I Pobrzeże Gdańskie

1. Pradolina Łeby

Pradolina Łeby-Redy ukształtowała się w czasie zaniku zlodowacenia bałtyckiego i jest najlepiej uwydatnioną formą tego typu w północnej Polsce. Posiada 90 km długości i od 1,2 do 5,5 km szerokości. Część wschodnia o przebiegu równoleżnikowym odwadniana jest przez Redę, równoleżnikowa część środkowa i południkowa część zachodnia - przez Łebę. Najniższe części dna są zatorfione.

1. Władysławowo – Dom Rybaka

To monumentalna budowla z lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, zbudowana została jako hotel dla rybaków. Dom Rybaka to dzisiaj siedziba władz miasta. Na pierwszym piętrze udostępniona jest do zwiedzania wystawa marynistycznej rzeźby Leona Golli oraz fotograficzna poświęcona miastu dawniej i dziś.Wieża jest doskonałym punktem widokowym na Zatokę Pucką, Półwysep Helski i klifowe wybrzeże aż do Rozewia. Taras widokowy jest na wysokości 45 metrów.

1. Jezioro Drużno

Jezioro wraz z pobliskimi terenami tworzy rezerwat "Jezioro Drużno"(miejsca lęgowe ptactwa wodnego i błotnego, głównie kaczek, perkozów, mew i rybitw; również drobnych ptaków Wróblowych). Dodatkowo obszar rezerwatu pokrywa się z obszarami Natura 2000. W 2002 roku ze względu na bogactwo roślinne i bioróżnorodność zostało uznane międzynarodową formą ochrony i wpisane na listę ramsarską

1.4 Skupisko 200 – letnich dębów w rezerwacie „Kadyński Las”, 1.5 dąb Jana Bażyńskiego.

W 1972 roku obszar lasu o powierzchni 8,15 ha uznano za rezerwat przyrody o nazwie „Kadyński Las”. Leży on w strefie krawędziowej Wysoczyzny Elbląskiej. Na tym obszarze wykształciły się - pod wpływem wód roztopowych - rozcięcia erozyjne, które z czasem zamieniły się w głębokie wąwozy.

Warty wspomnienia jest starodrzew bukowy liczący około 200 lat, w którego sąsiedztwie rosną równie sędziwe, a nawet starsze dęby. Nieopodal rezerwatu przebiega aleja dębowa, w której najciekawszym okazem jest dąb im. Jana Bażyńskiego. Jego wiek określany jest na około 700 lat, a obwód na wysokości 130 cm wynosi niemal dziesięć metrów.

Okazałym drzewom towarzyszą rzadkie i ciekawe rośliny chronione, między innymi: konwalia majowa, marzanka wonna, kalina koralowa, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, gnieźnik leśny, kruszczyk siny i lilia złotogłów. Spośród wymienionych tutaj gatunków lilia złotogłów zaliczana jest do gatunków zagrożonych wyginięciem, a kruszczyk siny - do gatunków ginących.

1.6 Hel –Fokarium

Fokarium Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego – fokarium (placówka naukowo-badawcza) Stacji Morskiej zarządzany przez Wydział Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego znajdujące się w Helu przy Bulwarze Nadmorskim. Fokarium składa się z kompleksu trzech basenów hodowlanych, kilku małych basenów (dla osobników młodych i chorych wymagających rehabilitacji) i budynku dydaktyczno-laboratoryjnego z salą seminaryjną i laboratoriami. Placówka prowadzi działalność naukową, której celem jest odtworzenie kolonii foki szarej w akwenie południowego Bałtyku.

- Trwałe zabezpieczenie gatunku przed wyginięciem,- Organizacja kursów dla grup dydaktycznych,- Pogłębianie badań nad grupą ssaków morskich,- Rozszerzenie oferty edukacyjnej dotyczącej ekologii Morza Bałtyckiego,- Powiększenie infrastruktury dydaktycznej i badawczej placówki,

2.Obiekty archeologiczne

2.1 Grodzisko w Sopocie:
Wczesnośredniowieczne grodzisko w Sopocie stanowi najstarszy i jeden z najcenniejszych zabytków miasta;pozostałości chat, bramy i palisady oraz liczne zabytki, umożliwiły odtworzenie grodu i warsztatów rzemieślniczych sprzed ponad tysiąca lat.
2.2 Cmentarzysko kurhanowe Uniradze-Przewóz
Długość stanowiska wzdłuż linii brzegowej wynosi ok. 6 km, największa szerokość ok. 1.5 km w pobliżu leśniczówki Uniradze;
Obecnie cmentarzysko w całości znajduje się w kompleksie leśnym, jednak jego pierwotny zasięg był większy i obejmował przynajmniej niektóre okoliczne pola.
3. Zabytki architektury, urbanistyki i budownictwa

3.1 Puck średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem, 3.2 Puck zabudowa mieszkalna z XVIII-XIXw. Odpoczywając w Pucku unikamy korków, tłoku i hałasu. Centralnym miejscem Pucka jest zabytkowy rynek. Rynek posiada średniowieczny układ urbanistyczny z kamienicami z XVIII/XIX w. oraz ratuszem z XIX w. Wyjątkowość miejsca podkreśla też monumentalnie wznosząca się ponad rynkiem wieża kościoła powstałego w XIV w. W maju 2012 została zakończona kompleksowa rewitalizacja rynku.

3.3 Jastarnia-neogotycki pałac z XIXw.-obecnie hotel . Znajduje się tam pałac w stylu neogotyckim z połowy XIX w., zamieniony obecnie na luksusowy hotel: „Zamek Jan III Sobieski – Rzucewo, Imponujący neogotycki pałac został wzniesiony wg projektu Fryderyka Augusta Stülera w pierwszej połowie XIX w.

3.4 Puck kościół parafialny św.Piotra i Pawła: 4Kościół parafialny Św. Apostołów Piotra i Pawła jest pucką farą. Świątynia stoi nad samym brzegiem zatoki Puckiej. Jest charakterystyczną budowlą, dzięki czemu Puck jest rozpoznawany już z daleka. Podczas odpustu, 29 czerwca, odbywa się tradycyjna pielgrzymka łodziowa z portów na Mierzei Helskiej. Na wodach zatoki odbywa się nabożeństwo, będące wstępem do mszy odpustowej w kościele.

3.5 Muzeum Okręgowe – Elbląg(otwarte w 1954 r.) – budynek elbląskiego muzeum mieści się na terenie Podzamcza dawnego Zamku Krzyżackiego. Elbląski zamek nie przetrwał do dzisiejszych czasów, gdyż buntując się przeciw panowaniu Zakonu, Elblążanie zburzyli twierdzę w 1454 r.

3.6 Elbląg (w muzeum) pozostałości zamku krzyżackiego, słodowni i gimnazjum wybudowany na planie regularnym z wielkim przedzamczem. Zachowały się tylko nieznaczne fragmenty murów. Zamek w Elblągu, ruiny zamku krzyżackiego usytuowanego nad rzeką na terenie zalewowym w pobliżu Zalewu Wiślanego, na południe od miasta. Wybudowany w połowie XIII w. w rejonie staropruskiej osady Truso, został rozbudowany w następnym stuleciu.

3.7 Gdańsk budynek gospodarczy-zabytkowa stajnia-opactwo Cystersów w Oliwie

3.8 Gdańsk Twierdza Wisłoujście-ogrodzenie. Niesiony przez rzekę piach spowodował, że zbudowany pierwotnie na styku rzeki i morza obiekt, znalazł się ok. 500 m od brzegu Bałtyku. Od końca XVIII wieku zadanie obrony ujścia Wisły przejęły pruskie fortyfikacje na Westerplatte oraz Szaniec Mewi. W XIX wieku Twierdza odgrywała rolę więzienia, a w okresie międzywojennym mieścił się tam klub żeglarski

4.1 Westerplatte

W latach 1926-1939 na terenie Westerplatte funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa w Wolnym Mieście Gdańsku, której obrona we wrześniu 1939 stała się symbolicznym początkiem II wojny światowej oraz polskiego oporu przeciw agresji niemieckiej. Miejsca związane z polem bitwy o Westerplatte zostały wpisane 1 września 2003 roku na listę Pomników historii.

4.3 Obóz zagłady

niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny utworzony na anektowanych terenach Wolnego Miasta Gdańska, w miejscowości Sztutowo, 36 km od Gdańska. Funkcjonował od 2 września 1939 roku do 9 maja 1945 roku. Był pierwszym i najdłużej istniejącym obozem tego typu na terenach wchodzących aktualnie w skład Państwa Polskiego.

4.4 Cmentarz mennonicki

Jego historia sięga XVII wieku i jest jednym z najpiękniejszych obiektów tego typu w Europie. Cmentarz o powierzchni 2,6 ha jest podzielony na dwie części. W pierwszej była niegdyś kaplica, w drugiej – najstarszej – znajduje się część grzebalna. Rzędy drzew dzielą teren cmentarza na 6 kwater. Zachowało się 260 obramowań grobów ze sztucznego kamienia (mogiły pojedyncze, podwójne i dziecięce), a także 90 nagrobków pochodzących z okresu od I poł. XIX w. do II wojny światowej.

4.5Pomnik generała Józefa Hallera

Został odsłonięty w sierpniu 1995 roku. Jego autorem jest rzeźbiarz Stanisław Szwechowicz. Dwa razy w roku, w rocznice obchodów Zaślubin Polski z Morzem oraz Święta Odzyskania Niepodległości organizowane są uroczystości, podczas których składane są pod nim kwiaty. Józef Haller generał broniWojska Polskiego, legionista, Komendant Polowych Drużyn Sokolich w 1913 roku, harcmistrz, przewodniczący ZHP, prezes Komitetu PCK

4.7 31.08.1980 podpisanie porozumienia gdańskiego i utworzenia „solidarności”.

Porozumienia sierpniowe – cztery porozumienia zawarte przez rząd PRL z komitetami strajkowymi powstałymi w 1980. Porozumienia zakończyły wydarzenia sierpnia 1980. Porozumienie w Gdańsku – 31 sierpnia 1980, sygnowane przez Lecha Wałęsę - w sali BHPStoczni Gdańskiej im. Lenina, słynnym wielkim długopisem.

5. Zabytki techniki

5.1 dawna fabryka gazomierzy z XIX w. w TczewiePrace organizacyjne nad utworzeniem placówki rozpoczęto w 1980 roku a uroczyste otwarcie miało miejsce w roku 1984

W budynku, w którym muzeum znajduje się obecnie, w trakcie II wojny światowej znajdował się obóz przejściowy. Później powstała tam Pomorska Fabryka Gazomierzy, a następnie Muzeum Wisły, założone przez Romana Klima

5.2 Żuraw w Gdańsku Jeden z niewielu zachowanych fragmentów XV-to wiecznej Gdańskiej architektury. Spalony co prawda w 1945 r. przez Wojska Armii Czerwonej ale zrekonstruowany w latach 50' i 60:4tony na 11m, wnętrze mechanizmu, siła napędową byli ludzie chodzący wewnątrz tzw. kół deptakowych (bębnów), Przeciętny czas zwiedzania: ok. jedna godzina, stała ekspozycja "Gdańsk od XVI do XVIII wieku - życie portowego miast

5.3 Żuławy Wiślane: położone są w dwóch województwach: pomorskim-80% i warmińsko-mazurskim-20%.Żuławy Wiślane, to region o wyjątkowych walorach dziedzictwa kulturowego, krajobrazowego i przyrodniczego co podkreśla jego walory turystyczne, jednocześnie uznany za region kraju najbardziej zagrożony powodzią. Położony w delcie Wisły obejmuje najbardziej rozległą depresję w skali kraju (ok. 28% ogólnej powierzchni delty). Pas terenów depresyjnych, szczególnie istotnych dla problemów powodziowych

5.4-Żukowo- most kolejowy łączący Śląsk z Gdańskiem: żelazny most kolejowy nad Słupiną w Żukowie na linii nr 201. Linia była budowana w okresie między wojennym jako Magistrala Węglowa łącząca Śląsk z nowo budowaną Gdynią z pominięciem Wolnego Miasta Gdańsk. Sam most w Żukowie powstał w latach 1929-1930 jako trzyczęściowy żelazny most o konstrukcji kratowej. Sam most jest jednotorowy, choć trasa była przewidziana do dwóch torów. Podczas II wojny światowej zostało zniszczone jedno przęsło, które zostało odbudowane i most użytkowany jest do chwili obecnej

5.5 nowożytny zegar słoneczny na Ratuszu Głównomiejskim w Gdańsku: zainstalowano na Ratuszu w roku 1589,jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej złożonych obiektów gnomonicznych w Trójmieście. Jest dziełem uczonego duchownego z innego gdańskiego kościoła i jednocześnie łączy on w sobie cztery rodzaje czasu, przez co jest unikatowy w skali naszego kraju. W Niemczech i innych krajach dawnego serca Europy zegary takie spotyka się dość często.

6. Muzea, archiwa, zbiory

6.1Archivum Crocovianum

Częścią Muzeum Krokowa jest prezentowana w przestronnych salach zamku wystawa na temat historii rodu Krokowskich / von Krockowów, czyli Archivum Crocovianum. Zwiedzający zamek, goście hotelowi i restauracyjni znajdą tu tablice informacyjne o barwnych dziejach członków tej rodziny (m. in. Rajnolda Krokowskiego, Ernesta I Krokowskiego czy owianego mroczną legendą Alberta Szalonego), a także mogą podziwiać obrazy, książki i oryginalne dokumenty z przeszłości Krokowej.

6.2.Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku - mieści się w Spichlerzu Opackim z początków XVIII wieku. Budynek wchodzi w skład pałacowego założenia w Gdańsku-Oliwie.

6.3Początkowo pełnił funkcje gospodarcze. Kiedy Pałac Opatów został zaadoptowany do samodzielnej ekspozycji Oddziału Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku, zbiory sztuki ludowej przeniesiono do Spichlerza.

W ten sposób powstał kolejny Oddział Muzeum - Oddział Etnografii. Obecnie w Spichlerzu Opackim prezentowana jest ekspozycja sztuki ludowej Pomorza.

6.4 Wartownia Nr 1 na Westerplatte to jedna z sześciu wartowni zbudowanych w latach 30. XX wieku. Dzięki przesunięciu w roku 1967 na obecne miejsce, uniknęła rozbiórki. W czerwcu 1974 we wnętrzu Wartowni powstała Izba Pamięci zorganizowana przez koło ZboWiD w Nowym Porcie. W 1980 przekształcona została w istniejący do dziś Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.We wnętrzu Wartowni prezentowane są pamiątki po Wojskowej Składnicy Tranzytowej i jej Obrońcach.

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

7.1 Kuźnica
zachodnia część miasta Jastarni, położona na Mierzei Helskiej, nad Morzem Bałtyckim. Dawna wieś rybacka, włączona w 1973 r. do Jastarni;
W Kuźnicy mierzeja jest najwęższa – ma tylko niepełna 200 metrów.
7.2 Kościół Mariacki w Gdańsku
Kościół Mariacki w Gdańsku zachował niemal w pełni gotycką architekturę, zarówno w układzie przestrzennym, wewnątrz i na zewnątrz. W kategoriach stylistycznych głównomiejska fara zaliczana jest do późnej odmiany gotyku ceglanego.
7.5 Morska Pielgrzymka Rybacka
Pielgrzymka odbywa się nieprzerwanie od 1981 roku. W odpust świętych apostołów Piotra i Pawła, czyli około 29 czerwca, na Zatokę Pucką wypływają dziesiątki udekorowanych łodzi i kutrów z rozśpiewanymi rybakami.

8. Obiekty Współczesne

8.2Pge arena 41.620 miejsc

8.4 stocznia gdańska- jedna z największych polskich stoczni, zlokalizowana w Gdańsku na lewym brzeguMartwej Wisły i na Ostrowiu.Stocznia Gdańska w ciągu swojej działalności zbudowała ponad 1000 w pełni wyposażonych statków pełnomorskich, m.in.: kontenerowców, statków pasażerskich i żaglowców. Na jej terenie miało miejsce stłumienie protestów oraz zamordowanie trzech stoczniowców – ofiar wydarzeń grudnia 1970 roku. Z gdańskiej stoczni wywodzi się NSZZ „Solidarność”, na terenie zakładu podpisano porozumienia sierpniowe w 1980 roku. W 1996 roku postawiona w stan upadłości, następie na bazie przedsiębiorstwa powstała Stocznia Gdańska – Grupa Stoczni Gdynia SA, od 2006 roku – Stocznia Gdańsk SA.

8.5 .Lotnisko międzynarodowy port lotniczy położony w gdańskiej dzielnicyMatarnia (tereny Rębiechowa i Firogi) nieopodal wsi Rębiechowo, od której wzięło swoją pierwotną nazwę, w dogodnej lokalizacji od centrów miejskich Gdańska (10 km), Sopotu (10 km) i Gdyni (23 km). Port położony jest niedaleko trójmiejskiej obwodnicy oraz przy skrzyżowaniu ważnych dróg krajowych. W promieniu 100 km od niego mieszka ok. 2,5 mln osób. Gdańskie lotnisko stanowi także lotnisko zapasowe dla warszawskiegoLotniska Chopina.Pod względem liczby odprawianych pasażerów jest to obecnie 3. polski port lotniczy za warszawskim Lotniskiem Chopina, oraz krakowskimi Balicam

8.7 .festiwal filmowy, który odbywa się co roku w Gdyni (w latach 1974-1986 odbywał się w Gdańsku), podczas którego prezentowane są najlepsze polskie filmy fabularne, powstałe w ciągu roku od poprzedniego festiwalu. Główną Nagrodą tego festiwalu są Złote Lwy.

II Pojezierze Zachodniopomorskie

1 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

• Wzniesienie morenowe wału pomorskiego – stanowi strefę umocnień. Został usytułowany w rejonie porośniętym gęstymi lasami i poprzecinanymi licznymi rzekami, teren ten charakteryzuje się licznymi wzgórzami morenowymi oraz jeziorami rynnowymi

• Rezerwat Przyrody Długogóry – morena czołowa <Myślibórz> - celem jest ochrona naturalnego krajobrazu moreny czołowej z głazami narzutowymi oraz ochrona roślin i zwierząt

• Jezioro Lubie – na jeziorze znajduje się 5 wysp, Pd brzeg porasta Puszcza Drawska. Jezioro od strony Krawic porastają Bory Krawickie gdzie znajduje się poligon Drawski. Oraz przepływa szlak kajakowy im. ks. Kardynała Karola Wojtyły

• Drawski Park Krajobrazowy – celem jest ochrona krajobrazowych jezior, wałów morenowych i głazów narzutowych, a także ochrona roślin i zwierząt.

• Olbrzymi Platan - „Olbrzym” - wielki platan klonolistny, ma ponad 30 m wysokości, a guzowaty pień ma 9 m obwodu

2 OBIEKTY ARCHEOLOGICZNE

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5 Rezerwat Archeologiczny „Kręgi Kamienne” - zabytek rangi europejskiej znajdują się tam kamienne kręgi gotów z I i II w n e oraz kurhany związane z kultem zmarłych

3 ZABYTKI ARCHITEKTURY BUDOWNICTWA I URBANISTYKI

3.1 średniowieczny układ urbanistyczny <Chojna>

3.2 domy konstrukcji szkieletowej <Łobez>

3.3

3.4 Kościół św Ducha < Moryń > - XIII wieczny kościół to największa z pomorskich romańskich świątyń z kamiennej kostyk. Na bocznej ścianie narożny cios kamienny jest ozdobiony szachownicą – to znak którego do tej pory nie wyjaśniono

3.5 Ratusz < Chojna > - jest gotyckim arcydziełem kiedyś służył jako siedziba władz teraz stanowi ośrodek kultury

3.6 Mury Miejskie < Choszczno > - miasto szybko dorobiło się murów obronnych które ograniczają jego przestrzeń praktycznie do dnia dzisiajszego dzięki nim miasto unikneło zniszczeń w 1945r

3.7

3.8 Studzienka z rzeźną z 1912r -

4. UPAMIĘTNIONE MIEJSCA HISTORYCZNE

4.1 Bitwa pod Cedynią została rozegrana 24 czerwca 972 roku między wojskami księcia Polan – Mieszka I a margrabiego Marchii Łużyckiej Hodo. Polska zwyciężyła.

4.4 CMIENTARZ ŻYDOWSKI - Datę jego założenia szacuje się na rok 1740. Cmentarz przetrwał do końca II wojny światowej, pogrzebano tam prawdopodobnie ok. 200 osób. Mniej więcej na początku lat 40. z cmentarza zabrano nagrobki i użyto ich do wyłożenia fragmentu chodnika . Krótko przez rokiem 1992 teren cmentarza uznano za pomnik i objęto ochroną. Po jednej stronie terenu cmentarza umieszczono symbolicznie dwie zachowane macewy z piaskowca. Na terenie dawnego cmentarza żydowskiego znajduje się tablica informacyjna z napisem o następującej treści: „Do 1939 roku na tym terenie znajdował się cmentarz żydowski“.

4.5 Góra Czcibora - Na szczyt prowadzą 270-stopniowe, kamienne schody. Nazwa pochodzi od imienia Czcibora, brata Mieszka I, który w bitwie pod Cedynią dowodził jedną trzecią wojsk. W tysięczną rocznicę bitwy góra została zwieńczona 15-metrowym Pomnikiem polskiego zwycięstwa nad Odrą.

5. ZABYTKI TECHNIKI

5.2 Most kolejowy w Bytowie – most nad rzeką Borują w Bytowie na Kaszubach z ok. 1884 roku. Był jednym z elementów linii kolejowej mającej biec od Bytowa do Miastka. Most eksploatowany był zgodnie z przeznaczeniem przez okres około 30 lat. Konstrukcja mostu wzorowana jest na rzymskich akweduktach. Składa się z sześciu ceglanych przęseł łukowych, które opierają się na murowanych granitowych podporach. U szczytu filarów budowli znajdują się płaskorzeźby wykonane z piaskowca.

5.3 Zabytkowy młyn wodny, o średnicy koła 13 m i szerokości 1 m, przez ponad 100 lat był dumą Połczyna-Zdroju.. W Europie były tylko dwa młyny o takich wymiarach. Niestety, z czasem stan techniczny obiektu zaczął się pogarszać. W latach 90. XX wieku młyn przeszedł w ręce nowego, prywatnego właściciela, który jednak nie podjął wysiłku renowacji. Obecnie budynek jest niemal zupełną ruiną a drewniane koło doszczętnie zmurszało.

6. MUZEA, ARCHIWA, ZBIORY

6.2 Barlinek. Dom Gutenberga-Muzeum Regionalne - Dom Gutenberga powstał w połowie XIX wieku i początkowo służył jako siedziba drukarni i księgarni. Obecnie mieści się tu Muzeum Regionalne. We wnętrzach budynku panuje specyficzny, przedwojenny klimat, wzbogacony ciekawymi wystawami, które w całości związane są z miastem i okolicą.
Ekspozycja – etnograficzna – zawiera sprzęty gospodarstwa domowego. Wszystko znajduje się w izbie z przełomu XIX i XX wieku.
Niezwykle ciekawie prezentuje się też wystawa archeologiczna, gdzie zgromadzono m.in. eksponaty z wczesnej epoki kamienia (4500-1800 lat p.n.e.).

6.2 MUZEUM REGIONALNE W CE DYNI

Muzeum zajmuje parter kamienicy z polowy XIX w., powstało w 1966.

Na wystawą stałą muzeum składają się na nią eksponaty pochodzące nawet sprzed 12 tyś. lat p.n.e.

8.2 POŁCZYN ZDRÓJ – UZDROWISKO

Połczyn Zdrój jest położenie na Pojezierzu Drawskim, w dolinie rzeki Wogry.

Obok uzdrowiska znajduje się Park Zdrojowy o powierzchni 80 hektarów

8.4 ŻYDOWO – ELEKTROWNIA SZCZYTOWO – POMPOWA

jest obiektem instalacji energetycznej, którego zadaniem jest magazynowanie energii.

Dwa jeziora Kamienne i Kwiecko połączono razem trzema stalowymi rurociągami

8.7 IŃSKIE LATO FILMOWE

jedna z najstarszych cyklicznych imprez filmowych w Polsce

Festiwal promuje kino młodych twórców.

Impreza odbywa się na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego

(6.2 MUZEUM REGIONALNE W CE DYNI

Muzeum zajmuje parter kamienicy z polowy XIX w., powstało w 1966.

Na wystawą stałą muzeum składają się na nią eksponaty pochodzące nawet sprzed 12 tyś. lat p.n.e

8.2 POŁCZYN ZDRÓJ – UZDROWISKO

Połczyn Zdrój jest położenie na Pojezierzu Drawskim, w dolinie rzeki Wogry.

Obok uzdrowiska znajduje się Park Zdrojowy o powierzchni

8.4 ŻYDOWO – ELEKTROWNIA SZCZYTOWO – POMPOWA

jest obiektem instalacji energetycznej, którego zadaniem jest magazynowanie energii.

Dwa jeziora Kamienne i Kwiecko połączono razem trzema stalowymi rurociągami

8.7 IŃSKIE LATO FILMOWE

jedna z najstarszych cyklicznych imprez filmowych w Polsce

Festiwal promuje kino młodych twórców.

Impreza odbywa się na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego)

III Pojezierze Wielkopolskie

1.ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE

1.1 MIEJSCA ZWIĄZANE Z BUDOWĄ GEOLOGICZNĄ: Morena Pożegowska – (Osowa Góra) – wzniesienie o wysokości 131,2 m n.p.m(wys względna 70 m) w woj. Wielkopolskim na terenie miasta Mosina. Jest to najwyższe wzniesienie w obrębie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Oddziela kotlinę Śremską od Pojezierza Poznańskiego. Na wzniesieniu swój początek ma Szlak Turystyczny Osowa Góra – Sulęcinek. Z uwagi na urozmaiconą rzeźbą terenu oraz znaczne nachylenia zboczy teren wykorzystywany jest do uprawiania kolarstwa górskiego.

1.2 KRAJOBRAZ, PUNKTY, CIĄGI WIDOKOWE : Dziewicza Góra (Puszcza Zielonka) - wzniesienie o wysokości 144,9 m n.p.m na Pojezierzu Wielkopolskim, położona w woj. wielkopolskim, w powiecie poznańskim, w gminie Czerwonak. Wysokość względna to około 90 m. Dziewicza Góra jest najwyższym wzniesieniem na terenie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Teren wzniesienia jest objęty specjalnym obszarem ochrony siedlisk "Uroczyska Puszczy Zielonki". Wzniesienie pierwotnie nosiło nazwę Dziewicza Góra. Nazwa ta pochodzi od cysterek, którym w 1242 książę Przemysł I nadał wzniesienie. Z biegiem lat nazwa przekształciła się do obecnej postaci. W 2005 roku na szczycie Dziewiczej Góry Nadleśnictwo wybudowało przeciwpożarową wieżę obserwacyjną. Wieża służy również jako punkt widokowy turystom. Żelbetowa wieża na planie koła ma 40 m wysokości. Poziom kabiny obserwacyjnej to 33 m, a pod nią na wysokości 30 m znajduje się taras widokowy z którego rozciąga się rozległy widok na Poznań.

1.3 WODY POWIERZCHNIOWE: Jezioro Malta - nazywane też Zbiornikiem Maltańskim – sztuczny zbiornik wodny położony w Poznaniu na prawym brzegu Warty, powstały w 1952 roku w wyniku spiętrzenia Cybiny. Zbiornik zajmuje maksymalnie obszar 67,5 ha zaś jego długość to około 2,2 km (obwód 5,6 km), co czyni go największym sztucznym zbiornikiem wodnym miasta, a drugim co do wielkości w ogóle (po Jeziorze Kierskim). Średnia głębokość to nieco ponad 3,13 m, a maksymalna to około 5 m. Swoją nazwę jezioro wzięło od Zakonu Kawalerów Maltańskich.

1.4 PARKI NARODOWE, REZERWATY PRZYRODY, PARKI KRAJOBRAZOWE:

Wielkopolski Park Narodowy - polski park narodowy o powierzchni 7584 ha, utworzony w 1957 r., położony nad Wartą, na południe od Poznania, w trójkącie miast Luboń-Stęszew-Mosina. W Parku utworzono 18 obszarów ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 260 ha. Chronią one rozmaite formy krajobrazu polodowcowego oraz najbardziej naturalne zbiorowiska roślinne, a także związane z nimi zwierzęta. Powierzchnia parku ze strefą ochronną wynosi 14 840 ha. Wielkopolski Park Narodowy obejmuje ochroną krajobraz polodowcowy i typowe dla niego formy ukształtowania terenu: morenę czołową i denną, ozy, drumliny, wydmy, parowy i różne formy jezior: rynnowe, kociołki, odpływowe i bezodpływowe. Występują gatunki chronione takie jak jelonek rogacz, kozioróg dębosz, ale także pospolite, uszkadzające drzewa m.in. sosnę - cetyniec większy, cetyniec mniejszy, przypłaszczek granatek oraz drwalnik paskowany.

1.5 POMNIKI PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ: Głaz na Moraskuul. Meteorytowa - Na terenie rezerwatu znajduje się głaz narzutowy znaleziony przez rolnika o nazwisku Szeszuła. W czasie orki, zahaczył pługiem o jakiś obiekt i zaczął go wykopywać. Głaz waży ok. 70 ton. Został znaleziony w miejscowości Łęki Wielkie w powiecie grodziskim w gminie Kamieniec

1.6 PARKI, OGRODY Palmiarnia - dydaktyczno-wystawowa placówka botaniczna znajdująca się w poznańskim Parku Wilsona. Na powierzchni 4600 m² w 12 pawilonach prezentowanych jest około 1100 gatunków roślin, a w akwarium 170 gatunków ryb oraz około 50 gatunków roślin wodnych. Palmiarnia Poznańska jest największą w kraju i jedną z największych w Europie. Palmiarnia powstała w 1911 na terenie ówczesnego Ogrodu Botanicznego (Park Wilsona)

1.7 GRUPY STARODRZEWU, ALEJE, OKAZY DRZEW EGZOTYCZNYCH: Aleja Lipowa w Margońskiej wsi - aleja lipowa, która założona i wysadzona została przez gen. Franciszka Skórzewskiego w 1765 roku. Lip jest 299 - najgrubsze mają ponad 6 m w obwodzie

2.OBIEKTY ARCHEOLOGICZNE:

2.1 GRODZISKA, POZOSTAŁOŚCI OSAD PREHISTORYCZNYCH Wzgórze Św. Wojciecha – Świątynię wzniesiona w 1222 roku. Po raz pierwszy zostaje wymieniona w 1244, kiedy książę Przemysł I zamienił się z biskupem poznańskim odstępując kościół i otaczającą go osadę w zamian za osadę i kościół św. Rocha. Podczas okupacji hitlerowskiej był to jeden z dwóch dostępnych dla Polaków kościołów w Poznaniu. Podczas walk o Cytadelę wzgórze znalazło się na linii najbardziej zaciętych walk. Kościół został poważnie uszkodzony. Zniszczony został cały dach, runęło część Sklepienia i murów, ucierpiało również wnętrze. Zniszczone zostały również cenne witraże, ocalał natomiast bogaty skarbiec.

2.2 REZERWATY ARCHEOLOGICZNE: Rezerwat Archeologiczny w Biskupinie - Rezerwat archeologiczny w Biskupinie został uznany za pomnik historii w 1994 roku. To miejsce, gdzie we wczesnej epoce żelaza istniała osada obronna kultury łużyckiej. Jej odkrycie w 1934 roku pod wodami Jeziora Biskupińskiego stało się jednym z najważniejszych dokonań polskich archeologów, zaznaczającym przełom w stanie wiedzy o pradziejach. Popularyzowany jako „polskie Pompeje”, Biskupin objęty został wieloletnim programem badań angażujących kilka pokoleń naukowców, prowadzonych na ogromną skalę, z zastosowaniem nowatorskich metod i połączeniem wielu dyscyplin.

2.3 CMENTARZYSKA, GROBY POJEDYŃCZE O ZNACZENIU ARCHEOLOGICZNYM : Kurhany w Łękach Małych k. Kościana - Kurhany pochodzą z późnego okresu kultury unietyckiej (1700-1500 lat p.n.e.). Jeszcze w 1881 znajdowało się tutaj 11 kurhanów, według badań było ich wcześniej 14. W czasie budowy linii kolejowej Kościan – Grodzisk w latach 1901-1906 zniszczono 7 z istniejących kurhanów. Kurhany są wysokości od 2,5 m do prawie 5 m i o obwodzie od 60 do 120 m. W trakcie badań ustalono, że kurhany te są miejscem pochówków ludzi znacznych dla ówczesnego społeczeństwa. Świadczy o tym bardzo bogate wyposażenie grobów, w których zmarli chowani byli wraz z bronią, ozdobami i naczyniami.

2.4 DAWNE MIEJSCA PRODUKCJI :Fabryki Cegielskiego w Poznaniu - przedsiębiorstwo założone przez Hipolita Cegielskiego w 1846 w Poznaniu. Producent silników okrętowych, lokomotyw parowych, spalinowych, elektrycznych i wagonów kolejowych. Po wojnie zakład upaństwowiono, w 1949 zmieniono również nazwę na Zakłady Metalowe im. Józefa Stalina w Poznaniu (ZISPO). W dniu 28 czerwca 1956 pracownicy fabryki wzięli udział w proteście, który przekształcił się w Poznański Czerwiec 56. 1 listopada tegoż samego roku zmieniono ponownie nazwę na „Zakłady Przemysłu Metalowego H.Cegielski w Poznaniu, Przedsiębiorstwo Państwowe”.

2.5 MIEJSCA I ZABYTKI KULTOWE

3. ZABYTKI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY

3.1. Układ urbanistyczny we Wrześni, W XIII wieku Września powoli przekształcała się w osadę targową. Dzisiejszy plan miasta zawiera wyraźne ślady placu w kształcie owalnicy. Powstał on na lewym brzegu Wrześnicy na skutek rozszerzenia drogi z Pyzdr do Gniezna. Września była miastem otwartym, nie otoczonym murami.

3.2. Kamienica Haase i Wagnera w Poznaniu, Kamienica Haase i Wagnera w Poznaniu - zabytkowa secesyjna ( kamienica w Poznaniu przy ul. Święty Marcin 69 (ścisłe centrum miasta).

Zbudowana została w 1902, w miejscu rozebranego rok wcześniej parterowego domku urzędu akcyzowego, dla dwóch znaczących obywateli Poznania - Gustawa Haasego (kupca drzewnego i bławatnego, właściciela domu handlowego na Placu Wolności) i Georga Wagnera - wydawcy i redaktora dziennika Posener Neueste Nachrichten (Najnowsze Wiadomości Poznańskie). W związku z powyższym zawiera na elewacji ornamenty odnoszące się do tych zawodów - lokomotywę, statek i narzędzia piśmienne. Występują też gęsi wśród tataraku. Dół pięciokondygnacyjnej kamienicy i pierwsze piętro zajmował handel i biura, a górne partie - luksusowe mieszkania. Obiekt częściowo obłożony jest glazurowaną cegłą. W budynku funkcjonowała redakcja liberalnej gazety codziennej - Posener Neueste Nachrichten, która w 1904 była największym dziennikiem w Prowincji Poznańskiej (zlikwidowana w 1926). Był to jeden z czterech niemieckojęzycznych dzienników w owym czasie i jednocześnie tytuł sprzeciwiający się agresywnej państwowej germanizacji. Potem mieściło się tutaj Towarzystwo Czytelni Ludowych. Gruntowna renowacja nastąpiła w latach 1998-1999.

3.3. Zespół dworski w Koszutach, Staropolski dworek w Koszutach to budowla szkieletowa. Konstrukcję ścian stanowią belki modrzewiowe, a przestrzenie między nimi wypełniono gliną. Powstał w końcu XVIII w. z wykorzystaniem elementów wcześniejszego dworu. W jego bryle zwracają uwagę narożne alkierze nakryte baniastymi daszkami. Dziś dworek wykorzystywany jest w sposób najlepszy z możliwych. Od 1966 r. mieści się w nim Muzeum Ziemi Średzkiej. Powstało z inicjatywy Franciszka Kosińskiego - regionalisty, który przez wiele lat gromadził eksponaty z przeszłości. W niewielkich, stylowo urządzonych pokojach można odetchnąć niezwykłą atmosferą czasów staropolskich. Można tu obejrzeć m.in. ceramikę kultury łużyckiej, pamiątki sejmików szlacheckich, powstańcze i z okresu okupacji, a także stroje ludowe, hafty i instrumenty muzyczne. Szczególną uwagę zwrócono na gromadzenie eksponatów, które wiążą dwór w Koszutach z historią Wielkopolski oraz drobne przedmioty ilustrujące życie codzienne ówczesnych mieszkańców.

3.4. Kościół NMP i św. Wojciecha w Trzemesznie, Wbrew starej i mocno zakorzenionej tradycji, klasztor (pierwotnie benedyktyński, później kanoników regularnych) w Trzemesznie nie został założony pod koniec X w. przez św. Wojciecha, lecz - jak dowodzą tego najnowsze badania archeologiczne - dopiero na początku XII w., a więc w czasach Bolesława Krzywoustego. Fundamenty świątyni romańskiej zachowały się pod posadzką obecnego kościoła i można je obejrzeć zwiedzając podziemną trasę turystyczną. Kamienne mury tej budowli widoczne są również w przyziemiu wieży południowej po zachodniej stronie kościoła, a w nawie głównej odkryto po 1945 r. dwie zamurowane kolumny romańskie.Jego obecna forma pochodzi z drugiej połowy XVIII w., kiedy to został gruntownie przebudowany z inicjatywy opata Michała Kosmowskiego. Cechą charakterystyczną tej świątyni jest osobliwe "zgrubienie" na styku nawy głównej i nowego prezbiterium w formie oktogonalnej hali zwieńczonej kopułą z latarnią. Na skutek całkowitego wypalenia wnętrza kościoła w 1945 r. sens tej architektonicznej kreacji uległ zatarciu, trzeba sobie zatem wyobrazić, że pod nieboskłonem kopuły, niczym w Bazylice św. Piotra w Watykanie, stała dawniej marmurowa konfesja św. Wojciecha, wzniesiona nad jego domniemanym średniowiecznym grobowcem i znajdującymi się w tym miejscu relikwiami. Pożar wywołany przez wycofujące się wojska niemieckie zniszczył wspaniałe wyposażenie wnętrza, z którego po wojnie odtworzono jedynie ołtarze i malowidła Franciszka Smuglewicza na kopule. Kościół trzemeszeński słynął z bogatego skarbca, całkowicie ograbionego przez Niemców w czasie wojny, z którego odnaleziono jedynie kilka elementów, m.in. słynny agatowy kielich św. Wojciecha oraz tzw. kielich Dąbrówki, obecnie przechowywane w muzeum archidiecezjalnym w Gnieźnie.

3.5. Ratusz w Poznaniu, Przed poznański ratusz warto przyjść w samo południe, gdy na galeryjce pod środkową wieżyczką głównej elewacji, tuż nad zegarem, rozgrywa się osobliwy turniej. Ku uciesze widzów, a zwłaszcza dzieci, otwierają się małe drzwiczki, wysuwają dwa białe koziołki i 12 razy trykają się rogami. To "urządzenie błazeńskie", które miasto zafundowało sobie ponad cztery i pół wieku temu z okazji przebudowy ratusza, jest świetnym dowodem na to, że najlepsze pomysły promocyjne są genialnie proste.Autorem wspomnianej przebudowy był architekt z Italii - Jan Chrzciciel Quadro, który mieszkał w stojącej nieopodal kamienicy pod numerem 84 (pierzeja zachodnia), mieszczącej obecnie muzeum poświęcone twórczości Henryka Sienkiewicza. Czekając na walkę koziołków, możemy podziwiać niezwykłą fasadę ratusza, którą niemal w całości wypełnia trzypiętrowa, bogato dekorowana loggia. Nie ma chyba w Polsce ratusza będącego tak efektownym przykładem mieszczańskiej dumy i bogactwa z okresu "złotego wieku". Dekoracja fasady to również wielki manifest etyczny i polityczny ówczesnych włodarzy miasta. Rzeźby pierwszego piętra symbolizują cnoty (Wiarę, Nadzieję, Męstwo, Sprawiedliwość, Miłość, Umiarkowanie, Cierpliwość i Roztropność), na medalionach między pierwszym i drugim piętrem wymalowano portrety wybitnych postaci starożytności (Brutusa, Archimedesa, Wergiliusza, Homera, Justyniana, Spartakusa i Heraklita), a na attyce postacie polskich władców, od Jadwigi po Zygmunta Augusta.Największą atrakcją we wnętrzu ratusza jest Wielka Sień na pierwszym piętrze, pierwotnie dostępna tylko z loggii, z której dwa późnogotyckie portale prowadzą do dawnej Izby Królewskiej (sala posiedzeń rady) oraz Izby Sądowej. Ozdobą sieni jest przytłaczające swoim bogactwem sklepienie, wypełnione herbami Polski i Litwy oraz panujących w nich rodów królewskich, gmerkami mieszczan poznańskich, przedstawieniami antycznych i biblijnych bohaterów, a także mitycznych i rzeczywistych zwierząt, tudzież ciał niebieskich. W ratuszu mieści się obecnie Muzeum Historii Miasta Poznania, będące oddziałem Muzeum Narodowego. W poszczególnych salach, idąc w górę, prezentowane są zabytki związane z kolejnymi etapami historii miasta, od średniowiecza aż po współczesność. Warto również zobaczyć galerię portretów znamienitych mieszczan i innych osób związanych z Poznaniem, eksponowaną na ścianach nowej klatki schodowej.

3.6. Zamek Górków w Szamotułach, Zamek w Szamotułach – znajduje się w Szamotułach w województwie wielkopolskim. Założenie obejmuje odbudowany zamek wraz z Basztą Halszki i budynkami pomocniczymi (oficyny i bażanciarnia), położonymi w zabytkowym parku. Zachowały się także fundamenty gotyckich baszt z pocz. XVI w. Na zamku od 1551 działała pierwsza w historii wielkopolska drukarnia, która wydawała książki w języku polskim i czeskim.Pierwszy zamek w Szamotułach był zbudowany przez Szamotulskich i położony w południowej części miasta, ale został w 1675 rozebrany, a w tym miejscu wybudowano kościół i klasztor. Z zamku zachowały się fragmenty płyty kamiennej, wkomponowane w bramę przykościelną.Ród Szamotulskich, panujący w Szamotułach składał się z dwóch gałęzi[2]. Przedstawiciel innej gałęzi, Dobrogost Świdwa-Szamotulski, zdecydował się wystawić swój zamek w północnej części miasta, w stylu gotyckim. Fosy i mur otaczały zespół składający się z budynku mieszkalnego, baszt oraz osobno położonej wieży. W 1511 właścicielem zamku po ślubie z Katarzyną Szamotulską stał się Łukasz II Górka. W 1518 przebudował zespół zamkowy w stylu renesansowym, a wieża zwana dziś Basztą Halszki została przebudowana na cele mieszkalne. Kolejna modernizacja miała miejsce w 1552, kiedy właścicielem zamku był późniejszy wojewoda, Łukasz III Górka. Po śmierci wojewody zamek przechodził w ręce rodzin szlacheckich i stopniowo podupadał. W 1720 część mieszkalną wyremontowano.W XIX wieku zamek był m.in. własnością Fryderyka Wilhelma IV Pruskiego, przyszłego króla i książąt Sachsen-Coburg-Gotha. W 1869 zrealizowano kapitalny remont, podczas którego usunięto część oryginalnych elementów. Rekonstrukcję w historycznym kształcie i z wykorzystaniem zachowanych gotyckich fragmentów przeprowadzono w latach 1976-1990 na podstawie szczegółowych badań. Budynek stał się siedzibą muzeum, w którym prezentuje się zabytkowe wnętrza, regionalne zbiory archeologiczne i etnograficzne oraz historię rodu Górków. Wcześniej rolę muzeum pełniła jedynie baszta.

3.7. Fontanna Prozerpiny w Poznaniu, Ten znany poznański zabytek małej architektury jest najstarszą fontanną (1776) stojącą obecnie na Starym Rynku. Nawiązująca do mitologii rokokowa rzeźba, wykonana w 1766 roku przez Augustyna Schöpsa, przedstawia scenę porwania Prozerpiny. Cztery płaskorzeźby na ścianach basenu symbolizują żywioły: ogień, powietrze, wodę i ziemię. Fontanna jako jedyna spośród czterech obiektów tego typu stojących na poznańskim rynku jest otoczona wysokim metalowym ogrodzeniem.

4. UPAMIĘTNIONE MIEJSCA HISTORYCZNE

4.1. Miejsce bitwy w Książu Wielkopolskim, Książ Wielkopolski był miejscem zaciętego starcia podczas powstania 1848 r. W kwietniu owego roku założono tu obóz, w którym stałą załogę stanowiło 120 kawalerzystów i 80 strzelców oraz 508 pieszych powstańców uzbrojonych jedynie w kosy. Wkrótce dołączyło do nich kolejnych 700-800 kosynierów - ochotników z okolicznych wsi.Po początkowo ugodowym okresie Prusacy przystąpili do rozprawy z polskim ruchem niepodległościowym. Na wieść o tym w Książu zabezpieczono główne budynki, a przy ulicach prowadzących do miasta postawiono solidne barykady. Prusacy pod dowództwem pułkownika Heinricha Brandta zaatakowali Książ 29 kwietnia. Rzucili do walki - według różnych źródeł - od ponad 4 do 8 tys. żołnierzy. Atak nastąpił od zachodu i południa. Mimo bohaterskiej, ponad czterogodzinnej obrony, powstańcy ulegli, a walka zamieniła się w starcia małych grupek toczących bój o każdą ulicę i poszczególne domy. Poległo ok. 140 powstańców, ok. 150 zostało rannych. Nie oszczędzono nawet lazaretu, w którym dobijano rannych. Precyzyjni Prusacy swoje straty oszacowali na 22 zabitych i 136 rannych.Przy ul. Dębniackiej, po wschodniej stronie miasta znajdują się niezwykłe mogiły - dwa wysokie kopce kryjące prochy poległych. Między nimi w setną rocznicę bitwy postawiono pomnik z płaskorzeźbą kosyniera, w 1998 r. odsłonięto drugi pomnik w formie otwartej księgi z cytatem z wiersza Władysława Syrokomli (poeta był w tych stronach w dziesiątą rocznicę bitwy). Na dawnym cmentarzu ewangelickim przy ul. Zakrzewskiej zachował się grób 18 poległych żołnierzy pruskich.

Po bitwie o Książ powstańcy dwukrotnie pokonali Prusaków (30 kwietnia pod Miłosławiem i 2 maja pod Sokołowem), ale ponieśli tak wielkie straty, że nie byli w stanie podjąć dalszej walki. Wydarzenia z 1848 r. zaliczane są do najchlubniejszych kart naszej historii.

4.2. Miejsce strajku dzieci wrzesińskich (Września), W XIX w. zaborcy prowadzili konsekwentne działania w kierunku scalenia zajętych ziem polskich z resztą terenów swojego państwa. Polacy nigdy się z tym nie pogodzili, ale mieli do wyboru albo emigrację, albo znalezienie sposobu życia w niezbyt przyjaznej dla nich rzeczywistości. Na początku XX w. w zaborze pruskim były wyłącznie niemieckie urzędy, niemieckie nazwy ulic, a w większości miejscowości ze szkół wyeliminowano naukę w języku polskim. Gdy zarządzono również nauczanie religii po niemiecku, polskie dzieci zaprotestowały - nie chciały zamiast Ojcze nasz mówić Vater unser.W 1901 r. kierownik szkoły ludowej we Wrześni otrzymał zarządzenie, aby od nowego roku szkolnego lekcje religii - ostatniego przedmiotu, którego jeszcze uczono po polsku - odbywały się po niemiecku. Lekcje prowadził nauczyciel Johann Schölzchen, budujący swój autorytet za pomocą strachu i kija. Mimo to dzieci nie chciały odpowiadać po niemiecku i odmówiły przyjęcia nowych podręczników. Najsilniej przywiązanie do wyznawania wiary w mowie ojczystej wykazywali Staszek Jerczyński i Bronka Śmidowiczówna, których wspierał ks. Jan Laskowski, wikariusz miejscowej parafii. Dzieci ukarano aresztem w szkole i chłostą, rodzicom wytoczono procesy, księdza przeniesiono na parafię w Konarzewie.

4.3. Pohitlerowski obóz w Żabikowie Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy Poznań-Junikowo (Polizeigefängnis der Sicherhaitspolizei und Arbeitserziehungslager Posen-Lenzingen) – działający podczas II wojny światowej (w latach 1943-1945) niemiecki obóz karno-śledczy wŻabikowie, w którym więziono głównie przedstawicieli inteligencji z ziem polskich włączonych do III Rzeszy, członków organizacjikonspiracyjnych, jeńców radzieckich, komunistów niemieckich, Świadków Jehowy[1], a także obywateli innych państw.Obóz powstał w kwietniu 1943 roku w trakcie likwidacji miejsca kaźni, jakie znajdowało się na terenie starej pruskiej warowni – Forcie VII. Przebywało w nim przeciętnie około 2000 osób, z których większość kierowano następnie do innych obozów koncentracyjnych. W Żabikowie przetrzymywano więźniów przesłuchiwanych przez gestapo. Tu też wykonywane były wyroki śmierci. Cały obóz składał się z ośmiu baraków dla więźniów oraz dziesięciu budynków administracyjnych. W środku znajdował się basen przeciwpożarowy, używany przez hitlerowców jako miejsce kaźni. Dodatkowo zbudowano kilka murowanych bunkrów karnych, żelazny bunkier – karcer oraz specjalnie skonstruowane klatki z drutu kolczastego. Załogę obozu stanowiło od 80 do 100 esesmanów. Przez obóz żabikowski, zwany przez nazistów obozem krwawej zemsty, przeszło około 40 tysięcy więźniów, z których znaczna część zginęła, m.in. wskutek nieludzkich warunków bytowania, tortur i egzekucji (np. w czerwcu 1944 Niemcy rozstrzelali kierowniczą grupę Szarych Szeregów, w dniu likwidacji obozu spalili około osiemdziesięciu chorych i niezdolnych do marszu ewakuacyjnego więźniów, wielu rozstrzelali). Pełnej liczby ofiar do dziś nie ustalono. Na miejscu obozu znajduje się istniejące od 1979 roku muzeum martyrologiczne i pomnik "Nigdy wojny" autorstwa Józefa Gosławskiego.

4.4. Cmentarze na Cytadeli w Poznaniu, Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej – cmentarz w Poznaniu, położony na południowych stokach Fortu Winiary(Park Cytadela). Cmentarz ma status cmentarza wojennego, zgodnie z obowiązującą wciąż ustawą o grobach i cmentarzach wojennych z 28 marca 1933 r. Cmentarz został założony w 1925 roku, na fragmencie cmentarza garnizonowego (tzw. starogarnizonowego). Po zakończeniu I wojny światowej groby brytyjskich żołnierzy odnaleziono w 28 miejscach Polski. Dlatego Brytyjczycy postanowili przenieść je utworzony w tym celu cmentarz w Poznaniu. Był to jedyny obiekt utworzony przez Imperial War Graves Commission (dziś: Commonwealth War Graves Commission) na terenie Polski przed 1939 rokiem.

4.5. Pomnik Jakuba Wujka w Wągrowcu,Wągrowiec to miasto rodzinne ks. Jakuba Wujka - autora przekładu Biblii na język polski. Wykształcenie początkowe uzyskał w wągrowieckiej szkole cystersów. Na kapłana został wyświęcony w roku 1568 w Pułtusku i od tego czasu poświęcił się intensywnej pracy kaznodziejskiej i pisarskiej.

W roku 1584 r. władze zakonu jezuitów zleciły mu dokonanie przekładu Pisma Świętego na język polski. Podstawą przekładu była łacińska wersja Biblii, tzw. Wulgata. Całość Pisma Świętego w języku polskim ukazała się dopiero dwa lata po śmierci ks. Jakuba Wujka w 1599 roku. Biblia "wujkowa” przez ponad trzy i pół stuleci pełniła rolę podstawowego polskiego przekładu katolickiego.

Pomnik ks. Jakuba Wujka, wykuty z piaskowca, został odsłonięty i poświęcony 27 maja 1973 r. przez ks. Stefana kardynała Wyszyńskiego.

5. Zabytki techniki

5.1 Cukrownia w Środzie Wielkopolskiej 1880 roku uruchomiono zakład, cukrownię zlokalizowano w bezpośredniej bliskości dworca kolejowego. Jednocześnie zadbano o połączenie bocznicą ze stacją Środa, co zapewniło zabezpieczenie w węgiel, kamień wapienny i wywóz cukru.

5.2 Muzeum Parowozowni Wolsztyn Ostatnia czynna parowozownia w Europie z planowym ruchem parowozów, zlokalizowana w wielkopolskim Wolsztynie. Zbudowana w 1907, i powiększona w 1909 o 4 stanowiska dla parowozów. Obecnie w parowozowni znajduje się ok. 30 sztuk pojazdów.

5.3 Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego Muzeum, oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego ze Szreniawy, zlokalizowane we wsi Jaracz, niedaleko Obornik, w gminie Rogoźno. Otwarcie muzeum w 1981 Zespół muzealny składa się z trzech budynków: młyna wodnego z około 1871, stajni przymłyńskiej (m.in. żarna, śrutowniki, maszyny mielące i wydmuchujące plewy, cepy, modele młynów i wiatraków z różnych stron Polski, itp.), domu młynarza.

5.5 Zegar słoneczny kamienica o numerze 73 Poznań W 1958 roku poznański artysta, Zbigniew Bednarowicz, dla potrzeb tego budynku zaprojektował mozaikowy zegar słoneczny, który do dnia dzisiejszego widnieje w szczycie fasady, na wysokości czwartego piętra. Po obu bokach zegara na krawędzi dachu stoją dwie rzeźby.

6.1 Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolniczego w Szreniawie Wielooddziałowe muzeum, powstałe w 1964. Status muzeum narodowego uzyskało w 1975. Jest jedynym tej rangi muzeum rolnictwa w Polsce i jednym z nielicznych i największych w Europie.

6.2 Muzeum Budownictwa Ludowego Zachodniej Wielkopolski w Wolsztynie Placówka o powierzchni 3,5 ha znajduje się na północno-zachodnich obrzeżach miasta, nad brzegiem jeziora Wolsztyńskiego. Przygotowania do utworzenia skansenu trwały od 1976. Placówkę otwarto w 1986, by eksponować architekturę ludową pogranicza wielkopolsko-lubuskiego.

6.3 Skansen Pszczelarski w Swarzędzu Muzeum prezentująca zbiory dotyczące bartnictwa, pszczelarstwa i jedwabnictwa, oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Zlokalizowana jest w zachodniej części Swarzędza, przy ul. Poznańskiej 35, pomiędzy drogą krajową nr 92 a linią kolejową nr 3. Zespół parkowy, obejmujący skansen wraz ze znajdującym się w jego obszarze pałacem, wpisany jest do rejestru zabytków

6.4 Izba Pamiątek Regionalnych w Bninie Izba mieści się w barokowym ratuszu wzniesionym w 1777 r. Gablota poświęcona i Krawców i Szewców z Kórnika, Gablota z pamiątkami Powstania Wielkopolskiego w Kórniku i Bninie, Książki i listy Wisławy Szymborskiej.

6.5 Prywatne Muzeum Broni w Poznaniu Kolekcjoner otworzył pierwsze prywatne muzeum broni, strzelby, maczety, szpady i zbroje, to tylko niektóre z ponad tysiąca eksponatów, jakie można zobaczyć w pierwszym prywatnym Muzeum Broni w Poznaniu. Jego imponujące zbiory to przede wszystkim broń z XVI i XVII wieku. Wśród niej można zobaczyć nawet wykopaliskowe przedmioty sprzed 2,5 tys. Lat

7.1 Dawne rozplanowanie przestrzenne – Niedźwiedziny

zachowane jest dawne rozplanowanie przestrzenne we wsi znajdują się następujące budynki zabytkowe: zagroda nr 8 (dom i chlew, początek XX wieku) oraz domy nr 9 (1910-1915) i 14 (1 ćwierć XX wieku)

• Kościół drewniany w Wielkopolskim Parku Etnograficznym- Dziekanowice

Kościół p.w. Świętej Anny i Świętego Wawrzyńca z 1719 r. Zbudowany w Wartkowicach do dziś zachowała się m.in. ambona, chrzcielnica oryginalna polichromia

• Przykład zabudowy olędarskiej- Jastrzębsko

osdnictwo olędarskie- ruch kolonizacyjny na terenie Wlkp trwał w XVII i XVIII w

charakt. Specyficzne budownictwo i odrębność środowiska przyrodniczego, uprawy chmielu i wikliny

• Młyn przemysłowy - Nowy Tomyśl

Budynek powstał w 1885, w 1962 zamieniono napęd urządzeń z parowego na elektryczny

• Ośrodek Sztuki Ludowej Pałuk- Żnin

co roku przyciąga wielu rękodzielników, hafciarzy, plecionkarzy, zjazd twórców ludowych, jarmark sztuki ludowej wydano książkę na rocznicę, która ma przypominać i jest podziękowaniem dla organizatorów i wszystkich uczestników, że jesień na Pałukach odbywa się co roku

8.

• Zabudowanie letniskowe- Powidz

wieś na zach wybrzeżu jeziora Powidzkiego, ośrodek wypoczynkowy, przystań jachtowa, wybudowany 60 m pomost, hotel, klimat miał sprzyjać

• Hala sportowa Arena- Poznań

Kształt hali (odwrócony spodek), miejsca dostawne na parkiecie, Pod trybunami znajdują się bufet, kawiarnia, szatnie i garderoby, sauna, sala do rozgrzewki i zaplecze sanitarne. Hala jest przystosowana dla potrzeb osób niepełnosprawnych, organizowane są tam imprezy sportowe, kulturalne itd.

• Zielone Wzgórza- Murowana Goślina

w południowej części miasta, pierwsze mieszkanie przekazano do użytku w 1986, nieszablonowe rozwiązania urbanistyczne i architektoniczne, projekt zespołu pod kierownictwem prof. Jerzego Buszkiewicza

• Browar Lech- Poznań

centrum wycieczkowe działa od 2003 , przewodnicy opowiadają fakty i ciekawostki jak powstaje piwo, nowoczesna architektura

• Lotnisko Aeroklubu- Leszno

położone po zach części miasta, powstało w 1952 na polach wsi Strzyżowice, znane na cały świat lotnisko sportowe, gdzie rozgrywa się wiele imprez wysokiej rangi, od 2002 nosi nazwę Pelagii Majewskiej- wybitnej polskiej szybowczyni

• Międzynarodowe Targi Poznańskie

Cavaliada, farmerskie, turystyczne itd

IV Pojezierze Mazurskie

1. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

1.4 Mazurski Park Krajobrazowy – jeden z największych parków krajobrazowych w Polsce. Celem jego utworzenia było zachowanie jeziornego krajobrazu polodowcowego i bogatej flory i fauny. Na jego terenie znajduje się Jezioro Śniardwy. Do zwierzęcych unikatów należy; żółw błotny, łoś, jeleń. Na jego terenie znajduje się również Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno.

1.3 Wielkie Jeziora Mazurskie:

- Śniardwy – największe jezioro w Polsce, w wielu miejscach płytkie dno jeziora usiane jest głazami narzutowymi. Przez Śniardwy prowadzi szlak żeglugi mazurskiej. Jest to jezioro morenowe (moreny dennej) z ośmioma wyspami.

- Mamry – jezioro polodowcowe morenowe, brzegi jeziora przeważnie niskie i podmokłe, w części porośnięte lasem.

- Niegocin – jezioro morenowe w Krainie Wielkich Jezior w województwie warmińsko-mazurskim; powierzchnia 2604 ha, głębokość do 39,7 m. Niegocin jest trzecim pod względem rozmiarów akwenem w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich.

1.3 Rzeka Krutynia - Krutynia płynie przez rezerwat krajobrazowo-wodno-leśny położony na terenie dwu gmin: Mikołajki i Ruciane-Nida. Jej długość to 99 km, a powierzchnia dorzecza wynosi 638 km².

1.3 Bagno Nietlickie - są jednym z nielicznych dużych obszarów bagiennych na Warmii i Mazurach, które przetrwały do naszych czasów. Jest to obecnie największe i najlepiej zachowane torfowisko niskie na tych terenach. Są położone na północnym krańcu ziemi piskiej między jeziorami Niegocin i Śniardwy, na terenie gmin Orzysz i Miłki.

2. OBIEKTY ARCHEOLOGICZNE

Wały Tolkmita - - pozostałości najlepiej zachowanego grodziska staropruskiego na obszarze powaitu elbląskiego, grodzisko znajduje sie na terenie powiatu Elbląskiego, grodzisko znajduje sie na terenie parku krajobrazowego wysoczyzny elblaskiej w odl ok 3 km od tolkmicka, w dolince lokalnego cieku wodnego można zaobserwować wyrazne obwałowania, fosy i wzmocnienia

Św. Góra koło Staświn - wzniesienie polozone województwie warminsko mazurskim grodzisko wielofazowe uzytkowano od epoki zelaza az do VII w.usytuowane pomiedzy wysokim brzegiem jeziora wojnowo i wąwozem wyżłowbionym przez rzeke staswine.co stanowiło naturalne walory obronne, prawdopodobnie w czasach poganskich miejsce to było zwiazane z kultem przesilenia słonecznego

3. ZABYTKI ARCHITEKTURY I URBANISTYKI

3.3 Pałac Dohnów – Morąg

Paład Dohnów w Morągu wybudowany został w latach 1562 - 71 w stylu barokowym, jako miejska rezydencja pruskiego rodu szlacheckiego zu Dohna. Był on wielokrotnie przebudowywany. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Przed pałacem znajduje się skonstruowany w 1741 roku barokowy zegar słoneczny.

3.4 Zespół klasztorny - sanktuarium maryjne – Święta Lipka

Jest to jedno z najbardziej znanych w Polsce sanktuariów maryjnych, którego kustoszami od początku powstania aż do dzisiaj są Ojcowie Jezuici. Jego początki sięgają XIV w. Jest to obiekt zabytkowy niezwykłej wartości, zaliczany do najwspanialszych okazów późnego baroku w Polsce. Zespół architektoniczny złożony z kościoła, krużganku i klasztoru, posiada zachowaną w stanie prawie nie zmienionym bogatą i różnorodną dekorację. Składają się na nią rzeźby w kamieniu i drewnie, malarstwo ścienne i obrazy na płótnie, wyroby złotnicze i snycerskie oraz rzadko spotykane w takiej obfitości dzieła artystycznego kowalstwa i ślusarstwa.

3.5 Ratusz w Morągu

Gotycki ratusz, wzniesiony 1444., jest jednym z ważniejszych zabytków Morąga. Mimo licznych pożarów i przebudów zachował średniowieczny charakter. Przed ratuszem w centrum miasteczka stoją dwie potężne armaty - symbol miasta i jego atrakcja turystyczna. Zostały odlane w 1864 roku. Były jednymi z wielu armat używanych przez armię francuską podczas wojny z Prusami, która wybuchła w 1870 r.

3.6 Zamek biskupów warmińskich - Lidzbark Warmiński

Zamek w Lidzbarku Warmińskim to historyczna rezydencja biskupów warmińskich pochodząca z 14 w. Należy do najlepiej zachowanych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. Położony jest w rozwidleniu rzeki Łyny i jej dopływu Symsarny. Obiekt przypomina warownię krzyżacką i to nie tylko z zewnątrz Ze względu na dużą wartość artystyczną i historyczną został uznany za pomnik kultury o skali światowej. Jednym z reprezentacyjnych pomieszczeń zamku jest kaplica wykonana w rokokowym stylu. Obecnie większość pomieszczeń zamkowych przeznaczonych jest do zwiedzania. Prezentowane są tu zbiory sztuki gotyckiej, portrety, dokumenty związane ze słynnymi mieszkańcami zamku oraz elementy dawnego wyposażenia sal zamkowych.

4. UPAMIĘTNIONE MIEJSCA HISTORYCZNE

4.2 Wilczy Szaniec (Gierłoża) – kwatera główna Adolfa Hitlera w latach 1941-44, została wybudowana, aby Hitler mógł z niej dowodzić wojskami podbijającymi ZSRR. W 1944 dokonano tu nieudanego zamachu na życie Hitlera. Obecnie jest w ruinie, lecz udostępniona do zwiedzania.

4.2 Twierdza Boyen w Giżycku – twierdza o kształcie gwiazdy, stanowiąca ważny obiekt strategiczny, blokujący. Położona w zachodniej części Giżycka. Twierdza w Giżycku stanowi jeden z najlepiej zachowanych zabytków architektury obronnej XIX wieku w Polsce, co czyni z niej niewątpliwie obiekt o wyjątkowej wartości historycznej i wysokich walorach turystycznych.

4.4 Grobowiec Fahrenheidów w Rapie - grobowiec rodziny von Farenheidów z roku 1811. Budowla w kształcie piramidy o wysokości 15,9 m osadzona na podstawie kwadratu o boku 10 m. Zewnętrzne ściany nachylone pod kątem ok. 70 stopni. W środku trumny ze zmumifikowanymi ciałami rodziny: 3-letniej Minette, Johana, Wilhelmine i twórcy piramidy - Wilhelma Fritza. Wszystko zachowane w zadziwiającym stanie co przypisywane jest własnościom piramid. To jedna z ciekawostek... a druga: pomimo że miejsce otacza duży, gęsty las w środku nie ma żadnych insektów.

4.1 Pola pod Grunwaldem – w węższym ujęciu obszar położony w odległości 2 kilometrów na południowy wschód od wsi Grunwald, pomiędzy Stębarkiem, Łodwigowem i Ulnowem (powiat ostródzki, województwo warmińsko-mazurskie), obejmujący łąki i tereny zalesione, zespół pomnikowy oraz ruiny kaplicy pobitewnej, który rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 września 2010 uznany został za pomnik historii. W szerszym ujęciu jest to cały obszar, na którym rozgrywała się bitwa pod Grunwaldem.

5. ZABYTKI TECHNIKI

5.2 Kanał Elbląski - powstał , aby połączyć Mazury Zachodnie z Morzem Bałtyckim. . Planowano  nim transportować towary, ale już po I Wojnie Światowej zaczęto wykorzystywać go turystycznie. Obecnie kanał jest dużą atrakcją turystyczną, nie używa się go więcej do transportu towarów. Najbardziej interesujące są pochylnie. Na odcinku 10 km statek pokonuje różnice wysokości 99,5 m (znajduje się na trawie).

5.2 Kanał Mazurski - Ciekawym zabytkiem hydrotechniki na Mazurach  jest Kanał Mazurski. Celem jego budowy było połączenie Wielkich Jezior Mazurskich z Pregołą. Łączna długość kanału od miejscowości Mamerki  do rzeki Łyny na terenie Obwodu Kaliningradzkiego  wynosi 51 km, z czego na terenie Polski znajduje się 20 km. Na kanale jest  10 śluz, z czego w Polsce 5. Różnica poziomów na całej długości kanału wynosi 110 m

5.2 Most obrotowy w Giżycku - Most stanowi interesujący zabytek techniki, i ze względu na typ konstrukcji jest unikatowy w skali kraju i jeden z kilku mostów tego typu w Europie. Obecnie obsługa mostu odbywa się ręcznie, zgodnie z pierwotnym założeniem konstruktorów, tak że ważący 100 ton most obsługuje jedna osoba. Cała operacja otwierania lub zamykania mostu zajmuje jednemu operatorowi około 5 min.U operatora przeprawy można uzyskać odcisk pamiątkowej pieczęci jako potwierdzenie obecności na moście obrotowym w Giżycku.

5.3 Wiatrak typu holender (obecnie m.in. Muzeum Młynarstwa Powietrznego) w Bęsi koło Reszla - nieistniejące obecnie muzeum, działające we wsi Bęsia (powiat olsztyński). Placówka powstała około 1974 roku i działała do 2009 roku.Muzeum było częścią centrum kulturalnego, mieszczącego się w zbudowanym w 1810 roku wiatraku holenderskim. Obecnie budynek jest zamknięty i wymaga remontu, natomiast eksponaty muzeum nadal znajdują się wewnątrz obiektu.

5.5 Zegar Słoneczny w Działdowie

6. MUZEA, ARCHIWA, ZBIORY

6.2 Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie powstało w 1945 roku. Znajduje się ono w gotyckim zamku kapituły warmińskiej. Muzeum prezentuje zabytki z regionu Warmii i Mazur z zakresu archeologii, historii, numizmatyki, sztuki, rzemiosła artystycznego, piśmiennictwa, kultury ludowej. Kolekcje są prezentowane we wnętrzach, które niegdyś służyły administratorowi dóbr kapituły warmińskiej. W latach 1516-1521 funkcję tę pełnił Mikołaj Kopernik. Na ścianie krużganka umieszczona jest doświadczalna tablica z roku 1517 własnoręcznie wykonana przez astronoma

6.3 Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku

Jest to muzeum na wolnym powietrzu, zwane potocznie skansenem. Zajmuje ono około 100 ha terenu na którym przedstawione jest 68 obiektów architektury ludowej z terenów dawnych Prus. Początkowo muzeum znajdowało się w Królewcu i nosiło nazwę Muzeum wsi w Królewcu. W 1937 zostało one przeniesione do Olsztynka i od 1969 roku skansen zaczął funkcjonować pod obecną nazwą „Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku”. Wśród obiektów muzealnych znajdują się chałupy z Powiśla, Warmii, Mazur, Sambii i Małej Litwy.

6.3 Muzeum Mazurskie – Owczarnia

W prywatnym muzeum w Owczarni możemy zobaczyć między innymi sprzęty codziennego użytku i narzędzia, jakich niegdyś używali Mazurzy. Największą atrakcją jest zachowana czarna kuchnia, w której gotowano na ogniu otwartym. Do ekspozycji należą także przedwojenne mapy oraz broń zgromadzone przez gospodarza.. Zbiory się mieszczą w tzw. czworaku, zbudowanym w poł. XIX w. Jest to część zabudowy majątku ziemskiego położonego nad malowniczą doliną rzeki Guber. W sumie w Muzeum zgromadzono około 1 tysiąca eksponatów.

7. OBIEKTY I OŚRODKI KULTURY LUDOWEJ

7,5 Park Etnograficzny w Olsztynku (patrz 6.3)

7,6 Festiwal folklorystyczny w Ełku - organizowany przez elckie centrum kultury, w tym roku odbył sie po raz 11 biora w nim udział zespoły z polski finlandii ukrainy rumuni litwy trwa 3 dni konczy lub zaczyna sie barwnym korowodem ulicami ełku

7,2 Klasztor w Wojnowie - wybudowany w 1847, wewnątrz klasztoru mozna zobaczyć zdjęcia z przedwojennego wojnowa, klasztor otoczony murem obexcnie jest własnością prywatna, wokół klasztoru znajduja sie budynki gospodarcze i klasztorne

8. OBIEKTY WSPÓŁCZESNE (POWSTAŁEM PO 1945 r.), IMPREZY

8.7 Piknik Country w Mrągowie - Jak co roku w Mrągowie brzmi muzyka country. Na to muzyczne święto country przyjeżdża corocznie do Mrągowa kilkadziesiąt tysięcy fanów i turystów, którzy na kilka dni zmieniają oblicze miasta. Kowbojskie stroje, motocykle, samochody terenowe i muzyka stwarzają niezapomnianą atmosferę. Fani muzyki country oprócz udziału w koncertach w amfiteatrze bawią się podczas bezpłatnych imprez towarzyszących w mieście. gości znanych i lubianych wykonawców muzyki country oraz laureatów „Przepustki do Mrągowa”. Program Pikniku Country w Mieście uatrakcyjniają: Parada Country, pokazy tańca, konkursy, maraton pływacki.

8.7 Mazury Air Show - to wyjątkowe pod względem miejsca, panującej atmosfery i atrakcji pokazy lotnicze, odbywające się od ponad 15 lat, wyróżnione między innymi głównym trofeum w konkursie „Najlepszy Produkt i Usługa Warmii i Mazur”, w kategorii najważniejsze wydarzenie. Odbywają się w niecodziennej i pięknej mazurskiej scenerii, gdzie brzegi jeziora Niegocin stanowią naturalny amfiteatr dla publiczności. Również tafla jeziora jest doskonałym amfiteatrem dla załóg jachtów oraz statków pasażerskich ale także lądowiskiem a właściwie wodowiskiem dla wodnosamolotów czyli latających łodzi i samolotów-amfibii przybywających każdego roku do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Mazury AirShow to największe cywilne pokazy lotnicze i jedyne tej wielkości, które można oglądać całkowicie za darmo.

8.7 Festiwal Piosenki Żeglarskiej i Morskiej „Shanty” w Giżycku

8.2 Ośrodek turystyczno – wypoczynkowy Mikołajki

8.2 Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Olsztynie - Otwarte w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika pod nazwą Planetarium Lotów Kosmicznych, dziś działa jako Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne i jest drugim co do wielkości planetarium w Polsce. Podczas seansów trwających 45 minut oglądać można ciekawe projekcje rozgwieżdżonego nieba oraz zjawiska astronomiczne, które z pewnością zainteresują młodych widzów. Na terenie Planetarium znajduje się biblioteka z bogatym księgozbiorem z zakresu astronomii, astronautyki i tematów pokrewnych.

V Pobrzeże Koszalińskie

1.2 Mierzeja Łebska – wąski przesmyk lądowy o długości około 19 km. oddzielający jezioro Łebsko od Bałtyku. Obszar mierzei jest objęty ochroną rezerwatu Mierzeja. Na wschodzie mierzeja przechodzi w Mierzeję Sarbskązaś na zachodzie w Mierzeję Gardnieńską. Cechą charakterystyczną mierzei są wysokie (dochodzące do 56 m.n.p.m.) wydmy (m.in. Łącka Góra, Biała Góra i Sowie Góry. Znajdują się tu odsłaniane przez ruchome piaski wydmowe, fragmenty zabudowań dawnej Łeby i Boleńca. Podczas II wojny światowej obszar mierzei stał sięniemieckim poligonem rakietowym, zaś w latach 60. obszarem testowania rakiet meteorologicznych przez polskich naukowców.

1.3 Rezerwat Bielawskie Błota
Na Bielawskich Błotach pod Ostrowem, znajdują się dwa rezerwaty florystyczne: "Woskownicy Bielawskiego Błota" i "Moroszka Bielawskiego Błota". Znajduje się tu ścieżka dydaktyczno-spacerowa, prowadząca przez te rezerwaty, wytyczona przez Nadmorski Park Krajobrazowy.

Rezerwat "Woskownicy Bielawskiego Błota" Rezerwat utworzony w 1977 roku o powierzchni 33 ha. Powstał dla ochrony rzadkiego w Polsce gatunku o charakterze atlantyckim, jakim jest woskownica europejska. Skupisko tego gatunku należy do największych na Pomorzu i położone jest w południowo-zachodniej części Bielawskich Błot. Woskownica jest krzewem torfowiskowym o wysokości 1,5 m. Jej liście po potarciu wydzielają zapach zbliżony do lauru, jesienią przebarwiają się i opadają.

Rezerwat "Moroszka Bielawskiego Błota" Rezerwat utworzony w 1977 roku o powierzchni ponad 8 ha. Powstał dla ochrony rzadkiego gatunku maliny moroszka. Obecnie gatunek ten w warunkach naturalnych występuje w wilgotnych borach strefy borealno-arktycznej. Jest to niewielka krzewinka o charakterystycznych liściach, białych kwiatach i żółtych owocach. Przeszło 20 lat temu moroszka rosła w kilku zwartych skupiskach na terenie

1.4 Słowiński Park Narodowy

położony jest w województwie pomorskim, na terenie dwóch powiatów: słupskiego i lęborskiego, w granicach administracyjnych pięciu gmin.

Jest położony w środkowej części polskiego wybrzeża, w województwie pomorskim. Obejmuje Mierzeję Łebską, Nizinę Gardeńsko-Łebską, morenę czołową z najwyższą kulminacją 115 m n.p.m. na wzgórzu Rowokół oraz szereg jezior: Łebsko, Gardno, Jezioro Dołgie Wielkie i Dołgie Małe

W 1977 roku został włączony przez UNESCO (w ramach programu „Człowiek i biosfera”) do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery, a w 1995 r. wpisany na listę terenów chronionych konwencją ramsarską o obszarach wodno-błotny.

Charakterystycznymi elementami Parku są przymorskie jeziora, bagna, łąki, torfowiska, nadmorskie bory i lasy, a przede wszystkim wydmowy pas mierzei z ruchomymi wydmami. Symbolem Parku jest mewa srebrzysta

1.5 Pomnik przyrody Trygław

głaz narzutowy w miejscowości Tychowo, w gminie Tychowo, w powiecie białogardzkim, w województwie zachodniopomorskim, największy w Polsce. Znajduje się na miejscowym cmentarzu.

Eratyk, z ciemnoszarego gnejsu, przetransportowany został ze Skandynawii przez ostatnie zlodowacenie (północnopolskie). Na powierzchni wyraźnie widoczne rysy – ślady wleczenia przez lądolód.

2.1 Grodzisko na Górze Zamkowej w Wejherowie

Góra Zamkowa jest to niewielkie wzniesienie na skraju dawnego jeziora Orle. Przeprowadzono tu badania archeologiczne wykazały obecność śladów osadniczych na tym terenie.

Grodzisko jest bardzo dobrze zachowane. Jest to jedno z większych grodzisk na Pomorzu. Wały mają wysokość około 3-6 metrów. Otaczają grodzisko z trzech stron, od strony drogi grodzisko nie posiada wyraźnego wału i kończy się bardzo stromym zboczem. Być może wał osunął się w dół lub budowniczowie grodziska stwierdzili, że wzgórze z tej strony jest na tyle strome że nie ma sensu dodatkowo budować wału. Jedno z w większych i lepiej zachowanych grodzisk na Pomorzu.

1.7 Bór sosnowy nadmorski

Występuje tylko w wąskim pasie nadmorskim o szerokości od kilkuset metrów do 1-3 km, wyjątkowo do ok. 5 km (okolice Łeby) lub 8 km (wyspa Uznam), głównie na mierzejach. Siedliska stanowią piaski luźne pochodzenia morskiego, najczęściej przewiane piaski na mierzejach, tworzące „szare wydmy”, ale również piaski nawiane na klifowe wybrzeża utworzone z utworów piaszczysto-gliniastych pochodzenia lodowcowego, gleby – arenosole (siedliska najuboższe), bielicowe właściwe i bielice właściwe (siedliska świeże), glejobielicowe murszaste i torfiaste (siedliska wilgotne). Drzewostan buduje sosna oraz pojedynczo brzoza brodawkowata, ma zwarcie umiarkowane, a drzewa są często nisko ugałęzione o zdeformowanych koronach przez wiatry wiejące od morza

2.5 Święta Góra Słowińców - Rowokół – SPN

Magiczna góra, na szczycie której przebiegają ważne linie energetyczne ziemi od początku pełniła funkcję nawigacyjną. Każdej nocy na jej szczycie rozpalano ognisko, które było punktem odniesienia dla żeglarzy. W czasach pogańskich tu właśnie czczono boga Swarożyca (pana słońca i ognia), a w czasach chrześcijańskich wybudowano na jej szczycie kaplicę Św. Mikołaja, do której corocznie przybywali pielgrzymi ze swoim prośbami. Obecnie na szczycie znajduje się wieża widokowa, z której rozpościera się widok na cały krajobraz SPN.

- Sanktuarium pogańskie w Koszalinie

W X wieku na Górze Chełmskiej została zbudowana pogańska świątynia, zwana gontyną. Był to prostokątny, drewniany budynek, w jego wnętrzu stał posąg bóstwa, przed którym na paleniskach zbudowanych z polnych kamieni płonął święty ogień. Na placu przed gontyną odbywały się różne uroczystości związane z kultem ognia, składaniem ofiar bóstwu, wróżbami i innymi praktykami pogańskimi. Wyniki badań archeologicznych dowodzą, że pogańskie miejsce kultowe uległo zniszczeniu w XII wieku, kiedy to chrystianizacja objęła Pomorze Zachodnie.

3.1 Kołobrzeg- Złota Uliczka:Ulica Stanisława Dubois nazywana jest złotą uliczką. W dużej części została ona zniszczona podczas II wojny światowej, ale odtworzona na niej przedwojenną zabudowę, z charakterystycznym półkolistym kształtem.Wyglądem przypomina i historii miasta, o tym, że było ono niegdyś otoczone murami miejskimi. Złota Uliczka pełna jest urokliwych kafejek, winiarni i restauracji.

3.2. Sławno: kamienice z XVIII-XIX w.

Ustka zabudowa willowo-wczasowa

3.3 Wejherowo- pałac z XIX w ( obecnie Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko Pomorskiej)Pałac Przebendowskich w Wejherowie – zabytkowy pałac w Wejherowie. Został zbudowany w XVIIIw Po II wojnie w pałacu mieściły się: Technikum Leśne, internat i przedszkole. W 1995 pałac został siedzibą Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej.

3.4 Sanktuarium Maryjne w Koszalinie: kaplica, znajdująca się na Górze Chełmskiej w Koszalinie. Pełni funkcję centrum Maryjnego Ruchu Apostolskiego w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Tuż przy kaplicy znajdują się fundamenty postawionej na przełomie XII i XIII wieku kaplicy Najświętszej Marii Panny.

Zespół klasztorny Benedyktynek- Żarnowiec : Żeński klasztor w Żarnowcu powstał z fundacji oliwskich cystersów, którzy w 1215 roku otrzymali wieś Żarnowiec od księcia Subisława. Klasztor to dobrze zachowana budowla gotycka. W skład zabudowań wchodzą: kościół, skarbiec, biblioteka, kapitularz, sień wejściowa, refektarz, krużganki i ogród wewnętrzny.

3.5 Barokowy Ratusz- Darłowo: funkcję ratusza pełnią dawne hale targowe przebudowane w 1725 poprzez dobudowanie jednej kondygnacji. Budowli nadano styl barokowy. Nad głównym wejściem znajduje się kamienny renesansowy portal pochodzący z poprzedniego ratusza, który spłonął w 1722. Przed ratuszem znajduje się fontanna z 1919.

3.6 Mury obronne w Lęborku

Gotyckie, ceglane mury obronne  w Lęborku powstały w latach 1341 – 1363, w okresie panowania w mieście Krzyżaków. Całkowita długość murów wysokości 6 metrów wynosiła 1220 metrów. Mury uzupełniały 32 baszty oraz dwie bramy: Gdańska i Słupska. Lęborskie mury są drugimi co do wielkości w kraju.

Brama Młyńska- Słupsk- Stanowi część obwarowań miasta. Nazwano ją tak z powodu sąsiadowania bramy z młynem wodnym.Obwarowania wzniesiono w okresie od początku XIV w. do połowy XV w. Wszystkie bramy były zbudowane z cegły. Mury o wysokości 6,5 m okalały ówczesne miasto. Trzy bramy na rzucie prostokąta pozwalały na kontakty miasta ze światem zewnętrznym.

4.1 Miejsca bitew
-Bitwa o Kołobrzeg
-bitwa stoczona w dniach 4 – 18 marca 1945 roku w mieście Kołobrzeg podczas II wojny światowej, jedna z głównych bitew operacji pomorskiej.
-Po walkach na kołobrzeskiej plaży odbyły się uroczyste zaślubiny Polski z morzem.
-Walki żołnierzy polskich o Kołobrzeg zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic po 1945 r. i po 1990 r. "KOŁOBRZEG 8 - 18 III 1945" oraz napisem "KOŁOBRZEG" na zniczu Grobu Nieznanego 

4.4 Cmentarze, mauzolea
-Cmentarz wojenny z 1945r.
 - Dzisiejsza nekropolia wojenna znajduje się przy ulicy 6 Dywizji Piechoty i sąsiaduje bezpośrednio z cmentarzem komunalnym. Pierwotnym projektantem miejsca pamięci był autor kołobrzeskiego pomnika Zaślubin Polski z morzem – inż. Wiktor Tołkin. W latach 70-tych cmentarz został rozbudowany według koncepcji koszalińskiego artysty plastyka Zygmunta Wujka i uzyskał dzisiejszy wygląd. Prace zakończono w 1980 roku. W nowej oprawie mogiły zostały przykryte granitowymi płytami. Wyryte na nich nazwiska często nie są jednak jednoznaczne z miejscem spoczynku. Wynika to z trudności ze zidentyfikowaniem ciał po ekshumacji – polegli żołnierze nie posiadali tabliczek identyfikacyjnych, tzw. nieśmiertelników. Nazwiska zostały odtworzone z kartotek poległych co wiąże się z licznymi błędami (w kilku przypadkach okazało się nawet, że na płytach widnieją nazwiska żołnierzy którzy przeżyli wojnę). W 2003 roku historyk Hieronim Kroczyński opracował Księgę Poległych. Widnieje w niej 1427 udokumentowanych nazwisk, wśród nich 7 polskich robotników przymusowych, 7 żołnierzy Wojska Polskiego poległych podczas Wojny Obronnej w 1939 roku, 98 żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego zaginionych bez wieści podczas walk i 15 żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego, którzy zginęli w wypadkach.

-Cmentarz w miejscowości KLUKI
- Cmentarz w Klukach - miejsce pochówku ludności wsi Kluki (Kluki Smołdzińskie oraz nieistniejące już Kluki Żeleskie). Założony w końcu XVIII wieku jest dzisiaj jedynym zachowanym cmentarzem słowińskim. I jednym z nielicznych zachowanych na Pomorzu cmentarzem z okresu przedwojennego. W 1980 r. został zamknięty dla pochówków, a w 1991 r. uznany za obiekt zabytkowy i włączony do Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach Oddziału Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Powierzchnia cmentarza wynosi 2730 m2. Obecnie na cmentarzu zachowanych jest 145 obiektów, w większości pochodzących z pierwszych dwóch dziesięcioleci XX wieku. Są to nagrobki kamienne, drewniane i żeliwne. Cmentarz jako część muzeum jest świadectwem przeszłości tej ziemi, zawiera cenne informacje o jej mieszkańcach, dokumentuje i ukazuje zmiany w pisowni słowiańskich nazwisk tej ludności na przestrzeni dziesięcioleci. Ostatni chowani na nim potomkowie ludności słowińskiej czuli się Niemcami i taką samą przynależność do narodu niemieckiego mają ich potomkowie, którzy dzisiaj na cmentarz przyjeżdżają z Niemiec. Cmentarz jest świadectwem skomplikowanej i trudnej historii ziemi pomorskiej i jej ludności.

4.5 Pomniki
-Pomnik Zaślubin Polski z Morzem
- Zaślubiny Polski z morzem – patriotyczny akt, który wydarzył się 10 i 11 lutego 1920 w Pucku oraz w marcu 1945 w Dziwnówku (15), Mrzeżynie (17) i w Kołobrzegu (18). 10 lutego 1920 generał Józef Haller wraz z ministrem spraw wewnętrznychStanisławem Wojciechowskim oraz nową administracją Województwa Pomorskiego przybył do Pucka, gdzie dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W dniu tym, co Kaszubi uważali za dobry znak, Zatoka Pucka była zamarznięta. Zaślubiny odbyły się poprzez wrzucenie pierścienia do morza. Tego dnia, przed zaślubinami, odbyło się spotkanie generała i delegacji władz Polski w Gdańsku z tamtejszymi Polakami, którzy ofiarowali na ręce gen. Hallera dwa platynowe pierścienie. Pierścienie te były sfinansowane przez polskich gdańszczan, np. rodzinę Leszczyńskich czy Raciniewskich.

-Płonące ptaki 
- rzeźba usytuowana przy zbiegu ulic Jana Pawła II, Juliana Fałata i Gdańskiej w Koszalinie. Wykonana jest z żeliwa. Stanowi doskonałe uzupełnienie dla stojących obok, nowoczesnych budynków Politechniki Koszalińskiej .Elementem dominującym są ptaki symbolizujące orły, osadzone na bojowych rydwanach i ciągnące za sobą wieloskibowe pługi. Na skarpie znajdują się dwadzieścia cztery obiekty rzeźbiarskie. Jedną z form łączących całą konstrukcję są strzały, sugerujące płomienne pociski. Płomienne ptaki przy okazji ważnych uroczystości, happeningów i imprez płoną naprawdę. W specjalnych zagłębieniach rzeźb rozpala się wówczas ogień.

Plenerowa rzeźba, poświęcona "Tym, co walczyli o polskość i wolność ziem Pomorza" przedstawiająca ptaki, lecz w nowoczesnej, dynamicznej i zmienionej artystycznie formie.[1] „Ptaki” Władysław Hasior stworzył na przełomie lat 1978-1980. Ich pierwotna kolorystyka była ciemno-stalowa, a pełna nazwa brzmiała: „Płonące ptaki – tym, którzy walczyli o wolność tych ziem”. Instalację nazywano po prostu "Ptakami" lub "Płonącymi Ptakami", "Ptakami Hasiora".

4.6 Tablice pamiątkowe, epitafia
- Dzieciom Wojny
Opis: Granitowa tablica znajduje się przy pomniku Martyrologii Narodu Polskiego, położona jest pod kątem ok 30 stopni. Na szczycie tablicy umieszczone zostało logo Stowarzyszenia Dzieci Wojny w Polsce. Poniżej znajduje się napis:

+ W hołdzie +
wszystkim dzieciom
którym odebrano życie w latach + 1939-1945 + Zginęły zanim poznały smak życia

- Upamiętnienie starego ratusza

Lokalizacja: Rynek Staromiejski Opis: Tablice powstały w celu upamiętnienia miejsca, w którym stał stary koszaliński ratusz. Jego fragmenty odkryto podczas prac archeologicznych przy przebudowie placu. Granitowe płyty znajdują się w centralnym punkcie rynku. W górnej części pierwszej płyty umieszczono wizerunki pieczęci miejskich z XIII i XIV wieku. Nie było oficjalnego odsłonięcia tablicy, została ona upubliczniona wraz z oddaniem wyremontowanego rynku w listopadzie 2014 roku.

4.8 Kamienne pomniki dawnego prawa (kapliczki, krzyże pokutne, pręgierze),
kamienie graniczne

- Zielony szlak długości 12 km zaczyna się w Dzierżęcinie i wiedzie miejscami nieprzejezdną dla rowerów Równiną Białogardzką, wokół Jeziora Lubiatowskiego do Bonina.
Kamienie graniczne ustawiane przed wiekami wyznaczały terytorialny zasięg własności. Stąd na pierwszym z kamieni na szlaku wykuto dawny znak Koszalina (pochylona w lewo litera "Z" z dwoma kółkami po bokach), który wyznaczał granicę miasta obejmującą także wsie własnościowe, pełniące rolę zaplecza gospodarczego Koszalina. Dostarczały one miastu wytworzone przez siebie produkty i świadczyły roboty pańszczyźniane, odrabiając tzw. szarwark. Ten sam kamień oznaczony znakiem krzyża wskazywał zasięg dóbr klasztornych, sąsiadujących z miejskimi.

5.2 Zwiedzanie Latarni Morskiej w Czołpinie

Leży na wzgórzu, pośród iglastego lasu porastającego wydmy Słowińskiego Parku Narodowego. Została oddana do służby morskiej 15 stycznia 1875. Źródłem światła latarni była lampa spalająca olej , a w okresie międzywojennym zainstalowano w niej oświetlenie elektryczne. W latach 1993-94 przeprowadzono w niej prace konserwacyjne.. Z tarasu latarni rozpościera się wspaniały widok na ruchome wydmy oddzielające jezioro Łebsko od morza.

-Pierwsze światło latarni morskiej w Kołobrzegu zapalono w 1666 roku. Świeciło ono jednak okresowo, wyłącznie w czasie oczekiwania na przybycie statków. Na stałe światło latarni kołobrzeskiej zapalono dopiero 200 lat później, służył temu maszt z wysięgnikiem zamontowanym na stacji pilotów. Palono na nim lampy Fresnela na olej rzepakowy, zużywając rocznie 77 kg tego paliwa. W 1899 roku podwyższono światło latarni poprawiając tym samym jej widzialność. Kolejną zmianę wprowadzono w 1909 roku, zastosowano wówczas gazowe źródło światła na wysokości 25 metrów w nowo wybudowanej wieży murowanej. Zasięg latarni wzrósł wówczas do 12 Mm. Zniszczona w czasie działań wojennych w 1945 roku latarnia wkrótce została odbudowana. Wieżę jej wzniesiono wykorzystując konstrukcję dawnego fortu stojącego u wejścia do portu w Kołobrzegu. Obecnie wieża latarni wznosi się na wysokość 26 m nad terenem a jej zasięg dochodzi do 16 Mm. Źródłem światła jest obrotowy aparat optyczny o dziesięciu ścianach świetlnych, a w każdej ścianie umieszczone są dwie żarówki, każda o mocy 200 W. Światło latarni wznosi się na wysokości 36,5 m.

- Latarnia morska w Darłowie

- Latarnia morska w Ustce

5.3. Młyn Zamkowy w Słupsku - – najstarszy zachowany obiekt przemysłowy w Polsce, wybudowany na posesji książęcej jako młyn wodny w pierwszej połowie XIV wieku, jeszcze przed wzniesieniem zamku. Początkowo spełniał funkcję spichlerza, o czym świadczą jego duże rozmiary oraz małe i wąskie okienka typu spichlerzowego. W latach 1965– 1968 w młynie przeprowadzono prace konserwatorskie, przystosowując budynek do celów muzealnych. Obecnie w młyn mieści ekspozycję i pracownię Działu Etnograficznego Muzeum Pomorza Środkowego oraz Galerię Bursztynową.

6.1 Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu

to muzeum wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów pod pozycją 8, założone w 1963 roku.

Misją Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu jest ochrona materialnego i duchowego dziedzictwa kulturowego związanego z historią i tradycją Wojska Polskiego, ziemi kołobrzeskiej oraz województwa zachodniopomorskiego.

Muzeum wypełnia ją poprzez gromadzenie, przechowywanie, konserwację i udostępnianie do celów badawczych i wystawienniczych dóbr kultury związanych z historią, etnografią, archeologią i sztuką regionu, tradycją wojskowości, organizując wystawy, popularyzując wiedzę, prowadząc badania naukowe i działania edukacyjne.

Muzeum Przyrodniczko-Leśne Słowińskiego PN :Muzeum Przyrodnicze w Smołdzinie w obecnej siedzibie istnieje od 1974 roku. Ekspozycja prezentuje przyrodę najważniejszych ekosystemów Słowińskiego Parku Narodowego: morza, plaży, wydm, lasów i jezior. W Muzeum znajdują się również eksponaty archeologiczne, m.in. narzędzia i naczynia, jakimi posługiwała się ludność zamieszkująca Pomorze w odległych epokach archeologicznych.

Muzeum Okręgowe w tzw. Pałacu Młynarzy z XIX w.

6.2 Okręt Muzeum ORP ,,Fala” w Kołobrzegu

ORP Fala to polski okręt patrolowy projektu 912 . Była to pierwsza jednostka serii.

Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej- Wejherowo

Główną siedzibą Muzeum jest Pałac Przebendowskich, podstawową działalność jaką jest gromadzenie, opracowywanie i upowszechnianie dóbr kultury z zakresu piśmiennictwa i muzyki kaszubsko-pomorskiej, dokumentując tym samym dorobek ubiegłych i współczesnych pokoleń Pomorzan.

6.3 Muzeum Wsi Słowiańskiej zapoczątkowała swoją działalność w 1963 rok. Powstało z myślą ratowania kultury materialnej dawnej ludności kaszubskiej.

7.5 Ośrodki sztuki ludowej
-Ośrodek haftu kaszubskiego w Wejherowie

7.6 Stroje ludowe
Strój jamieński noszono we wsiach Jamno i Łabusz, które stanowiły własność Koszalina od roku 1331. Nowi przybysze zmieszali się z ludnością miejscową i w ciągu lat wspólnego bytowania powstała enklawa kulturowa, w której obok elementów niderlandzko-fryzyjskich łatwo dostrzec można także pierwiastki kultury słowiańskiej. Dzięki przymusowej izolacji i separacji lokalna kultura tradycyjna przetrwała tam długo i jeszcze w okresie międzywojennym była ciągle żywa. Okres jej największego rozkwitu przypadł na drugą połowę XIX w. Przyczyną tego cywilizacyjnego wyizolowania było położenie wsi.

8. Obiekty współczesne;

8.2 Port w Kołobrzegu
Port w Kołobrzegu usytuowany jest w ujściu rzeki Parsęty, wejście osłaniają dwa falochrony o długościach: wschodni - 308 m i zachodni o długości 205 m (aktualnie w przebudowie). Szerokość wejścia na wysokości zachodniego falochronu wynosi 47 m i zwęża się do 24 m, do portu mogą wchodzić statki o maksymalnej długości do 85 m i zanurzeniu 4,7 m. Obecnie prowadzone są prace mające na celu poszerzenie wejścia do portu
Port w Kołobrzegu jest szóstym pod względem wielkości morskim portem handlowym w Polsce. Rocznie przeładowuj się tu ok. 150 tys. ton ładunków. W przeładunkach grupą dominującą są inne ładunki masowe oraz drobnica. W Kołobrzegu stacjonuje także ok. 60 kutrów rybackich, których obsługa jest jednym z podstawowych zadań portu.

8.7 Światowy Festiwal Chórów Polonijnych (Koszalin)

Światowy Festiwal Chórów Polonijnych w Koszalinie odbywający się w latach 1970-2012 w Koszalinie festiwal, na którym prezentowały się polonijne zespoły śpiewacze, chóry z różnych stron świata. W skład festiwalu wchodziło także Studium Dyrygentów. Całość nosiła potoczną nazwę "Polonijne Lato". Organizatorem był koszaliński oddział Stowarzyszenia Wspólnota Polska. Występy odbywały się w sali kina "Kryterium, kościołach Koszalina oraz koszalińskim amfiteatrze

8.5 Port Kołobrzeg

port morski nad Morzem Bałtyckim, u ujścia rzeki Parsęty, w woj. zachodniopomorskim, w Kołobrzegu. Port handlowo-rybacki posiadający marinę jachtową i pełniący także funkcję pasażerską.

W porcie działają nabrzeża przeładunkowe, dwie stocznie, Lokalne Centrum Pierwszej Sprzedaży Ryb. W Kołobrzegu znajduje się brzegowa stacja ratownicza SAR oraz morskie przejście graniczne.

VI Pojezierze Iławskie

1. Walory krajobrazowe:

1. Środowisko przyrodnicze:

I.1) charakterystyczne formy rzeźby terenu: krajobraz polodowcowy, rzeźba młodoglacjalna

- faliste moreny denne (niewielkie, nieregularne wzniesienia i zagłębienia nie posiadające odpływu i wypełnione często przez oczka polodowcowe, czasem stanowiące bagna lub podmokłe łąki)

- ciągi moren czołowych (rzeźba niezwykle urozmaicona, zbocza nieregularne, mnóstwo drobniejszych pagórków, zaklęśnięć i kotlinek)

- równiny sandrowe

- rynny polodowcowe

I.2) krajobraz, punkty, ciągi widokowe

- Wielka Żuława (krajobraz rozciągający się z wyspy) - o powierzchni 84 ha, jest największą wyspą śródlądową Europy. Znajdujące się tam ośrodki wypoczynkowe oferują turystom wspaniały wypoczynek. Bezpośrednio z wyspą związana jest legenda, która powiada, że w dawnych czasach na wyspie Wielka Żuława, przy wzgórzu zwanym Scholtenberg żył ogromny i budzący grozę smok. Nocą można było ujrzeć jego czerwone oczy. Biada każdemu rybakowi, który zbłądził i znalazł się w pobliżu! Smok rozwijał swoje szare skrzydła, leciał, tnąc powietrze i dopadając ofiarę, wbijał ostre niczym sztylety pazury w jej ciało i unosił do jaskini. Ogryzione kości ciskał w toń jeziora, i jak się dokładnie przyjrzy to jeszcze do dnia dzisiejszego przy spokojnej wodzie widać je spoczywające na dnie. Obecnie nie ma już śladu po budzącym grozę smoku, zaś wyspa oferuje turystom wypoczynek na łonie natury.

I.3) rzeki, jeziora, bagna

- Jezioro Jeziorak – jezioro rynnowe, jest najdłuższym oraz szóstym pod względem wielkości jeziorem w Polsce. Na Jezioraku znajduje się wiele zatok, półwyspów i 16 wysp. Brzegi jeziora są zalesione.

- dolina rzeki Osa (ZNAJDŹ COŚ I MAPKA!)

I.4) parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (MAPKA!)

- Rezerwat Jasne

I.5) pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

- aleja napoleona (tą drogą podążał ponoć Napoleon w kierunku Kamieńca), pomnik przyrody ożywionej, a jednocześnie też należy do VII grupy

- gruba sosna – na terenie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego

I.6) brak ogrodów botanicznych i zoologicznych

I.7) aleje, okazy drzew egzotycznych, kompleksy leśne itp.

- aleja sosnowa w Szymbarku (brak zdjęć!:<)

II.) obiekty archeologiczne

II.1) grodziska

- grodzisko wczesnośredniowieczne, relikty staropruskiego grodu – okres użytkowania określany jest na ok. X-XIII wiek. Jak wykazują badania okolice Iławy były pod dużym wpływem kultury słowiańskiej. Na potrzeby filmu „Gniazdo”(film o Mieszku I i bitwie pod Cedynią) wybudowano na wyspie drewniany gród wraz z podgrodziem oraz mostem prowadzącym na wyspę. (budowle zostały rozebrane kilka lat po realizacji filmu)

- Święty Gaj – na wschód od miejscowości w miejscu byłego grodziska Cholin znajduje się przypuszczalne miejsce śmierci św. Wojciecha

II.2) rezerwaty archeologiczne – brak?

II.3) cmentarzyska, groby pojedyncze

- Cmentarzysko kurhanowe w Babiętach Małych - koło Susza odkryto i w latach 1998-2001 przebadano cmentarzysko kurhanowe związane z ludnością kultury ceramiki sznurowej (nazwa wzięła się od sposobu zdobienia naczyń odciskiem sznura).Godny uwagi jest nie tylko fakt, iż cmentarzysko to używane było 4850-4800 lat temu, ale też, że jest to jedyne tego typu stanowisko związane ze wspomnianą kulturą znajdujące się w północno-wschodniej Polsce.

II.4) dawne miejsca produkcji

II.5) miejsca i zabytki kulturowe

- Kościół Przemieninia Pańskiego w Iławie - zbudowany w latach 1317-1325 w stylu gotyckim z renesansową wieżą z 1550, kilkakrotnie przebudowywany. Potocznie nazywany przez mieszkańców Iławy „czerwonym”.W kościele rozgrywała się akcja jednej z przygód „Pana Samochodzika” – Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego.

III.) zabytki urbanistyki i architektury:

III.1) założenia miejskie

- układ urbanistyczny Iławy

Miasto założył komtur krzyżacki Sieghard von Schwarzburg w 1305 roku. Wybrał miejsce gdzie krzyżowały się dwa szlaki komunikacyjne, biegnące z dwóch przeciwległych krańców państwa w głąb Prus i w kierunku Lubawy. O wyborze miejsca dla lokacji miasta przesadziły względy strategiczne. Wysokość względna półwyspu wynosi 117 metrów n.p.m. Opada on stromym zboczem ku jezioru i dostępny jest tylko od wschodu. Miasto otrzymało obszar pod zabudowę i swoje własne fortyfikacje równe zaledwie ćwierci łana, czyli nieco ponad cztery hektary.Miasto położone było na półwyspie, a dodatkowo z trzech stron otaczały je fosy. Miasto lokacyjne rozplanowano harmonijnie i regularnie. Na środku rynku znajdował się ratusz, zbudowany w 1317 roku, obok którego znajdowała się studnia miejska.

III.2) budynki mieszkalne

- Kamienica przy ulicy Kościuszki XV w Iławie-  neorenesansowy budynek kamienicy w 1987 r. został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych woj. warmińsko-mazurskiego Budynek usytuowany jest na planie zbliżonym do kwadratu, posiada cztery kondygnacje oraz część podpiwniczoną.

III.3) pałace, dwory

- Pałac w Bałoszycach –znajduje się tu wspaniały pałac, przebudowany według projektu architekta Luisa Runge na wzór pałacu Babelsberg. Pochodząca z XVIII wieku budowla otoczona została rozległym parkiem. Pałac został zniszczony po 1945 roku. Obecny neogotycki kształt zawdzięcza kompleksowej przebudowie, po której pełni funkcje reprezentacyjnego hotelu.

III.4) obiekty i zespoły sakralne

- Rożental - zabytkowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca, drewniany, barokowy, zbudowany w 1761 roku należy do najbardziej malowniczych kościołów na terenie gminy. 

III.5) obiekty użyteczności publicznej

- Neogotycki dworzec kolejowy Iława Główna – data otwarcia 1872 rok, mieści się w zabytkowym neogotyckim budynku, gmach jest zbudowany z czerwonej cegły, nietynkowany, fragmentami malowany na biało.

III.6) obiekty obronne, warownie

- Zamek w Szymbarku – posiadał 12 wież, czternastowieczny zamek położony we wsi Szymbark (drugi po Malborku największy zamek gotycki)pod koniec II wojny światowej stacjonowały tam oddziały SS, spalony w 1946 przez Armię Czerwoną. Zachowany w ruinie, nieudostępniony do zwiedzania. Był tam kręcony film „Król Olch” przez niemieckiego reżysera w 1995 roku. (Goethe)

III.7) budynki gospodarcze??

III.8) obiekty tzw. „małej architektury” – pawilony, ogrodzenia, fontanny??

IV) upamiętnione miejsca historyczne

IV.1) miejsca bitew

- Bitwa pod Lubawą – bitwa stoczona wiosną 1263 roku, pomiędzy Prusami a wojskami zakonu krzyżackiego podczas II powstania pruskiego. (Krzyżacy polegli)

IV.2) miejsca innych wydarzeń historycznych?

IV.3) miejsca męczeństwa z czasów II wojny światowej?

IV.4) cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

- Cmentarz Finckenstainów – znajduje się niedaleko szymarskiego zamku, na tym cmentarzu spoczywa pięcioro potomków Ernsta grafa Finck von Finckenstein, założyciela linii szymbarskiej tego rodu

IV.5) pomniki

Pomnik Stefana Żeromskiego w Iławie – Żeromski przebywał w Iławie w maju 1920 roku przekonując mieszkańców do głosowania w plebiscycie za przyłączeniem ziem Warmii i Powiśla do Polski. Aby upamiętnić to wydarzenie i pobyt pisarza wybudowano mu pomnik przy nabrzeżu Jezioraka.

IV.7) miejsca związane z wybitnymi ludźmi

- Dom rodzinny J. G. Herdera - wzniesiony w 1697 roku po wielkim pożarze miasta. W 46 lat później nabyła go rodzina Herderów. Uległ zniszczeniu w 1945 r. Na jego miejscu wzniesiono budynek współczesny. W 1964 r. umieszczono na nim tablicę pamiątkową upamiętniającą rocznicę śmierci filozofa z Morąga. (niemiecki filozof, pastor, pisarz)

IV.8) kamienne pomniki dawnego prawa?

V) Zabytki techniczne

V.1) obiekty transportu i komunikacji

BRAK

V2.) obiekty przemysłowe i rzemieślnicze?

- Kanał Elbląski (NAUCZ SIĘ CO TO JEST)

V.3) budowle hydrotechniczne i wiatrowe

- Wieża ciśnień przy ul. Dworcowej w Iławie – wodociągowa wieża ciśnień z 1915 roku, położona na niewielkim wzniesieniu nieopodal dworca kolejowego Iława Główna, w 1998 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych woj.warmińsko-mazurskiego

V.4) obiekty górnictwa?

V.5) zegary słoneczne i wieżowe

- Barokowy zegar słoneczny w Morągu - wykonany w 1741 r. z piaskowca w formie spiętrzonych sześcianów i kul. Składa się z kilkunastu „zegarów”.

VI) Muzea, archiwa, zbiory

VI.1) muzea i zbiory ponadregionalne

- Muzeum w Malborku -  muzeum o charakterze historyczno-artystycznym oraz placówka kulturalno-naukowa powołana dnia 1 stycznia 1961 roku. Mieści się w historycznym zamku krzyżackim w Malborku, w którym zgromadzono ponad 40 tys. muzealiów, głównie dzieł rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego. Itp. Itd.

VI.2) Muzeum w Kwidzyniu - Zamek w Kwidzynie – zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie wzorowany na zamkach krzyżackich. POSZUKAJ EKSPONATÓW I CO TAM JEST W TYM MUZEUM

VII) – BRAK JAKICHKOLWIEK OBIEKTÓW I OŚRODKÓW KULTURY LUDOWEJ

VIII.) obiekty współczesne (po 1945 r), imprezy

VIII.2) stocznia jachtowa w Ostródzie, przystanie żeglarskie

VIII.7) Amfiteatr miejski Iława – impreza jazzowa

VII Pojezierze Drawskie

2. Obiekty archeologiczne:
2.1 Grodzisko w Gudowie (W Gudowie znajdowało się grodzisko wyżynne oraz osada otwarta, wczesnośredniowieczne.).
2.2 Grodzisko w Suliszewie (W Suliszewie znajdowało się grodzisko wczesnośredniowieczne, podkowiaste).
2.3 Cmentarzysko w Drawsku Pomorskim. (Cmentarzysko ciałopalne i szkieletowe kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich)
2.4 Cmentarzysko w Gudowie. (Cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej z epoki brązu i okresu halsztackiego.)
2.5 Cmentarzysko w Rydzewie. (Cmentarzysko birytualne (ciałopalne i szkiletowe) ze starożytności.)
3. Zabytki urbanistyki i architektury:
3.1 Pałac w Karwicach. (Karwice – pałac neogotycki z XIX wieku wraz z zabytkowym parkiem.)
3.2 Pałac w Broczynie (Broczyno – pałac neogotycki z końca XIX wieku i dwór z przełomu XIX i XX w. w stylu eklektycznym.)
3.3 Kościół p.w. Zmartwychwstania Pańskiego w Drawsku (Kościół p.w. Zmartwychwstania Pańskiego w Drawsku – późnogotycki z początku XV wieku. Znaczną wartość architektoniczną stanowią trzy portale dekorowane płytkami ceramicznymi przedstawiającymi formy roślinne. Wewnątrz kościoła znajdują się godne uwagi ołtarz główny, ambona, organy oraz witraże w prezbiterium i wieży kościelnej.)
3.4 Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy w Czaplinku (Kościół parafialny pw. Św. Trójcy w Czaplinku – znajduje się przy ul. Moniuszki, zwany jest przez mieszkańców Czaplinka małym kościółkiem. Wzniesiony został prawdopodobnie w 14 wieku. Cały obszar przyległy do kościółka otoczony jest kamiennym murem o wysokości 1-2 metra i otoczony przez wiekowe drzewa. Zbudowany został w stylu romańskim z licznymi elementami nowo pojawiającego się wówczas stylu gotyckiego i dlatego posiada pewne cechy obu styli, jednak wielokrotne odbudowy po pożarach zatarły pierwotny styl.)
3.5 Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Św. w Czaplinku (Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. W Czaplinku – znajduje się we wschodniej stronie rynku i przez miejscowych nazywany jest dużym kościołem. Jest to kościół poewangelicki, zbudowany w latach 1829-1830 na planie krzyża równoramiennego (tzw. krzyża greckiego) w stylu o pewnych cechach neoromańskich i klasycystycznych. Wewnątrz kościoła, znajdują się duże, neogotyckie organy)
3.6 Kościół pod wezwaniem Ducha Świętego w Szczecinku (Szczecinek – kościół p.w. Ducha Świętego, wzniesiony w 1923r. Jako jedyny wówczas katolicki kościół w mieście. Był pierwszą świątynia w mieście otwartą po wojnie.)
3.7 Schron Bojowy na zach. od miasta Szczecinek (Schrony bojowe Na zachód od miasta Szczecinek przebiegały umocnienia wchodzące w skład tzw. Wału Pomorskiego budowanego przez hitlerowców od 1933r.W końcu lutego 1945 r. wbrew nadziejom Niemców nie zdołały one powstrzymać ofensywny wojsk sowieckich, które zajęły miasto i wkrótce potem opuszczoną linię umocnień.)
3.8 Miasto Drawsko Pomorskie (Miasto Drawsko zachowało charakterystyczny dla średniowiecznych układów urbanistycznych układ ulic, z niewielkim prostokątnym ryneczkiem. Zachowały się także fragmenty murów obronnych, Ich relikty można zobaczyć u zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Przedszkolnej.)
3.9 Miasto Połczyna Zdrój - Od czasów średniowiecza zachował się układ urbanistyczny Połczyna Zdroju. Centrum stanowi prostokątny rynek (Plac Wolności) i malownicze, kręte uliczki z XIX wiecznymi kamienicami. Wiedzie tędy popularny "deptak" ( ul. Grunwaldzka) . Wyłożony kostką brukową i oświetlony stylowymi latarniami rynek i przyległe do niego uliczki nadają tej części miasta wyjątkowego uroku i oryginalności.
4. Upamiętnione miejsca historii:
4.1 Kłomino - Osada duchów (Kłomino - Osada duchów - Bez wątpienia jest to najstraszniejsza miejscowość w Polsce, która na Pomorzu zyskała już ponurą sławę widma. Niewyobrażalny obraz dewastacji, połączony z pustką niezamieszkanych budynków wywiera koszmarne wrażenie. Po wybuchu wojny w Kłominie zorganizowano międzynarodowy obóz jeniecki Oflag II D Gross Born. Pod koniec 1939 r. znajdowało się w nim ponad 8 tys. jeńców. Przetrzymywany był tu m.in. autor Pierwszego dnia wolności, pisarz i dramaturg Leon Kruczkowski. W 1944 r. do obozu trafili także żołnierze Powstania Warszawskiego.
W 1945 r. po ewakuacji jeńców i przejęciu terenu poligonu przez Rosjan przez jakiś czas mieścił się tu obóz jeniecki dla Niemców. Miejscowość została zajęta przez garnizon Armii Radzieckiej. Teren otoczono wysokim potrójnym płotem i zasiekami z drutu kolczastego.
Po obozie jenieckim w pobliżu miasteczka nie ma dziś śladu. W podkłomińskich lasach archeolodzy kilka lat temu znaleźli zbiorowe mogiły więźniów. Szacuje się, że spoczywają tu zwłoki około 30 tys. jeńców.)
4.2 Cmentarz wojenny w Drawsku Pomorskim (Przy ul. 11 Pułku Piechoty w Drawsku Pomorski położony jest cmentarz komunalny, który został założony w 1850 roku. Do cmentarza komunalnego przylega cmentarz wojenny, na którym znajdują się prochy 3458 polskich żołnierzy, poległych podczas operacji pomorskiej w lutym i marcu 1945 roku. Na cmentarzu wojennym znajduje się 200 płyt nagrobnych z krzyżami Grunwaldu, które zostały wykonane z piaskowca)
4.3 Studnica- Rodowy cmentarzyk w lesie (W 1887 r. urządzono Około 1,5 km za Studnicą cmentarzyk rodowy właścicieli wsi. Jako pierwszą pochowano zmarłą w niemowlęctwie Luizę von Klitzing. Wzdłuż znajdującego się u stóp wzniesienia jeziorka prowadziła na cmentarz wysadzona drzewami droga. Chociaż źródła mówią o dziesięciu ( a niektóre nawet o trzynastu) grobach, dziś znajdziemy tam zaledwie kilka pomników, z czego trzy symboliczne. Terenem opiekuje się Nadleśnictwo w Drawsku Pomorskim. Uwagę zwraca przede wszystkim granitowy pomnik braci Klizingów i ich szwagra Karla Otto von Grone. Uwieczniony na czołowej stronie Albrecht poległ w I wojnie światowej, Max natomiast zmarł w 1927 r. po upadku z konia jednak wcześniej walczył razem z braćmi we Francji. W tej samej wojnie zginęli też wymieniony na tylnej ścianie pomnika kolejny z braci Klitzingów – Edmund
4.4 Obelisk w kształcie ryby upamiętniający wizytę ks. kardynała Karola Wojtyły w Drawsku Pomorskim
4.5 Czaplinek – drewniany pomnik legendarnego rybaka Pawła Wasznika na rynku miejskim (Drewniany pomnik rybaka - Pawła Wasznika stoi pośrodku czaplineckiego rynku obok koscioła Podwyzszenia Krzyza Swietego. Pierwszy pomnik rybaka, wykonany przez Edwarda Szatkowskiego z drzewa lipowego, postawiono w Czaplinku w 1986 r., z okazji 700-lecia miejscowosci. Po 12 latach, ze wzgledu na zły stan rzezby, zastapiono ja nowa. Z pomnikiem zwiazana jest ciekawa legenda. W 1422 r., gdy zamek Drahim znajdował sie w rekach Krzyżaków, mieszczanie z Drawska Pomorskiego, chcąc odzyskać utracony zamek zorganizowali wyprawe. Wówczas z pomoca pospieszył im niemiecki rybak Paweł Wasznik, mieszkajacy na zamku. Spuścił on z okna swej komnaty siec, po której do zamku weszło wielu rycerzy polskich zaskakujac załoge zamku i zmuszajac ja do poddania. W ten sposób król Władysław Jagiełło odzyskał zamek.)
4.6 Obelisk z tablicą poświęcony por. Władysławowi Jamnickiemu (Na terenie Poligonu Drawskiego, przy Pasie Taktycznym Bucierz stoi obelisk z tablicą poświęcony por. Władysławowi Jamnickiemu. Napis na tablicy brzmi: „POR. WŁADYSŁAW JAMNICKI POLEGŁ NA POLU CHWAŁY W WALCE O WYZWOLENIE DRAWSKA POMORSKIEGO W DNIU 7 MARCA 1945 R. W 45 ROCZNICĘ POWSTANIA LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO WZGÓRZU TEMU IMIĘ JEGO NADANO”. Na kamiennym postumencie głazu uczczono także śmierć tragicznie zmarłych, podczas ćwiczeń „Donośna Surma” w dniu 4 kwietnia 2003 roku, chor. sztab. Stanisława Burdzika, który zginał śmiercią lotnika oraz plutonowych Tomasza Kłosowskiego i Wojciecha Lewickiego.)
4.7 Dwujęzyczna tablica pamiątkowa na fasadzie kościoła św. Pawła w Drawsku Pomorskim (Dwujęzyczna tablica pamiątkowa na fasadzie kościoła św. Pawła w Drawsku Pomorskim August Froehlich niemiecki ksiądz rzymskokatolicki, przeciwnik narodowego socjalizmu. Bronił praw niemieckich katolików i godności maltretowanych polskich robotników przymusowych, za co został zamęczony przez nazistów w niemieckim obozie koncentracyjnym.)
4.8 Park Miejski im. Fryderyka Chopina (Park malowniczo rozciąga się od prawego zakola rzeki Drawy.  Park założono w 1875 r. i nazwano Parkiem Luizy. Rozciąga się on w zakolu prawego brzegu rzeki Drawy. W parku rośnie okazały dąb szypułkowy (pomnik przyrody) o obwodzie pnia wynoszącym 505 cm, a przy nim stoi półokrąg megalityczny upamiętniający przełom tysiącleci. Uroku dodają parkowi m.in. alejki obsadzone kasztanowcami i grabami.)
4.9 Willa Waltera Grupiusa (W ogrodzie i małym parku, który łączy się krajobrazowo z usytuowanym po drugiej stronie rzeki Drawy parkiem miejskim im. Fryderyka Chopina, na tyłach ul. Brzozowej i ul. Obrońców Westerplatte, stoi od ponad stu lat przepiękna willa. Willa być może nie zwróciłaby na siebie szczególnej uwagi, gdyby nie fakt, że została zaprojektowana przez słynnego niemieckiego architekta Waltera Gropiusa. Był to młodzieńczy projekt tego architekta, wykonany na prośbę rodziny Metzner. Budynek został wzniesiony w 1906 roku. Mimo pewnych przeróbek i zabudowy tarasów od strony północnej i południowej, budynek wciąż zachwyca swą architekturą.)
4.10 Przydrożny krzyż u stóp joannickiego zamku (W Starym Drawsku drewniany krzyż stoi przy drodze przebiegającej przez wieś. Jest malowniczym detalem uzupełniającym widok na ruiny zamku rycerskiego zakonu joannitów położonego na przesmyku pomiędzy jeziorami Drawsko i Żerdno. Obecny krucyfiks ufundowali mieszkańcy miejscowości w 2006 r. Krzyż stoi w miniaturowym ogródku z młodymi iglakami i kwiatami.)
5. Zabytki techniki:
5.1 Magazyn Solny w Drawsku (wybudowany w XIX wieku jako skład soli. W latach 30-tych XX w. mieściło się tam muzeum. Obecnie wykorzystywany jako budynek przykościelny)
5.2 Borowo – elektrownia wodna z 1912 roku
6. Muzea, archiwa, zbiory:
6.1 Muzeum "Zamek Drahim" (Muzeum Zamek Drahim  zaprasza na spotkanie z historią ziemi pomorskiej. Na zamku znajduje się muzeum, w którym zobaczyć można min. broń, zbroje, narzędzia tortur, oraz niezliczone przedmioty codziennego użytku z okresu świetności zamku. Atrakcją są organizowane cyklicznie tradycyjne turnieje rycerskie.)
6.2 Muzeum Regionalne w Szczecinku (Muzeum Regionalne w Szczecinku jest jednym z najstarszych na całym Pomorzu Zachodnim. Powstało bowiem już w 1914 roku i tylko niektóre muzea pomorskie mogą poszczycić się starszą metryką. Tradycje muzealne należałoby jednak przesunąć aż do roku 1866, kiedy to emerytowany major pruski F. W. Kasiski zorganizował ogromną - jak na tamte czasy - wystawę archeologiczną w szczecineckiej zbrojowni.

Muzeum Regionalne w Szczecinku aktualnie prezentuje sześć ekspozycji stałych^:
-Z dziejów miasta i regionu - malarstwo, rzeźba, wyroby kowalskie i złotnicze itd. związane z historią miasta od średniowiecza po dzień dzisiejszy.
-Sala szlachecka - obiekty kultury materialnej związane ze szlachtą pomorską: rodem Golzów z Siemczyna, Herzbergów z Lotynia, Podewilsów z Krągu.
-Stare srebra - ponad sto przedmiotów wykonanych od XVIII do początku XX wieku w europejskich warsztatach złotniczych.
-Salon myśliwski
-Szczecinecki garnizon
-Europejskie warsztaty złotnicze XVIII-XX w.)
6.3 Osada ceramiczna we wsi Sikory (Wies Sikory od XIV w. była znana z wyrobów ceramicznych. Znajdują sie tu bogate złoża dobrej jakości glin. Miejscowi garncarze mieli wiec wspaniały surowiec do formowania i wypalania garnków, mis, talerzy, dzbanów. Stad pochodziła cegła, z której wzniesiono mury zamku Drahim. Wyrabiano tez cegły szamotowe, słuzace do wypełnienia wnętrz kaflowych pieców i kuchni. Po II wojnie swiatowej garncarska tradycja wsi została porzucona, jednak przed kilku laty postanowiono powrócić do starego rzemiosła. W 2003 r. z inicjatywy mieszkanców wsi powstała "Osada Ceramiczna", majaca na celu przyciagniecie turyst.w do Sikor. Mieszkańcy od nowa uczyli sie starych technik garncarskich, by móc oferowac turystom swoje wyroby, a także prowadzić warsztaty ceramiczne dla gości odwiedząjacych wieś. Tworzenie z gliny garnuszków, dzbanków czy rozmaitych figurek sprawia ogromna frajde nie tylko dzieciom. )
6.4 Sławogród („Sławogród” jest rekonstrukcją warowni wczesnośredniowiecznej. Wiernie oddane historyczne rekonstrukcje budynków i fortyfikacji działają na wyobraźnie jak wrota czasu. Po przekroczeniu bramy można przenieść się do świata naszych przodków, gdzie rozpocznie się nasza przygoda z przeszłością. Sławogród nie jest zwykłym skansenem. Cała osada tętni życiem. Niedaleko palisady znajduje się zagroda ze zwierzętami, przy chacie rosną zioła, z których gospodyni robi wywary i leki. Grodziska pilnują dzielni wojowie, którzy odpierają ataki barbarzyńskich sąsiadów i obcych plemion. Na krośnie niewiasty tkają piękne materiały, a z kuźni sypią się bogato iskry, które wznieca kowal!)
6.5 Zelisławski Zapiecek (Zelisławie to niewielka wieś położona w pobliżu jeziora Kalenskiego, oddalona około 9 km na zachód od Czaplinka. Od kilku lat aktywnie działa tu stowarzyszenie Zelisławski Zapiecek. Idea działalnosci stowarzyszenia jest popularyzacja tradycji i zwyczajów wiejskich związanych min. z wypiekaniem domowego chleba oraz tzw. szczodraków - czyli pieczywa z domieszka różnych ziół i warzyw. W Żelisławiu powstał piec do wypalania ceramiki oraz pieczenia chleba, na krosnach wykonywane są chodniki, bieżniki, itp. )
6.6 Czaplinek"Prosto ze strychu„
8. Obiekty współczesne, imprezy:
8.1 Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Drawsku Pomorskim (Budynek szkolny, będący obecnie siedzibą jedynego gimnazjum w gminie Drawsko Pom., to efekt polityki oświatowej Polski realizowanej od 1958 r. pod hasłem: „1000 Szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego”. Proces społecznego inwestowania w oświatę zachodniopomorską był w tym okresie szczególnie ważny, bowiem związany z polonizacją ziem odzyskanych. W latach późniejszych remontowany. Znajduje się w nim gimnazjum im. Adama Mickiewicza.)
8.2 Gospodarstwo agroturystyczne „Greanna” w Ostrowicach (Gospodarstwo znajduje się we wsi Przytoń bezpośrednio nad pięknym, czystym i głębokim jeziorem Wielkie Dąbie na Pojezierzu Drawskim. Jezioro leży w malowniczej dolinie porośniętej starym bukowym lasem. W promieniu 2km od gospodarstwa znajduje się 7 urokliwie położonych jezior.)
8.3 IV Ogólnopolski Festiwal Piosenki Biesiadnej o ,,Złotą Czaplę Czaplinka” (Organizatorzy: Gmina Czaplinek, Czaplinecki Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji, Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie. Cel: popularyzacja muzyki tanecznej, przegląd i prezentacja twórczości artystycznej zespołów grających muzykę do tańca, promocja amatorskich grup muzycznych, promocja miasta Czaplinka i regionu. I był w 2012 roku, a w tym roku jest 19 lipca 2015.)

VIII Pojezierze Leszczyńskie

Pojezierze leszczyńskie:

1. Środowisko przyrodnicze :

   1. Łysa Góra

   2. Park krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego

   3. Jezioro Sławskie

   4. Rezerwat przyrody Wyspa Konwaliowa

   5. Zespół pałacowo – parkowy Suławskich

2. Obiekty archeologiczne

   1. Grodzisko stożkowe nad rzeką Lutynią

3. Zabytki architektury urbanistyki i budownictwa

3.1. Średniowieczny układ urbanistyczny w Kościanie

3.3. Pałac Chłapowskich

3.4. Barokowy zespół pocysterski z kościołem świętego Jana

3.6. Fragment murów miejskich

1. Upamiętnione miejsca historyczne

4.1. Miejsce bitwy powstańców wielkopolskich – pomnik (bitwa pod wiatrakami)

4.5. Pomnik Karola Kurpińskiego

4.6. Tablica ku czci pamięci Karola Kurpińskiego

1. Zabytki techniki

5.2. Dworzec kolejowy w Kościanie z 1856 r.

5.3. Wiatraki z XVIII – XIX w.

6. Muzea, archiwa, zbiory

6.2. Muzeum regionalne w Kościanie

6.4. Izba Pamięci Karola Kurpińskiego w Włoszakowicach

8. Obiekty współczesne

8.4. Ośrodek rekreacyjny w Osieczne ( tu mówiła że to nie jest walor czy coś takiego)

8.6. Pałac i wozowania, stadnina koni w Racocie.

1.3. Jezioro sławskie  Na jeziorze występują wyspy.  Z jeziora bierze swój początek rzeka Obrzyca. W pobliżu jeziora prowadzą:

• trasa piesza: tj. ok. 31 km szlak Sława - Radzyń - Jeziorna - Mesze - Lubiatów - Ciosaniec -Świetno

• trasa rowerowa: Lubiatów - Sława ok. 10 km i Lubiatów - Radzyń ok. 11 km

We wschodniej części Lubiatowa nad tzw. Zatoką HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zatoka_Kr%C4%99pi%C5%84ska&action=edit&redlink=1"Krępińską usytuowany jest tzw. Port Lubiatów, znajdują się tam kluby żeglarskie (m.in. Jacht Klub Zagłębia Miedziowego Chalkos) oraz ośrodki rekreacyjne.

Slajd 5 Rezerwat przyrody Wyspa Konwaliowa - krajobrazowy rezerwat przyrody położony na terenie Przemęckiego Parku HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Przem%C4%99cki_Park_Krajobrazowy"Krajobrazowegow gminie Przemęt, powiecie wolsztyńskim (województwo wielkopolskie).Otoczona jest przez wody Jeziora Radomierskiego, przez które przebiega wodny kajakowy Szlak HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Szlak_Konwaliowy"Konwaliowy.Porośnięta jest dębem bezszypułkowym. Rośnie tu także wiele cennych chronionych gatunków roślinnych na przykład lilia HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Lilia_z%C5%82otog%C5%82%C3%B3w"złotogłów,kosaciecHYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Kosaciec_syberyjski" syberyjski, buławnik czerwony. Nazwa wyspy pochodzi od masowo rosnącej konwalii majowej z pręcikami o różowym zabarwieniu. Na wyspie występują rzadkie gatunki ptaków: kania czarna i kania ruda, czapla siwa, kilka gatunków dzięciołów, szpaki oraz gołąb siniak Wyspa Konwaliowa jest rezerwatem ścisłym i nie ma na nią wstępu.

Slajd 6 zdjęcia lili i kania

Slajd 7 1.5./ 3.3  Późnobarokowy pałacyk myśliwski Sułkowskich stanął na planie równoramiennego trójkąta, odwołującego się kształtem do kielni, tradycyjnego symbol wolnomularstwa.  Pałac jest dziś otoczony z tyłu starannie pielęgnowanym trawnikiem, oddzielonym od płytkiej fosy niskim żywopłotem. Do honorowego podjazdu przed pałacem Sułkowskich prowadzi długa aleja przecinająca park. Wśród tutejszych starych drzew rośnie platan o obwodzie 8 metrów. Dzisiejszym gospodarzem pałacu jest Urząd Gminy Włoszakowice. Pałac otacza park krajobrazowy z pierwszej połowy XVIII wieku.

Slajd 8 3.2. Barokowy zespół pocysterski z kościołem św. Jana Przemęt Pocysterski zespół klasztorny z XVII wieku. Kościół posiada barokowe wnętrze. Ołtarz, stalle oraz konfesjonały wykonane są zczarnegoHYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Czarny_d%C4%85b" dębu wydobytego z obrzańskich bagien.

Slajd 9 Karol Kazimierz Kurpiński (ochrzczony 6 marca 1785 w Włoszakowicach, zm. 18 września 1857 w Warszawie) – polski kompozytor, przedstawiciel późnego klasycyzmu, dyrygent i pedagog.

Slajd 10 tablica k. Kurpińskiego Tablica upamiętniająca Karola Kurpińskiego na kościele we Włoszakowicach

Izba Pamięci Karola Kurpińskiego

Włoszakowice W oficynie włoszakowickiego pałacu znajduje się Izba Pamięci Karola Kurpińskiego (1785-1857). Gromadzone są tu pamiątki po kompozytorze, dyrygencie i zasłużonym dyrektorze warszawskiej opery, który urodził się we Włoszakowicach. Jego ojciec był organistą w tutejszym kościele parafialnym. Talent muzyczny,który bardzo wcześnie objawił się u małego Karola, sprawił, że w wieku 12 lat on także został organistą. Jako młodzian zasiadał przy klawiaturze organowej w kościele w Sarnowej pod Rawiczem,gdzie proboszczem był jego wuj. Karol Kurpiński skomponował muzykę do wielu dzieł scenicznych, w tym opery Zabobon - czyli Krakowiacy i Górale. Jego Wesele krakowskie w Ojcowie to pierwszy polski balet narodowy. Jest też autorem muzyki jednej z naszych najwspanialszych pieśni patriotycznych - Warszawianki. Dzięki działalności miejscowego Towarzystwa Muzycznego im. Karola Kurpińskiego w dostojnych wnętrzach pałacu odbywają się koncerty muzyki poważnej. We wsi są także organizowane Międzynarodowe Konkursy Młodych Muzyków.

Park Krajobrazowy im. gen. Dezyderego Chłapowskiego – jeden z trzynastu tego typu parków na terenie województwa wielkopolskiego, leżący na pograniczu dwóch powiatów: kościańskiego i śremskiego. Obejmuje wieś Turew oraz kilkanaście sąsiednich miejscowości. Park ma powierzchnię 17 200 ha i został założony w 1992 roku.

Teren parku stanowią: pola uprawne (65%), łąki (8,5%) oraz lasy (14%). Głównymi celami parku są: ochrona rzadkiego w skali kontynentu krajobrazu kulturowego oraz realizacja nowoczesnego rolnictwa na ekologicznych zasadach funkcjonowania przyrody.

Obszar parku wyróżnia bogata fauna i flora; cechuje go także specyficzny mikroklimat. Największym kompleksem leśnym jest Las Rąbiński. Tereny parku obejmują unikatowy w skali kraju krajobraz rolniczy z siecią zadrzewień śródpolnych, stworzoną jeszcze za czasów generała Chłapowskiego. Od kilkudziesięciu lat teren ten jest miejscem badawczym, na którym wypracowywane są podstawy funkcjonowania ekosystemów krajobrazu rolniczego oraz zasady ochrony środowiska przyrodniczego. 

Pałac Chłapowskich

Działania generała w Turwi skupiały się głównie na gospodarstwie i wzorowym funkcjonowaniu majątku, objęły jednak również barokową rezydencję, która w 1 połowie XIX w. została przez niego przebudowana w modnym wówczas stylu neogotyckim. Prawdopodobnie powodem tej przebudowy była nie tylko chęć dostosowania zastanej siedziby do  trendów nowej epoki, ale też odcięcie się od tradycji XVIII w. oraz stylu życia ojca generała, starosty Józefa Chłapowskiego, którego poglądy, upodobania i przekonania były skrajnie różne od poglądów syna. Niewątpliwie tego typu działaniem było usunięcie herbów rodzinnych, widniejących niegdyś w naczółku frontowego ryzalitu pałacu.

Bitwa pod wiatrakami

Na odcinku południowo-zachodnim Wielkopolski powstańcy obsadzili m.in. Włoszakowice, Górkę Duchowną, Osiecznę, Pawłowice, Miechcin i Poniec, w którym stacjonował dowódca por. Bernard Śliwiński. Opanowanie tej linii umożliwiło uzyskanie połączenia, a przez to ciągłość między frontami: zachodnim i południowym.

Silnym ośrodkiem niemieckim było w tym czasie Leszno, które utrzymywało łączność z dużym miastem, jakim był Wrocław. Ponadto miało możliwość transportu kolejowego oddziałów posiłkowych.

Chcąc przeciwdziałać postępom Powstania, Niemcy przygotowywali różnego rodzaju akcje zaczepne oraz planowane większe operacje. Przykład działań zbrojnych na odcinku południowo-zachodnim może stanowić tzw. bitwa pod wiatrakami, czyli obrona Osiecznej. 8 stycznia 1919 roku Niemcy rozpoczęli ofensywę w rejonie Osieczna–Kąkolewo–Poniec. Przerwanie linii frontu miało im stworzyć możliwość otwarcia drogi na Poznań i w konsekwencji zdławienia Powstania. Już 10 stycznia atakujący bezskutecznie próbowali zająć miasto. Następnego dnia przy wsparciu ściągniętych, regularnych oddziałów zaatakowali ponownie.

Natarcie niemieckie posuwało się na zachód od miasta przez Wyciążkowo i Jeziorki. Dysproporcja sił była znaczna, ponieważ Niemcy dysponowali dwoma działami, moździerzami i pięcioma ciężkimi karabinami maszynowymi Maxim 08/15. Oddziały powstańcze nie posiadały takiej siły ognia i mogły jej przeciwstawić zaledwie kilka ciężkich i lekkich karabinów maszynowych. Obrona sławnego dziś wzgórza z wiatrakami oraz brawurowy atak na bagnety odrzuciły ataki niemieckie i spowodowały wycofanie się nieprzyjaciela. Warto dodać, że Niemcy na tym odcinku nie podejmowali już żadnych akcji zbrojnych. Zwycięstwo osieckie odbiło się echem nawet w "niemieckim" Lesznie, powodując niezadowolenie i obawy o możliwość utrzymania miasta.

Dziś wydarzenia te upamiętnia pomnik w Osiecznej, przedstawiający niewysoką ścianę z kamieni polnych, na której umieszczono Wielkopolski Krzyż Powstańczy i tablicę informacyjną.

Dwór w Racocie

należący do Broniszów – rozbudowała Dorota z Broniszów Jabłonowska, żona księcia i wojewody rawskiego, jednak został zniszczony w czasie walk Rosjan z konfederatami barskimi. Przed jej śmiercią powstały dwie oficyny oraz budynki gospodarcze określane jako stajnia i wozownia, a przebudowane z dawnej gorzelni. Syn Doroty – książę Antoni Barnaba Jabłonowski, wojewoda poznański – rozbudował dwór na pałac, a z tyłu za pałacem założył park w stylu angielskim o powierzchni 10,95 ha^{[3]HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82ac_w_Racocie"[6]}. Pałac stanowił ważny ośrodek kulturalny: dla miejscowego teatrzyku sztuki pisał mieszkający w regionie Józef Wybicki, a w dworze zatrzymywali się znamienici goście, m.in. pierwszy prezydent Warszawy Ignacy HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Wyssogota_Zakrzewski"WyssogotaHYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Wyssogota_Zakrzewski" Zakrzewski, ks. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko

Zabudowa jest w pełni jednorodna, z przewagą stylu klasycystycznego (pałac) oraz wpływami baroku.

Grodzisko stożkowe nad rzeką Lutynią

Tworzy go wał ziemny – pozostałość średniowiecznego grodziska. Prawdopodobnie służył jako ukryte miejsce przebywania kobiet i dzieci w czasie wypraw wojennych lub najazdów.

Średniowieczny układ urbanistyczny w Kościanie

Ze średniowiecznego układu urbanistyczngego zachowało się tylko kilka kamienic np kamieniczka przy ul. Szczepanowskiego oraz przy ul Wrocławskiej

Fragment murów miejskich - Pl. Niezłomnych murowany XIV XV, XIX w

Linię kolejową z Poznania do Wrocławia oddano do użytku w 1856 r. Nosząca obecnie symbol E-59 i licząca 165 km trasa jest jedną z najbardziej eksploatowanych tras kolejowych w Polsce. Jednym z przystanków na tej trasie jest Kościan. Dworzec kolejowy, istniejący niemal w niezmienionej formie, zbudowano również w 1856 r. Dziś, zaniedbany, czeka na generalny remont. Przy dworcu zachowały się pochodzące z XIX w.: wieża ciśnień oraz zbudowane z czerwonej, nietynkowanej cegły budynki mieszkalne kolejarzy.

Ośrodek Wczasowo-Kolonijny RELAX położony nad Jeziorem Łoniewskim 6 km od Leszna.Posiada 90 miejsc noclegowych w pokojach i domkach kampingowych z pełnym węzłem sanitarnym.Ośrodek posiada własną stołówkę na 100miejsc.Możliwość skorzystania z całodziennego wyżywienia lub poszczególnych posiłków.Na terenie ośrodka plac zabaw dla dzieci świetlice wyposażone w stoły do tenisa stołowego i piłkarzyki,boisko do plażowej piłki siatkowej i koszykowej.Możliwość skorzystania z pełnowymiarowego boiska do piłki nożnej.Na terenie ośrodka miejsce do zorganizowania ogniska i grilla. Plaża oddalona ok.150m. strzeżona przez ratowników WOPR. Ośrodek specjalizuje się w organizacji wycieczek szkolnych zielonych szkół, kolonii i obozów sportowych a także imprez integracyjnych dla firm.