Obejmuje ono czynności zmierzające do przerwania łańcucha epizootycznego i zlikwidowania choroby w populacji zwierząt. Możliwe poprzez:
Wykrycie i unieszkodliwienie źródła zakażenia, pierwotnego i wtórnego.
Zahamowanie transmisji zarazków.
Wzmocnienie odporności zwierząt, zmniejszenie prawdopodobieństwa zachorowania.
Na wybór metody ma wpływ rodzaj zarazka, miejsce wybuchu choroby zakaźnej, sposób i droga transmisji czynnika chorobotwórczego, przeżywalność zarazków w środowisku bytowania zwierząt (np. pastwiska).
Radykalna metoda unieszkodliwiania źródła zakażenia. Stosuje się, gdy:
Zakażone stado jest jedynym źródłem zakażenia.
Stado jest zbiornikiem zarazka.
Leczenie zwierząt jest nieskuteczne lub ekonomicznie nieuzasadnione.
Likwiduje się zwierzęta chore, podejrzane o chorobę lub o zakażenie w okresie zanim zaraz zdąży się rozprzestrzenić. Likwidacja zwierząt jest dobrym rozwiązaniem, gdy choroba przenosi się droga kontaktowo-kropelkową i zwierzę jest jedynym nosicielem zarazków.
Likwiduje się stada w przypadku chorób o wysokiej zjadliwości = pryszczyca, ospa owiec, klasyczny pomór świń. Jest ono uzasadnione w przypadku chorób o przebiegu przewlekłym, w których leczenie jest nieopłacalne i nie gwarantuje zlikwidowania zarazka, nie znajduje uzasadnienia w przypadku chorób, gdzie źródłem zakażenia są zwierzęta wolnożyjące.
Zwierzęta są zabijane po oszacowaniu ich wartości przez lekarza weterynarii oraz dwóch biegłych:
Lekarz w obecności dwóch biegłych szacuje wartość zwierzęcia.
Przeprowadza sekcję zwłok.
Pobiera próbki narządów wewnętrznych.
Przesyła je wraz z pismem przewodnim do pracowni diagnostycznej w celu rozpoznania choroby.
Jeśli badania potwierdzą chorobę zwalczaną z urzędu, właściciel ma prawo dostać odszkodowanie za padłe zwierzęta.
Może dotyczyć tylko zwierząt z typowymi objawami klinicznymi albo wszystkich zwierząt z tego samego gatunku lub różnych gatunków, podejrzanych o chorobę zakaźną. Zapobiega ona przenoszeniu się zarazka na zdrowe zwierzęta i człowieka.
Zwierzęta można izolować w zagrodzie zapowietrzonej – zamkniętym pomieszczeniu. Zwierzęta podejrzane o zakażenie także poddaje się izolacji i obserwacji, zaś zwierzęta będące nosicielami podlegają ubojowi.
Powinno obejmować całe stado. Leczenie powinno doprowadzić do likwidacji źródła zakażenia. Wyróżnia się leczenie przyczynowe i objawowe.
Leczenie przyczynowe zahamowuje rozwój lub zabija zarazki wywołujące chorobę zakaźną. Stosuje się chemioterapeutyki, surowice odpornościowe, preparaty bodźcowe, bakteriofagi oraz szczepionki. Podawanie szczepów obronnych może być wynikiem selekcji, mutacji spontanicznych lub odporności infekcyjnej:
Zjawisko selekcji = występuje w trakcie stosowania antybiotyków doustnych. Likwidowane są drobnoustroje wrażliwe na lek, pozostają szczepy oporne, które stają się populacją dominująca.
Mutacje spontaniczne = procesy prowadzące do zmian w składzie genetycznym drobnoustrojów – zyskują one właściwości uodporniające je na dane leki.
Oporność infekcyjna = może dochodzić do wymiany materiału genetycznego pomiędzy drobnoustrojami.
Niewrażliwość na antybiotyki może być też związana z obecnością enzymów. Możliwe terapie:
Seroterapia = leczenie surowicami odpornościowymi. Zawierają one przeciwciała – monowalentne przeciw jednemu gatunkowi drobnoustrojów, poliwalentne przeciw wielu gatunkom.
Surowice ozdrowieńców = pochodzą od zwierząt, które przebyły chorobę i wykształciły w sobie przeciwciała pozwalające na zwalczenie choroby.
Bakteriofagi = stosowane w chorobach bakteryjnych.
Wakcynoterapia = stosowanie szczepionek w celach terapeutycznych. Pobudza ona własne mechanizmy obronne, dzięki czemu pojawiają się przeciwciała lub swoiście uczulone limfocyty T. Stosuje się w zakażeniach gronkowcowych, paciorkowcowych i przy grzybicach skórnych.
Leczenie objawowe z kolei stosowane jest gdy nie jest znana przyczyna choroby zakaźnej lub gdy dostępne terapie nie likwidują choroby. Stosowane w większości chorób wirusowych.
Celem jest eliminacja ogniwa łańcucha epizootycznego, jakim jest zarazek. Sposób postępowania zdeterminowany jest rodzajem zarazka oraz drogami jego przenoszenia i musi on obejmować wszystkie zwierzęta znajdujące się w gospodarstwie. Niszczenie zarazków w środowisku jest istotnym elementem postępowania przeciwepizootycznego. Może być przeprowadzania poprzez: dezynfekcję, dezynsekcję i deratyzację. Wyłącza się z użytkowania pastwiska i wodopoje, które są zakażone drobnoustrojami.
Na obszarze, na którym doszło do wybuchu zarazy należy odizolować zwierzęta za pomocą: zagrody zapowietrzonej, okręgu zapowietrzonego lub okręgu zagrożonego.
Zagroda zapowietrzona = teren gospodarstwa, w którym wybuchła zaraza. W obrębie zagrody należy zwierzęta trzymać w zamknięciu i nie wypuszczać poza jej teren. Psy trzymane na uwięzi, koty w zamknięciu. Nie dopuszcza się do kontaktu ze zwierzętami osób postronnych. Pomieszczenia inwentarskie i bramy wjazdowe muszą być wyposażone w maty dezynfekcyjne.
Okręg zapowietrzony = tworzy się dookoła zagrody zapowietrzonej w przypadku chorób szerzących się gwałtownie i wielotorowo. Do takie okręgu przylega gospodarstwo lub teren, na którym wybuchła zaraza. O jego wielkości decydują: stopień nasilenia, liczba ognisk, obrót zwierzętami, ukształtowanie terenu, gęstość zbudowań, ruch ludności.
Okręg zagrożony = obejmuje wszystkie gospodarstwa w Tereninie zapowietrzonym, nie włączone do okręgu zapowietrzonego. Czasem też przyległe miejscowości.
Odgrywa bardzo ważną rolę w zapobieganiu wystąpieniu nowych zachorowań i rozwoju chorób zakaźnych. Jest to stosowanie środków ogólno sanitarnych, przestrzeganie higieny środowiska, zapewnienie zwierzętom odpowiednich warunków utrzymania, pielęgnacji i eksploatacji, dezynfekcję, dezynsekcję i deratyzację pomieszczeń, meliorację łąk, karczowanie pastwisk i nieużytków, racjonalne usuwanie i niszczenie zwłok zwierzęcych, usuwanie i odkażanie nawozu, oczyszczanie ścieków.
Zwierzęta wolne od zarazków mają dwie kategorie:
Gnotobiotyczne (GF, Germ Free) = wolne od wszelkiego rodzaju drobnoustrojów.
SPF (Specific Pathogen Free) = wolne wyłącznie od drobnoustrojów chorobotwórczych.
Są pozyskiwane za pomocą cesarskiego cięcia od zdrowych matek oraz odchowywane w sterylnych warunkach. Całe środowisko, powietrze, ściółka, karma i woda muszą być wyjaławiane. Obecnie taki sposób odchowu jest prowadzony u drobiu i Świn.