Etyka moralna
zbiór przekonań moralnych
moralność: co powinienem czynić?; czego nie powinienem czynić?; co jest dobre?; co jest złe? – zdanie powinnościowe
jak naprawdę postąpić?
Zdanie ocenne
jak naprawdę postąpić? dokonanie czynu X jest złe
można kwalifikować w kategorii prawdy czy fałszu; Nie, nigdy nie wolno (nie powinno) zabijać się dzieci
etyka ma ocenić moralność – prawdę, która odtwarza obiektywny porządek moralny
czym jest etyka, czym jest moralność??? – to są różne normy
spór o sensowność etyki - co właściwie wyrażają zdania ocenne?
- wielości etyk – wiele etyk
3. Podział etyk:
A. etyka konsekwencjalistyczna odmiany: etyka utylitarystyczna (utylitaryzm)
B. etyki deontologiczne
C. etyka cnót (najstarsza)
D. etyka wartości
Ad. A
etyka utylitarystyczna – od utylis – „użyteczny” po łacinie
popularna w XVIII wieku
pojęcie „etyka utylitarystyczna” wprowadzona została przez J. Benthama, który twierdzi, że słowa takie jak dobro i słuszność są używane w znaczeniu „sprzyjający największemu szczęściu największej liczby ludzi”; spopularyzowany przez dzieło J.S. Milla „Utylitaryzm”, gdzie najpełniej zostało sformułowane credo utylitaryzmu jako nauki „ która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, czyli zasadę największego szczęścia, głosi, że czyny są dobre jeżeli przyczyniają się do szczęścia, a złe jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego; przez szczęście rozumie się przyjemność i brak cierpienia, przez nieszczęścia cierpienie i brak przyjemności; istotą dla utylitaryzmu jest uznanie, że wartość moralna ma charakter instrumentalny: działanie jest dobre lub złe, tylko jako środek do jakiegoś celu; w ocenie ludzkich działań liczyć się winny nie tylko intencje, lecz wyłącznie skutki.
naczelną normą moralną powinno być:
- największa ilość dobra dla jak największej liczby osób
- największa ilość szczęścia dla jak największej liczby osób
DOBRO, SZCZĘŚCIE
- dla każdego może znaczyć co innego, to też zależy od sytuacji
- maksymalizacja dobra czy szczęścia
- co wspólnego ma dobro z użytecznością
Etyka utylitarystyczna:
- największa wartość, pożytek
- rachunek zysków i strat; w taki sposób można podejść do etyki; rachunek zależy od tego co chcemy osiągnąć: cel uświęca środki, liczy się skuteczność; skutki i konsekwencje (konsekwencjonalisyczna); Etyka konsekwencjalistyczna ( konsekwencjalizm ) głosi, że wartości czynu bierze się w pełni z wartości jego konsekwencji. Zgodnie ze stanowiskiem, żaden czyn nie jest dobry lub zły sam w sobie, a jedynie ze względu na konsekwencje, jakie za sobą pociąga.Niektórzy filozofowie twierdzą, że w sprawach moralności należy postępować wedle skłonności
Ad. B
Etyka deontologiczna - oparta jest na pojęciu obowiązku, słuszność. Zgodnie z tym stanowiskiem czyn jest etycznie dobry dlatego, że stanowi wypełnianie obowiązku, prawa. Najbardziej znanym przykładem tej etyki jest etyka Kanta.
Popularna pod koniec XVIII wieku
I.Kant w swoich pracach (dwie istotne dla etyki) zaproponował żeby naczelną normą postępowania była metanormą ( norma norm), norma, która byłaby przepisem jak tworzyć inne normy; postępuj co do takiej zasady, do której byś chciał żeby stała się powszechnym prawem – imperatyw kategoryczny (bezwarunkowy)
Imperatyw kategoryczny – zasada etyczna, którą można sformułować m.in. w sposób następujący: "należy postępować zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze". Termin filozoficzny utworzony przez Immanuela Kanta jako skutek poszukiwań bezwzględnie ważnego prawa, dotyczącego każdej osoby, które nie musiałoby być usprawiedliwione przekonaniami religijnymi.
Kant definiuje ją na różne sposoby. Najprostszy cytowany jest poniżej (w oryginale):
„Postępuj zawsze według takiej maksymy, abyś mógł zarazem chcieć, by stała się ona podstawą powszechnego prawodawstwa.
Imperatyw kategoryczny, naczelna zasada w etyce I. Kanta, która stanowi czysto formalne prawo działania, wyrażone w trzech nakazach:
1) " postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twego postępowania była prawem powszechnym".
2) "postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem".
3) "postępuj tak, abyś swoją wolę mógł uważać za źródło prawa powszechnego".
Takie postępowanie, wg Kanta, jest podstawą i równocześnie gwarancją wolności i autonomii.
Dla Kanta człowiek postępuje moralnie tylko wówczas, kiedy stłumił swoje uczucia i skłonności i spełni to, co powinien. Takie “ spełnianie obowiązku “ jest podejmowaniem czegoś, na co nie ma się ochoty, ale do czego ma się pewność, że należy to zrobić; istnieje obowiązek i trzeba go wypełnić.Pogląd moralny Kanta może być traktowany jako próba ocalenia, co jest bezsprzecznie słuszne w tak przeciwstawnych podejściach do natury moralności, jak platonizm i hedonizm.
Metanorma:
Przysłowia: nie rób drugiemu co tobie niemiłe
Biblia: co chciałbyś żeby ludzie czynili i ty czyń
Człowieka traktuj zawsze jako cel, nigdy , zaledwie jako środek do celu
Kant uważał, że człowieka można traktować i tak i tak – jako środek i jako cel
Uznanie autonomi, wartości człowieka
Ograniczenia etyki:
Ta etyka jest za uboga, moglibyśmy formuować normy Ad hoc (jest to hipoteza, która nie wynika wprost z obowiązującego paradygmatu. Postawiona jest w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska, które zdaje się być niezgodne z uznanymi teoriami. Hipoteza taka nie stanowi spójnej teorii mogącej opisywać szerszą klasę zjawisk i przewidywać nowe zjawiska) – dopasowane do sytuacji, zmyślone; lekarstwem byłoby żeby normy nie były sztucznie zawężane. Problem ze stopniem ogólności.
Ad.3
etyka cnót:
Cnota po łacinie „Vitus”- alete (dawna zaleta)
Poszukiwanie reguł postępowania, którymi powinnyśmy się kierować w działaniu, wskazuje – w pierwszej kolejności – na cnotę a nie na dobro, obowiązek, prawo czy rozum. Cnota jest przy tym rozumiana jako cecha charakteru zasługująca na podziw, posiadanie jej sprawia, że jesteśmy lepsi albo moralnie albo intelektualnie
Etyka zalet bądź zalet i wad
Rozkwit za czasów Arystotelesa i filozofów nawiązujących do niego w starożytności.
Czym jest cnota według Arystotelesa
Trwałą dyspozycja do wyboru złotego środka, w taki sposób jaki zrobiłby to człowiek rozsądny; człowiek rozsądny to człowiek cnotliwy; wówczas definicja nie mówi nam co to cnota
Złoty środek – męstwo jest pewnym złotym środkiem między tchórzostwem a brawurą – w sam raz
tchórzostwo męstwo brawura
Nie wszystkie czyny można też rozważyć; czyny z natury złe nie dopuszczają złotego środka (cudzołóstwo)
Cnoty
Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na: cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia oraz cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.
Z cnót intelektualnych najważniejsze są dwie: rozsądek (φρόνησις phronesis) i mądrość (σοφία sophia). Rozsądek dotyczy ludzkich spraw, dba o zapewnienie człowiekowi zarówno dóbr duchowych jak i cielesnych. Przedmiotem i polem działania rozsądku są rzeczy zmienne i przemijające. Mądrość jest najwyższą z rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi i niezmiennymi.
Cnoty etyczne mieszczą się w tzw. „złotym środku”, między dwiema wadami (nadmiarem i niedostatkiem). Np. odwaga mieści się między zuchwalstwem i tchórzostwem. Żadna z cnót nie jest wrodzona, z natury jesteśmy tylko zdolni do ich nabywania, a rozwijamy je dzięki przyzwyczajeniu.
Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą (słuszny podział dóbr) i wyrównującą (kompensację krzywd); podstawą jednak jest konstytuującą wspólnotę ludzką przyjaźń. Postawa moralna (ἕξις hexis) powstaje zatem nie w wyniku samego rozumienia, ale praktyki życia i moralności otoczenia. Nie bez znaczenia jest ćwiczenie, przyzwyczajenie i uczenie się.
Teoria „złotego środka”
Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.
W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.
Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” – nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.
Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć „złoty środek”, do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo — tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe.
Arystoteliki (nawiązanie do Arystotelesa) – dziś odnawiamy etyki cnót
Modyfikacje i dodawanie elementów etyków chrześcijańskich: cnoty główne – kardynalne: męstwo, umiłowanie roztropności, sprawiedliwość
Celem życia człowieka jest być szczęśliwym, co umożliwiają cnoty (Arystoteles )
OGRANICZENIA
Co to jest szczęście?
Czy człowiek cnotliwy jest szczęśliwy?
Ad. a)
Polega na kontemplacji prawdy
Ad. b)
Człowiek niecnotliwy może być nieszczęśliwy. Tak nie jest. Arystoteles nie miał racji.
Ad. D
Etyka wartości
Istnieją takie obiekty jak wartości; mają jakiś sposób bytowania; układają się w pewien system – hierarchię
Moralne – ktoś oddaje życie w słusznej sprawie – miłość, odpowiedzialność, sprawiedliwość
Witalne – związane z życiem, wyższe i niższe
Hedoniczne – przyjemności
Etyka wartości przeszła np. do psychologii
Kilka etyków: Scheler i Hortmann
Dwuznaczność w schemacie:
Witalne – nie chodzi o to by poświęcić czyjeś życie dla jakiegoś celu, tylko swoje. Wątpliwości: życie ludzkie – ale czyje? O jakie życie chodzi? Dla dobra kraju oddam życie. Moralne nad witalnymi? – ta hierarchia dotyczy tylko niektórych sytuacji
Drugiego człowieka traktować jako cel, nigdy środek
Wartości pozytywne – złowrogi oblicze w negatywie wartości hedonicznych
Wyznaczniki ważności wartości (modyfikowana przez Benthama)
Trwanie, czas
Głębokie zadowolenie
Odczucie związku z wartościami – np. hedoniczne są płytkie, pogoń za przyjemnościami
Wartości witalne są trwalsze, więcej zadowolenia
Moralne są trwalsze, wieczne, zawsze ważne.
Pytania ostateczne: sens życia, po co to wszystko, czy jest sens, który przekracza życie biologiczne
etyka wartości łączy etyki wcześniej wymienione; to wszystko są wartości: i cnoty i noramy i użyteczności.