. Pojęcie zabawy w literaturze.

W rozwoju osobowości dziecka w młodszym wieku szkolnym duże znaczenie odgrywa zabawa. O walorach zabawy i jej wartościach dla rozwoju dziecka napisano już dosyć dużo w literaturze pedagogicznej i psychologicznej.

Na przestrzeni wieków różnie i w różny sposób traktowano zabawę. Jednak już Platon nakazywał uczenie dzieci przez zabawę, a starożytni Rzymianie nadawali ciasteczkom kształty liter i podając je dzieciom do zjedzenia uczyli abecadła. Tak więc zainteresowanie zabawą jako jedną z głównych form aktywności dzieci istniało od dawna i nadal istnieje.

Zabawa według R. Więckowskiego jest formą działalności podejmowanej dobrowolnie i wynikającej z bezpośrednich postaw zainteresowań dziecka. Podstawowym jej celem jest przyjemność. 10

Zabawa ma wiele cech wspólnych z nauką i pracą, ale ma też cechy swoiste. Różni ją od nauki i pracy przebieg działania i stosunek do niego. Podstawowym celem działalności zabawowej jest przeżycie i doznanie przyjemności, a nie obowiązek "wyuczenia się czegoś". Przeżycia związane z zabawą mają znaczenie dla samego dziecka. Sprawia mu przyjemność zadowolenie fakt wykonywania

czynności. Zabawa jest celem samym w sobie. Towarzyszy jej uczucie napięcia, radości i świadomości, odmienności od codziennego życia. 11 Pełni ona wiele ważnych funkcji, zaspokaja indywidualne potrzeby i zainteresowania, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, umożliwia poznanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Spośród wielu podziałów zabaw najczęściej spotykany jest podział na: zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne

rozwijają, podczas gdy cele innych form działalności wykraczają poza nie. Właściwie uczeń nie uświadamia sobie skutków zabawy. Przewiduje je natomiast nauczyciel. Uczeń zdobywa w zabawie nowe wiadomości i umiejętności, czy też je utrwala, ale jakby niepostrzeżenie, okazjonalnie, co znajduje swój wyraz w ocenie zabawy jako czynności, np. Jaka wesoła zabawa! A. Kamiński na temat zabawy pisze: "Zabawa jest jedną z głównych form wyrażania się zainteresowań dziecka i dorosłego człowieka. Jest swoistym, podświadomym ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne. Jest także zaspakajaną przez wyobraźnię kompensatą braków życia jednostki. Towarzyszy człowiekowi od kolebki do śmierci, przybierając w biegu jego życia coraz inne formy, zawsze nacechowane uciechą. Jest elementarną potrzebą życia psychofizycznego. 13 A. Kamiński zaleca, by w szkole najpierw miała miejsce zabawa dla zabawy, potem zabawa jako ćwiczenie gruntujące umiejętności szkolne

i dająca sposobność wykorzystania wiedzy dla własnych, zabawowych celów dzieci, a w końcu zabawa kształcąca osobowość człowieka.

Według W. Okonia "Zabawy i gry to działania wykonywane dla przyjemności, którą na ogół sprawiają. W atmosferze zabawy nawet te czynności, które poza zabawą mogłyby być przykre, nabierają znaczenia czynności pożądanych" .

Zabawa to nie tylko przyjemność. Jest ona ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego dzieci, a także dostarcza dzieciom określone treści

poznawcze.

Zabawa dydaktyczna, to zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania założonego w niej zadania.

Do zabaw dydaktycznych zalicza się loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, gry logiczne itp.

W polskiej literaturze pedagogicznej na temat stosowania zabaw w procesie dydaktycznym pisali: L. Jeleńska, A. Kamiński, J. Zborowski,

J. Mróżkiewicz, W. Hemmerling, G. Kapica.

Z pojęciem zabawy związane jest pojęcie gry. Nie można jednak tych pojęć używać zamiennie, bowiem nie każda zabawa jest grą, natomiast każda gra jest zabawą. "Gra dydaktyczna to odmiana zabawy, polegająca na przestrzeganiu ustalonych reguł. Przyzwyczajając do tych reguł gra spełnia, prócz kształcących, ważne funkcje wychowawcze: uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu"

Według Nowackiego istotą zabawy są " czynności dla siebie".

Cele zabawy tkwią jak gdyby w niej samej, w niej się

Cechą charakterystyczną zabaw dydaktycznych dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest współpraca zespołowa. W. Hemmerling wyróżnia następujące grupy zabaw:

- zespołowe zabawy tematyczne, tj. zabawy w role, dramatyzacje, inscenizacje, konkursy, zgaduj zgadule itp.,

zespołowe zabawy i gry dydaktyczne opracowane specjalnie w celach poznawczych. Do zabaw tych zalicza się różnego rodzaju loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, zagadki i gry stolikowe typu

Uczenie się przy pomocy zabaw, jak pisze W. Hemmerling, wyzwala

Gra i zabawa dydaktyczna jest dla dzieci rozrywką umysłową, a jej wyniki naturalną oceną wysiłków ucznia. Podczas gier i zabaw dziecko ­uczeń stara się być dobrym partnerem, a więc przestrzega reguł, prawidłowo wykonuje różne zadania, kontroluje działania własne i partnerów. Zabawy umysłowe przyczyniają się do łatwiejszego zapamiętywania nowych wiadomości do wywoływania stanów emocjonalnych rozwijania mowy i myślenia.

wykonywania zadań szkolnych i wpływa na rozwijanie twórczych postaw poznawczych dzieci. Zapobiega pogłębianiu się trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności szkolnych takich jak: mówienie, czytanie, pisanie i liczenie. Zabawy można z wielkim powodzeniem stosować również na zajęciach kompensacyjno- korekcyjnych, usprawniających

wspólnych, społecznych reguł. Gra staje się już grą społeczną, opartą na wzajemnym porozumiewaniu się lub też podejmowaniu takich prób.Zabawy ruchowe rozwijają zdolności motoryczne. Gry o charakterze zabawowym rozwijają silne emocje.

Wśród zabaw ruchowych można wyróżnić zabawy z mocowaniem, bieżne, skoczne, zabawy ze śpiewem, ilustrowane ruchem, zabawy orientacyjno­porządkowe.

Inną formą są zabawy konstrukcyjne, obejmujące budowanie różnych konstrukcji. Zabawy te dostarczają dużej satysfakcji, a także uczą umiejętności planowania działań. Dają możliwość zobaczenia efektu, co wpływa inspirująco na dalsze doskonalenie działań konstrukcyjnych. Zachodzi potrzeba coraz bardziej sprawnego manipulowania przedmiotami w celu stworzenia czegoś.

Z czasem zabawy konstrukcyjne przybierają formę czynności praktycznych, zaspokajających konkretne zainteresowania, jak np. majsterkowanie, "robótki ręczne" (szydełkowanie, haftowanie).

Dominującą formą aktywności dzieci w młodszym wieku szkolnym są zabawy i gry tematyczne. Bardzo ważną rolę spełniają zabawy dydaktyczne (poznawcze). Zabawy te służą gromadzeniu materiału poznawczego oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. Można organizować zabawy przyrodnicze, językowe, matematyczne itp.

Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również określone funkcje kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjo - poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. Podczas uczenia się przy pomocy zabaw poznawczych rozwija się spostrzegawczość i wyobraźnia, uwag, pamięć oraz procesy umysłowe takie jak: analiza, synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie.

Zabawy te rozwijają zainteresowania i uzdolnienia. Wśród zabaw tematycznych ważną rolę odgrywają inscenizacje i dramatyzacje.

Inscenizacja wprowadza do procesu dydaktycznego nowe formy wyrazu artystycznego i twórcze poszukiwania nowych sposobów ekspresji. Uczestnictwo w inscenizacji daje dziecku głębokie przeżycia artystyczne.²¹ Praca nad tekstem, twórczość plastyczna, związana z wykonaniem dekoracji, rekwizytów, opracowanie elementów muzycznych, pozwalają na wszechstronne zaangażowanie się dziecka w proces tworzenia.

Drama nawiązuje do Deweyowskiej koncepcji "Nowego Wychowania", uzależniającego dobór treści i metod nauczania do możliwości psychicznych dziecka, jego zdolności percepcyjnych oraz wrodzonej potrzeby działania. W swych założeniach bliska jest również Nowoczesnej Szkole Francuskiej Technik Freineta, propagującej swobodną twórczość dziecka.²²

Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania.

Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętność życia fikcją literacką. Aktywizuje ciało i umysł, przygotowuje do różnych ról w życiu, wspomaga uczenie.

Ważnym środkiem wiodącym do ukształtowania odpowiednich postaw wobec nauki, optymalizującym proces wychowania i nauczania wczesnoszkolnego są zabawy dydaktyczne. Przyczyniają się do minimalizowania trudności i niepowodzeń w nauce szkolnej klas początkowych.

Różnorodne zadania, ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw­ćwiczenia w mówieniu, czytaniu, pisaniu, eksperymentowaniu, obserwowaniu mogą stać się dla dziecka źródłem sukcesu .

Tym wynikiem, który dziecko pragnie osiągnąć może być np. rozwiązanie krzyżówki, rebusu, szarady, łamigłówki, zagadki ... Od momentu zrozumienia przez dziecko zadania i podjęcia przez niego realizacji, zabawa staje się środkiem aktywizującym sferę poznawczą i społeczno-emocjonalną.

Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie reguły, definicje i określenia. Dotyczy to zwłaszcza zapamiętywania trudnych i nie lubianych przez dzieci reguł gramatycznych, ortograficznych i matematycznych.

W zabawach mamy do czynienia z aktywnością percepcyjną (poznawanie świata za pomocą zmysłów), z aktywnością asymilacyjną (przyswajanie, zwłaszcza pamięciowe), a także z aktywnością eksploracyjną, tj. odkrywanie nowych elementów wiedzy (czynności odkrywcze, twórcze).

Zabawa spełni swoją funkcję, jeżeli zostanie właściwie zorganizowana. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że powinna sprawiać dzieciom przyjemność. W. Okoń podkreśla, że ... bawić się trzeba w pełnym tego słowa znaczeniu, inaczej bowiem nie będzie to zabawa, lecz tylko jakieś nudne zatrudnienie ... ²³

Coraz szersze i intensywniejsze stosowanie zabawy na naj niższych szczeblach kształcenia oznacza, że ta forma aktywności dziecka nie straciła i nie straci swego znaczenia w rozwoju dzieci, w procesie nauczania i wychowania.

. Pojęcie zabawy w literaturze.

W rozwoju osobowości dziecka w młodszym wieku szkolnym duże znaczenie odgrywa zabawa. O walorach zabawy i jej wartościach dla rozwoju dziecka napisano już dosyć dużo w literaturze pedagogicznej i psychologicznej.

Na przestrzeni wieków różnie i w różny sposób traktowano zabawę. Jednak już Platon nakazywał uczenie dzieci przez zabawę, a starożytni Rzymianie nadawali ciasteczkom kształty liter i podając je dzieciom do zjedzenia uczyli abecadła. Tak więc zainteresowanie zabawą jako jedną z głównych form aktywności dzieci istniało od dawna i nadal istnieje.

Zabawa według R. Więckowskiego jest formą działalności podejmowanej dobrowolnie i wynikającej z bezpośrednich postaw zainteresowań dziecka. Podstawowym jej celem jest przyjemność. 10

Zabawa ma wiele cech wspólnych z nauką i pracą, ale ma też cechy swoiste. Różni ją od nauki i pracy przebieg działania i stosunek do niego. Podstawowym celem działalności zabawowej jest przeżycie i doznanie przyjemności, a nie obowiązek "wyuczenia się czegoś". Przeżycia związane z zabawą mają znaczenie dla samego dziecka. Sprawia mu przyjemność zadowolenie fakt wykonywania

czynności. Zabawa jest celem samym w sobie. Towarzyszy jej uczucie napięcia, radości i świadomości, odmienności od codziennego życia. 11 Pełni ona wiele ważnych funkcji, zaspokaja indywidualne potrzeby i zainteresowania, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, umożliwia poznanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Spośród wielu podziałów zabaw najczęściej spotykany jest podział na: zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne

rozwijają, podczas gdy cele innych form działalności wykraczają poza nie. Właściwie uczeń nie uświadamia sobie skutków zabawy. Przewiduje je natomiast nauczyciel. Uczeń zdobywa w zabawie nowe wiadomości i umiejętności, czy też je utrwala, ale jakby niepostrzeżenie, okazjonalnie, co znajduje swój wyraz w ocenie zabawy jako czynności, np. Jaka wesoła zabawa! A. Kamiński na temat zabawy pisze: "Zabawa jest jedną z głównych form wyrażania się zainteresowań dziecka i dorosłego człowieka. Jest swoistym, podświadomym ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne. Jest także zaspakajaną przez wyobraźnię kompensatą braków życia jednostki. Towarzyszy człowiekowi od kolebki do śmierci, przybierając w biegu jego życia coraz inne formy, zawsze nacechowane uciechą. Jest elementarną potrzebą życia psychofizycznego. 13 A. Kamiński zaleca, by w szkole najpierw miała miejsce zabawa dla zabawy, potem zabawa jako ćwiczenie gruntujące umiejętności szkolne

i dająca sposobność wykorzystania wiedzy dla własnych, zabawowych celów dzieci, a w końcu zabawa kształcąca osobowość człowieka.

Według W. Okonia "Zabawy i gry to działania wykonywane dla przyjemności, którą na ogół sprawiają. W atmosferze zabawy nawet te czynności, które poza zabawą mogłyby być przykre, nabierają znaczenia czynności pożądanych" .

Zabawa to nie tylko przyjemność. Jest ona ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego dzieci, a także dostarcza dzieciom określone treści

poznawcze.

Zabawa dydaktyczna, to zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania założonego w niej zadania.

Do zabaw dydaktycznych zalicza się loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, gry logiczne itp.

W polskiej literaturze pedagogicznej na temat stosowania zabaw w procesie dydaktycznym pisali: L. Jeleńska, A. Kamiński, J. Zborowski,

J. Mróżkiewicz, W. Hemmerling, G. Kapica.

Z pojęciem zabawy związane jest pojęcie gry. Nie można jednak tych pojęć używać zamiennie, bowiem nie każda zabawa jest grą, natomiast każda gra jest zabawą. "Gra dydaktyczna to odmiana zabawy, polegająca na przestrzeganiu ustalonych reguł. Przyzwyczajając do tych reguł gra spełnia, prócz kształcących, ważne funkcje wychowawcze: uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu"

Według Nowackiego istotą zabawy są " czynności dla siebie".

Cele zabawy tkwią jak gdyby w niej samej, w niej się

Cechą charakterystyczną zabaw dydaktycznych dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest współpraca zespołowa. W. Hemmerling wyróżnia następujące grupy zabaw:

- zespołowe zabawy tematyczne, tj. zabawy w role, dramatyzacje, inscenizacje, konkursy, zgaduj zgadule itp.,

zespołowe zabawy i gry dydaktyczne opracowane specjalnie w celach poznawczych. Do zabaw tych zalicza się różnego rodzaju loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, zagadki i gry stolikowe typu

Uczenie się przy pomocy zabaw, jak pisze W. Hemmerling, wyzwala

Gra i zabawa dydaktyczna jest dla dzieci rozrywką umysłową, a jej wyniki naturalną oceną wysiłków ucznia. Podczas gier i zabaw dziecko ­uczeń stara się być dobrym partnerem, a więc przestrzega reguł, prawidłowo wykonuje różne zadania, kontroluje działania własne i partnerów. Zabawy umysłowe przyczyniają się do łatwiejszego zapamiętywania nowych wiadomości do wywoływania stanów emocjonalnych rozwijania mowy i myślenia.

wykonywania zadań szkolnych i wpływa na rozwijanie twórczych postaw poznawczych dzieci. Zapobiega pogłębianiu się trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności szkolnych takich jak: mówienie, czytanie, pisanie i liczenie. Zabawy można z wielkim powodzeniem stosować również na zajęciach kompensacyjno- korekcyjnych, usprawniających

wspólnych, społecznych reguł. Gra staje się już grą społeczną, opartą na wzajemnym porozumiewaniu się lub też podejmowaniu takich prób.Zabawy ruchowe rozwijają zdolności motoryczne. Gry o charakterze zabawowym rozwijają silne emocje.

Wśród zabaw ruchowych można wyróżnić zabawy z mocowaniem, bieżne, skoczne, zabawy ze śpiewem, ilustrowane ruchem, zabawy orientacyjno­porządkowe.

Inną formą są zabawy konstrukcyjne, obejmujące budowanie różnych konstrukcji. Zabawy te dostarczają dużej satysfakcji, a także uczą umiejętności planowania działań. Dają możliwość zobaczenia efektu, co wpływa inspirująco na dalsze doskonalenie działań konstrukcyjnych. Zachodzi potrzeba coraz bardziej sprawnego manipulowania przedmiotami w celu stworzenia czegoś.

Z czasem zabawy konstrukcyjne przybierają formę czynności praktycznych, zaspokajających konkretne zainteresowania, jak np. majsterkowanie, "robótki ręczne" (szydełkowanie, haftowanie).

Dominującą formą aktywności dzieci w młodszym wieku szkolnym są zabawy i gry tematyczne. Bardzo ważną rolę spełniają zabawy dydaktyczne (poznawcze). Zabawy te służą gromadzeniu materiału poznawczego oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. Można organizować zabawy przyrodnicze, językowe, matematyczne itp.

Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również określone funkcje kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjo - poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. Podczas uczenia się przy pomocy zabaw poznawczych rozwija się spostrzegawczość i wyobraźnia, uwag, pamięć oraz procesy umysłowe takie jak: analiza, synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie.

Zabawy te rozwijają zainteresowania i uzdolnienia. Wśród zabaw tematycznych ważną rolę odgrywają inscenizacje i dramatyzacje.

Inscenizacja wprowadza do procesu dydaktycznego nowe formy wyrazu artystycznego i twórcze poszukiwania nowych sposobów ekspresji. Uczestnictwo w inscenizacji daje dziecku głębokie przeżycia artystyczne.²¹ Praca nad tekstem, twórczość plastyczna, związana z wykonaniem dekoracji, rekwizytów, opracowanie elementów muzycznych, pozwalają na wszechstronne zaangażowanie się dziecka w proces tworzenia.

Drama nawiązuje do Deweyowskiej koncepcji "Nowego Wychowania", uzależniającego dobór treści i metod nauczania do możliwości psychicznych dziecka, jego zdolności percepcyjnych oraz wrodzonej potrzeby działania. W swych założeniach bliska jest również Nowoczesnej Szkole Francuskiej Technik Freineta, propagującej swobodną twórczość dziecka.²²

Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania.

Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętność życia fikcją literacką. Aktywizuje ciało i umysł, przygotowuje do różnych ról w życiu, wspomaga uczenie.

Ważnym środkiem wiodącym do ukształtowania odpowiednich postaw wobec nauki, optymalizującym proces wychowania i nauczania wczesnoszkolnego są zabawy dydaktyczne. Przyczyniają się do minimalizowania trudności i niepowodzeń w nauce szkolnej klas początkowych.

Różnorodne zadania, ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw­ćwiczenia w mówieniu, czytaniu, pisaniu, eksperymentowaniu, obserwowaniu mogą stać się dla dziecka źródłem sukcesu .

Tym wynikiem, który dziecko pragnie osiągnąć może być np. rozwiązanie krzyżówki, rebusu, szarady, łamigłówki, zagadki ... Od momentu zrozumienia przez dziecko zadania i podjęcia przez niego realizacji, zabawa staje się środkiem aktywizującym sferę poznawczą i społeczno-emocjonalną.

Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie reguły, definicje i określenia. Dotyczy to zwłaszcza zapamiętywania trudnych i nie lubianych przez dzieci reguł gramatycznych, ortograficznych i matematycznych.

W zabawach mamy do czynienia z aktywnością percepcyjną (poznawanie świata za pomocą zmysłów), z aktywnością asymilacyjną (przyswajanie, zwłaszcza pamięciowe), a także z aktywnością eksploracyjną, tj. odkrywanie nowych elementów wiedzy (czynności odkrywcze, twórcze).

Zabawa spełni swoją funkcję, jeżeli zostanie właściwie zorganizowana. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że powinna sprawiać dzieciom przyjemność. W. Okoń podkreśla, że ... bawić się trzeba w pełnym tego słowa znaczeniu, inaczej bowiem nie będzie to zabawa, lecz tylko jakieś nudne zatrudnienie ... ²³

Coraz szersze i intensywniejsze stosowanie zabawy na naj niższych szczeblach kształcenia oznacza, że ta forma aktywności dziecka nie straciła i nie straci swego znaczenia w rozwoju dzieci, w procesie nauczania i wychowania.

. Pojęcie zabawy w literaturze.

W rozwoju osobowości dziecka w młodszym wieku szkolnym duże znaczenie odgrywa zabawa. O walorach zabawy i jej wartościach dla rozwoju dziecka napisano już dosyć dużo w literaturze pedagogicznej i psychologicznej.

Na przestrzeni wieków różnie i w różny sposób traktowano zabawę. Jednak już Platon nakazywał uczenie dzieci przez zabawę, a starożytni Rzymianie nadawali ciasteczkom kształty liter i podając je dzieciom do zjedzenia uczyli abecadła. Tak więc zainteresowanie zabawą jako jedną z głównych form aktywności dzieci istniało od dawna i nadal istnieje.

Zabawa według R. Więckowskiego jest formą działalności podejmowanej dobrowolnie i wynikającej z bezpośrednich postaw zainteresowań dziecka. Podstawowym jej celem jest przyjemność. 10

Zabawa ma wiele cech wspólnych z nauką i pracą, ale ma też cechy swoiste. Różni ją od nauki i pracy przebieg działania i stosunek do niego. Podstawowym celem działalności zabawowej jest przeżycie i doznanie przyjemności, a nie obowiązek "wyuczenia się czegoś". Przeżycia związane z zabawą mają znaczenie dla samego dziecka. Sprawia mu przyjemność zadowolenie fakt wykonywania

czynności. Zabawa jest celem samym w sobie. Towarzyszy jej uczucie napięcia, radości i świadomości, odmienności od codziennego życia. 11 Pełni ona wiele ważnych funkcji, zaspokaja indywidualne potrzeby i zainteresowania, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, umożliwia poznanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Spośród wielu podziałów zabaw najczęściej spotykany jest podział na: zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne

rozwijają, podczas gdy cele innych form działalności wykraczają poza nie. Właściwie uczeń nie uświadamia sobie skutków zabawy. Przewiduje je natomiast nauczyciel. Uczeń zdobywa w zabawie nowe wiadomości i umiejętności, czy też je utrwala, ale jakby niepostrzeżenie, okazjonalnie, co znajduje swój wyraz w ocenie zabawy jako czynności, np. Jaka wesoła zabawa! A. Kamiński na temat zabawy pisze: "Zabawa jest jedną z głównych form wyrażania się zainteresowań dziecka i dorosłego człowieka. Jest swoistym, podświadomym ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne. Jest także zaspakajaną przez wyobraźnię kompensatą braków życia jednostki. Towarzyszy człowiekowi od kolebki do śmierci, przybierając w biegu jego życia coraz inne formy, zawsze nacechowane uciechą. Jest elementarną potrzebą życia psychofizycznego. 13 A. Kamiński zaleca, by w szkole najpierw miała miejsce zabawa dla zabawy, potem zabawa jako ćwiczenie gruntujące umiejętności szkolne

i dająca sposobność wykorzystania wiedzy dla własnych, zabawowych celów dzieci, a w końcu zabawa kształcąca osobowość człowieka.

Według W. Okonia "Zabawy i gry to działania wykonywane dla przyjemności, którą na ogół sprawiają. W atmosferze zabawy nawet te czynności, które poza zabawą mogłyby być przykre, nabierają znaczenia czynności pożądanych" .

Zabawa to nie tylko przyjemność. Jest ona ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego dzieci, a także dostarcza dzieciom określone treści

poznawcze.

Zabawa dydaktyczna, to zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania założonego w niej zadania.

Do zabaw dydaktycznych zalicza się loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, gry logiczne itp.

W polskiej literaturze pedagogicznej na temat stosowania zabaw w procesie dydaktycznym pisali: L. Jeleńska, A. Kamiński, J. Zborowski,

J. Mróżkiewicz, W. Hemmerling, G. Kapica.

Z pojęciem zabawy związane jest pojęcie gry. Nie można jednak tych pojęć używać zamiennie, bowiem nie każda zabawa jest grą, natomiast każda gra jest zabawą. "Gra dydaktyczna to odmiana zabawy, polegająca na przestrzeganiu ustalonych reguł. Przyzwyczajając do tych reguł gra spełnia, prócz kształcących, ważne funkcje wychowawcze: uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu"

Według Nowackiego istotą zabawy są " czynności dla siebie".

Cele zabawy tkwią jak gdyby w niej samej, w niej się

Cechą charakterystyczną zabaw dydaktycznych dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest współpraca zespołowa. W. Hemmerling wyróżnia następujące grupy zabaw:

- zespołowe zabawy tematyczne, tj. zabawy w role, dramatyzacje, inscenizacje, konkursy, zgaduj zgadule itp.,

zespołowe zabawy i gry dydaktyczne opracowane specjalnie w celach poznawczych. Do zabaw tych zalicza się różnego rodzaju loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, zagadki i gry stolikowe typu

Uczenie się przy pomocy zabaw, jak pisze W. Hemmerling, wyzwala

Gra i zabawa dydaktyczna jest dla dzieci rozrywką umysłową, a jej wyniki naturalną oceną wysiłków ucznia. Podczas gier i zabaw dziecko ­uczeń stara się być dobrym partnerem, a więc przestrzega reguł, prawidłowo wykonuje różne zadania, kontroluje działania własne i partnerów. Zabawy umysłowe przyczyniają się do łatwiejszego zapamiętywania nowych wiadomości do wywoływania stanów emocjonalnych rozwijania mowy i myślenia.

wykonywania zadań szkolnych i wpływa na rozwijanie twórczych postaw poznawczych dzieci. Zapobiega pogłębianiu się trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności szkolnych takich jak: mówienie, czytanie, pisanie i liczenie. Zabawy można z wielkim powodzeniem stosować również na zajęciach kompensacyjno- korekcyjnych, usprawniających

wspólnych, społecznych reguł. Gra staje się już grą społeczną, opartą na wzajemnym porozumiewaniu się lub też podejmowaniu takich prób.Zabawy ruchowe rozwijają zdolności motoryczne. Gry o charakterze zabawowym rozwijają silne emocje.

Wśród zabaw ruchowych można wyróżnić zabawy z mocowaniem, bieżne, skoczne, zabawy ze śpiewem, ilustrowane ruchem, zabawy orientacyjno­porządkowe.

Inną formą są zabawy konstrukcyjne, obejmujące budowanie różnych konstrukcji. Zabawy te dostarczają dużej satysfakcji, a także uczą umiejętności planowania działań. Dają możliwość zobaczenia efektu, co wpływa inspirująco na dalsze doskonalenie działań konstrukcyjnych. Zachodzi potrzeba coraz bardziej sprawnego manipulowania przedmiotami w celu stworzenia czegoś.

Z czasem zabawy konstrukcyjne przybierają formę czynności praktycznych, zaspokajających konkretne zainteresowania, jak np. majsterkowanie, "robótki ręczne" (szydełkowanie, haftowanie).

Dominującą formą aktywności dzieci w młodszym wieku szkolnym są zabawy i gry tematyczne. Bardzo ważną rolę spełniają zabawy dydaktyczne (poznawcze). Zabawy te służą gromadzeniu materiału poznawczego oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. Można organizować zabawy przyrodnicze, językowe, matematyczne itp.

Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również określone funkcje kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjo - poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. Podczas uczenia się przy pomocy zabaw poznawczych rozwija się spostrzegawczość i wyobraźnia, uwag, pamięć oraz procesy umysłowe takie jak: analiza, synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie.

Zabawy te rozwijają zainteresowania i uzdolnienia. Wśród zabaw tematycznych ważną rolę odgrywają inscenizacje i dramatyzacje.

Inscenizacja wprowadza do procesu dydaktycznego nowe formy wyrazu artystycznego i twórcze poszukiwania nowych sposobów ekspresji. Uczestnictwo w inscenizacji daje dziecku głębokie przeżycia artystyczne.²¹ Praca nad tekstem, twórczość plastyczna, związana z wykonaniem dekoracji, rekwizytów, opracowanie elementów muzycznych, pozwalają na wszechstronne zaangażowanie się dziecka w proces tworzenia.

Drama nawiązuje do Deweyowskiej koncepcji "Nowego Wychowania", uzależniającego dobór treści i metod nauczania do możliwości psychicznych dziecka, jego zdolności percepcyjnych oraz wrodzonej potrzeby działania. W swych założeniach bliska jest również Nowoczesnej Szkole Francuskiej Technik Freineta, propagującej swobodną twórczość dziecka.²²

Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania.

Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętność życia fikcją literacką. Aktywizuje ciało i umysł, przygotowuje do różnych ról w życiu, wspomaga uczenie.

Ważnym środkiem wiodącym do ukształtowania odpowiednich postaw wobec nauki, optymalizującym proces wychowania i nauczania wczesnoszkolnego są zabawy dydaktyczne. Przyczyniają się do minimalizowania trudności i niepowodzeń w nauce szkolnej klas początkowych.

Różnorodne zadania, ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw­ćwiczenia w mówieniu, czytaniu, pisaniu, eksperymentowaniu, obserwowaniu mogą stać się dla dziecka źródłem sukcesu .

Tym wynikiem, który dziecko pragnie osiągnąć może być np. rozwiązanie krzyżówki, rebusu, szarady, łamigłówki, zagadki ... Od momentu zrozumienia przez dziecko zadania i podjęcia przez niego realizacji, zabawa staje się środkiem aktywizującym sferę poznawczą i społeczno-emocjonalną.

Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie reguły, definicje i określenia. Dotyczy to zwłaszcza zapamiętywania trudnych i nie lubianych przez dzieci reguł gramatycznych, ortograficznych i matematycznych.

W zabawach mamy do czynienia z aktywnością percepcyjną (poznawanie świata za pomocą zmysłów), z aktywnością asymilacyjną (przyswajanie, zwłaszcza pamięciowe), a także z aktywnością eksploracyjną, tj. odkrywanie nowych elementów wiedzy (czynności odkrywcze, twórcze).

Zabawa spełni swoją funkcję, jeżeli zostanie właściwie zorganizowana. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że powinna sprawiać dzieciom przyjemność. W. Okoń podkreśla, że ... bawić się trzeba w pełnym tego słowa znaczeniu, inaczej bowiem nie będzie to zabawa, lecz tylko jakieś nudne zatrudnienie ... ²³

Coraz szersze i intensywniejsze stosowanie zabawy na naj niższych szczeblach kształcenia oznacza, że ta forma aktywności dziecka nie straciła i nie straci swego znaczenia w rozwoju dzieci, w procesie nauczania i wychowania.