Anna Hałaczkiewicz 02.12.14
Układ dokrewny
Gruczoły endokrynowe
-nie mają przewodów odprowadzających
-wydzielina przedostaje się do krwi (hemokrynia) albo do płynu tkankowego (potem do pobliskich komórek- parakrynian, albo oddziałuje na te same komórki- autokrynian)
-funkcja: wydzielanie lub uwalnianie hormonów klasycznych (cząsteczki sygnałowe regulujące czynność komórek)
Rodzaje komórek wydzielniczych, na podstawie obecności hormonów:
Komórki somatropowe (zawierające STH- somatropine)
Komórki kortykotropowe (zawierające ACTH, MSH, LPH, adrenokortykotropine)
Komórki tyreotropowe (zawierające TSH)
Komórki gonadotropowe typu I (zawierająe FSH)
Komórki gonadotropowe typu II (zawierające LH)
Komórki laktrotropowe (zawierające prolaktyne)
Hormony:
Steroidy (np. estrogen, testosteron, aldosteron. Są syntetyzowane przez gruczoły pochodzenia mezodermalnego np. jajnik, jądro, nadnercze)
Analogi aminokwasów i ich pochodnych (tyroksyna, noradrenalina, adrenalina,, wydzielane przez tarczycę, nadnercza)
Peptydy, białka glikoproteiny (andrenokortykotropina,, tyreotropina, syntetyzowane i wydzielane przez zwarte gruczoły wewnątrzwydzielnicze jak przysadka, tarczyca)
Można podzielić gruczoły endokrynowe na:
Oddzielne narządy zwarte (wydzielanie wewnętrzne np. przysadka, szyszynka, nadnercze, tarczyca, gruczoł przytarczyczny)
Gruczyły amfikrynowe (zespoły komórek endokrynowych w gruczołach zewnątrzwydzielniczych lub innych narządach np. trzustka, jajnik, jądro, nerka)
Pojedyncze komórki endokrynowe (rozsiane w różnych narządach np. w układzie pokarmowym czy oddechowym)
Układ podwzgórzowo-przysadkowy
-droga hormonów: 1.Synteza w podwzgórzu -> płat tylny przysadki nerwowej -> uwolnienie ALBO 2. Synteza w przysadce gruczołowej -> krew
Podwzgórze
-część międzymózgowia (część suteczkowa, guzowa, wzrokowa) zawiera boczne części (gdzie są włókna nerwowe) i część przyśrodkową (zgrupowania komórek nerwowych- jądra podwzgórza)
-funkcja: homeostaza ciała (utrzymanie ciśnienia krwi, temperatury, równowagi elektrolitowej i wodnej organizmu)
-sygnały dochodzące:
Z trzewi (ciśnienie krwi, rozciągniecie ścian przewodu pokarmowego)
Z tworu siateczkowego (temperatura skóry)
Z siatkówki (zegar biologiczny)
Z struktur podwzgórza nie chronionych barierą krew-mózg
Z układu limbicznego i węchowego (kształtowanie zachowań)
-sygnały wychodzące
Idące do rdzenia przedłużonego, a potem do nerwu błędnego (regulowanie częstotliwości skurczów serca, obkurczania i rozkurczania naczyń krwionośnych, trawienie, pocenie się)
Wysyłane za pośrednictwem hormonów (duże neurony (synteza oksytocyny i ADH, które są transportowane do części nerwowej przysadki i tam uwalniane do krwi) i małe neurony (syntetyzują liberyjny i statyny, które są transportowane do części gruczołowej przysadki, gdzie działają pobudzająco lub hamująco na komórki endokrynowe))
Przysadka
-leży u podstawie mózgu (siodło tureckie)
-jej hormony regulują czynności kilku innych gruczołów wewnątrzwydzielniczych
-budowa (otoczona torebką łącznotkankową):
Przysadka gruczołowa (płat przedni, część guzowa, część pośrednia)- powstaje z ektodermy pierwotnej jamy ustnej. Zrąb płata przedniego jest zbudowany z tkanki łącznej właściwej luźnej (dużo włókien siateczkowych i naczyń krwionośnych, dużo naczyń włosowatych typu zatokowego), znajduje się tam dużo komórek endokrynowych, układających się grupami i wydzielającymi do krwi hormony tropowe (stymulują czynności komórek endokrynowych kilku innych gruczołów np. somatropina, prolaktyna, gonadotropiny, adrenokortokotropiny, tyreotropina, lipotropina, melanotropina). Część guzowa otacza trzon lejka, najczęściej występują tam komórki gonadotropowe i gniazda płaskich komórek degenerujących. Część pośrednia jest stosunkowo słabo rozwinięta, zawiera dużo cyst, są tutaj liczne komórki endokrynowe zasadochłonne (głównie kortykotropowe), komórki zasadochłonne syntetyzują pro hormon POMC (z niego tworzy się adrenokortykotropina, lipo tropina, melanotropina i β-endorfina.
-główna funkcja: wydziela hormony tropowe
-część komórek jest regulowanych przez libertyny i statyny
Przysadka nerwowa (płat tylny, trzon lejka, wyniosłość przyśrodkowa)- powstaje z ektodermy międzymózgowia. Nie zachodzi tutaj synteza hormonów (hormony, które są tutaj uwalniane, są syntetyzowane w perykarionach neuronów wydzielniczych podwzgórza). Główną masę stanowią pęczki bezmielinowych aksonów i pituicyty (otaczają aksony, komórki neurogleju, dzielą się na włókniste o skąpiej cytoplazmie i licznych wypustach i protoplazmatyczne, które otaczają aksony neuronów wydzielniczych). Neurony wydzielnicze występują jako neurony małokomórkowe wydzielnicze (środkowe jądra podwzgórza, syntetyzują liberyny i statyny, które pobudzają i hamują wydzielanie komórek endokrynowych) i neurony wielkokomórkowe wydzielnicze (przednie jądra podwzgórza, ich aksony tworzą drogę podwzgórzowo-przysadkową, na przebiegu aksonów znajdują się liczne zgrubienia, gdzie są pęcherzyki wydzielnicze transportujące ADH, oksytocynę. Syntetyzują oksytocynę, wazopresynę )
Szyszynka:
-leży w międzymózgowiu
-otoczona jest oponą miękką (odeń odchodzą odnogi tkanki łącznej właściwej dzielące szyszynkę na nieregularne kształty)
-najliczniejsze komórki to pinealocyty- okrągłe jądra, zasadochłonna cytoplazma, liczne wypustki, obfita siateczka śródplazmatyczna, liczne mikrotubule i rybosomy, zawiera pałeczki synaptyczne (służą do transportu pęcherzyków synaptycznych) i ciałka grudkowate (zespół pęcherzyków wydzielniczych). Wydzielają melatoninę i wazotocynę.
-zawiera również komórki śródmiąższowe (podłużne jądra, liczne wypustki cytoplazmtyczne) i komórki tuczne
-piasek szyszynki- ziarna (złogi hydroksyapatytu), powstające z powodu wapnienia organicznej substancji wydzielanej przez pinealocyty.
-włókna nerwowe- liczne bezmielinowe, które z pinealocytami tworzą synapsy chemiczne, w których neurotransmiterem jest noradrenalina.
Tarczyca
-2 płaty połączone węziną
-leży na przedniej powierzchni tchawicy (wysokość szyi)
-komórki endokrynowe (z endodermy kanału pokarmowego)
-komórki C (z grzebienia nerwowego; inaczej komórki jasne, wytwarza kalcytoninę (hamują niszczenie kości i zmniejszają stężenie Ca2+, duże, owalne pęcherzykowate jądro)).
-regulowana przez układ podwzgórzowo-przysadkowy i pozakomórkowe stężenie Ca2+ (zwiększenie pobudza, zmniejszenie hamuje wydzielania hormonu)
Budowa:
-otoczona torebką łącznotkankową (odeń odnogi w głąb narządu, tworzący zrąb)
-zrąb
-miąższ (pęcherzyki i komórki C (na obwodzie, albo między pęcherzykami) między pęcherzykami jest tkanka łączna luźna, zawierająca naczynia włosowate typu zatokowego, naczynia limfatyczne i włókna nerwowe)
Pęcherzyki tarczycy
-owalne/koliste/wielokątne
-ściana z jednowarstwowego nabłonka (komórki nabłonka to tyreocyty), zwykle jest to nabłonek sześcienny (ma receptory TSH) ale może być też płaski (tkanka spoczynkowa)
-światło jest wypełnione koloidem/ tyreoglobuliną (homogenny żel)
-biorą udział w wytwarzaniu i wydzielaniu hormonów.
-na wolnej powierzchni mają mikrokosmki
-między nimi leżą włókna nerwowe adrenergiczne (tworzą rodzaj synapsy chemicznej)
Hormony pęcherzyków tarczycy:
-T3 i tyroksyna (wpływa na mitochondria, zwiększa się podstawowa przemiana materii, zwiększają absorpcję węglowodanów, regulują metabolizm tłuszczów, pobudzają wzrost organizmu)
-T4
-są wytwarzane przez komórki nabłonkowe pęcherzyków i magazynowane w pęcherzykach
Gruczoły przytarczyczne:
-3/4 gruczoły na tylnych powierzchniach płatów tarczycy
-pochodzą z endodermy
Budowa:
-pokryty torebką łącznotkankową (odeń odnogi tworzące zrąb)
-zrąb (stroma), podtrzymuje naczynia krwionośne typu zatokowego i komórki endokrynowe
-miąższ- endokrynowe komórki główne (wieloboczny kształt, okrągłe pęcherzykowate jądra, czasem się wyróżnia jasne (liczne ziarna glikogenu, ciemne jądra o zbitej chromatynie, nie wydzielają hormonu) i ciemne (mało glikogenu, jasne jądra z rozproszoną chromatyną, wydzielają), na powierzchni są receptory dla Ca2+) i komórki oksyfilne (występują najcześciej w grupach, większe niż główne, okrągłe jądra, wypełnione mitochondriami)
Czynności:
-wydzielanie parathormon PTH (pobudza niszczenie kości, uwalnianie Ca 2+ i fosforanów, oraz zwiększenie stężenia wapnia w krwi, receptory dlań są na powierzchni osteoblastów)
Wyspy trzustki (Langerhansa)
-zgrupowanie komórek endokrynowych leżących w części zewnątrz wydzielniczej trzustki
-wygląd jasnych, okrągłych struktur, wśród ciemniejszej części
Budowa:
-zrąb: tkanka łączna właściwa luźna, podtrzymująca naczynia krwionośne typu zatokowego i komórki wydzielnicze. Znajdują się też liczne zakończenia włókien nerwowych współczulnych i przywspółczulnych.
Komórki endokrynowe tworzą miąższ wysp, Komórki A (wydzielają glukagon, działa antagonistycznie w stosunku do insuliny, działa na komórki wątrobowe), komórki B (zawierają niezależny od insuliny trasporter glukozy, który transportuje glukozę do komórek B, jeśli jej stężenie się zwiększa to dostaje się do komórek B, co powoduje fuzje błon (komórka i pęcherzyk z insuliną) i jej uwolnienie na zewnątrz komórki; wydzielają peptyd insulinę), komórki D (wydzielają somatostatynę- hamuje HCl w żołądku i gastrule- pobudza wydzielanie soku żołądkowego) i komórki PP (wytwarza peptyd trzustkowy)
-komórki APUD (rozsiane komórki endokrynowe): komórki P. komórki EC, komórki S i komórki C
Insulina:
-pobudza wnikanie glukozy do komórek mięśniowych, tłuszczowych i innych (nie do wątroby i nie do komórek B)
-pobudza komórki wątrobowe do magazynowania glukozy jako glikogen
-pobudza syntezę kwasów tłuszczowych w komórkach wątrobowych
-hamuje aktywność lipazy komórek tłuszczowych
Nadnercze
-parzysty narząd nakładający się na górne bieguny nerek
Budowa:
-otacza ją torebka łącznotkankowa (odeń odnogi tworzące zrąb)
-zrąb- podtrzymuje naczynia krwionośne i komórki endokrynowe, układają się w sznury i otaczają naczynia włosowate typu zatokowego
-warstwa zewnętrzna (kora)- komórki endokrynowe z mezodermy
-warstwa kłębkowata (walcowate lub piramidalne komórki endokrynowe, układające się w kępki lub kolumny, komórki zawierają kropelki tłuszczów, syntetyzują steroidy)
-warstwa pasmowata (komórki układają się w pasma, między nimi są naczynia krwionośne typu zatokowego, są nań mikrokosmki, zawierają krople tłuszczu, spongiocyty, syntetyzują kortyzol)
-warstwa siateczkowata (komórki łączą się ze sobą wypustkami, synteza hormonów płciowych)
Czynność: synteza i uwolnienie aldosteronu, kortyzolu, męskich hormonów płciowych
-rdzeń- komórki endokrynowe z grzebienie nerwowego
-wyspa komórek otoczona przez korę
-zrąb: tkanka łączna właściwa luźna podtrzymująca naczynia krwionośne i komórki endokrynowe (komórki chromofinowe/ feochromocyty)
Komórki Endokrynowe z grzebienia nerwowego, zmodyfikowane neurony zazwojowe, dochodzą doń włókna nerwowe przedzwojowe, tworząc z nimi synapsy, są dwa rodzaje: E (adrenalina) i N (noradrenalina)
-unerwiony przez przedzwojowe włókna współczulne
Czynność: wydzielenie adrenaliny i noradrenaliny,
Ciałka przyzwojowe
-feochromocyty
-zgrupowania komórek endokrynowych
-z grzebienia nerwowego
-synteza i wydzielenie katecholaminy
-są na przedniej powierzchni tętnicy głównej brzusznej
Skóra:
-najgrubsza skóra jest na karku, grzbiecie, i podeszwach
-leży na warstwie tkanki łącznej właściwej luźnej- tkanka podskórna (wahania grubości)
-przydatki skóry- gruczoły łojowe, gruczoły potowe, włosy i paznokcie
-naskórek
-nabłonek wielowarstwowy rogowaciejący płaski
-komórki nabłonka to keratynocyty (odmianą są komórki Merkla (są z grzebienia nerwowego, receptory dotykowe) oraz melanocyty (z grzebienia nerwowego, synteza i wydzielenie melaniny), inne kom: komórki dendrytyczne (Langerhansa; gwiaździste, między keratynocytami, występują ziarenka (Birbecka; zawierające langerynę), prezentują antygen), limfocyty T αβ cytotoksyczne)
-komórki jego części podstawnej dzielą się mitotyczne, a 50% przesuwa się ku górze różnicując się stopniowo do komórek zrogowaciałych
-błona podstawna: ciągła, z warstw (blaszki jasnej (wypustki komórek nabłonkowych i makrocząsteczki glikoprotein), blaszki gęstej (z kolagenu IV) i włókien kolagenowych blaszki siateczkowej(zawiera fibrylarne cząsteczki kolagenu VII))
Keranocyty w naskórku:
-warstwa podstawna- komórki walcowate, tam są komórki macierzyste naskórka (ich mitoza jest asymetryczna; jedna potomna zostaje, druga się różnicuje)
-warstwa kolczysta- warstwy spłaszczonych, czternastościennych komórek, między nimi połączenia typu desmosom.
-warstwa ziarnista- połączenia occludens
-warstwa jasna -cienka warstwa keratynocytów, nie mają wtedy jąder, wypełnione zrogowaciałymi fi lamentami cytokeratyny
-warstwa zrogowaciała- ściśle upakowane, całkowicie zrogowaciałe bez jądrowe komórki- łuseczki rogowe
-funkcje: wytwarza peptydowy antybiotyk, barier dla antygenów cząsteczkowych (odporność nieswoista), ziarna melaniny pochłaniają promienie nadfioletowe, bariera dla wody
-skóra właściwa
-tkanka łączna właściwe
-zawiera naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy i gruczoły
-warstwa brodawkowa-> zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, daje wpuklenia do naskórka (brodawki), jest bogata w komórki (fibroblasty, makrofagi, komórki tuczne, komórki plazmatyczne i leukocyty-> SALT)
-warstwa siateczkowata-> tkanka łączna właściwa zbita o utkaniu nieregularnym, zawiera włókna kolegenowe i sprężyste
-receptory czucia- ciałka Krausego, ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera, receptory mieszka włosowego i ciałka blaszkowate
-melanosomy-> pęcherzyki gdzie zachodzi synteza melaniny
-ziarna melaniny-> pęcherzyk wypełniony melaniną bez aktywności oksydoreduktazy
-cytokrynia-> przemieszczanie się ziaren melaniny z wypustek melanosomów do keratynocytów
-melanofory-> fibroblasty wypełnione ziarnami melaniny
-gruczoły łojowe- są wszędzie oprócz dłoni i stóp, powstają z nabłonka mieszka włosowego albo z naskórnka, wydzielają łój skórny (wydostaje się do mieszka włosa albo na powierzchnie skóry)
-gruczoły potowe- część jest w warstwie siateczkowej skóry właściwej, ich przewody tworzą kanały w naskórku, uchodząc na jej powierzchnie.
-gruczoły potowe ekrynowe-> budowa prostych cewek, zwinięte spiralnie, część wydzielnicza jest z jednowarstwowego nabłonka sześciennego, otoczonego komórkami mioepitelioidalnymi (wyciskanie wydzieliny); komórki jasne (pompują jony), komórki ciemne (pęcherzyki wydzielnicze z proteoglikanami), mioepitelialne. Wytwarzają pot (jest z przesączu krwi i wydzieliny komórek gruczołowych; woda + NaCl + amoniak, mocznik, kwas moczowy, witamina C).
-gruczoły potowe apokrynowe- pod pachami, w przewodzie słuchowym, w powiecie, sutku, okolica odbytu, wydzielanie jest regulowane przez hormony płciowe, wydzielanie apoktynowe, dookoła cewek są komórki mioepitelialne, wydzielina jest lepka i przypomina mleko,
-unaczynienie skóry: zaopatrywana przez tętnice podskórne, tworzy sieć tętniczą skóry właściwej, znajdują się anastomozy między tętnicami i żyłami (odpowiada za termoregulacje)
-bogata warstwa naczyń limfatycznych
-włókna nerwowe: neurony czuciowe zwojów międzykręgowych
-czynności: chroni przed wpływem czynników zew, przed utratą wody, narząd termoregulacyjny, wydala z organizmu, bierze udział w syntezie witaminy D3
Gruczoł sutkowy:
-parzysty, zmodyfikowany gruczoł skórny
-po porodzie wydziela tłuszcz, białka, węglowodany i wiele innych składników (wydalane jako mleko)
-zgrubienie ektodermy po obu stronach okolicy piersiowej
-przewody mleko nośne powstają z sznurów nabłonka, idących w głąb mezenchymy. W miejscu ich ujścia, nabłonek grubieje i wytwarza brodawkę sutka.
Gruczoł sutkowy nieczynny
-nie wytwarza mleka
-przewody mleko nośne kończą się małymi nieczynnymi pęcherzykami wydzielniczym, otoczonymi komórkami mioepitealialnymi.
-przewody mleko nośne dochodzące do brodawki sutka, rozszerzają się tworząc bańki lub zatoki mleko nośne (uchodzą oddzielnie przez otworki mlekowe)
-przewody w pobliżu ujścia SA wysłane wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, im zmniejsza się średnica przewodu tym niższy jest nabłonek (w małych przewodach zwykle jednowarstwowy sześcienny)
-brodawka sutka: pokryta naskórkiem (nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący), który zawiera liczne melanocyty. Keratynocyyt zawierają ziarna melaniny (ciemne zabarwienie brodawek). Znajdują się tu zakończenia wielu nerwów czuciowych. Pod nabłonkiem brodawki jest tkanka łączna właściwa (dużo miocytów gładkich układających się dookoła przewodów melkonośnych i ich baniek. Miocyty kurczą się pod wpływem impulsów lub oksytocyny). Skóra dookoła brodawki zawiera gruczoły łojowe i zmodyfikowane gruczoły sutkowe (struktura pośrednia między gruczołem potowym a sutkowym).
-gruczoł składa się głównie z tkanki łącznej właściwej i tkanki tłuszczowej żółtej
Gruczoł sutkowy czynny
-większy nabłonek gruczołowy (wpływ stężenia estrogenów ,progesteronu, prolaktyny)
-komórki nabłonka dzielą się intensywnie, a przewody mlekonośne mają większą średnice, długość i więcej odgałęzień. Pęcherzyki wydzielnicze zwiększają się, a do nich przylegają komórki mioepitelialne (ich skurcz wyciska wydzielinę do przewodów mleko nośnych)
-nabłonek pęcherzyków jest jednowarstwowy nabłonkiem walcowatym lub sześciennym.
-główną masę stanową pęcherzyki wydzielnicze i przewody mleko nośne, tkanka tłuszczowa żółta zanika, a tkanka łączna właściwa tworzy zrąb (podtrzymuje pęcherzyki, przewody i naczynia krwionośne)