Przeciwdziałanie przemocy

Przemoc stosowana wobec dzieci kojarzona jest z bólem, strachem i upokorzeniem z jakim ono musi się zmagać. Ma również różnorodne skutki, które mogą towarzyszyć dziecku przez całe życie. Dlatego też, tak bardzo ważne jest przeciwdziałanie tego typu zachowaniom i pomoc skrzywdzonym dzieciom.

Organizowanie pomocy rodzinom, które krzywdzą swoje dzieci polega najczęściej na trzech płaszczyznach. Pierwszą płaszczyznę są działania interwencyjne, które polegają na „uniemożliwieniu dalszego krzywdzenia dziecka i udzieleniu mu pierwszej pomocy. Klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, na zredukowaniu lęku dzięki opiekuńczości w okresie kiedy zaburzona jest jasność myślenia i utrudnione właściwe decyzje i działanie. Tej pierwszej natychmiastowej pomocy winni udzielać specjaliści, u nas w praktyce roi to policja. Najbardziej dostępną formą pierwszej pomocy są telefony zaufania (m.in. Niebieska Linia)”¹.

Do drugiej płaszczyzny przeciwdziałania przemocy należą działania terapeutyczno-lecznicze, które zmierzają do „zminimalizowania i usunięcia doznanych urazów i krzywd. Samo wykrywanie krzywdzenia dziecka ma sens wtedy gdy, idzie za tym szybkie leczenie, co nie zawsze jest możliwe, gdyż nie ma u nas wystarczającej liczby odpowiednio wyszkolonych terapeutów, a i sami rodzice niechętnie poddają się procesowi leczenia. Dobrym rozwiązaniem w tym zakresie są ośrodki interwencji kryzysowej”².

Trzecia płaszczyzna przeciwdziałania przemocy to profilaktyka. Jak twierdzi D. Korda „ze względu na narastające zjawisko przemocy wydaje się, że jest ono najlepszym sposobem chroniącym dzieci przed skrzywdzeniem. Jej główną zaletą jest to, że pozwala zapobiec przemocy, a więc uchronić dziecko przed jej doświadczaniem, głównie dzięki popularyzacji wiedzy o omawianym zjawisku, sposobach rozpoznawania przemocy i wyrobieniu umiejętności przeciwstawiania się jej”³.

K. D. Browne wyróżnia się trzy typy prewencji:

• „prewencję pierwotną (usługi ogólne– uniwersalne – adresowane do całej populacji);

• prewencję wtórną (usługi zogniskowane, adresowane do rodzin, które– jak oceniono potrzebują dodatkowego wsparcia);

• prewencja trzeciego stopnia (usługi oferowane już po wystąpieniu problemów w rodzinie)”⁴.

Prewencja pierwotna, która dotyczy przemocy wobec dziecka wiąże się z „promowaniem zdrowia, poprawą samopoczucia społecznego oraz eliminowaniem patologii społecznej, która wiąże się z przemocą w rodzinie. W tej fazie profilaktyki podejmuje się działania mające na celu:

• oddziaływanie na środowisko szkolne tak, aby wspierało ono samokontrolę i poczucie własnej wartości u uczniów, nauczycieli i rodziców;

• przygotowanie uczniów do życia w rodzinie, rodzicielstwa, radzenia sobie ze stresami; edukację rodziców w zakresie wychowania dziecka, jego rozwoju i specyficznych zachowań dziecka związanych z fazą jego rozwoju;

• tworzenie lokalnej polityki wspierania dzieci i rodzin”⁵.

Prewencja pierwotna zajmuje się wczesnym wykrywaniem objawów maltretowania dziecka, zanim pojawią się poważne lub trwałe zmiany. Obejmuje ona:

• „przekazywanie nauczycielom wiedzy i umiejętności wykrywania objawów maltretowania dziecka;

• omawianie tego problemu z uczniami w celu identyfikowania przez nich kolegów z grupy ryzyka lub też zachęcania dzieci maltretowanych do ujawnienia swych problemów;

• identyfikacja rodzin wysokiego ryzyka, korzystających z różnych form pomocy społecznej;

• inicjatywa utworzenia w szkole i w społeczności lokalnej zespołu zajmującego się dziećmi maltretowanymi”⁶.

Celem profilaktyki trzeciego rzędu jest uchronienie dziecka przed kolejnym wykorzystaniem lub maltretowaniem. Są to „usługi adresowane do rodzin, w których wystąpiło już krzywdzenie i/lub zaniedbywanie dzieci. Obserwacja rodzin, w których dostrzeżono niepokojące sygnały, oraz identyfikacja dzieci– ofiar krzywdzenia i/lub zaniedbywania prowadzą do podejmowania interwencji, które mają na celu zarówno przerwanie toczącego się procesu krzywdzenia, jak i zapobieżenie dalszej wiktymizacji”⁷.

Typy prewencji można również podzielić ze względu na środowisko, w którym jest prowadzona. Najważniejszym środowiskiem w którym jest stosowana to rodzina, więc tylko te zostanie omówione. Profilaktyka stosowana w rodzinie stawia sobie dwa główne cele. Pierwszy to „dostarczenie wiedzy o tym jak radzić sobie ze stresem a w konsekwencji uczenie kontrolowania swojego zachowania. Drugim celem jest poprawa relacji rodzica z dzieckiem, który obejmuje:

• uczenie kooperacji z dzieckiem, dostarczanie wiedzy o dziecku i jego specyficznych właściwościach rozwojowych charakterystycznych dla określonych stadiów rozwojowych,

• wzmacnianie więzi i komunikacji rodziców ze swoim dzieckiem,

• uczenie korzystania z dostępnych źródeł pomocy”⁸.

Bycie rodzicem jest najważniejszym i zarazem najtrudniejszym zadaniem jakie jednostka ma wykonać. Dlatego też nie każdy potrafi sobie z tym porazić i z tego powodu należ pomagać rodzinom w pełnieniu ich funkcji.

Profilaktyka krzywdzenia małych dzieci polega na działaniach zmniejszających poziom stresu rodziców małych dzieci, podniesienie poziomu ich wiedzy i umiejętności oraz wspieranie zdrowia dziecka. Działania te stawiają sobie za cel zmniejszenie przypadków krzywdzenia małych dzieci, a dodatkowo zapewnienie im podstaw do prawidłowego rozwoju fizycznego, emocjonalnego, poznawczego oraz społecznego. Program wczesnej profilaktyki obejmuje między innymi takie działania jak:

• wizyty domowe,

• warsztaty umiejętności rodzicielskich,

• warsztaty radzenia sobie ze stresem

• poradnictwo i wsparcie lekarskie oraz psychologiczne⁹.

Analiza programów profilaktycznych i wczesnych interwencji, które były realizowane we Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych potwierdza społeczna, oraz ekonomiczna wartość działań podejmowanych w profilaktyce krzywdzenia małych dzieci. Wartość ta związana jest z trzema obszarami:

1. „polepszenie fizycznego i psychicznego dobrostanu dzieci- zmniejszenie liczby przypadków maltretowania, wykorzystywania dzieci, urazów fizycznych i psychicznych dzieci poprzez ograniczenie zjawiska ich zaniedbywania; zwiększenie odporności fizycznej i psychicznej dzieci; wspieranie u dziecka rozwoju zdolności do empatii;

2. redukcja predyspozycji do przejawiania zaburzeń antyspołecznych i podejmowania aktów przemocy- predyspozycje do zachowań agresywnych a także zaburzeń o charakterze antyspołecznym kształtują sie do 3 roku życia w wyniku niewłaściwego traktowania dzieci przez rodziców; tendencje do reagowania agresją wykształcone we wczesnym dzieciństwie są najtrudniejsze do późniejszej korekcji;

3. redukcja kosztów, które ponosi społeczeństwo w związku z działaniem instytucji pomocy medycznej, społecznej, a także wymiaru sprawiedliwości- profilaktyka ma ogromne znaczenie nie tylko z punktu widzenia ochrony dziecka i rodziny – ale również przynosi istotne korzyści finansowe całemu społeczeństwu. Obniżenie kosztów pomocy medycznej dla ofiar, terapii ofiar i sprawców, pomocy społecznej i psychologicznej. Skuteczna profilaktyka obniża także koszty pracy organów ścigania i koszty sadowe”¹⁰.

W Polsce jest długa tradycja różnorodnych działań organizacji pozarządowych. Jednym z nich jest wspaniały ruch korczakowski, który rozwijał się w Polsce już od okresu powojennego. Następnie przy Towarzystwie Przyjaciół Dzieci funkcjonuje od dawna społeczny Polski Komitet Korczakowski. W 1991 powstała Fundacja Dzieci Niczyje. Od 1994 roku prowadzony jest, Program bezpieczeństwa w rodzinie, który został zainicjowany przez PARPA. Natomiast od 1995 działa Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” oraz Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w ramach Instytutu Psychologii Zdrowia. Od 1998 działa procedura „Niebieskie karty”, która jest „dokumentem służbowym wypełnianym przez funkcjonariusza policji w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie i służy dokumentowaniu faktów związanych z przemocą w danej rodzinie, ocenie zagrożenia dalszą przemocą, oraz jako dowód w sprawach sądowych”¹¹. Dzięki temu powoli zmienia się podejście policji do przemocy w rodzinie. Coraz więcej szkolonych jest pracowników służby i instytucji, również rozwijają się różne placówki specjalistyczne, świetlice socjoterapeutyczne oraz ośrodki interwencyjne. Jednak największa nadzieja leży w działalności społeczności lokalnych - 2500 gminnych komisji do rozwiązywania problemów alkoholowych, które mają własne pieniądze, zadania oraz filozofie działania. Gminne komisje również finansują działania na rzecz ofiar przemocy w rodzinie, pomagają krzywdzonym dzieciom, nie tylko tym z rodzin alkoholowych¹².

Nie tylko organizacje i instytucje chronią dziecko przed przemocą domową, ale również szereg artykułów polskiego Kodeksu Karnego z 1997 roku. Szczególny jest rozdział XXVI dotyczący przestępstw przeciwko rodzinie i opiece:

„Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Art. 208. Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.

Art. 210. § 1. Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w § 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Art. 211. Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”¹³.

Do obowiązujących prawnych środków ochrony jednostek przed przemocą dołączyła Ustawa o przeciwdziałania przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku. Głównym zadaniem tej ustawy jest zabezpieczenie ofiary przed sprawca przemocy w rodzinie między innymi:

• „możliwość orzeczenia zakazu zbliżania się skazanego za przemoc do ofiar lub określonego kontaktu sprawcy z ofiarą, a także innymi osobami, które wskaże sąd (art. 13 i 15 wprowadza zmiany w art. 41, 67 i 72 Kodeksu Karnego);

• opuszczenia przez sprawcę lokalu zajmowanego wspólnie z osobą pokrzywdzoną;

• nadzór policyjny wobec sprawcy;

• obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, rehabilitacyjnemu lub terapeutycznemu albo też obowiązkowe uczestnictwo w programach korekcyjno-terapeutycznych”¹⁴.

Wszystkie omówione działania, które pomagają ofiarom przemocy w rodzinie, są bardzo istotne. Dzięki nim uratowało się nie jedno dziecko. Dla wielu rodzin działania te mogą jeszcze pomóc i uchronić przed większą tragedią. Dlatego też tak ważne są różnego rodzaju organizowane akcje wspierające te najmniejsze istoty i ich rodziny.

---

1. D. Korda, Wybrane aspekty przemocy wobec dzieci, SOSW [online], dostęp [w:] http://www.sosw.uznam.net.pl/dokumenty/referaty/wybrane-aspekty-przemocy-wobec-dzieci.pdf dnia 10.04.2012.↩

2. Tamże.↩

3. Tamże.↩

4. K. D. Browne, C. Hamilton- Giachritsis, Zapobieganie krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci: podejście oparte na ocenie poziomu ryzyka, Fundacja Dzieci Niczyje, [online], dostęp [w:] http://fdn.pl/sites/default/files/file/

   dzieckokrzywdzone/kwartalnik19/zapobieganie_krzywdzeniu_i_zaniedbywaniu_dzieci.pdf dnia 10.04.2012.↩

5. D. Korda, Wybrane aspekty przemocy wobec dzieci, SOSW [online], dostęp [w:] http://www.sosw.uznam. net.pl/dokumenty/referaty/wybrane-aspekty-przemocy-wobec-dzieci.pdf dnia 10.04.2012.↩

6. K. D. Browne, C. Hamilton- Giachritsis, Zapobieganie krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci: podejście oparte na ocenie poziomu ryzyka, Fundacja Dzieci Niczyje, [online], dostęp [w:] http://fdn.pl/sites/default/files/file/

   dzieckokrzywdzone/kwartalnik19/zapobieganie_krzywdzeniu_i_zaniedbywaniu_dzieci.pdf dnia 10.04.2012.↩

7. Tamże.↩

8. Problemy w rodzinie- przemoc i patologia, Duszpasterstwo Rodzin Diecezji Elbląskiej, [online], dostęp [w:] http://www.wdr.elblag.opoka.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=1 dnia 10.04.2012.↩

9. por., A. Izdebska, K. Lewandowska, Znaczenie profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, Fundacja Dzieci Niczyje, [online], dostęp [w:] http://fdn.pl/sites/default/files/file/dzieckokrzywdzone/kwartalnik%20nr

   %2027/Izdebska-znaczenie%20profilaktyki%20(ost).pdf dnia 10.04.2012.↩

10. Tamże.↩

11. Ż. Urawska, Czym jest „Niebieska Karta”, WieszJak, [online], dostęp [w:] http://pomoc-spoleczna.wieszjak.pl/przemoc-w-rodzinie/254357,Czym-jest-Niebieska-Karta.html dnia 11.04.2012.↩

12. por., J. Mellibruda, Polska przemoc domowa, Instytut Psychologii Zdrowia, [online], dostęp [w:] http://www.psychologia.edu.pl/blog/2011/01/30/19-polska-przemoc-domowa.html dnia 11.04.2012.↩

13. Kodeks Karny, Lex, [online], dostęp [w:] http://www.lex.pl/akt-prawny/-/akt/dz-u-97-88-553-u dnia 12.04.2012.↩

14. L. Albański, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Jelenia Góra 2010, s. 33.↩