcząt

W przypadku chłopców to studium mądrości, a nie zdobywanie praktycznych umiejętności, które mogą stać się środkiem utrzymania.

W przypadku dziewcząt nauka ma wyraźny cel ascetyczny – dziewczęta należy uczyć czytać bowiem zajęte ta czynnością, unikać będą grzesznych myśli i cielesnych pożądań. Ponadto powinny mieć wypełniony czas modlitwą, pracą i nauka obyczajów.

Uzasadnienie surowych kar fizycznych

Wg Wincentego one służą przede wszystkim wyrabianiu pokory, cierpliwości, konieczności przezwyciężenia naturalnego lenistwa, a więc dobru nauki, której potrzeby dzieci nie rozumieją – w odróżnieniu od światłych dorosłych nauczycieli i wychowawców (duchownych). Surowe kary fizyczne są centralnym elementem procesu wychowania w średniowieczu

.