EDUKACJA ŻYWIENIOWA

WYKŁAD 1 03.10.2011r.

Edukacja

• Proces dla osiągnięcia zmian w zachowaniu przez stosowanie w praktyce niezbędnego zasobu wiedzy

• Edukacja oznacza informowanie oraz komunikowanie się

• Żywieniowa – nauczanie teoretyczne i praktyczne o żywieniu dla osiągnięcia pożądanych zmian sposobu odżywiania

Rola edukacji żywieniowej

Kształtowanie pożądanej struktury spożycia przez przekazywanie wiedzy nowoczesnej, opartej na naukowych podstawach dla osiągnięcia poprawy stanu odżywienia i zdrowia społeczeństwa

Cel edukacji

Poprawa sposobu żywienia poprzez:

• Wykształcenie świadomej potrzeby racjonalnego żywienia jako elementu profilaktyki chorób na tle wadliwego żywienia

• Zmiany niewłaściwych nawyków i zwyczajów żywieniowych

Nadrzędny cel edukacji żywieniowej:

• Długotrwała (skuteczna) poprawa sposobu żywienia

• Informowanie o żywności i żywieniu, jego zasadach, związkach ze zdrowiem i konsekwencjami popełnianych błędów żywieniowych

Podstawowe cele edukacji żywieniowej:

• Uświadomienie znaczenia składników pokarmowych dla właściwego przebiegu funkcji ustrojowych, szczególnie procesów i wzrostu rozwoju dzieci i młodzieży

• Przekonanie o istnieniu związku między żywieniem a zdrowiem, zapoznanie ze skutkami nieprawidłowego żywienia

• Przekazanie wiedzy o wartości energetycznej i odżywczej produktów, napojów, potraw

• Przekonanie o konieczności przestrzegania higieny żywienia, sposobach zapobiegania zakażeniom żywności i zatruciom pokarmowym

• Wpajanie zasad właściwego postępowania z żywnością podczas przechowywania i sporządzania potraw i posiłków

• Upowszechnianie zasad prawidłowych posiłków

• Przekazanie zasad postępowanie przy sporządzaniu potraw dla maksymalnego ograniczenia strat składników odżywczych zapobiegania marnotrawstwu

• Przekonanie o potrzebie właściwej organizacji pracy i estetyce podawania potraw

Cele

• Zapoznanie w praktyce ze sposobem obliczania wartości energetycznej, udziału tłuszczu w dziennym dostarczaniu energii, stosunku kwasów tłuszczowych nasyconych do nienasyconych, zawartości błonnika, cholesterolu, soli kuchennej w diecie i właściwej interpretacji wyników

• Przekonanie do potrzeby systematycznej kontroli masy ciała, obliczanie BMI

• Przekonanie do regularnego badania krwi i moczu w celu sprawdzenia poziomu cholesterolu i jego funkcji, HDL, LDL , TG, lipidów oraz badań lekarskich

Cele powyższe możliwe są do osiągnięcia przez:

• Systematyczne, prawidłowe przekazywanie wiedzy żywieniowej

• Dostosowanie odpowiednio do warunków, środowiska i możliwości percepcyjnych odbiorców

• Przy pomocy właściwie dobranego zestawu form, metod i środków dydaktycznych

Spirala edukacyjna

Wpływ nieprawidłowego żywienia na zdrowie

Dieta zbilansowana

Efekt spożywania „diety luksusowej”

Niedobory:

• Witamin

• Składników mineralnych

• Błonnika pokarmowego

• NNKT

Nadmiary:

• Energii (z tł, cukru, alkoholu)

• KTN

Czynniki determinują Ce zdrowie człowieka:

• Styl życia (50%)

• Środowisko (25 – 35%)

• Cechy genetyczne (10 – 15%)

• Opieka zdrowotna (10 – 20 %)

Czynniki determinujące zdrowie społeczeństwa:

• Sytuacja demograficzna

• Styl życia jego członków

• Poziom warunków zdrowotnych (sanitarnych)

• Sprawność systemu ochrony zdrowia

Podział populacji na grupy wg stopnia narażenia zdrowia

1. Grupa ryzyka nie większego od przeciętnego dla populacji – grupa zdrowych

2. Grupa ryzyka większego od przeciętnego – grupy ryzyka

3. Grupa chorych

Grupy odbiorców ze względu na:

• Wiek

• Płeć

• Zawód

• Grupy ryzyka zdrowotnego

• Wykształcenie

• Stan zdrowia

• Stan fizjologiczny

• Zamieszkanie

• Dochody

• Zainteresowanie żywieniem

• Stosowanie diet

• Nadwagę, otyłość

Główne przyczyny błędnych zachowań, postaw i poglądów

• Złe nawyki i tradycje żywieniowe

• Poziom wykształcenia ogólnego, w tym żywieniowego (profilaktyka zdrowotna)

• Mody żywieniowe

• Błędne przekazy w masmediach

• Nieodpowiednia informacja medyczna (lekarze, pielęgniarki, dietetycy)

• Niedociągnięcia, błędy przemysłu spożywczego – legislacyjne – błędne, niepełne informacje na opakowaniach, odpowiedzi skład recepturowy, promocja, itp.

Sposoby zapobiegania błędnym zachowaniom i opiniom

• Poprawa organizacji rynku żywnościowego – współpraca różnych sektorów, po prawa jakości wyrobów, poprawa znakowanie, akcji promocyjnych

• przestrzeganie i egzekwowanie prawa żywnościowego – poprawa parametrów produkcji, warunki higieniczne, znakowanie produktów

• Upowszechnianie wiedzy o prawidłowym żywieniu

Upowszechnianie żywienia, kształtowanie zachowań prozdrowotnych

• Szkoła: aktualizowanie/ poprawa programów i pomocy dydaktycznych

• Kształcenie, dokształcanie kadry (nauczyciele, lekarze)

• Projektowanie i realizacja środków dydaktycznych

• Oświata pozaszkolna

  • Instytuty, towarzystwa, NGO, fundacje

  • Masmedia – TV, film, wydawnictwa

• Koordynacja działań różnych ośrodków

• Kształtowanie odpowiedniej postawy dziennikarzy, naukowców, wykładowców

Przykłady błędnej wiedzy żywieniowej

Tematyka	Przykład
Wartość energetyczna żywności	Decydują tylko węglowodany W dają więcej E niż tł. Ziemniaki – wysoka wartość E Mleko pełne – b. duża E, wyższa niż pieczywa Oleje roślinne – nie tak dużo E
Produkty jako źródła składników pokarmowych	Ryby, sery twarde, mleko – nie są źr. Bł. Pok. Mleko, twaróg – nie są źródłem Ca – bez cholesterolu Masło, fasola, soja – źr. Bł Cukierki, oleje rośl., masło rośl. – mają cholesterol
Działania składników pokarmowych	Błonnik: funkacja energetyczna, budulcowa, udział we wzroście, zapobiega biegunkom NNKT – pobudzanie pracy jelit, nie zna Cholesterol – nie zna Sód – udział w trawieniu
Przyczyny otyłości	Bez poglądu Zaburzenia hormonalne Bez większego wpływu
Zalecane spożycie, zapotrzebowanie	Białko – zapotrzebowanie b. wysokie (2 – 3 razy większe od faktycznego) Potrzeby (śr.) energetyczne od 1200 do 4500 Mleko – nie trzeba pioć codziennie; wystarczy szklanka/ co najmniej 1l
Skład śniadania	Warzywa i owoce nie pasują do mleka i serów – albo jedno albo drugie

Postawy i ich funkcje

Postawy powstają w wyniku uczenia

Wpływ postawy na zachowanie uzależniony jest od jej dostępności w sytuacji, w której odbywa się działanie.

Postawy wynikające z bezpośredniego doświadczenia charakteryzują się większą dostępnością, niż mające źródło w doświadczeniu pośrednim.

Funkcje:

• Praktyczne

• Obronne

• Poznawcze

• Wartościujące

Cechy postaw konsumenta

Cechy postaw – znak, siła, trwałość, ważność

• Siła - stopień przychylności lub nieprzychylności

• Trwałość – stopień odporności na zmianę - wysoka/ niezmienne przekonania, emocje

• Ważność – postawy peryferyjne i centralne

Tendencje do zachowania – deklarowana chęć jego wykonania

Zachowanie – postępowanie w stosunku do przedmiotu, postawy.

Zachowania żywieniowe – wszelkie sposoby postępowania w obszarze żywności żywienia człowieka.

Ważność postawy

• Postawy centralne – istotne, podejmowanie szeregu zachowań w celu kontaktu z przedmiotem postawy (np. osoba o centralnej postawie wobec czekolady lub chipsów)

• Postawy peryferyjne – nie mające znaczenia, osoba o peryferyjnej postawie do, j.w. nie wykazuje zainteresowania czekoladą, chipsami (nie mówi, nie czyta o nich, nie dyskutuje, ma z nimi kontakt przypadkowy)

Postawy pomimo trwałości mniejszej lub większej mogą się zmieniać.

• Im większe znaczenie osobiste ma sprawa, tym większa koncentracja na argumentach komunikatu, czyli skłonność do wyboru centralnej strategii perswazji.

• Jeśli argumenty są słabe, lepiej skupić się na bodźcach peryferycznych, np. atrakcyjność nadawcy.

• Osoby z poczuciem małej wartości łatwiej ulegają argumentom

• Komunikat wzbudzający strach – bardziej skłonni do zmiany postawy – ludzie z niską samooceną

• Im lepiej nadawca zna osobowość odbiorcy, tym łatwiej go przekona.

• Szczególnie predysponowani do zmiany postaw są ludzie w wieku 18 – 25 lat.

Cechy postaw

• Spójność postawy – z zachowaniem- mimo zdecydowanego ustosunkowania się do produktu, związek pomiędzy postawą a zachowaniem może zostać zmodyfikowany pod wpływem czynników sytuacyjnych np. ceny, promocji, znajomych

• Dostępność – zdolność do przypomnienia sobie treści postawy, np. postawy o dużej dostępności wywołują silne skojarzenia między przedmiotem postawy a jej treścią

Postawy o większej dostępności są z większym prawdopodobieństwem aktywizowane w odpowiednich sytuacjach i mają większy wpływ na spostrzeganie i zachowanie ludzi.

Kształtowanie i zmiana postaw

• Kształtowanie postaw – gdy nie ma postawy w stosunku do produktu, czyli w przypadku produktów nowych

• Konsumenci najczęściej mają dość trwałe predyspozycje w stosunku do produktów i marek – cel: zmiana postawy

• Przedmiotem kształtowania zmiany – wszystkie elementy postawy: wiedza o produkcie, oceny emocjonalne, tendencje do zachowani i zachowania wzbudzane przez produkt

WYKŁAD 07.11.2011r.

Zaliczenie – 28.11.2011r. – ostatni wykład

Efektywność nauczania

Czyli skuteczność procesu edukacyjnego – stopień zrealizowania zamierzonych celów kształcenia.

Ocena efektywności celów edukacyjnych:

• Określenie zmian poziomu wiedzy żywieniowej

• Zamiany w strukturze spożycia na podstawie:

  • Danych statystycznych – GUS’u, badań naukowych

  • Badania panelowe

Ocena skuteczności programów w mediach

Poprzez badania:

• Oglądalności programów TV czy innych

• Słuchalności programów radiowych

Ocena przydatności i zrozumiałości materiałów przed interwencją przez:

• Ocenę odbiorcy w bezpośrednim wywiadzie

• Oceny w grupach fokusowych – 4 – 6 osobowych grupach spełniających określone kryteria

Wyniki badań efektywności wybranych metod i form dydaktycznych

• TV – duża lub bardzo duża, szczególnie wśród starszych ludzi, nawet przy jednorazowym przekazie TV

• Quiz – wzrost dobrych odpowiedzi (P-F)

• Z 59% do 84% - w badaniach bezpośrednio po audycji

• Wzrost dobrych odpowiedzi (P-F) z 59% na 72% po 3 miesiącach (p<01)

• B. duża skuteczność w grupie analfabetów

Wideo – duża efektywność nawet po jednorazowym zastosowaniu tej metody w nauczaniu żywienia

Duża skuteczność w poradnictwie dietetycznym

Broszury

Różne wyniki efektywności - stosunkowo skuteczne w edukacji osób starszych

Postery, plakaty – be względu na motywację (była czy nie) – skuteczność spora wśród osób starszych.

Ulotka

• Skuteczność różna w zależności od rodzaju produktu, formy przekazu, np. dołączona do produktu Tesco – skuteczna

• Stosunkowo efektywna w edukacji starszych osób

• Wzrost wiedzy w grupie zmotywowanej i niezmotywowanej

• Wpłynęła na poprawę tylko 1 odpowiedzi nt. błonnik

• Nie było różnic w masowej popularyzacji grup, które nie dostały albo dostały ulotki

• Podniosły wiedzę po przeczytaniu ulotek rozdawanych na ulicy

Ulotka z reklamą żywności – symptomy zmian niewłaściwych zwyczajów żywieniowych

Schemat badań poziomu Widzy i efektywno form edukacji

Badanie poziomy wiedzy wyjściowej

Ankieta I kontrola badani 20 – 25% 80 – 75%

I etap

• Nawet jednokrotnie przeprowadzone zajęcie miało istotny wpływ na wzrost wiedzy żywieniowej, który choć w mniejszym stopniu utrzymywał się po upływie 2 miesięcy

• Umiejętność korzystania z informacji żywieniowej na etykiecie zamieszczanej na opakowaniu, uległa poprawie w stopniu najwyższym w III etapie badania!!!

• Wszystkie badane metody edukacyjne (pogadanka, ulotka, film wideo) wpłynęły, choć w niejednakowym stopniu na wzrost poziomu wiedzy żywieniowej badanej grupy

• W większości przypadków przekaz tych samych treści był bardziej skuteczny przy zastosowaniu filmu wideo oraz pogadanki z magnetofonu niż z ulotki.

• Im dłuższe oddziaływanie na uczestników edukacji a dobrane formy i metody bardziej poglądowe, tym skuteczność ich większa

• W ramach istniejących warunków należy starać się wybierać do realizacji te formy i metody, które dają lepszą efektywność

• Najbardziej pożądana byłaby forma kursu z wykorzystaniem wielu rozmaitych metod, wśród nich film wideo i nagrania magnetofonowe.

• Jeśli nie kurs, to przynajmniej cykl ćwiczeń, pokazów, prelekcji tematycznie i logicznie ze sobą powiązanych tworzących łącznie zamkniętą tematycznie i logicznie pewną całość