Pradzieje powszechne cz. IV

25.02.2013r.

1. KULTURA PÓL POPIELNICOWYCH

1. Późny brąz: XIII w. – VIII (w Polsce do V w. BC)

2. Geneza zwyczaju: najczęściej wiązana z kultem solarnym (te same tendencje obserwowane w Egipcie- okres Amarmeński)

3. Stos ofiarny: do całkowitego spalenia zwłok (temp. min. 900 stopni C, aby ciało uległo spaleniu, a nie upieczeniu) potrzeba 3-5 m³

4. Kości:

1. Barwa: im bielsze, tym wyższa temperatura

1. Na cmentarzyskach w urnach umieszczano pozostałości stosu ofiarnego wraz z fragmentami kości, w jednej popielnicy często znajdowały się pozostałości więcej niż jednego osobnika, bądź również szczątki zwierząt.

2. Grób: całość konstrukcji, pochówek wraz z wyposażeniem; płaski lub podkurhanowy

3. Pochówek: ciałopalny lub szkieletowy

4. Powstanie zjawiska ogromnych cmentarzysk (kilkaset-kilka tysięcy pochówków) użytkowanych przez kilka pokoleń, nasunęło koncepcję wg której w okresie popielnicowym nastał czas stabilizacji osadniczej, której przejawem są owe cmentarzysk- stąd nazwa pola popielnicowe.

5. Początek pól popielnicowych (BrC-D wg Reineckego) wiązany jest z kulturą pilińską na terenie Słowacji i pograniczu słowacko-węgierskim

6. Ceramika odgrywa ogromną rolę w obrządku pogrzebowym i wypiera brązy. Staje się ona wyznacznikiem różnorodności lokalnej i manifestacją przynależności do danej grupy.

1. Grupa Zagyvapalfalva

2. Grupa Barca

1. Środkowodunajska KPP:

1. Ceramika: naczynia wazowate (często używane jako urny), amfory (różnią się od waz głównie uchami), dzbany, misy, kubki, czerpaki

2. Plastyka figuralna zoo- i antropomorficzna (często w formie grzechotek)

3. Grupy regionalne: Chotin (in. k. Val), Čaka, velatycko-podolska, Dobowa (Ruse)

1. Grupa Čaka:

1. Br D - Ha A

2. Istnieją kurhany z inwentarzem zawierającym oręż mykeński (tarcze brązowe, hełmy, kirysy)- dowód koneksji z Bałkanami

3. Miecze długie ze sztabą do rękojeści (zungensterfen) są wiązane z wędrówkami Dorów, deponowane jako dary akwatyczne.

1. Grupa velatycka:

1. Budynki w technice słupowej

2. Siekiery brązowe, fibule, szpile (tylko w grobach- wyznacznik chronologiczny dla epoki brązu), bransolety, naczynia metalowe (nowość technologiczna)

1. Bawaria- południowoniemiecka KPP

1. Br D – Ha A1 (faza Riegsee- nazwa od typu mieczy)

2. Ha A2 – Ha B1: pojawiają się tarcze brązowe i wózki kultowe, miecze z pełną rękojeścią z kunsztownym zdobieniem opartym na ornamentyce geometrycznej,

1. Stożki wykonane ze złotej blachy będące fenomenem w późnej epoce brązu

2. Hesja, Nadrenia-Palatynat:

1. Br D – Ha A1: ozdoby mankietowe z tarczkami

1. Środkowe Niemcy

1. Br D – Ha B1: skarby brązowe

2. Dzięki tym skarbom W. A. von Brun skorelował zespoły zabytków środkowoniemieckich z zakarpackimi

3. Czerpaki typu Fuchstadt, Jenisovice-Kirkendrup

4. Wiadra typu Kurt

1. Austria, Tyrol- k. Hötting

11.03.13

1. ŁUŻYCKIE POLA POPIELNICOWE vel KULTURA ŁUŻYCKA (wstęp do problematyki)

1. Nazwa ŁPP została pierwszy raz użyta przez Rudolfa Virchowa w 2. połowie XIX w.

2. Kurlura łużycka- najstarszy zasięg tego pojęcia przyjęto w polskiej literaturze arch. na III EB - Ha D.

3. Zasięg terytorialny

1. wg pol. lit.: dolina Odry i Nysy Łużyckiej, poprzez Warmię i Mazury (tylko czasowo) i pozostałe tereny Polski, po Wołyń

2. wg czeskiej lit.: najstarszy etap północnych i północno-wschodnich PP (II-III EB), późniejszy to k. śląska (IV-V EB), późniejszy etap to k. platenicka (Ha C i D)

1. W Polsce nie dzielono KŁ na grupy bo Kostrzewski musiał udowodnić światu, że to my Polacy i my tu siedzimy od EB, dzisiaj doskonale wiemy, że KŁ nie ma, nie było i nie będzie, bo to twór z logicznego punktu widzenia nie mający prawa bytu, zamiast tego wprowadzono ostatnio hasło Łużyckie Pola Popielnicowe (dla podkreślenia niejednorodności tych ugrupowań, ale też by zachować łączność z tradycyjną koncepcją)

2. G. regionalne u Gedla w „Pradziejach Ziem Polskich” lub „Kulturze Łużyckiej” (niestety na pamięć)

3. Fazy rozwojowe ŁPP:

1. wczesna- schyłek II EB (BC) – początki IV EB (Ha A2)

2. środkowa- połowa IVEB (Ha B1) – V EB (Ha B2 – Ha B3)

3. późna- Ha C – Ha D

• Ha C dla ŁPP należy wrzucić do fazy środkowej (klasycznej), ze względu na charakterystykę wielu regionów w tym okresie (wciąż rozkwit)

1. Początki ŁPP w strefie zachodniej łączą się z pochówkami popielnicowymi- popielnice w formie amfor i mis; czasem przykryte wazą i otoczone przystawkami; w inwentarzu brązy- ozdoby, rzadziej narzędzia (np. brzytwy), wyjątkowo broń (groty strzał i włóczni) lub formy odlewnicze; ornament na ceramice guzowy (amfory, dzbany, wazy); szpile: z wrzecionowatą główką, pastorałowate i uchate (typ A i C). Rzadkie groby bezpopielnicowe.

• grupy:

1. sasko-łużycka

2. wschodniowielkopolska

3. śląska

Początki ŁPP na G. Śląsku (Kietrz, Głubczyce- datowane wg Gedla na BC) na lewym brzegu Odry, na prawym w tym czasie funkcjonowały pozostałości kultur mogiłowych.

• Kietrz: czas trwania, od mogiłówki do o. lateńskiego; ponad 4000 pochowków; występują pochówki wśród których można domniemywać występowanie obrządku łączącego inhumację z ciałopaleniem (do grobu podłużnego, przygotowanego jakby na trumnę wsypywano spalone szczątki, potem całość zadaszano- „domy zmarłych”)

1. Groby szkieletowe- Podkarpacie i pogranicze śląsko-wielkopolskie; uznaje się je za przeżytki mogiłowe- brązowi konserwatyści

2. Początki pól popielnicowych na Pomorzu:

1. grupa zachodniopomorska = wkrzańsko-zachodniopomorska: zasięg między Parsętą, a Pomorzem Przednim; cmentarzyska popielnicowe z popielnicami w formie wazy z obstawą, naczynia owe nie mają ornamentu guzowego (ornament ten pojawia się w IV EB, kiedy w innych rejonach on zanika). Pomorze Zachodnie wyróżnia się od reszty obszarów Polski i charakteryzuje się silnymi wpływami z kręgu nordyjskiego.

2. Pomorze Wschodnie jakieś takie posttrzcinieckie, ale w V EB napływ metali z k. nordyjskiego jest tak wielki, że wskazuje na postępujące jednolicenie się pomorza wsch. i zach.

18.03.13r.

III. PÓŹNA EPOKA BRĄZU NA MAZOWSZU, PODLASIU, WARMII I MAZURACH

1. Późna epoka brązu na wschodzie genetycznie łączy się z kręgiem trzcinieckim.

2. Strefa przemieszania- wzdłuż Warty, Prosny, (…)

3. Wschodnia strefa charakteryzuje się wolniejszym rozwojem, słabiej rozwiniętą siecią osadniczą i większą odpornością na obce wpływy.

4. Cmentarzyska: nadmierność naczyń deponowanych w grobach (analizy fizykochemiczne wskazują, że przechowywano w nich żywność- prawdopodobnie na drogę w zaświaty).

5. Plastyka figuralna:

1. figurki antropomorficzne i zoomorficzne

2. figurki ornitomorficzne- zwykle grzechotki

1. Ceramika:

1. uboga ornamentyka

1. Metale:

1. importy ze strefy sambijskiej

2. brak wytwórczości lokalnej

1. Grupy:

1. Tarnobrzeska:

• ok. III EB

• stylistyka wiązana z k. pomorską

• wpływy z k. Nouva

• metale z wpływami stepowymi (np. zausznice gwoździowate

• „The scytish influence on polish area” (tytuł jakoś tak)

4. PÓŹNA EPOKA BRĄZU NA POMORZU

1. Grupy:

1. Ostrowicka (zachodniopomorska lub wkrzańsko-zachodniopomorska):

• przejawy lokalne, nordyjskie w metalurgii

1. Brązy:

1. szpile:

• II EB (jakieś tam rodzaje, ale nie wykminiłem)

• III EB szpile z tarczowatą główką (tylko na Pomorzu)

1. tutulusy:

• guziki (takie jak w poszewkach) z ozdobnym kolcem

• wywodzą się z kręgu nordyjskiego

• podrabiane na Pomorze

1. bransolety z polami naprzemiennie kreskowanymi ( o_O )

• tożsame ze znaleziskami lubusko-brandenburskimi z okresu Ha A1 - Ha A2 (2 poł. III EB – 1 poł. IV EB)

1. importy (Ha B1):

• noże naddunajskie

• szczypczyki nordyjskie

• szpile typu Fels am Wagram

• pomorskie naszyjniki ze skrzydełkami

• naszyjniki tordowane (w tym typ Wendele-cośtam – zawijane naprzemiennie: raz w te raz we wte)

1. zapinki szpindelfeldzkie (nazwę zapewne zniekształciłem -.-)

2. siekierki tulejkowe

• wiele nawiązujących do wzorów nordyjskich

1. Skarby:

1. deponowane w obrządku akwatycznym

2. na Pomorzu zdarzają się skarby ze zdeponowanymi mieczami brązowymi

1. O Kostrzewskim słów kilka: wszystko co znalazł było „typowe dla czegoś tam”, a tu taki chuj, bo okazuje się, że kupa rzeczy była ewenementem, a on po prostu miał taką głupią manierę.

2. Ceramika:

1. lokalna stylistyka:

• ornament kanelurowany

• talerze z motywami solarnymi (jakoś się ten typ nazywał)

1. również naczynia charakterystyczne dla ŁPP w Wielkopolsce

1. Znów słów kilka o fatalnej manierze dawnych badaczy do unikania stwierdzenia „Pomorze różni się od kultury łużyckiej” lub „Pomorze wiąże się z kręgiem nordyckim”

2. Groby:

1. podkloszowe:

• popielnice przykryte misami

1. kurhany:

• z płaszczem kamiennym

• z płaszczem kamienno- ziemnym

25.03.2013r.

4. KRĄG NORDYJSKI

1. Ramy chronologiczne: XIX – V w. p.n.e.

2. Obszar:

a) strefa źródłowa: północna Jutlandia, wyspy duńskie

b) strefa brzegowa: południowa Jutlandia, Meklemburgia, Szlezwik-Holsztyn

c) strefa rubieżowa: południowa Szwecja, południowa Norwegia, Pomorze Zachodnie

1. Najwcześniejsza metalurgia pod wpływem KPDz, miedź sprowadzana z Karpat, cyna z gór Harz. Ośrodek metalurgiczny wykształcił się pod koniec I EB, wraz z końcem kręgu mogiłowego powstał charakterystyczny styl.

2. Wózek z Trundholm (znaleziony w bagnie, kult solarny- koń ciągnie tarczę słoneczną

3. Środkowy okres epoki brązu- groby kurhanowe

4. Ha A1 - czerpaki typu Fuchstadt i Jenisovice-Kirkendrup, lury- instrumenty brązowe z Danii.

15.04.2013r.

VI. EPOKA BRĄZU NA OBSZARZE EURAZJI

1. Kaukaz- strategiczne miejsce mające istotne znaczenie dla rozwoju kultur wykorzystujących metal (dobre warunki do rozwoju rolnictwa, dostatek drewna, rudy metali), rozwijały się one pod wpływem kultur z południa (Mezopotamia np. Dżemdet Nasr, Uruk).

1. kultura kuro-arakska- stałe osadnictwo typu tellowego oraz osady wyżynne (domostwa na planie kolistym, na podmurówce kamiennej), wysoki poziom wytwórczości brązowniczej (coraz częściej brąz cynowy), wysoki poziom garncarstwa (ornamentyka wzorowana na bliskowschodniej), rolnictwo z wykorzystywaniem sprzężaju, hodowla, pochówki szkieletowe w kamiennej trumnie, zdarzały się pochówki podkurhanowe. Zmiany klimatyczne w połowie III tyś. BC wywołał kryzys i transformacje ugrupowań kuro-arakskiej w kulturę bedencką.

2. kultura bedencka- monumentalne groby podkurhanowe, rozwój metalurgii, wykorzystywanie metali szlachetnych

3. kultura majkopska- sięgała dolnego Donu, nawiązała kontakt z ludami stepowymi, rozwijała się pod wpływem późnej kultury Uruk, groby kurhanowe z depozytami naczyń i figurek wykonanych ze złota, srebra i brązu, domostwa ze ścianami plecionkowymi pokrytymi gliną. Presja ludów stepowych sprawiła utratę tożsamości kulturowej (koniec IV tyś. BC)- wpływ kultur z pochówkami dolmenowymi

4. kultura północnokaukazka- kontakt z k. grobów jamowych, rozwój metalurgii, gospodarka oparta na różnych rodzajach hodowli (zwłaszcza sezonowy wypas dużych stad), spore znaczenie rolnictwa (znaleziska sierpów), jamy grobowe z pochówkami szkieletowymi

5. kultura Trialeti- monumentalne grobowce dolmenowe pod ogromnymi kurhanami; znaleziska z eponimicznego stanowiska wskazują na wpływy wytwórczości hetyckiej (naczynia inkrustowane wykonane z metali szlachetnych), duże rozwarstwienie społeczne, osady otoczone kamiennymi murami, twierdze w konstrukcji cyklopich murów przekształcające się w cytadele powstających ośrodków protomiejskich. Między XIV, a XIII stuleciem pojawiają się pochówki z bronią (sztylety, groty, łuki, miecze). Badania antropologiczne wykazują, że warstwa rządząca należała do innego etnosu niż pozostałe warstwy społeczne.

6. kultura kolchidzka- (Kolchida- tam płynął Jazon ;P )

7. kultura kobańska- II tyś. BC do IV w. BC; duża aktywność ośrodków metalurgicznych (brąz); pochówki końskie oraz metalowe fragmenty uzdy (duże znaczenie konia); wyposażenie grobów męskich (pasy, topory bojowe z wygiętym ostrzem), grobów żeńskich (pasy, spiralne naramienniki, szpile, naszyjniki z karneolowych paciorków); zdobnictwo z motywami zoomorficznymi. Kultura przez cały okres trwania utrzymywała odrębność kulturową.

1. Stepy eurazjatyckie- głównie hodowla, w zależności od warunków przyjmująca różne formy. Dominująca hodowla wywarła wpływ na kształt społeczności nomadycznych, wśród których o bogactwie świadczyła ilość posiadanych zwierząt. Ruchliwy tryb życia wpłynął również na rozwój wierzeń (nie podkreślano sakralnej wartości domu, za to rozwijano formy grobowe, jako miejsce spoczynku oraz obrządek pogrzebowy).

1. kultura grobów katakumbowych- druga połowa III tyś. BC; mogiły pełniły funkcje lokalnych sanktuariów, pochówek szkieletowy (pozycja skurczona, na boku lub wyprostowana), katakumbowy, istniał rytuał dekapitacji oraz malowania masek.

2. kultura sintasztańska (Sintašta-Arkaim)- stanowisko w Sintaszta- obronne osiedle z murami, kurhan-świątynia, cmentarzysko; zmiany klimatyczne między 2100, a 2000 BC wymusiły osadnictwo w sąsiedztwie rzek; pochówki z rydwanami szprychowymi; był to fenomen w strefie stepowej, jednak nie przetrwał okresu niestabilności.

3. kultura andronowska- fenomen wytwórczości brązowniczej (cokolwiek to znaczy)

4. kultura grobów zrębowych- groby kurhanowe, wielokrotnie wykorzystywane i nadbudowywane, wyposażenie: starannie wykonana ceramika z ornamentem geometrycznym (niby protopismo), w kulturze tej rozwinęła się kultura sabatinowska.

5. kultura sabatinowska- rozwój rolnictwa i dalsza stabilizacja osadnicza, wysoki poziom hodowli (specjalne zagrody, wypas dużych stad), sieć osad sezonowych wokół dużych osiedli pełniła funkcje gospodarcze (głównie powiązane z wypasem), dobrze rozwinięte brązownictwo.

6. kultura biełozierska- cmentarzyska płaskie i kurhanowe, pochówki szkieletowe, zerwano związki z ośrodkami surowcowymi (niedostatek brązu wywołał miniaturyzację wytwórczości metalurgicznej, rozwój metalurgii żelaza, pojawienie się wytworów bimetalicznych oraz renesans krzemieniarstwa), wzrost rozwoju hodowli konia.

1. Strefa leśna Eurazji
   a) kultura karasukska-

22.04.2013r.

4. HORYZONT KIMMERYJSKI W EUROPIE ŚRODKOWEJ

1. Związany z napływem ludów koczowniczych do E. Śr. od X w. p.n.e. do średniowiecza (Kimmerowie, Scytowie, Hunowie, itd.)

1. 900 – 750 p.n.e. – pierwsza fala ekspansji Kimmerów

2. 759 – 650 p.n.e. – druga fala ekspansji Kimmerów

3. VI w. p.n.e. – ekspansja Scytów

1. Znaleziska typu kimmeryjskiego:

1. I horyzont (czernogrodzki)- skipetary (ozdobne buławy) z elementami animalistycznymi, tarczki ozdobne, itd.

2. II horyzont (nowoczerkawski)

1. Kimmerowie- pochówki szkieletowe składane w drewnianych komorach wykonanych techniką zrębową, wyposażone w akcesoria łucznicze, sztylety (żelazne); ekspansja kimmeryjska rozwijała się niezbyt pokojowo (przykład ze stanowiska w Stillfried, gdzie znaleziono czaszkę dziewczynki zamordowanej za pomocą sztyletu, bądź krótkiego miecza- rany wykonano uderzając głowicą oraz jamę, w której prawdopodobnie rodzina schowała się przed najeźdźcami, lecz w niej zginęła)

2. Znaleziska przedscytyjskie w Polsce- sztylety żelazne (import lub porzucone przez właścicieli)

4. HALLSTATT – POCZĄTKI EPOKI ŻELAZA W EUROPIE

1. Początki obróbki żelaza w Europie- dwie drogi przekazu:

1. Kimmerowie- wokół morza Czarnego do Kotliny Karpackiej

2. Wielka Kolonizacja Grecka

1. Hallstatt- eponimiczne stanowisko (kopalnia soli i cmentarzysko w Alpach Salzburskich- pochówki prawdopodobnie nadzorców lub właścicieli kopalni często w wannach glinianych, zwykle szkieletowe, bogato wyposażone np. przedmioty bimetaliczne, naczynia metalowe (bogato zdobione, o charakterze obrzędowym), fibule, zawieszki, itd. w zdobnictwie motywy zoo- i antropomorficzne)

• znaleźli też górnika, ale na jego nieszczęście w XVIII w., toteż wziął go biskup i pochował ponownie w obrządku chrześcijańskim… głupi klecha

1. Kultura halsztacka:

1. zachodniohalsztacka- protoplaści Celtów

2. wschodniohalsztacka- też wiązana z Celtami

3. południowo-wschodniohalsztacka- pra Ilirowie

1. Toreutyka- umiejętność wytłaczania wzorów na przedmiotach wykonywanych z miękkich metali.

2. Osady warowne o charakterze faktorii handlowych, np. Heuneburg nad Górnym Dunajem- funkcjonował w VII-VI w. p.n.e., zajmował kilkanaście hektarów (ale jakiś debil wymyślił, żeby postawić jego mury z cegły suszonej, no i wzięło się to wszystko rozpłynęło w pizdu), domostwa tuż przy obwarowaniach (tak, żeby łatwiej było je podpalić).

3. Groby (tzw.) książęce (np. Hohmichelle, „księżniczka z Vix”)- pod nasypem, komora grobowa wykonana w technice zrębowej, wewnątrz komory bogate wyposażenie (wiele importów, naczynia metalowe), obrządek ogólnie szkieletowy, ale na wschodzie również ciałopalenie, warunek sine qua non: musi w środku występować wóz czterokołowy.

• Na ziemiach Polskich również występują bogate pochówki, jednak brak w nich wozów.

1. Pojawia się ceramika inkrustowana, nazywana „porcelaną pradziejową”.

2. Metalurgia- bardzo wysoki poziom; powstają przedmioty bimetaliczne, jubilerstwo (przedmioty z metali szlachetnych), duża atrakcyjność nowego metalu- żelaza.

• „Cywilizacja mierzanowicka? Przecież to dziady neolityczne, którzy biegali z krzemieniami pod pachami!”

1. Kultura wschodniohalsztacka- w garncarstwie łączenia malowania i inkrustacji, czernienie i polerowanie naczyń; antropomorfizaja przedmiotów; występują pochówki ciałopalne (kremacja obligatoryjna), ale również szkieletowe, występuje birytualizm

2. Wóz ze Strettweg- metalowy wózek kultowy z figurkami antropomorficznymi i zoomorficznymi.

4. OKRES HALSZTACKI NA ZIEMIACH POLSKICH

1. VIII w. BC – załamanie kulturowe ŁPP, halsztatyzacja zachodnich ziem polskich- silna stratyfikacja społeczna

2. Styl halsztacki w ceramice:

1. zachód:

• Ha C – naczynia z lejkowato wychylonym wylewem, naczynia z guzami; czernienie (grafitowanie) naczyń (tzw. porcelana pradziejowa); ceramika malowana KŁ (zapożyczenie z k. halsztackiej) – kolor jakiś taki beżowy z ornamentem geometrycznym czarnym, czerwonym i brązowym (nigdy nie łączone z ryciem lub inkrustacją)

1. Metalurgia- wzorce ze strefy halsztackiej, przekształcenie szpil np. z łabędziowato wygiętą szyjką; miniaturyzacja szpil; fibule o konstrukcji „agrafkowatej” (do końca pradziejów), fibule harfowate (Ha C); wprowadzenie żelaza: siekierki z bocznymi wypustkami, siekierki z tulejkami (występują wzdłuż dorzecza Odry); naczynia brązowe, cysty (wiadra żebrowane – Ha D); przybory toaletowe np. igielniki.

2. Obrządek pogrzebowy- groby ciałopalne, głównie popielnicowe, pojawiają się groby w komorach drewnianych (dalej ciałopalne) – bogato wyposażone, aspirujące do grobów książęcych, ale nie ma w nich wozu (Ha C);

1. Ha D na Śląsku – załamanie osadnictwa na Śląsku i zanik „barokowego” stylu halsztackiego i zubożenie inwentarza grobowego (wg starszej literatury spowodowały to najazdy scytyjskie, problem polega na tym, że w Czechach i na Słowacji nie zaistniało takie zjawisko, więc co „desant powietrzny”?)

1. Grody typu biskupińskiego – grody z uporządkowanym wewnętrznym rozkładem ulic (dookolna i poprzeczne).

4. KULTURA GROBÓW KLOSZOWYCH

1. Groby kloszowe- groby przykrywane misą, etc.; w e. brązu występowały tylko na Pomorzu, w epoce żelaza zaś niemal na całym terenie ziem polskich, z kolei na Mazowszu i części woj. Świętokrzyskiego występowały cmentarzyska „czysto kloszowe” (tylko groby kloszowe).

2. Kultura grobów kloszowych- jest, czy nie?

1. biorąc pod uwagę rozdźwięk między wschodem, a zachodem oraz brak klasycznych form pomorskich na wschodzie możemy dojść do wniosku, że KGK jest końcową, mocno zdeformowaną fazą okresu halsztackiego

2. biorąc pod uwagę taksonomię oraz inne wyznaczniki kultury archeologicznej możemy dojść do wniosku, że jest to termin na tyle zniekształcony i nieścisły, że być może nie ma sensu wyznaczania KGK.

• znać zasięg KGK oraz wiedzieć, że KGK została wyznaczona tylko na podstawie występowania konkretnej formy pochówku (tu dygresja o tym, że nie można przecież człowieka charakteryzować na podstawie tylko jednej cechy- chyba, że ktoś ma tatuaż na twarzy, bo wtedy to bandzior i czubek)

1. Koncepcja prailiryjska:

1. fragment piszczałki wzorowany na jakichś tam iliryjskich

2. badania antropologiczne (z 1974 r.) – pomiary kranialne i w ogóle niepoprawne polityczne, w każdym bądź razie prof. Malinowskiemu wyszło, że są oni z południa.

4. KULTURA KURHANÓW ZACHODNIOBAŁTYJSKICH

1. Nadbałtycka kultura kurhanowa e. brązu i wczesnej e. żelaza, z czasem zaczęto wyróżniać KKZ. W procesie genezy ważny był układ osadniczo- kulturowy k. kurhanów sambijskich, gr. warmińsko-mazurskiej KŁ oraz słabo poznane wschodnie Mazury.

1. struktura osadnicza oparta na sieci osiedli obronnych- podobne do kultur grodziskowych wschodniej strefy leśnej; lokalizacja osiedli i forma zbliża je do strefy leśnej; sytuowane w naturalnych miejscach obronnych (szczytach wzgórz morenowych, półwyspach, wyspach i w dolinach rzek oraz), umacniane wałami; pojawiają się specyficzne formy- osiedla palafitowe (6-8 budynków otoczonych palisadą, łączone z lądem za pomocą pomostu), najwcześniejsze z okolic Giżycka, Gołdapi oraz Węgorzewa, forma ta ma podłoże mezolityczne

2. półdziki wypas stad zwierząt

3. naczynia o kulistym dnie- od neolitycznych ludów pasterskich, w KKZ podłoże rodzime

4. rozpowszechnienie kurhanów- lokalne tradycje z neolitu, typowa konstrukcja z 1,2, 3 kręgami kamiennymi, wywodzi się z Sambii, przyjęte na Mazurach i Mazowszu

1. Gospodarka- podobna do strefy leśnej, wypas stad (koń, świnia, owca i bydło), mała rola upraw, bogaty asortyment narzędzi krzemiennych, kamiennych i kościanych (wiedziałem, że to coś dla mnie), mało metali (zwykle jakości chujowej)

2. Chronologia:

1. Pierwsza faza (Ha D) - naczynia kuliste, bez ornamentu, chropowacone; w inwentarzach grobowych tylko ozdoby drucikowate („czyli takie nic”); synchroniczna z najstarszą grupą k. pomorskiej

• grupy: sambijska, zachodniomazurska, wschodniomazurska

1. Druga faza (SOPR) – ceramika kulistodenna, popielnice z pokrywami wpuszczanymi (wpływy k. pomorskiej?), charakterystyczne zdobnictwo geometryczne (pasy linii rytych poziome lub ukośne); występują zapinki wczesnolateńskie (megarzadkie), istniała wytwórczość metalurgiczna, ale niezbyt prężna

2. Trzecia Faza – zgubiłem się -.-

3. Czwarta faza – zanik kulistodenności; przekształcenie taksonu w k. zachodniobałtyjską (utożsamiana z konkretnym etnosem)

1. Kurhany – nasyp kamienno-ziemny, komora grobowa z popielnicą (inwentarz w porównaniu ze złożonością konstrukcji grobowej nie powala), wieńce kamienne ograniczające zasięg kurhanu, w trzeciej fazie pojawia się bruk

2. Początek etnosów zachodniobałtyjskich sięga wczesnej e. żelaza