Podstawowe pojęcie:
IOŚ, GIOŚ, PMŚ, EFA, MŚ, UECD
Państwowy Monitoring Środowiska
Zasady prowadzenie badań i obserwacji oraz wykonywania ocen środowiska mają swe podstawy w prawie krajowym. Obecny zakres i sposób realizacji zadań PMŚ jest wynikiem modyfikacji i rozszerzenia programów monitoringu stosowane do zmieniających się wymagań środowiskowych.
Nowe wymagania spowodowały konieczność:
- rewizji sieci punktów pomiarowo – kontrolnych
- modyfikacji programów pomiarowych
- dostosowanie lokalizacji
Informacja o stanie środowiska ma znaczenie:
- gospodarcze – zarządzanie zasobami naturalnymi i przestrzenią
- w życiu społecznym - troska o jakość życia i zdrowia
PMŚ stanowi system zarządzania danymi o stanie środowiska w Polsce, koordynowany i realizowany przez organ Inspekcji Ochrony Środowiska. PMŚ został powołana do istnienia ustawą z dnia 20.07.1991r. o inspekcji ochrony środowiska. 10 lat później ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.2001 roku wzmocniła dodatkowo rangę PMŚ definiując system jako obejmujący diagnozę stanu środowiska, jego prognozę oraz nałożyła obowiązek gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania danych.
PMŚ jest realizowany:
- na podstawie wieloletnich programów PMŚ
- opracowany przez GIOŚ
- zatwierdzony przez MŚ
ORAZ
- wojewódzkich programów monitoringu środowiska
- opracowany przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska
- zatwierdzony przez GIOŚ
MŚ: Marcin Korelec
GIOŚ: Andrzej Jagusiewicz
Główny Geolog Kraju: Piotr Woźniak
PMŚ zasilane danymi z różnych źródeł:
- pomiary monitoringowe jakości elementów przyrodniczych i oddziaływujących na środowisko
- prowadzone w sposób cykliczny
- z zastosowaniem ujednoliconych metod zbierania, gromadzenia i przetwarzania
danych
- większość danych pozyskują bezpośrednio wojewódzkie inspektoraty np. jakość powietrza, chemizacji opadów atmosferycznych
- w zakresie zadań realizowanych wyłącznie na poziomie krajowym (monitoringu przyrody) pomiary monitoringowe wykonywane są również przez instytuty naukowo-badawcze i uczelnie.
Dane i informacje uzyskane w wyniku realizacji programów badawczo-naukowych PMŚ są:
- zgromadzone w tematycznych bazach danych
- opracowywane są w analizy i oceny określonych problemów i zjawisk zachodzących w środowisku
- prognozy ich przebiegu, głównie w oparciu o analizy trendów
- przygotowanie analizy i oceny powiązań pomiędzy procesami zachodzącymi w środowisku a społeczno-gospodarczym rozwojem kraju
- wyznaczane obszary przekroczeń standardów
- dane uzyskane z monitoringu wód prowadzonego w układzie zlewniowym są wykorzystywane na potrzeby opracowania planów gospodarki wodami w dorzeczach
- dane jednostkowe PMŚ wykorzystywane są do operacyjnego zarządzania środowiskiem poprzez instrumenty t.j. postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko oraz pozwolenia na wprowadzenie substancji i energii do środowiska.
- stanowią niezależne i obiektywne źródło informacji o stanie środowiska
- wykorzystywane do celów monitorowania skuteczności planów i działań na rzecz OŚ w tym polityki ekologicznej państwa
- wykorzystywane do oceny skuteczności alokacji funduszy strukturalnych i funduszy spójności
- stanowią istotny element krajowego systemu statystyki opisowej
- wykorzystywane w procesach nad formułowaniem stanowisk negocjacyjnych Polski dotyczące propozycji nowych uregulowań prawnych UE w zakresie OŚ
- wykorzystywane są również w zarządzaniu środowiskiem na poziomie europejskim i globalnym do doskonalenia nowych instrumentów prawnych i ekonomicznych w zrównoważonym zarządzaniu środowiskiem
- znaczna część danych o stanie środowiska jest przekazywana do uprawnionych organów np. Komisji Europejskiej.
- znaczna część danych o stanie środowiska jest przekazywana do KE, EEA, OECD, Sekretariatów Kancelarii na podstawie obowiązującego prawa wspólnotowego i aktów międzynarodowych
- w ten sposób zasilają ponad krajowy system oceny stanu środowiska i wykorzystywane na poziomie globalnym
- stanowią podstawę do opracowania przez IOŚ, raportów o stanie środowiska w PL, krajowych i wojewódzkich
- mogą mieć również formę raportów tematycznych, problemowych wskaźników, komunikatów
- rozpowszechniane przez strony internetowe organów inspekcji
Istotny odbiorcą informacji opracowanych w ramach PMŚ jest również społeczeństwo, któremu udostępnione są dane w postaci przetworzonej (raporty), również przez sieci teleinformatyczne.
Struktura PMŚ
- organy administracji rządowej
- organy administracji samorządowej
- służby
- zarządzający drogami, lotniskami, kolejami
- prowadzący instalacje
- instytuty naukowo-badawcze wykonujące zadania w ramach umów GIOŚ
Ze względu na charakter gromadzonych i przetwarzanych informacji PMŚ są realizowane w systemie 3 powiązanych bloków:
- blok presje – informacje o źródłach i ładunkach substancji i energii wprowadzonych do środowiska
- blok stan – przetwarzanie danych o poziomie substancji i innych wskaźników charakteryzujący stan elementów przyrodniczych
- blok oceny i prognozy – wykonywane integrowane analizy.
Blok stan
- pozyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, upowszechnianie informacji o poziomach substancji i innych wskaźników charakteryzujących stan poszczególnych elementów przyrodniczych. Celem działań prowadzonych w bloku stan jest zapewnienie odpowiednim organom informacji niezbędnych do zarządzania środowiskiem, zgodności z ich kompetencjami oraz wywiązywaniem się z obowiązków.
Programy pomiary badawcze są realizowane w 7 podsystemach reprezentujących poszczególne komponenty środowiska lub specyficzne oddziaływania:
- podsystem jakości powietrza
- podsystem monitoringu jakości wód
- podsystem monitoringu jakości gleb i ziemi
- podsystem monitoringu przyrody
- podsystem monitoringu hałasu
- podsystem monitoringu pól elektromagnetycznych
- podsystem monitoringu promieniowania jonizującego.
Blok presje
realizowane zadania związane z pozyskiwaniem informacji o:
- źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do powietrza
- o poborach wód
- emisjach zanieczyszczeń do wód
- źródłach i wielkościach emisji hałasu i pól elektromagnetycznych do środowiska
Kompleksowe informacje o presjach pozyskiwane z systemu administracyjnej statystyki publicznej oraz wytwarzane przez IOŚ stanowią niezbędne źródło.
W odniesieniu do bloku stan informacje o presjach mają fundamentalne znaczenie dla weryfikacji oraz prawidłowego planowania rozwoju programów i sieci pomiarowych.
Wykorzystywane dane o emisjach zgromadzone są w systemie:
- teleinformatycznym Ekoinfonet
- krajowym rejestrze uwalnianiu i transferze zanieczyszczeń
Blok ocena i prognoza
- analizy i oceny stanu poszczególnych elementów środowiska w powiązaniu z czynnikiem presji
- analizy i oceny określonych problemów i zjawisk zachodzących w środowisku
- prognoza przebiegu zjawisk głownie w oparciu o analizy trendów sukcesywnie z wykorzystaniem modelowania
Blok oceny i prognozy wykorzystuje informacje zgromadzone w wynikach badań w bliku stan.
Model DPSIR
Jest on stosowny przez Komisję Europejską, Organizacje Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Europejską Agencję Środowiska do sporządzania ocen zintegrowanych oraz ocen skuteczności polityki ekologicznej.
Metody obejmujące większe przedziały czasowe pozwalają na:
- diagnozę
- wskazanie przyczyn istniejącego stanu
- możliwych kierunków działań naprawczych
- umożliwia opracowanie informacji na temat skuteczności prawa w poszczególnych komponentach środowiska
- informacje na temat skuteczności przyjmowanych strategii rozwoju kraju.
Oceny w PMŚ opracowywane są z wykorzystaniem odnoszących się do środowiska wskaźników wybranych z międzynarodowych zestawów w szczególności bazowego zestawu wskaźników CSI opracowanego przez Europejską Agencję oraz wskaźników kluczowych i bazowych OECD.
Przedmiotem analiz są:
- poszczególne elementy środowiska
- zidentyfikowane problemy ekologiczne
Raport o stanie środowiska w Polsce w latach 2009-2012
Wyniki ocen stanowią podstawę do opracowanie krajowych i wojewódzkich raportów o stanie środowiska oraz raportów tematycznych.
System Jakości
Celem Systemu Jakości w PMŚ jest zapewnienie odpowiednich jakości danych w środowisku zarówno w odniesieniu do wyników pomiaru jak i ocen.
Dane o stanie środowiska generowane są głównie na podstawie badań uzyskanych w laboratorium.
GIOŚ wspomaga wdrażać i utrzymywać jakość poprzez:
- organizowanie szkoleń specjalistycznych
- badań biegłości
- badań porównawczych dla laboratoriów i sieci pomiarowych.
Ekoinfonet system monitoringu ma za zadanie:
- rejestracje
- gromadzenie
- przetwarzanie
- sprawozdanie.
Docelowo informacje z systemu Ekoinfonet dla społeczeństwa prezentowane będą poprzez Portal i Geoportal Inspekcji OŚ zasilanymi z Hurtownie Danych i Systemu GIS.
Koszty realizacji zadań PMŚ obejmują koszty nieinwestycyjne jak i środki inwestycyjne. Środki te kształtują się na poziomie 110 -115 mln zł.
Źródła finansowania:
- GIOŚ
- WIOŚ.
| Grupy wskaźników | Nazwa wskaźnika jakości wód | Metodyki referencyjne |
|---|---|---|
| Metoda | ||
| Elementy biologiczne | Makrofity (makrofitowy indeks rzeczny MIR) | Obliczeniowa, ilościowa i jakościowa |
| Stan fizyczny | Temperatura | Termometria (pomiar in situ podczas pobierana próbki) |
| Zawiesina ogólna | Grawimetryczna (wagowa) | |
| Warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne | Tlen rozpuszczony | Elektrochemiczna |
| Miareczkowa | ||
| BZT5 | Elektrochemiczna | |
| Miareczkowa | ||
| OWO | Spektrofotometria w podczerwieni | |
| Zasolenie | Przewodność w 20°C | Elektrometryczna, konduktometryczna |
| Substancje rozpuszczone | Grawimetryczna (wagowa) | |
| Siarczany | Grawimetryczna (wagowa) | |
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Turbidymetryczna | ||
| Chlorki | Miareczkowa | |
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) | ||
| Twardość ogólna | Miareczkowa lub obliczeniowa | |
| Zakwaszenie | Odczyn pH | Potencjometryczna |
| Substancje biogenne | Azot amonowy | Spektrofotometryczna |
| Miareczkowa | ||
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Azot Kjeldahla | Miareczkowa (Kjeldahla) | |
| Spektrofotometryczna | ||
| Azot azotanowy | Spektrofotometryczna | |
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Azot azotynowy | Spektrofotometryczna | |
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Azot ogólny | Obliczeniowa | |
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Fosfor ogólny | Spektrofotometryczna | |
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne | Arsen | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) |
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z generacją wodorków | ||
| Spektrofotometryczna | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją bezpłomieniową | ||
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Bar | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | |
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją płomieniową | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją bezpłomieniową | ||
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Bor | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | |
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) | ||
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Chrom sześciowartościowy | Spektrofotometryczna | |
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) | ||
| Chromatografii jonowej (IC) | ||
| Chrom ogólny | Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją bezpłomieniową | |
| Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | ||
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją płomieniową lub bezpłomieniową | ||
| Cynk | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | |
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją bezpłomieniową | ||
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją płomieniową | ||
| Miedź | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | |
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją bezpłomieniową | ||
| Absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z atomizacją płomieniową | ||
| Fenole lotne (indeks fenolowy | Spektrofotometryczna | |
| Przepływowa (wstrzykowa) (CFA/FIA) z detekcją spektrofotometryczną | ||
| Węglowodory ropopochodne – indeks olejowy | Chromatografii gazowej (GC) | |
| Glin | Atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES) | |
| Spektrometrii masowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) |
| Lp. | Substancja | Metodyki referencyjne |
|---|---|---|
| 1 | Benzen | PN-EN 14662: Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa metoda pomiaru stężeń benzenu (części 1–3 |
| 2 | Benzo(a)piren | PN-EN 15549 Jakość powietrza -- Standardowa metoda oznaczania stężenia benzo(a)pirenu w powietrzu atmosferycznym |
| 3 | Dwutlenek azotu, tlenki azotu |
PN-EN 14211 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa chemiluminescencyjna metoda pomiaru stężenia monotlenku i ditlenku azotu |
| 4 | Dwutlenek siarki | PN-EN 14212 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa fluorescencyjna metoda UV oznaczania stężenia ditlenku siarki |
| 5 | Ołów, arsen, kadm, nikiel |
PN-EN 14902 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa metoda oznaczania Pb, Cd, As i Ni we frakcji PM10 pyłu zawieszonego |
| 6 | Ozon | PN-EN 14625 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa metoda pomiaru stężenia ozonu z zastosowaniem fotometrii UV |
| 7 | Pył zawieszony PM10 |
PN-EN 12341 Jakość powietrza -- Oznaczanie frakcji PM10 pyłu zawieszonego -- Metoda odniesienia i procedura badania terenowego do wykazania równoważności stosowanej metody pomiarowej z metodą odniesienia |
| 8 | Pył zawieszony PM2,5 |
PN-EN 14907 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa grawimetryczna metoda oznaczania frakcji masowej PM2,5 pyłu zawieszonego |
| 9 | Tlenek węgla | PN-EN 14626 Jakość powietrza atmosferycznego -- Standardowa metoda oznaczania stężenia tlenku węgla z zastosowaniem niedyspersyjnej spektroskopii w podczerwieni |
| Lp. | Nazwa substancji | Okres uśredniania wyników pomiaru |
|---|---|---|
| 1 | Pył zawieszony PM2,5 | Rok kalendarzowy |
| 2 | Pył zawieszony PM10 | Rok kalendarzowy |
| 3 | Benzo(a)piren | Rok kalendarzowy |
| 4 | Ołów (Pb) w PM10 | Rok kalendarzowy |
| 5 | Arsen(As) w PM10 | Rok kalendarzowy |
| 6 | Kadm(Cd) w PM10 | Rok kalendarzowy |
| 7 | Nikiel(Ni) w PM10 | Rok kalendarzowy |
| 8 | Benzen | Osiem godzin |
| Grupy wskaźników | Nazwa wskaźnika jakości wód | Ilość pomiarów na rok |
|---|---|---|
| Substancje priorytetowe | Benzo(g,h,i)perylen (μg/l) | 12 |
| Indeno(1,2,3‐cd)piren (μg/l) | 12 |