Podział kosztów ze względu na zmiany wielkości produkcji:
koszty stałe
koszty zmienne
Koszty stałe – każdą z pozycji kosztów będziemy pokazywali w układzie współrzędnych:
Koszty bezwzględnie stałe – funkcja stała
Koszty jednostkowe – funkcja malejąca do zera
Koszty względnie stałe
Koszty skokowo stałe
Są to koszty które zachowują się jak koszty bezwzględnie stałe w pewnych przedziałach wielkości produkcji. Czynnikiem, który powoduje skokowy przyrost tych kosztów jest zmiana zdolności wytwórczych przedsiębiorstwa.
Koszty zmienne, a więc takie, które reagują na zmianę wielkości produkcji.
Koszty zmienne proporcjonalne są to koszty rosnące, gdzie jednakowym przyrostom produkcji odpowiadają wprost proporcjonalne przyrosty kosztów .
Koszty całkowite – wykresem kosztów zmiennych jest tutaj funkcja liniowa. Dla kosztów jednostkowych – funkcja stała.
Są to koszty rosnące gdzie jednakowym przyrostom produkcji odpowiadają wprost proporcjonalne przyrosty kosztów
Koszty progresywne
Są to koszty o charakterze rosnącym przy czym rosną one szybciej, niż wzrasta wielkość produkcji.
Koszty degresywne
Są to koszty o charakterze rosnącym, ale rosną one wolniej niż wzrasta wielkość produkcji.
Koszty regresywne to koszty, które maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji.
RACHUNKI KOSZTÓW
Rachunek kosztów to wyodrębniony podsystem informacyjny w systemie ewidencyjnym rachunkowości.
Rachunek kosztów według controllingu to ogół czynności zmierzających do ustalenia zużycia pracy uprzedmiotowionej w środkach pracy i w przedmiotach pracy, oraz zużycia pracy żywej związane z realizacją celów gospodarczych przedsiębiorstwa w danym czasie.
Zadania rachunku kosztów:
Rachunek kosztów pozwala nam przedstawić koszty w kilku płaszczyznach (wieloprzekrojowo):
gdzie te koszty zostały poniesione
na co te koszty zostały poniesione
jaka jest wartość tych kosztów.
Rachunek kosztów jest podstawą do określenia celu wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług, a więc ma ścisły związek z dochodowością przedsiębiorstwa.
Rachunek kosztów służy sterowaniu procesami gospodarczymi poprzez porównywanie kosztów tych procesów z ich wartościami:
z przeszłości,
z ich wartościami planowanymi
z wartościami tych kosztów u konkurentów (benchmarketing),
z przychodami ze sprzedaży
Można wyodrębnić dwa podstawowe rachunki kosztów:
Rachunek kosztów pełnych (tradycyjny rachunek kosztów)
Rachunek kosztów zmiennych
Rachunek kosztów pełnych (Tradycyjny rachunek kosztów) jest to rachunek, który powstał na potrzeby tzw. orientacji produkcyjnej (pierwsza połowa XX w. - królowało przesłanie wytwarzać jak najwięcej, przy najmniejszych kosztach, czyli max wydajności, nie brano pod uwagę stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych).
Tradycyjny rachunek kosztów dzieli koszty na:
Bezpośrednie – odnoszące się wprost na jednostkę wyrobu
Pośrednie – rozliczane na podstawie tzw. Kluczy doliczeniowych i w sposób proporcjonalny odnoszone są na wytwarzane wyroby i świadczone usługi .
Koszt jednostkowy wyrobu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników produkcji.
Tradycyjny rachunek kosztów bazuje na kosztach historycznych (tych, które zostały poniesione w przeszłości). Na wysokość całkowitych kosztów przedsiębiorstwa wpływ ma tylko jedna zmienna – jest nią wielkość produkcji.
Rachunek kosztów pełnych
Na wyroby gotowe i produkcję niezakończoną odnoszone są koszty bezpośrednie i koszty wydziałowe i odnoszone są na techniczny koszt produkcji.
Techniczny koszt wytworzenia produkcji za pomocą którego dokonuje się wyceny wyrobów gotowych i produkcji nie zakończonej. Techniczny koszt wytworzenia obejmuje koszty pośrednie i koszty wydziałowe.
Układ kalkulacyjny klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do obliczenia kosztu wytworzenia produktu. Układ kalkulacyjny dzieli koszty następująco:1. koszty bezpośrednie:- materiały bezpośrednie,- płace bezpośrednie,2. koszty pośrednie:- koszty wydziałowe,- koszty zarządu,- koszty sprzedaży .Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym można obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności zaś:- techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i kosztów wydziałowych,- całkowity (zakładowy, fabryczny) koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów zarządu,- koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich.
Zalety i wady tradycyjnego rachunku kosztów
Wady:
rachunek ten nie uwzględnia stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych przedsiębiorstw
powstają problemy związane z właściwym, adekwatnym doborem kluczy doliczeniowych służących rozliczeniu kosztów pośrednich
proporcjonalizacja kosztów pośrednich
nie dostarcza wystarczających informacji do celów decyzyjnych, a tym samym utrudnia promowanie wyrobów (generujących) najwyższą marżę brutto
Zalety:
jest to rachunek, który ma zastosowanie w procesach decyzyjnych w długim horyzoncie czasu zgodnie z zasadą iż w długim okresie czasu wszystkie osiągnięte przychody powinny pokryć wszystkie poniesione koszty.
jest to rachunek spełniający wymagania sprawozdawczości finansowej.
Rachunek kosztów zmiennych – ma on zastosowanie dla przedsiębiorstw pracujących w zmiennym, (turbulentnym, dynamicznym) otoczeniu.
Rachunek kosztów zmiennych dzieli koszty na
koszty stałe
koszty zmienne.
Zakłada się, że koszty zmienne mają charakter kosztów zmiennych proporcjonalnych. Na wyroby gotowe, oraz produkcję niezakończoną odnoszone są tylko i wyłącznie koszty zmienne.
Koszty stałe traktowane są jako koszty danego okresu i nazywane są kosztami gotowości do działalności produkcyjnej. Zgodnie z założeniem rachunku kosztów zmiennych nie obciążają one gotowych wyrobów .
Rachunek kosztów zmiennych
Zalety i wady rachunku kosztów zmiennych
Wady:
Problemy metodologiczne związane z wyodrębnieniem kosztów stałych i kosztów zmiennych
Nadmierna koncentracja menagerów na kosztach zmiennych, niedoceniając kosztów stałych w strukturze kosztów przedsiębiorstwa
Rachunek, który ma zastosowanie tylko i wyłącznie do procesów decyzyjnych w krótkim horyzoncie czasu.
Nie spełnia wymagań sprawozdawczości finansowej
Zalety:
Koncentruje uwagę menagerów na kosztach zmiennych produktów i kosztach zmiennych przedsiębiorstwa.
Daje podstawę do przeprowadzenia szybkiej i syntetycznej oceny rentowności produktów, podmiotów wewnętrznych i całego przedsiębiorstwa . Daje tez mierniki do tej oceny np.:
jednostkowa marża brutto produktu
globalna marża poszczególnych asortymentów
marża osiągana w podmiotach wewnętrznych
wynik finansowy całego przedsiębiorstwa
Daje on podstawę do wdrożenia procesu decentralizacji zarządzania przedsiębiorstwem, a tym samym umożliwia określenie zakresu odpowiedzialności podmiotów wewnętrznych za generowane przychody oraz ponoszone koszty.
WIELOBLOKOWY (WIELOSTOPNIOWY) RACHUNEK KOSZTÓW I WYNIKÓW
Ma on zastosowanie wówczas kiedy jesteśmy w stanie wyodrębnić indywidualne koszty stałe związane z wytwarzanymi wyrobami, świadczonymi usługami, stosowanymi liniami produkcyjnymi, kanałami dystrybucji związanymi z funkcjonowaniem podmiotów wewnętrznych, czy obsługiwanych klientów.
Jeżeli takie koszty jesteśmy w stanie wyodrębnić to powstaje możliwość wyznaczenia wielu stopni marż na pokrycie kosztów stałych o różnym zakresie. Oznacza to, że istnieje możliwość oceny rentowności (takich elementów jak: produktu, usługi, linii produkcyjnych, kanałów dystrybucji, klientów działów wewnętrznych)
Wielostopniowy rachunek kosztów i wyników wyróżnia 3 grupy kosztów stałych:
stałe pośrednie koszty produkcji
koszty sprzedaży
koszty ogólnego zarządu
Schemat:
Przychody ze sprzedaży produktów
(-) zmienne koszty wytworzenia
(=) Marża brutto I stopnia
(-) koszty stałe wytworzenia
(=) Marża brutto II stopnia (wynik produkcyjny brutto)
(-) koszty sprzedaży
(=) Marża brutto III stopnia (wynik handlowy brutto)
(-) koszty ogólnego zarządu
(=) wynik finansowy (wynik sprzedaży brutto)
Gdybyśmy odjęli podatek to otrzymalibyśmy wynik finansowy netto
Przykład:
Przedsiębiorstwo osiągnęło przychód ze sprzedaży swoich wyrobów w kwocie 900 000 zł. Zestawienie kosztów dla tego przedsiębiorstwa jest następujące:
1 | Zużycie środków trwałych w wydziałach produkcyjnych | 40 000 | Koszty wydziałowe, stałe |
---|---|---|---|
2 | Zużycie narzędzi specjalistycznych | 5 000 | Koszty bezpośrednie |
3 | Płace bezpośrednie wraz z narzutami | 100 000 | Koszty bezpośrednie |
4 | Materiały bezpośrednie | 425 000 | Koszty bezpośrednie |
5 | Podatki, ubezpieczenia, opłaty | 30 000 | |
6 | Wynagrodzenie kierownictwa i administracji | 60 000 | |
7 | Wynagrodzenie nadzoru technicznego | 40 000 | Koszty wydziałowe, stałe |
8 | Premie pracowników bezpośrednio produkcyjnych | 20 000 | Koszty bezpośrednie |
9 | Energia na cele ruchu | 40 000 | Koszty wydziałowe, zmienne |
10 | Energia na cele ogólnowydziałowe | 10 000 | Koszty wydziałowe, stałe |
11 | Energia na cele zarządu | 5 000 | Koszty ogólnozakładowe, stałe |
12 | Materiały biurowe | 5 000 | Koszty ogólnozakładowe, stałe |
13 | Materiały na cele ruchu (smary, części zamienne) | 20 000 | Koszty wydziałowe, zmienne |
14 | Koszty reklamy | 10 000 | Koszty sprzedaży |
15 | Remonty bieżące | 20 000 | Koszty wydziałowe, zmienne |
16 | Koszty transportu wyrobów do odbiorców | 10 000 | Koszty sprzedaży |
Należy
Przyporządkować koszty wg grup układu kalkulacyjnego, oraz z rozróżnieniem na koszty stałe i koszty zmienne (4 kolumna tabeli)
Przeprowadzić wielostopniowy rachunek kosztów i wyników
Rozwiązanie:
Koszty bezpośrednie (koszty zmienne)
Koszty materiałów bezpośrednich 425 000
Płace bezpośrednie wraz z narzutami 100 000
Premie pracowników bezpośrednio produkcyjnych 20 000
Użycie narzędzi specjalistycznych 5 000
Razem 550 000
Koszty wydziałowe ruchu ( zmienne)
Energia na cele ruchu 40 000
Materiały na cele ruchu 20 000
Remonty bieżące 20 000
Razem 80 000
Koszty ogólnowydziałowe ( stałe)
Wynagrodzenie nadzoru technicznego 40 000
Energia na cele ogólnowydziałowe 10 000
Zużycie środków trwałych w wydziałach produkcyjnych ( amortyzacja) 40 000
Razem 90 000
Koszty zarządu ( stałe)
Podatki , ubezpieczenia , opłaty 30 000
Wynagrodzenie kierownictwa i administracji 60 000
Energia na cele zarządu 5 000
Materiały biurowe 5 000
Razem 100 000
Koszty sprzedaży
Koszty reklamy 10 000
Koszty transportu wyrobów do odbiorców 10 000
Razem 20 000
Przychody ze sprzedaży 900 000
(-) koszty zmienne - 630 000
Marża brutto 270 000
(-) koszty stałe produkcyjne - 90 000
Wynik produkcyjny brutto 180 000
(-) koszty sprzedaży - 20 000
Wynik handlowy brutto 160 000
(-) koszty zarządu - 100 000
Wynik finansowy brutto 60 000