NAUKA1. System należycie uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierających możliwie adekwatną - na danym etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości(s. przedmiotu). 2. Zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składających się na działalność zapewniającą obiektywne i uporządkowane poznanie danego aspektu rzeczywistości - (s. funkcjonalny). 3. Dziedzina kultury, którą - oprócz nauk w/w znaczeniach - współtworzy także system instytucji naukowo-badawczych, materialno-techniczna baza oraz zbiorowość uczonych (s. socjologiczny). Cechy wiedzy naukowej (dotyczy nauk realnych): •wysoki stopień prawdziwości (adekwatność do rzeczywistości) •właściwe uzasadnienie •wysoki stopień usystematyzowania logicznego •właściwe procedury badawcze •intersubiektywna komunikowalność i sprawdzalność- duża zawartość informacji- wysoka zdolność eksplanacyjna •duże możliwości prognostyczne •duże możliwości heurystyczne (zdobyta wiedza jest źródłem nowej wiedzy)

Cele nauki:•wewnętrzne (poznawcza)•zewnętrzne (praktyczna)

KLASYFIKACJA NAUK Warunki klasyfikacji:•rozłączność tzn. dowolny element dzielonego zbioru może się znajdować jedynie w jednym członie podziału•wyczerpalność tzn. dowolny element dzielonego zbioru musi mieć się w jakimś członie podziału.

Kryterium procedur•nauki realne•nauki formalne; k. metod•nauki dedukcujne•nauki indukcyjne

METODOLOGIA NAUK-nauka o metodach badawczych

Metodologia nauk•ogólna-analiza i ocen metod i technik poznawczych wspólnych wszystkim naukom, np. klasyfikowanie, definiowanie, wnioskowanie•szczegółowa – metodologiczna precyzja oraz analiza konkretnych czynności badawczych

Metodologia nauk•podstawowych•stosowanych->szczegółowych->technicznych

Fazy opracowywania i realizacji rozwiązań:1. diagnoza (opis, oceny, postawienie hipotezy)

2. uzasadnienie3. konstruowanie projektu4. realizacja projektu5. sprawdzenie i ocena skutków

JĘZYK-złożony system konwencjonalnych (umownych) znaków fonicznych lub pisemnych służących do porozumiewania się ludzi między sobą, przekazania informacji. Każdy język ma:•słownik•gramatyka•dyrektywy znaczeniowe określające właściwe użycie znaków przyporządkowujące im konkretne znaczenie, określone sposoby ich rozumienia (semantyka)

Język: naturalny - sztuczny, przedmiotowy – metaprzedmiotowy.

Funkcje języka:•opisowa•ekspresywna•impresywna•fatyczna•performatywna•metajęzykowa

Nazwy - wyrażenia, które w zdaniu o strukturze „S jest P” mogą odgrywać rolę podmiotu.

Pojęcie - znaczenie nazwy. Różnymi, ale równoznacznym nazwą odpowiada jako ich znaczenie jedno i to samo pojęcie np. „bicz”, „bat”. Desygnat – zbiór wszystkich desygnatów nazwy stanowi jej zakres.

Klasyfikacja nauk - kryterium do czego nazwy się odnoszą•konkretnie(są znakami rzeczy, osób)•abstrakcyjne(są znakami cech, zdarzeń, stanów rzeczy, relacji „zieloność”, „spokój”)

Właściwość językowa jako źródło nieporozumień - wieloznaczność; aktualny i potencjalny sens wyrażeń; okazjonalność; znaczenie dosłowne i niedosłownie; nieostrość znaczeń.

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW1.Równoznaczność2.Podrzędność3.Nadrzędność4. Krzyżowanie 5.Wykluczanie ->ad. 1 Stosunek równoważności (zamienności) – zakresy nazw pokrywają się, każdy desygnat jej nazwy jest desygnatem drugiej i na odwrót. Zakresy są identyczne np. trójkąt, trójbok

S jest równoważne P - to tyle co - każde S jest P i każde P jest S

DEFINICJA (łac. definitio - określenie ) – wypowiedź językowa podająca najważniejsze informacje o pewnych przedmiotach bądź o znaczeniu terminów, wyrazów.

Struktura definicji•definiendum(człon definiowany •spójnik definicyjny(„jest to”, „to tyle co”) )•definiens(człon definiujący)

Rodzaje definicji ze względu na budowę•definicja równościowa(wyraźna)•definicja przez postulaty

(kontekstowa) W definicji równościowej człon definiowany (definiendum) pokrywa się z członem definiującym (definiens) co do treści albo co do znaczenia np. „Bursztyn to skamieniała żywica”. Ogólna zasada „Wyraz A znaczy tyle, co wyraz B mające cechę C” – definicja polega na podaniu rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej. Tak zbudowana definicja nosi nazwę klasycznej. Definicja równościowa niekoniecznie musi mieć formę definicji klasycznej (wskazywać konstytutywne treści danej nazwy), może polegać na wskazaniu zakresów nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej np. „Zbożem w rozumieniu ustawy jest żyto, owies, pszenica, proso”.

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania•definicje sprawdzone•definicje projektujące

UZASADNIENIE TWIERDZEŃ-Wskazanie podstawy uznania za prawdziwe formułowanych zdań

->Bezpośrednie(doświadczenie) i pośrednie(Wnioskowanie)

Doświadczenie:•spostrzeganie: zewnętrzne (zmysłowe),wewnętrzne (introspekcyjne)•eksperyment-umyślne wywołanie danego zjawiska i czynne wpływanie na jego przebieg w celu ustalenia związków między np. zmianami warunków a zmianami zjawiska•obserwacja-spostrzeganie zorganizowane wokół ustalonych pytań

Wnioskowanie-Proces myślowy w którym na podstawie zdań uznanych wcześniej za prawdziwe dochodzi się do przeświadczenia o prawdziwości innych zdań.

Wnioskowanie:•niezawodne-dedukcyjne•zawodne: redukcyjne, indukcyjne, przez analogie

Wnioskowaniem dedukcyjnym - nazywa się rodzaj wnioskowania, który przebiega zgodnie z kierunkiem wynikania logicznego tzn. zawsze od racji do następstwa. Właściwością tego typu wnioskowania jest to, że jeśli prawdziwe są przesłanki i właściwy schemat wnioskowania, to wnioski także są prawdziwe, np. S jest M., M jest P., S jest P.

Błędy wnioskowania dedukcyjnego: •błąd materialny •błąd formalny •błąd ekwiwokacji Wnioskowaniem redukcyjnym –z następstwa wnioskuje się o racji, poszukuje się racji uzasadniającej dane następstwo. Wniosek jest prawdopodobny, stąd jest to wnioskowanie zawodne. Prawdopodobieństwo twierdzenia przyjętego w drodze wnioskowania redukcyjnego na podstawie stwierdzonych jego następstw jest tym większe, im więcej następstw uda się sprawdzić.

Wnioskowanie indukcyjne – umożliwia formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie jednostkowych przesłanek będącymi zdaniami obserwacyjnymi (empirycznymi).

Wnioskowaniem z analogi nazywa się wnioskowanie w którym wniosek pojawia się przez analogię do istniejących przesłanek, np. S1 jest P, S2 jest P, … , S n jest P, Sn+1 jest P.

Wnioskowanie: • spontaniczne • kierowane (wyznaczone ustalonymi zdaniami): zadania rozstrzygnięcia „Czy prawdą jest, że p”?, zadania wyjaśniające „dlaczego jest prawdą, że p.”?-> hipotezy wyjaśniające

Rodzaje wyjaśnień: 1. Wyjaśnienie przyczynowe – wskazanie przyczyny zdarzeń, zjawisk, procesów, ustalenie związku sukcesyjnego między zdarzeniami, zjawiskami czy procesami (to co wcześniejsze warunkuje to co późniejsze). 2. Wyjaśnienie funkcjonalne – określenie roli (funkcji) poszczególnych właściwości, cech, zdarzeń, obiektów w ramach danego systemu, wzajemnej współzależności ze względu na funkcję. 3. Wyjaśnienie statystyczne – orzekanie o cechach, właściwościach, obiektach, zjawiskach w odniesieniu do całego zbioru poszczególnych, konkretnych jego elementach, cechach.

Sprawdzanie (rozstrzyganie czy twierdzenia są prawdziwe) •dowodzenie: wprost, nie wprost •sprawdzanie empiryczne: pozytywne (całkowite- częściowe), negatywne (całk., częściowe)

GENEZA I ŹRÓDŁA FILOZOFII VII/VI w.p.n.e. – jońska filozofia przyrody (Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes ). Pierwszy typ wiedzy teoretycznej racjonalnie uzasadnionej, w opozycji do myślenia mityczno – magicznego. Opisanie i objaśnienie rzeczywistości oraz ujęcie rzeczywistości w perspektywie sensu i wartości. Nie tylko tworzenie wiedzy o rzeczywistości, także o pytania dotyczące „istoty rzeczy”,„ostatecznych racji istnienia”,„sensu wartości istnienia”. F. to wiedza najogólniejsza z nauk operująca najogólniejszymi pojęciami, zmierzająca do sformułowania najbardziej ogólnych zagadnień dotyczących świata. Historycy filozofii opisują jej narodziny jako przejście w ludzkim myśleniu o świecie od realizmu naiwnego do realizmu krytycznego(jak na podstawie wrażeń można sądzić o rzeczach)

PRZESŁANKI SPORU O PRZEDMIOT FILOZOFII

Filozofia jest dziedziną wiedzy, która narodziła się w odległej przeszłości, nierozerwalnie była związana z historią ludzkości i podlegała różnorakim przemianom. Filozofia jest systemem wiedzy przypominającym określony opis objaśnienia rzeczywistości i miejsca w niej człowieka oraz wskazującym perspektywę sensu i wartości (spór o status teoretyczny wypowiedzi wartościujących).

STRUKTURA FILOZOFII

Klasyczna koncepcja filozofii (przedmiotem rzeczywistości jest człowiek i świat jego wytworów) •ontologia•gnoseologia•antropologia filozoficzna•etyka•estetyka•filozofia społeczna

Logiczna analiza języka nauki (przedmiotem jest język i poznanie):metodologia nauk i teoria poznania

CECHY MYŚLENIA FILOZOFICZNEGO(klasyczna koncepcja)1. Całościowe nastawienie filozofii - formułowanie ogólnego obrazu świata i ogólnych zasad poznania, dociekanie ogólnych i ostatecznych racji. 2. Krytycyzm jako warunek twórczego myślenia. 3. Zorientowanie na antropologiczne i aksjologiczne - filozofia jest nie tylko systemem wiedzy, ale także formułą kultury duchowej. 4. Wyjaśniające i metodologiczne zorientowanie filozofii. 5. Kontrowersyjność filozoficznych interpretacji i koncepcji – wielość kierunków filozoficznych.

FUNKCJE FILOZOFII1. poznawcze2. praktyczne

FILOZOFIA JAKO NAUKA 1. formułuje sądy o rzeczywistości korzystając z wyników badań nauk szczegółowych tworząc ich uogólnienia 2. proponuje nowe interpretacje znanych faktów: istniejących filozofii 3. tworzy ogólne zasady metodologii nauk 4. w uzasadnieniu twierdzeń respektuje – wspólną dla wszystkich nauk – zasadę racjonalności, zgodnie z którą każdy sąd naukowy powinien być jak najmocniej uzasadniony właściwych dlań metodami, które wzmacniają stopień jego akceptacji

FILOZOFIA A NAUKI EMPIRYCZNE Formułowane w obrębie nauk empirycznych sądy są najczęściej odpowiedziami na pytania typu: „jak” i „dlaczego”. Odpowiedzi na pytania pierwszego typu są twierdzeniami opisującymi zaś na pytania drugiego typu – twierdzeniami wyjaśniającymi. W filozofii oprócz wymienionych pytań występują też pytania typu: „jak być powinno” i „dlaczego tak być powinno”. Dwa ostatnie pytania dotyczą problematyki sensu i wartości i z konieczności ich status teoretyczny różny jest od twierdzeń opisowych i wyjaśniających w naukach empirycznych. Różnice w standardach metodologicznych wymienionych nauk jest konsekwencją odmienności ich przedmiotów badań.

TEORIA POZNANIA •podmiot poznający-człowiek (zmysłowe przeżycia poznawcze (wrażenie, spostrzeganie, wyobrażanie), rozumowe przeżycia poznawcze (zdolności myślenia pojęciowego)) •przedmiot poznania- rzeczywistość

Poznanie•Akty poznawcze (pewne czynności psychiczne np. spostrzeganie, abstrahowanie,

rozumowanie, wnioskowanie)•Rezultaty poznawcze (efekt czynności poznawczych np. wiedza wyrażona w sądach, twierdzeniach, teoriach)

PRZEDMIOT WIEDZY ZMYSŁOWEJ

idealizm teoriopoznawczy-przedmiotem poznania jest strefa immanentnych przeżyć poznawczych

podmiotu czyli wyrażeniowe, wyobrażeniowe lub myślowe treści świadomości

realizm teoriopoznawczy-przedmiotem poznania jest rzeczywistość transcendentna wobec podmiotu, który w akcie poznawczym wykracza poza strefę przedmiotowych doznań i przeżyć

->konsekwencje: sceptyzm: pogląd poddający w wątpliwość wartości ludzkiego poznania (zmysły nas łudzą, wnioskowania są nieprawomocne, nie istnieje absolutne kryterium prawdziwości) możliwości uzyskania wiedzy prawomocnej i pewnej oraz postulujących powstrzymywanie się od potwierdzenia lub zaprzeczenia „istnienia” przedmiotów będących odpowiednikami przedstawień myślowych, agnostycyzm: koncepcja zawierająca tezy o całkowitej bądź częściowej (np. „rzeczy samych w sobie”, „istotrzeczy”)niepoznawalności rzeczywistości przedmiotowej.

PRZEDMIOT WIEDZY POJĘCIOWEJ W jaki sposób istnieją rozumowe treści poznawcze•w języku jako nazwy ogólne•w świadomości jako pojęcia ogólne•jako ogólne idee

Czy istnieją i w jaki sposób istnieją treści przedmiotowe rozumowych przeżyć poznawczych? Czy istnieje coś co odpowiada pojęciom ogólnym?

Skrajny realizm pojęciowy – pojęcia ogólne oznaczają byty ogólne, które istnieją obiektywnie i niezależnie od rzeczy w których się przejawiają.

Umiarkowany realizm pojęciowy – pojęciom ogólnym odpowiadają zbiory przedmiotów jednostkowych posiadających wspólne cechy. To co ogólnie istnieje w rzeczach jednostkowych jako ich wspólna cecha.

Konceptualizm – pojęcia ogólne nie mają odniesień przedmiotowych, są tylko tworami umysłu.

Nominalizm – istnieją tylko nazwy ogólne, nie oznaczają one niczego ogólnego są skrótami nazw jednostkowych.

ŹRÓDŁA WIEDZY - PRZESŁANKI PROBLEMU•dwoistość władzy poznawczych i przeżyć poznawczych przedmiotu (zmysły, rozum)•różnice w standardach metodologicznych (procesach wiedzotwórczych) wiedzy przedmiotowej i matematyczno –fizycznej

ASPEKT PSYCHOLOGICZNY - skąd pochodzi nasza wiedza, czy treści przeżyć poznawczych pochodzą z wrażeń zmysłowych i mechanizmów ich kojarzenia, czy z rozumu jako dyspozycji poznawczej:

empiryzm genetyczny-treści przeżyć poznawczych wywodzą się z doświadczenia umysłu podmiotu jest pierwotnie „tabula rasa” i dopiero doświadczenie go kształtuje

racjonalizm genetyczny- podmiot poznający dysponuje pojęciami niezależnymi od doświadczenia, wyprzedzającymi doświadczenie – „idee wrodzone”

ASPEKT METODOLOGICZNY - jakie metody uzasadniania twierdzeń można uznać za prawomocne, jakie są drogi dojścia do wiedzy prawdziwej i reguły oceniania wartości poznawczej twierdzeń i teorii

empiryzm metodologiczny-prawomocnymi metodami uzasadnienia twierdzeń są metody

oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu. Empiria jest koniecznym warunkiem oceny wartości poznawczej twierdzeń i teorii

racjonalizm metodologiczny-dominującą rolę w uzasadnieniu i ocenie prawdziwości wiedzy odgrywa rozum – metody dedukcyjne

!! wszystkie wymienione stanowiska występują w rożnych wersjach.

PRAWDA Wyrażenie „prawda“, „prawdziwy“ używa się w różnych znaczeniach i kontekstach (prawda nauki i prawda życia)

Prawda w sensie logicznym - prawda jest wartością logiczną zdania, cechą wyrażeń językowych – twierdzeń, zdań orzekających.

Prawda w sensie entologicznym - w wymienionym zanczeniu termin prawda odnoszony jest do bytów, rzeczy właściwości, procesów o ile zachodzi sytuacja ich zgodności z własną naturą lub wzorcem np. prawdziwy bohater

Problem teorii prawdy dotyczy dwu kwestii:•czym jest prawda -> definicja, koncepcje prawdy• co jest prawdą ->kryterium prawdy

Definicje prawdy•klasyczna definicja prawdy (korespondencyjna)-prawda jest zgodnością myśli i rzeczy, zdanie jest prawdziwe jeśli jego treść odpowiada rzeczywistość – jest tak w rzeczywistości jak się w zadaniu twierdzi•nieklasyczne definicje prawdy-wspólnym założeniem jest idea, że o prawdziwości zdania rozstrzyga jego zgodność z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej, w uzasadnieniu i weryfikacji twierdzeń

Nieklasyczne definicje prawdy:•koncepcja oczywistości (ewidencji): prawdziwym jest każdy sąd oczywisty• koncepcja zgody powszechnej: prawdziwy jest sąd akceptowany powszechnie np. wśród uczonych, badaczy profesjonalistów•koncepcja koherencji: prawdziwość sądów polega na ich spójności, niesprzeczności z innymi sądami systemu wiedzy do którego oceniany sąd przynależy bądź spójności z systemem uznawanej wiedzy (zespołem wcześniej uznawanych sądów)•koncepcja utylitarystyczna (pragmatyczna): twierdzenie jest prawdziwe jeśli ma użyteczne konsekwencje, jeśli

realizuje się zgodnie z przewidywaniami.

Kryterium prawdy – reguła, sprawdzian pozwalający oceniać poznaną wiedze w kategoriach prawdy bądź fałszu: kryterium przedmiotowe, oczywistości, zgody powszechnej, koherencji, użyteczności.

Metafizyka – gr. meta = po, ponad + physika = przyroda, natury naturalne. Rozważania teoretyczne odnoszące się do tego co pozadoświadczalne, nie dające się poznać zmysłami. Poszukiwanie praprzyczyny i ostatecznej racji istnienia.

Ontologia – gr. to on = byt + logos = słowo, rozum, nauka Dział filozofii (klasyczna koncepcja filozofii) zawierający rozważania nad tym co istnieje, nad naturą, istotą bytu ® byt istnienie samoistnie ® to co istnieje jako podstawa wszelkiego istnienia, ostateczna racja istnienia rzeczywistości.

Monizm – gr. mónos = jedyny. Pogląd filozoficzny uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (idealizm, monizm idealistyczny) lub materialno-duchową. W szerszym znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak zakłada, że ich natura jest taka sama.

Dualizm – gr. dyás = dwa, dwoistość. Dualizm zakłada, że w istnieją zarówno substancje duchowe jak i substancje cielesne. Według dualizmu ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).

Materializm –to ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka. Stanowisko w teorii bytu

głoszące, że istnieje tylko materia lub, że wszystko, co istnieje (np. także zjawiska psychiczne), jest od

materii (albo tego, co materialne) pochodne, względnie zależne

Idealizm – gr. idéa = natura rzeczy, idea. To każdy system filozoficzny zakładający realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie.

STRUKTURY RZECZYWISTOŚCI I ZWIĄZIKÓW JEJ ELEMENTÓW

Problem – ze względu na co różnorodna rzeczywistość może istnieć we wspólnej zależności.

Zasada dostatecznej racji – wszystko co istnieje ma swoją rację – przyczynę lub cel – na przedstawienie których może być wyjaśnienie.

Determinizm – pogląd filozoficzny zakładający, że każda rzecz, zjawisko, właściwość jest wyznaczona przez ogół warunków (przyczyna) w jakich występuje w rzeczywistości występuje przyczynowy

wszechzwiązek rzeczy i zjawisk ® istnieją powszechne i konieczne prawidłowości.

Formy determinizmu: d. geograficzny, d. demograficzny, d. etyczny, d. techniczny.

Podstawą determinizmu jest zasada przyczynowości (to, co wcześniejsze warunkuje to co późniejsze,

przeszłość ® przyszłość). W aspekcie ontologicznym jest ona rozumiana jako:•zasada sprawcza istnienia•zasada wyjaśniająca formę istnienia

W aspekcie teoriopoznawczym -> zasada wyjaśnienia stosowana w filozofii i w nauce np. w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania typu „dlaczego”

Przyczyna – zespól czynników (koniecznych i wystarczających) powodujących wystąpienie danego zjawiska; Czynnik sprawczy i pierwszy w czasie element związku przyczynowego.

Skutek – następstwo określonego faktu, zjawiska.

Cechy związku przyczynowego (A->B->C->N) •następstwo czasowe •relacja sprawcza •ukierunkowanie •niesymetryczność •prawdziwość i powtarzalność

Indeterminizm – pogląd fil. podważający powszechność zasady determinizmu->powszechność i konieczność prawidłowości. Fizyka kwantowa źródłem poglądów indeterministycznych – zasada nieoznaczalności Heisenberga (znajomość – w odniesieniu do niektórych zjawisk – pewnych wcześniejszych parametrów fizycznych, nie pozwalają przewidywać zjawisk późniejszych).

Finalizm • pogląd filozoficzny przyjmujący, że w rzeczywistości istnieje celowość dopełniająca związki

przyczynowo-skutkowe, że wszystko co istnieje zmierza do określonego celu, rozumianego jako aktualizacja wewnętrznej formy rzeczy, lub jako transcendentny wobec rzeczywistości – różnorodna

rzeczywistość istnieje we wzajemnej współzależności ze względu na cel.• odmiana antropomorfizmu tłumacząca zjawiska w kategoriach motywu i celu a nie w perspektywie przyczyny i skutku• koncepcja w naukach biol. wyjaśniająca strukturę i rozwój organizmów żyjących celowością(witalizm).

AKSJOLOGIA JAKO TEORIA WARTOŚCI

Aksjologia– gr. aksios – godny, cenny, wartościowy; logos – nauka, pojęcia. Dyscyplina filozoficzna w ramach której podejmowane są ogólne rozważania na temat wartości. Aksjologia zajmuje się takimi zagadnieniami jak:•czym jest wartość i co jest wartością•sposób istnienia wartości•sposób poznawania wartości•klasyfikacja i społeczne funkcjonowanie wartości

Wartość – „Pojęcie wartości odnosimy do dowolnego przedmiotu materialnego, idei czy instytucji, przedmiotu rzeczywistego w stosunku do którego jednostki czy zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus ”

J. Szczepański Klasyfikacja wartości: moralne, religijne, estetyczne, kulturowe, ekonomiczne itd.

Kryterium zasięg: uniwersalne i lokalne np. ogólnoludzkie, narodowe, osobiste.

Kryterium nośnik wartości:•wartości przedmiotowe: przedmioty, instytucje, zbiorowości doniosłe i ważne dla kogoś•wartości świadomościowe: idea dobra, sprawiedliwości, piękna, godności.

Wartości- aspekt egzystencjalny, aspekt teoretyczno-metodologiczny

Jak istnieją wartości? Czy są przedmiotem poznania czy treści doznania?

Obiektywizm- wartość istnieje niezależnie od poznającego podmiotu i może być przez ów podmiot poznana i przeżywana, jak inne prawdy o świecie.

Subiektywizm- wartość jest tworem podmiotu, cechą subiektywną, w znaczeniu zależną od kogoś jest przekonaniem, nastawieniem, preferencją kulturową. „W rzeczy samej nic nie jest złem

ani dobrem samo przez się, tylko myśl nasza czyni to i owo takim”- Hamlet

Jak istnieją wartości? W sposób zależny od innych rzeczy, czy w sposób niezależny od czegokolwiek.

Realizm – nie istnieją obiektywne wartości i normy; wartości mają charakter względny, są zmienne (zależne od wielu czynników: podmiotu poznającego „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy” – Protogoraus, uwarunkowań historyczno-cywilizacyjnych, wzorów kulturowych itp. – kto wypowiada ocenę i w jakich okolicznościach. Żadna wartość nie jest ważna sama przez się, sama w sobie).

Absolutyzm – wartości (dobro) istnieją obiektywnie, niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek czy grup społecznych i dlatego są niezmienne, niezależne od człowieka, społeczeństwa, okoliczności, miejsca i czasu. Mają charakter absolutu, co oznacza bezwarunkowość.

Rodzaje sądów aksjologicznych:•sądy o wartościach(ocena)•Sądy o powinnościach (norma-zasada postępowania zobowiązująca do określonego zachowania się w danej sytuacji ze względu na akceptowane wartości np. moralne)

MORALNOŚĆ I ETYKA JAKO ŚRODKI KONTROLI SPOŁECZNEJ

Moralność – społecznie funkcjonujący system norm, zasad i wzorów postępowania oparty o istniejące w grupach, społeczeństwach rozumienie dobra i zł, regulująca stosunki między jednostkami i zbiorowościami, odwołujący się do człowieka jako człowieka, którego respektowanie, motywowanie jest oddziaływanie opinii społecznej i akceptowanie hierarchii wartości (normy, wzory osobowe, oceny, sankcje)

Kontrola społeczna – system różnorodnych oddziaływań ze strony otoczenia społecznego wymuszających na jednostkach lub zbiorowościach postępowanie zgodne z obowiązującymi normami, wartościami i wzorami społecznymi.

Środki kontroli społecznej:• sankcje – relacje zbiorowości, instytucji na zachowania się odbiegających od przyjętych zasad. System kar i wyróżnień, którego celem jest kierowanie zachowań członków zbiorowości. •materialno-społeczne (przymus stosowany przez instytucje np. państwo i jego agendy (policja, wojsko), presja ekonomiczna)•psycho-społeczne (internalizacja norm, wartości, wzorów społecznych, potrzeba uznania, poczucie bezpieczeństwa)

Sankcje: prawne, etyczne, religijne, satyryczne

Etyka – gr. ethos, ethikos - obyczaj zwyczaj przyjęty sposób postępowania 1. określony sposób poglądów etycznych – teoria dobra i zła 2. jedna z dyscyplin filozoficznych rozumiana jako nauka o moralności (etyka opisowa) bądź nauka moralności (etyka normatywna)

1Etyka opisowa - dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest moralność jako zjawisko społeczne. Jest to próba neutralnego (pozbawionego odniesień wartościujących) opisania moralności w jej różnorakich przejawach – historycznych, zróżnicowań środowiskowych, uwarunkowań podmiotowych i przedmiotowych

Psychologia moralności- osobowości a zachowania moralne- motywacje postaw moralnych(potrzeby, interesy ideały, wierzenia religijne, ideologie)- zagadnienie patologii moralnej

Socjologia moralności- społeczne źródła moralne- czynniki kształtujące moralność(ekonomiczne, polityczne, kulturowe,zawodowe)- przemiany moralności

2Etyka normatywna – zwana także „etyką właściwą”, jest zbiorem sądów wartościujących ustalających co jest moralnie dobre a co moralnie złe oraz norm (nakazów i zakazów) zobowiązujących do określonych zachowań relacji akceptowanego ideału moralnego. Z uwagi na zróżnicowane pojmowanie najwyższego dobra wyodrębnić można wiele kierunków etyki moralnej.

3Metaetyka – jest teoretyczną analizą wypowiedzi etycznych ich statusu teoriopoznawczego, a także możliwościami ich uzasadniania i sposobami weryfikacji, nie formułuje wskazań etycznych a jedynie je bada. Jednym z głównych problemów jest pytanie, czy sady etyczne są zdaniami w sensie logicznym, czy pojecie prawdziwości można odnosić do systemów etycznych i w jakim znaczeniu. W ramach metaetyki funkcjonuje kilka stanowisk teoretycznych różnie interpretujących wyróżnione problemy.

Źródła moralności:

•Etyki heteronomiczne upatrują źródeł moralności poza człowiekiem i rzeczywistością materialną, zazwyczaj w świecie transcendentnym, nadprzyrodzonym. Najczęściej sytuuje się w kręgu etyk religijnych związanych z światopoglądami religijnymi -> wskazania moralne, jako posiadające nadprzyrodzone źródła, mają zasięg ponadczasowy, są powszechne, ogólnoludzkie i absolutne.

•Etyki autonomiczne – odnajdują źródła moralności w człowieku i w rzeczywistości społecznej . Wyróżnić można 3 stanowiska: •biologiczne – moralność wyprowadza się ze sfery instynktów i biologicznie determinowanych skłonności (zachowanie gatunku, zaspokojenie potrzeb)•psychologiczne – źródła zachowań moralnych umiejscawia się w tzw. naturze człowieka, jego rozumu, uczuć i pragnień (jest istotą racjonalną, z natury egoista)•socjologiczna – moralność jest produktem życia codziennego świadomościowym odbyciem stosunków społecznoekonomicznych danego społeczeństwa w określonej epoce.

Klasyfikacja systemów etycznych Etyki eudajmoniczne- systemy uznające za naczelne dobro idee szczęścia (etyka szczęścia) Etyki perfekcjonistyczne - systemy, które naczelnym dobrem czynią doskonałość (etyka doskonałości) Etyki indywidualistyczne-zorientowanie na dobro indywidualne. Dobro moralne punktem odniesienia w wartościowaniu czynów moralnych Etyki społeczne -zorientowanie na dobro wspólne, rozumiane jako wartości, a zasady zobowiązują do działania dla dobra innych Etyki teleologiczne – koncentrują się na formułowaniu pojęcia najwyższej wartości uznawanej za naczelny cel ludzkiego życia Etyki deontologiczne – zorientowane na formułowanie zasad postępowania i powinności. Postępowanie jest moralne, jeśli czyni zadość nakazom.

Kryteria wartościowania w etyce:

- motyw (intencja) – słuszność bądź niesłuszność działania zależy od motywu

- skutek - słuszność bądź niesłuszność działania zależy od efektu

- czyn – wartość moralna tkwi w czynie, działaniu (cokolwiek robisz, rób dobrze)

ETYKA ZAWODOWA – PRZESŁANKI, STRUKTURA, FUNKCJE

Etyka zawodowa – może być pojmowana jako uszczegółowienie i konkretyzacja zasad etyki ogólnej (kto akceptuje pewne wartości i normy jako obowiązujące każdego, odnosi je także do działalności

zawodowej). Etyka zawodowa – zespół wartości i norm określających jak ze względów moralnych powinni postępować przedstawiciele danego zawodu.

Dlaczego potrzebna jest etyka zawodowa: 1. ok. 2/3 czynnego życia człowieka związane jest z przygotowaniem się do pełnienia roli zawodowej i jej wykonywania. 2. konfliktowy charakter pełnionych przez człowieka ról społecznych i zawodowych [urzędnik – polityk(apolityczność pracownika administracji), urzędnik – przyjaciel]. 3. konflikt wartości związanych z pełnieniem ról zawodowych

Przesłanki etyki zawodowej:•określony stopień suwerenności w spełnianiu czynności zawodowych•kontakt z wartościami moralnymi w pełnieniu funkcji zawodowych•znaczenie podejmowanych decyzji dla jednostek, grup społecznych, społeczeństwa•społeczne znaczenie danego zawodu•zorganizowane formy oceny (Rada Etyki Mediów, Naczelna Rada Lekarska, Rada Adwokacka, Poselska Komisja Etyki)

Struktura etyki zawodowej:•powinność wobec społeczeństwa (petenta)•powinność wobec pracodawcy (państwo, samorząd, przedsiębiorstwo, usługi np. bank)•powinność wobec podwładnych, przełożonych•powinność wobec środowiska zawodowego (godność zawodowa)

Struktura powinności:• w obronie dobrego wykonawstwa (profesjonalizm)•w obronie odbiorców usług (urzędnik ® obywatel)•w obronie dobrych stosunków wewnątrz grup zawodowych•w obronie godności zawodu

Funkcje etyki zawodowej:•regulowanie stosunków wewnątrz środowiska zawodowego•normowanie stosunku przedstawicieli zawodu do swych zadań