Historia języka

Wprowadzenie:

• brak źródeł pisanych z tego okresu

• język rozwinął się, by móc się komunikować

• głos głównym instrumentem

• pierwszy język: może język Żydów, może Łacina, różne podejścia

• najpierw ludzie mówili w jednym języku, ale potem rozwinęły się nowe, wzbogacone formy tego języka

• XIX w. – pierwsze badania

• potencjalny prajęzyk – protoindoeuropejski – brak tekstów pisanych – tylko hipoteza

  • pochodzą od niego języki indoeuropejskie

• starogermańskie

  • pierwsza przesuwka językowa – d t

  • akcent wyrazowy – pada na sylabę rdzenną

• północnogermańskie – szwedzki, norweski, duński

• wschodniogermańskie – bałtyckie, gotycki

• zachodniogermańskie (południowogermańskie) – źródła języka NL:

  • Ingwegons ?

  • Frankisch

• druga przesuwka językowa – p pf, t ts/z – zaszła tylko w niemieckim

• Holendrzy nie byli pierwszymi mieszkańcami obszaru dzisiejszej Holandii

• duży wpływ Łaciny

• Wulfila – przekład biblii gotyckiej

16.10. - staroniderlandzki - tu mnie nie było

Średnioniderlandzki:

• 1150 – 1500

• wiele wyraźnych i ważnych zmian w języku

• Holandia nie była w tym czasie jednym państwem

• 2 znaczące siły w okolicy: Francuzi i Habsburgowie oraz Hiszpanie

• zmienia się układ geograficzny – z malutkich państewek tworzą się obszary lenne

• landsheren szukali schronienia u kogoś silniejszego

• rozwój rolnictwa – trójpolówka

  • postęp w rolnictwie pociąga za sobą postęp w innych dziedzinach handel

• XII/XIII w. – najważniejsza Flandria – Brugge (port)

  • sprzedaż płótna

• migracja ludności do miast – zbyt wiele ludzi na wsi – handel rozwija się w miastach

• rozwój rzemiosła i sektora usług

• miasta i ludzie się bogacili

• nowa klasa społeczna – patrycjusze – bogaci mieszczanie – konkurencja dla kleru

• 1302 r. – Bitwa pod Kortrijk – zwycięstwo Flandrii

• 1312 r. – koniec dominacji Flandrii

• Brabancja: Antwerpia Bruksela, Lowanium – drugi nowy ważny region, do późnego XIV wieku

  • 1425 r. – pierwszy uniwersytet w Niskich Krajach – Leuven

• Holandia (Holland) – trzeci ważny region – po wieku XIV

  • produkcja sera (zuivel), budowa statków

• rozwój nadchodzi z południa

• związek hanzeatycki

• belfort – typowy dla Flandrii budynek rady miejskiej – widoczny znak bogatej klasy miejskiej (patrycjuszy) – równowaga dla kościołów

• nie ma jednego języka na całym obszarze

• Flandria – dialekty flamandzkie

  • we Flandrii nie mieszkają tylko Flamandowie

• silne migracje wewnątrz regionu

• dużo dialektów, ale pozostają ze sobą w kontakcie, oddziaływują na siebie

• ludzie zaczynają pisać w języku narodowym, wcześniej w łacinie

• przełamanie dominacji łaciny (języka kościoła) w kwestii biznesu

• nowe rodzaje tekstów: umowy handlowe i teksty kulturowe (opowieści, piosenki) – umowy musiały być zrozumiałe dla obu stron, a literatura się rozwijała, bo były na to pieniądze

Średnioniderlandzki c.d.

• brak jednego języka na całym obszarze; dialekty i poddialekty

• literatura piękna – ridderverhalen, kluchten (comedies), poezja

• teksty źródłowe zachowane w kopii, nie oryginały – zawierają błędy i elementy obce

• coraz więcej ludzi potrafi czytać i pisać

• Hendrik van Veldeke

  • Legende van Sint Servaes

  • Limburczyk, traktowany również jako niemiecki poeta

  • pisał po limbursku

  • granica między językiem NL a Nederduits jest słaba

• Jacob van Maerlant – Flamand

• Jan van Ruusbroeck – Brabantczyk

• teksty z tego okresu nie były postrzegane jako cenne, dlatego wiele przepadło zniszczonych

• pierwsze słowniki – zbiory słówek łacińskich/francuskich/niderlandzkich

• rozmówki

• H. von Fallersleben – XIX w.

  • przywrócił Niderlandom zainteresowanie starymi rękopisami, tekstami

  • pracował w bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego

• wiele prowincji, wiele dialektów, ale komunikacja była możliwa

• od XV wieku – teksty drukowane

• początek procesu homogenizacji języka

• pojawia się silniejsza potrzeba ujednolicenia języka, by upowszechnić książki

Cechy średnioniderlandzkiego:

• brak rodzajników

• zaimek wskazujący zamiast rodzajnika

• fleksja – wciąż istnieje deklinacja

• funkcję fleksji przejmuje zaimek wskazujący

• odmienia się zaimek wskazujący a nie rzeczownik

• akcent na sylabie rdzennej

• przyimek zamiast przypadków

  • der huis der vader huis van vader

• szyk w zdaniu również przejmuje funkcję fleksji

• ortografia – fonetyczna, pisze się tak, jak się mówi, nie ma reguł

• problemy z długimi i krótkimi samogłoskami

  • jar = jaar = jaer

• ortografia nie jest konsekwentna

• podwójne zaprzeczenie

  • ende = en

  • en – pierwszy człon negacji

  • ik en hebbe geen geld

• obce wpływy na język NL:

  • wcześniejsze zapożyczenia z łaciny – terminologia kościelna i techniczna

  • 2 rodzaje zapożyczeń: świeckie i kościelne

  • zapożyczenia ze starofrancuskiego i staroniemieckiego (kontakty handlowe)

Nowoniderlandzki:

• 1500 –

• dużo ludzi potrafiło już czytać i pisać, dużo książek

• Brabancja – silna pozycja ekonomiczna

  • Antwerpia – duży port, kontakt z innymi państwami i regionami

• odkrycia geograficzne:

  • plusy – wzrost przychodów z handlu

  • minusy – sprzedaż amerykańskiego drewna do Europy – wpływ na wartość pieniądza inflacja; stagnacja w sektorze rolniczym

• ludzie nie są zadowoleni z tego, co mają

• Luter i Kalwin – krytyka kościoła katolickiego – reformacja

  • protestanci bardziej otwarci

• językiem kościoła katolickiego łacina, językiem protestantów – języki narodowe

• Niderlandy pod panowaniem Hiszpanów

  • kontrreformacja – początek w Hiszpanii

  • Hiszpanie – katolicy; Niderlandy – wielu ludzi chciało zostać protestantami

  • de Alva – namiestnik króla Hiszpanii w Niderlandach – tłumił bunty

  • 1567 – van Egmont i van Hoorn powieszeni

  • 1568 – początek wojny 80-letniej

• 1585 – Antwerpia podbita przez Hiszpanów po blokadzie Skaldy

  • wielu bogatych i wykształconych Brabantczyków przeniosło się do Amsterdamu

  • punkt ciężkości przenosi się z południa na północ

• rozwój Holandii (Holland)

  • Amsterdam – najważniejszy port

• kompanie handlowe

  • VOC – monopol na handel z Azją

  • WIC – monopol na handel z Afryką i Ameryką

• Płd. Niderlandy – duży wpływ Hiszpanii, katolicy; potem Francji

  • są w tyle

  • brak języka standardowego; potem francuski jako oficjalny, NL język ludu

• Napoleon – posiadł Niderlandy Płn. i Płd.

• 1815 – Kongres Wiedeński – powstanie jednego państwa niderlandzkiego

• Wilhelm I

  • należy mieć jeden język w ramach jednego państwa, ale istniały duże różnice między językiem północy i południa, bo te języki rozwijały się oddzielnie

  • na południu po NL mówi się tylko w domu

  • NL musi stać się językiem narodowym – ci z południa tego nie chcieli

  • ludzie byli niezadowoleni z jednego państwa

  • północ była bogatsza

  • świadomość narodowa – północ czuje się lepsza od południa

• 1830 – powstanie we Flandrii – powstanie belgijskie

  • powstaje niezależne Królestwo Belgii

  • powstanie listopadowe pomogło Belgom

• 1815-1830 – powstało wiele szkół w ramach walki z analfabetyzmem

• NL rozwijał się zupełnie inaczej na północy i na południu

XVII w, Północne Niderlandy:

• wciąż różne dialekty: holenderski, fryzyjski, limburski, zelandzki

• również dialekty miejskie: amsterdamski, rotterdamski

• wojna 80-letnia

  • trzeba mieć coś, co zjednoczy ludzi

  • tożsamość – formuje się za pomocą symboli: hymn, godło

• powszechna potrzeba języka standardowego

  • interesy

  • czytanie książek – złoty wiek Niderlandów

• duża akceptacja dla wspólnego języka standardowego

• 2 rodzaje języka

  • mówiony

    • ludzie posługują się jeszcze dialektami

    • hipotetyczny

    • nie tak istotny

  • pisany

    • powszechne podejście, że w historii języka coś

    • łacina – przykład tego, jak należy pisać

    • zawiły styl, łacińskie konstrukcje

      • Hij lag en sliep Hij lag te slapen

      • Ik hoor een meisje dat zingt Ik hoor en meisje zingen.

• podręczniki, jak się ładnie pisze po NL

• podręczniki do gramatyki, ale nie opisowej, a normatywnej

  • jak język ma wyglądać, a nie jak naprawdę wygląda

• eleganckie pisanie musi być podobne do łaciny

• 4 fazy budowania języka standardowego:

  • selekcja – wybór jednego dialektu, który posłuży za podstawę

    • na poziomie makro – głównie dialekt holenderski, który jest pod wpływem brabanckiego, więc holenderski z elementami brabanckiego

    • na poziomie mikro – trzeba wybrać jeden z wielu wariantów jednego słowa

      • północne i południowe warianty słów

      • sturen – zenden; nu – nou

  • kodyfikacja – opis reguł

  • rozszerzenie funkcji

    • łacina – była wcześniej językiem nauczania

    • należy wymyślić niderlandzkie terminy i nazwy

    • rozwój słownictwa

      • Hugo Grocjusz – w XIX w. wydano kodeks po NL i wykorzystano słownictwo prawnicze

      • Simon Stevin – matematyka

      • słownictwo gramatyczne

  • akceptacja – kwestia przyzwyczajenia

• teksty

  • P.C. Hooft

  • Bredero

  • Jacob Cats – życie codzienne

• twórcy literatury dawali model języka pisanego

• kościół

  • na północy wolność wyznaniowa – ludzie preferują protestantyzm

  • Stany Generalne zasponsorowały niderlandzkie wydanie biblii – Statenbijbel rok

    • to musi być biblia dla wszystkich

    • teologowie z całego kraju zamieszkali w Lejdzie i opracowywali ją

    • każdy region oprócz Drenthe miał swój wkład w język Statenbijbel

• pod koniec XVII w. istnieją już jednolite prawa języka pisanego

XVIII, XIX w.

• Ten Kate – 3 style języka NL – XIX w.

  • podniosły

  • formalny

  • codzienny

    • język mówiony też jest formą języka; opisuje język we wszystkich przejawach

• XVIII w. – 2 kierunki

  • piękną wersją języka NL są teksty 17-wiecznych pisarzy

  • jeszcze ładniejszy jest 16-wieczny, bo dominował dialekt brabancki

• gramatyki preskryptywne

• dzieci w szkole mówią tak, jak w domu, ale uczą się gramatyk preskryptywnych

• wersja pisana języka jest praktycznie językiem obcym względem mówionego

• język mówiony ma konkurencję w postaci francuskiego, który króluje na salonach

• trzeba zbliżyć język pisany do mówionego

• zmieniają się poglądy na edukację

  • dzieci są jednostkami indywidualnymi i nie należy ich zmuszać do pamięciówki

• warstwa pisana języka uczonego w szkole staje się luźniejsza

• pisarze mają wpływ:

  • Aagje Deken, Betje Wolft – powieść w listach „Sara Burgerhast” – język bliższy mówionemu

  • Multatuli – prosty, nieupiększony sztucznie język

• język pisany zbliża się do mówionego

• język mówiony podnosi swoją jakość pod wpływem tekstów, bogatsze słownictwo

• XX w. – koherencja języka mówionego i pisanego

  • edukacja staje się powszechna

  • rosną szanse na rozwój jednostki, demokratyzacja społeczeństwa

  • od XIX w. kolej, samochody, samoloty – ludzie podróżują po całym kraju

  • kontakt między dialektami, mieszają się

  • dialekt miejski jest mieszanką okolicznych dialektów wiejskich

  • język standardowy – ABN – Algemeen Beschaafd Nederlands

  • media – radio i TV – pracują ludzie, którzy ładnie mówią, należy ich naśladować

  • język radiowy – Amsterdam, Haga, Lejda – ABN

  • ABN – w pierwotnym znaczeniu tylko język mówiony; prestiż

  • chętnie przyjmowany przez ludzi

  • lata 60’ – pełna homogenizacja języka z zachowaniem stylów

  • w dalszym ciągu istnieją dialekty

• Matthijs Siegenbeek – ojciec niderlandystyki

  • jako pierwszy spisał zasady ortografii NL

  • lista słów NL wg swojej pisowni

• Matthias de Vries – konserwatysta językowy

  • język trzeba zachowywać

  • NL był piękny, ale w XIX w. został skrzywdzony

  • Woordenboek der NL taal – tom I – 1864 – 1998 – WNT

Belgia:

• XVI/XVII w.

  • panuje Hiszpania z Inkwizycją

  • panuje katolicyzm – łacina

  • w sytuacjach oficjalnych używana łacina

  • język NL – północ, południe – francuski

  • zaczyna się tworzyć podział na Flandrię i Walonię

  • NL – język ludu, istnieje, bo księża chcą dotrzeć do wiernych i lud ma ochotę na rozrywkę – piśmiennictwo ludowe (farsy, pamflety)

  • j. flamandzki – mówiony, nie ma żadnego prestiżu

  • języki urzędowe – francuski, łacina

• XVIII w.

  • władza Republiki Francuskiej – od końca XVIII w. – równość - jeden naród = jeden język

  • dzieci w szkołach mają zakaz mówienia po NL

  • przekonanie o tym, że językiem, dzięki któremu da się coś w życiu osiągnąć jest francuski

  • Napoleon – zmiana systemu równości społecznej – dominacja francuskiego

• 15 lat Zjednoczonych Niderlandów (1815-1830)

  • próba powtórnego wprowadzenia zasady jeden naród = jeden język (niderlandzki)

  • NL językiem obowiązkowym w szkołach – nauczyciele z północy

  • Holandia wyprzedza Belgię pod względem kultury i języka

  • język we Flandrii zupełnie różni się od NL w Holandii

  • NL z północy jako narzucony wzorzec dla południa

  • Flamandowie odzyskują świadomość kulturową

  • Walonia 2-języczna, Flandria 1-języczna

• powstanie niezależnego Królestwa Belgii – 1830

  • Flandria - język NL jako szereg dialektów, kwestia wymowy się różni, wersji pisanej prawie nie ma

  • prawie każdy zna francuski – język elit

  • francuski wyżej w randze społecznej niż NL

  • bieda, Walonia dominuje ekonomicznie

  • istnieje wykształcona niderlandzkojęzyczna elita intelektualna

  • Vlaamse Beweging – NL jest wart tego, by się nim posługiwać; należy wzbudzić w ludziach ducha jedności narodowej

  • twórcy

    • Conscience – „De leeuw van Vlaanderen”

    • J. F. Willems

    • De Coster – historia Niderlandów Płn. po francusku; Tijl Uilenspiegel

  • Flamandów jest więcej niż Walonów, ale południe rządzi

  • Vlaamse Beweging nie ma byt wiele do powiedzenia – walczą o nadanie NL statusu języka oficjalnego we Flandrii – zmiana w latach 70’ XIX w.

    • 2 chłopów skazanych na śmierć, bo nie znali języka francuskiego, który obowiązywał w sądzie

  • proces sądowy musi odbywać się w języku, który oskarżony rozumie – dopuszczenie NL do sądownictwa

  • następnie do administracji i wojska – lata 90’

  • nikt, kto nie posługuje się językiem francuskim jako ojczystym nie zajdzie wysoko

  • konieczność podniesienia rangi języka NL – problem: jaki NL

  • tworzą się 2 frakcje

    • integracjonaliści – NL powinien łączyć północ i południe – Willems, Conscience

      • można trzymać się NL z północy

    • partykularyści – wersja południowa jest piękna, nie trzeba jej łączyć z północną

      • G. Gezelle – Westvlaams może stać się językiem narodowym wszystkich Flamandów

  • 1949 Gent – pierwszy kongres języka i literatury NL, potem regularne spotkania

  • ostatecznie wygrywa integracjonizm

  • Flandria przejmuje ortografię z północy – tylko pisownia, wymowa nie

• XX w.

  • 2 wojny

  • silna kolaboracja z Niemcami, bo jeśli wygrają, to pomogą im odseparować się od Francji

  • demokratyzacja społeczeństwa, Flamandowie zyskują prawa wyborcze

  • przeniesienie siły ekonomicznej na północ po II wojnie

  • NL wciąż nie ma statusu równego francuskiemu

  • problem granicy między Flandrią i Walonią

  • do 1962 – liczenie języków (talentelling) – ankieterzy zwiedzają graniczne tereny i pytają ludzi, jakiego języka używają; było to niewygodne

  • 1962 – ustalenie granicy

  • 1970 – konstytucja w nowej wersji – podział Belgii na 4 gemeenschappen

    • Flandria – oficjalnym językiem NL

    • Walonia – francuski

    • Alzacja – niemiecki

    • Bruksela – 2-języczna

  • lata 90’ – faciliteiten (udogodnienia)

    • faciliteiten-gemeenten – gminy z obszarów przy granicy językowej, które w instytucjach oficjalnych mogą posługiwać się drugim językiem

  • 2-języczna musi być policja

Cechy obecnego nowoniderandzkiego:

• odmiana rzeczownika praktycznie przestaje istnieć

• zaimki wskazujące „de” i „het” tracą rolę wskazujących, są rodzajnikami

• vogala Vogel (a szwa); szwa na końcu zanika

• dyftongizacja: uu ui, ee ij

• e w wygłosie wskazywało na rodzaj żeński, jak zanikło, to ciężko stwierdzić, jaki to rodzaj

• regulacja ortografii

  • de Vries, Te Winkel – ortografia zaakceptowana na południu

• 1947 – ujednolicenie ortografii na północy i południu, pierwszy oficjalny słownik ortograficzny (1954) – Groen Boekje

• 1995 – zmiana Groen Boekje, nowa wersja, bo stara była niekonsekwentna

  • znosi toegelaten spelling, bo ludzie pisali, jak chcieli

  • każde słowo ma jedną formę uznawaną za poprawną

• 2005 – ostatnia wersja

• pisownia jest możliwie jak najbardziej fonetyczna – pisz tak, jak mówisz

• 3 zasady:

  • tożsamość formy – paard paarden; jeżeli w jednej formie mamy dany dźwięk, to w innych musi on pozostać

  • zasada powtarzalności – meent rijdt; formy podobne tworzymy podobnie

  • zasada pochodzenia – ij a ei

• słownictwo

  • wzbogacenie o słowa rdzenne tworzone przez złożenia

  • intensywne kontakty z innymi narodami

    • Holendrzy bronią się przed niemieckim, a Flamandowie przed francuskim

  • niemieckie i francuskie zapożyczenia zachowują pisownię oryginalną, np. uberhaupt

  • silny wpływ angielskiego od XIX w. – rewolucja przemysłowa w Anglii – głównie słownictwo techniczne

  • słownictwo morskie – hiszpański, portugalski

    • materiały z zamorskich krajów, np. z Indonezji – bambus, kanarek

  • wpływ łaciny zanika

8.01. – nie było mnie

Niderlandzki na południu:

• wiek XX – niderlandzki jest traktowany we Flandrii jako pełnowartościowy język

• z północą łączy go ortografia

• ale te języki nie są takie same – wymowa się różni: głoski i melodia

  • NL – tram /trem/; dossier /dosiej/

  • BE – tram /tram/; dossier /dosir/

  • /g/ - im bardziej na północ tym bardziej charczące

  • zachte /g/ - BE, ale też niektóre regiony w Holandii

  • ti

    • station – staśą (BE); w Holandii stacją

  • akcent

    • onderwijs

• słownictwo

  • parlement – kamer van volksvertegenwoordigers

  • meteorologia jest wspólna; wszystkie inne dziedziny mają różne słownictwo

    • de schepen

      • NL – ławnik

      • BE – radny

  • tytuły naukowe

    • drs. – NL – magister

    • lic. – BE – magister

  • remgeld – opłata dla lekarza w BE, w Holandii nie ma w ogóle takiego słowa

  • mobiel(tje) – NL; GSM – BE

  • chip – NL; proton – BE

• Holendrzy uważają flamandzki za przestarzały

  • schoon – ładny (BE)

  • –ke – forma zdrobnienia we flamandzkim

  • kleed – sukienka (BE)

  • ongesteld – niedysponowany (NL); niedysponowana kobieta (BE)

  • gij – u = you

  • verwittigen – zawiadomić; istnieje tylko w BE; w NL – laten weten

  • vermits – pod warunkiem, że (BE)

• oznaczanie czasu (pory dnia)

  • NL – ochtend, middag, avond

  • BE – ochtend, middag, namiddag, avond

• mnóstwo słówek z dialektów

  • kuis – cnotliwy; kuisen – sprzątać

• wpływy francuskiego, ale istnieje też opór

  • camion – ciężarówka

  • chauffage – ogrzewanie

  • opticien (NL) – optiker (BE)

• Holandia nie boi się francuskiego, a Belgia nie ma oporu przed niemieckim

  • NL- paraplu; BE – regenscherm

• gramatyka

  • szyk w końcówce zdania z wieloma czasownikami

    • Hij zie dat je niet had moeten komen.

moeten komen had.

komen had moeten. – BE

dat je het hebt mee genomen.

dat je het mee hebt genomen. – BE

• idiomy

  • geen kat (NL) – geen hond (BE)

Niderlandzki w XX w.

• bardzo zmieniło się społeczeństwo na północy i na południu, i pod względem ilościowym i jakościowym

• przeszli od dialektu do regiolektu – język wspólny dla większego obszaru

• standard – królowa, spikerzy radiowi

• bijna-standardtaal – normalni ludzie, większość społeczeństwa

• im mniej formalna rozmowa tym prościej mówimy

• dialekty są ważne – podtrzymują tradycję i tożsamość

• młode pokolenia nie przyznają się do korzystania z dialektu, bo to siara

• demokratyzacja społeczeństwa

• podniesienie statusu robotników, zrównanie statusu wszystkich klas

• kwestie formalne przestały odgrywać rolę – lata 80/90’ – do wszystkich per „jij”

• teraz jest różnica między jij a u

• przyrost ludności władającej językiem NL (ok. 9 mln) – otwarcie rynku pracy

• ci ludzie przywieźli ze sobą swoje słownictwo, np. nazwy potraw i swoje błędy

• NL się ujednolicił za pośrednictwem środków masowego przekazu

• we Flandrii:

  • dialekt – tussentaal – standardowy

    • dialekt – wyraz tożsamości

    • tussentaal – normy i słownictwo ze standardu, wymowa własna – wariant powszechny, codzienny, ponadregionalny

  • brak regiolektów

• różne odmianki NL:

  • im starsze pokolenie tym bardziej skłania się ku dialektom

  • kwestia wykształcenia nie jest aż taka ważna, ale im wyższe tym bogatsze słownictwo

  • kwestia miejsca zamieszkania – wieś a miasto

  • płeć – kobiety mówią ładniej

  • język młodzieży – Amsterdam i Utrecht – 2 skupiska cudzoziemców

    • Amsterdam – Straattaal – uwzględnia i toleruje wpływy obce – allochtoni + autochtoni

    • Utrecht – Murks – marokański + turecki – używany przez rdzennych Holendrów