Historia nauk o wychowaniu – ŹÓŁTE KARTKI

1. Greckie korzenie pedagogiki (filozofia, sztuka, polityka).

2. Uniwersytet i jego organizacja: od Bolonii do procesu bolońskiego.

3. Pedagogika nowożytna, jej idee i przedstawiciele.

4. XIX wieczne idee i praktyki wychowania.

5.  Nowe wychowanie, jego ideologia i doświadczenia w Polsce i na świecie.

6. Współczesne koncepcje wychowania: pedagogika autorytarna, pedagogika humanistyczna itd.

Podstawowe pojęcia pedagogiki – NIEBIESKIE KARTKI

1. Procesy rozwoju osoby (socjalizacja, enkulturacja, wychowanie, kształcenie, samokształtowanie).

2. Mechanizmy rządzące zachowaniem osoby i zbiorowości. (kształcenie/wychowanie)

3. Wychowanie, zakresy znaczeniowe pojęcia, źródła poglądów na wychowanie.

4. Kształcenie, nauczanie, uczenie się, zakresy znaczeniowe i współczesne teorie.

5. Edukacja, jej pojmowanie i organizacja.

6. Samokształtowanie, jego czynniki.

7.  Dziedziny wychowania.

8. Metody, zasady, formy edukacji (kształcenia, wychowania, samokształtowania).

9. Cele edukacji – przesłanki teleologii.

10.  Instytucje edukacyjne w Polsce i w świecie.

11. Środowisko wychowawcze, jego pojmowanie i rodzaje. (rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła)

Współczesne subdyscypliny pedagogiczne – POMARAŃCZOWE KARTKI – przedmiot badań, przedstawiciele, krótka geneza, główne założenia.

1. Andragogika, jej podstawy i organizacja.

2. Pedagogika rodziny.

3. Pedagogika zdrowia (wychowanie przez zdrowie, nauczanie nawyków higienicznych).

4. Pedagogika pracy.

5. Pedagogika medialna i jej koncepcje w społeczeństwie wiedzy.

6. Pedagogika porównawcza.

7. Pedagogika opiekuńcza.

8. Pedagogika resocjalizacyjna.

9. Pedeutologia (nauka o zawodzie nauczyciela) i deontologia (dział filozofii).

Nauki współdziałające z pedagogiką – CZERWONE KARTKI

1. Filozoficzne podstawy wychowania.

2. Psychologia i jej udział w rozwijaniu teorii i praktyki pedagogicznej.

3. Socjologia edukacji.

4. Związki pedagogiki z ekonomią (pedagogika, ekonomia, wyjaśnić koncepcje ekonomiczne).

5. Nauki o komunikacji, ich znaczenie dla rozwoju pedagogiki.

6. Prawo i jego związki z wychowaniem.

7. Neurofizjologiczne podstawy edukacji.

Metody badań pedagogicznych – ZIELONE KARTKI

1. Strategie badawcze w pedagogice, ich tradycja i kryteria stosowania.

2. Przedmiot badań pedagogicznych, jego istota.

3. Źródła problemów badawczych.

4. Etyczne aspekty badań pedagogicznych.

5. Metody i techniki badań nad wychowaniem i kształceniem.

Współczesne przemiany w oświacie i szkolnictwie wyższym

1. Reformy oświatowe, ich istota i aktualne doświadczenia.

2. Przemiany w szkolnictwie wyższym – strategia lizbońska.

3. Polityka oświatowa państwa i Unii Europejskiej.

1. GRECKIE KORZENIE PEDAGOGIKI (FILOZOFIA, SZTUKA, POLITYKA)

Pedagogika – zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego (paidagogos – „prowadzący dziecko”). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci, z czasem pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym.

W starożytnej Grecji zaczęto się zastanawiać nad racjonalnym wychowaniem. Duże znaczenie zaczęło odgrywać kształcenie ludzi młodych. Przeciwnicy takiej postawy uważali, iż nie istnieje mechanizm, który tchnąłby w człowieka odwagę, siłę czy męstwo, gdyż z nimi człowiek się rodzi. Natomiast zwolennicy twierdzili, że ludzie rodzą się równi, a co za tym idzie, potrzebne są jedynie narzędzia, które wydobyłby z człowieka, tkwiący w nim potencjał.

Ateński model wychowania wyróżniał trzy etapy wychowawcze w życiu młodego człowieka:

• Okres od narodzin do 7 roku życia, w którym dziecko było pod opieką matki, której rola kończyła się na karmieniu dziecka, jego losem nie był zainteresowany ojciec, a wychowanie polegało na radosnych zabawach;

• Okres od 7 do 18 roku życia, w tym czasie kontrola nad wychowaniem oraz kształceniem młodego człowieka, przekazywana była tzw. „pedagogowi”, czyli zaufanemu niewolnikowi, do jego obowiązków należało odprowadzanie i przyprowadzanie dziecka do szkoły, opieka nad nim oraz kształcenie różnego rodzaju obyczajów;

• Okres od 18 do 20 roku życia, młodzi chłopcy dostawali broń i składali przysięgę w świątyni.

Filozofia – pochodzi od dwóch słów: hileo (lubię) oraz sophia (mądrość). W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. Filozofowie zajmowali się praktycznie wszystkimi zagadnieniami dotyczącymi życia i nauki.

Cecha filozofii greckiej:

• Bardzo duże zaufanie do rozumu ludzkiego, który pomagał objaśnić wszystkie zawiłości otaczającego świata ((racjonalizm);

• Obecność stałego wysiłku intelektualnego zmierzającego do poznania;

• Powstanie różnych kierunków i szkół filozoficznych.

Dużą rolę odgrywa w wychowaniu filozofia i poglądy myślicieli starożytności, gdyż w procesie wychowania należy przekazywać dorobek pokoleń poprzednich, a pogląd na świat w dużym stopniu jest dziełem filozofii. Filozofowie nie bali trudnych pytań i zawsze starali się znaleźć odpowiedź.

Sztuka – zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem przedstawianie głownie w portretach.

Polityka – każdy obywatel (pochodzący z prawego związku) miał przywileje jak i obowiązki, oznaczało to że ani miejsce zamieszkania, ani miejsce urodzenia nie odgrywało większego znaczenia. W Atenach wszyscy obywatele mieli te same prawa: wolności osobistej, równości wobec prawa, wolności słowa i wypowiedzi.

DEMOKRACJA ATEŃSKA: Demokracja Ateńska była formą ustroju państwowego, którego początki związane są z reformami władcy, za rządów którego Ateny osiągnęły jeden z najświetniejszych okresów swojej historii – Peryklesa (ok. 500 – 429 r. p.n.e.). Demokracja Ateńska osiągnęła swoją pełnię w V w. p.n.e. również dzięki reformą Solona w VI w. p.n.e., później Klejstenesa. Według Peryklesa dwie najważniejsze kwestie stanowiły wolność i równość wobec prawa. Następnie ustrój stworzony przez Klejstenesa, na początku V w. p.n.e., nazywano izonomią – pojęcie demokracji rozumianej jako rządy ludu, upowszechnił się w późniejszym czasie. Termin izonomia, określał ustrój polityczny zapewniający obywatelom równość wobec prawa, a także prawo do równego udziału we władzy. Kolejną zasadą demokracji Ateńskiej była isegoria, czyli równość głosu. Prawo obywatela do przemawiania i zgłaszania wniosków na zgromadzeniach obywateli – zasada ta była główną przyczyną wytworzenia się grupy zawodowych polityków – demagogów. Pierwszym przedstawicielem tej grupy był Perykles.

1. UNIWERSYTET I JEGO ORGANIZACJA: OD BOLONII DO PROCESU BOLOŃSKIEGO

Uniwersytet to najstarszy, podstawowy typ europejskiej wielowydziałowej wyższej uczelni mającej prawo nadawania stopni naukowych i łączącej funkcje dydaktyczne z funkcjami naukowymi. Można zatem powiedzieć, że jest to instytucja powołana do zdobywania i przekazywania prawdy naukowej. Termin Uniwersytet pochodzi od łacińskiego Universitar co oznacza „ogół”, „powszechność”, „całość”, „wspólność”. To tłumaczenie podkreśla, że uniwersytet to przede wszystkim wspólnota osób uczących i nauczanych oraz jest naturalnym miejscem powstawania i rozwijania nauk łączących różne tereny i metody badań, a więc miejscem spotkania ludzi poszukujących prawdy i wiedzy.

• Pierwsze znane obecnie uczelnie, przypominające swym charakterem uniwersytety powstały w czasach starożytnych na obszarze Bliskiego Wschodu, Indii, Chin oraz Grecji. Należała do nich między innymi:

• Akademia Platońska w latach 387 p.n.e. – 529. Intensywny rozwój uniwersytetów przypada na okres średniowiecza, na których początkowo wykładano tylko filozofię, teologię, medycynę i prawo.

Wśród pierwszych europejskich uniwersytetów są:

• Uniwersytet Boloński 1088, nauczano w nim przede wszystkim prawa rzymskiego, wychowanie odbywało się w atmosferze społecznej karności, co kształtowało w uczniach umiejętność współpracy ze innymi ludźmi; szerzono w nim kult świeckiej władzy; był on typową uczelnią, gdzie studenci sami wybierali ze swojego grona rektora;

• Uniwersytet Paryski, filozofia, prawo, medycyna , teologia;

• Uniwersytet Oxfordzki, a początku specjalizował się w prawie oraz medycynie, później powstał na nim wydział teologii, nabrał profilu przyrodniczego oraz nauk ścisłych;

• Uniwersytet Krakowski,

• Uniwersytet Cambridge, został założony przez mistrzów oraz studentów Oksfordu, nauczał przede wszystkim przedmiotów dydaktycznych

• Uniwersytet w Padwie, powstał w wyniku przekształcenia istniejącej już szkoły prawa oraz retoryki, wzorowany był na uniwersytecie bolońskim (założyli go profesorowie i studenci bolońskiej uczelni);

• Uniwersytet w Pradze.

Najstarszą Polską uczelnią jest założony 12 maja 1364r. Uniwersytet Jagielloński, powstały z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Była to uczelnia świecka i państwowa. Pod koniec XIV wieku w Europie działało ponad 20 Uniwersytetów.

• Profesorowie w Uniwersytetach nosili togi, językiem wykładowym była łacina. Wprowadzono juwenalia czyli czas wolny od zajęć.

Stopnie naukowe:

• Licencjat,

• Bakałarz,

• Magister,

• Doktor.

Akademia Krakowska: Król Kazimierz Wielki postanawia założyć własny uniwersytet w Krakowie. W 1363 roku otrzymał na to zgodę od Papieża Urbana V. Król w zamyśle miał stworzenie czterech wydziałów, jednak z powodu sprzeciwu Papieża ograniczył się on do trzech: prawa, medycyny i nauk wyzwolonych. Początkowo Uniwersytet mieścił się na Wawelu, później przeniesiony został na ulicę Grodzką. W 1370 roku król Kazimierz Wielki umiera, co powoduje koniec Uniwersytetu. W 1400 roku uczelnia zostaje odnowiona za sprawą królowej Jadwigi i Władysława Jagiełło. Uniwersytet powołamy w 1400 roku, różnił się od wcześniejszego, tym, iż był on uczelnią pełną, czyli składał się z czterech wydziałów, w tym z teologicznego, ponieważ w ówczesnych czasach teologia była uważana za królową nauk. Po odnowieniu Akademia Krakowska stała się od razu ośrodkiem naukowym o dużym zasięgu oddziaływania.

Struktura organizacyjna uniwersytetu

W skład uniwersytetu wchodzą: wydziały, instytuty, katedry, zakłady, pracownie, zespoły badawcze, dydaktyczne, laboratoria, studia, jednostki międzywydziałowe, jednostki ogólnouczelniane, biblioteki, archiwa, ośrodki, muzea, stacje naukowe, jednostki administracji oraz inne jednostki w tym usługowe i gospodarcze.

Podstawową jednostką organizacyjną uniwersytetu jest wydział, którego zadaniem jest prowadzenie działalności naukowej i dydaktycznej oraz kształcenie pracowników naukowych. Wydziałem kieruje dziekan, a kierunki działalności wydziału ustalane są przez redą wydziału. W ramach wydziałów działają instytuty, które prowadzą działalność naukową i dydaktyczną oraz kształcą pracowników naukowych w określonej dziedzinie nauki, dyscyplinie lub w zakresie kilku pokrewnych dyscyplin. Instytutem kieruje dyrektor instytutu wraz z radą instytutu. Kolejną jednostką w strukturze uczelni jest katedra. Może ona być utworzona w ramach wydziału (katedra wydziałowa) albo instytutu (katedra instytutowa). Jej pracami kieruje kierownik katedry Można powoływać również instytuty naukowo-badawcze, a dla wykonania określonego zadania naukowego lub dydaktycznego zespół badawczy lub dydaktyczny. Ważną częścią uniwersytetu jest biblioteka uniwersytecka oraz archiwum uniwersyteckie.

Do organów uniwersytetów zaliczamy senat i rady wydziałów, które są organami kolegialnymi oraz rektorów i dziekanów, czyli organy jednoosobowe. Senat pod przewodnictwem rektora decyduje o wszystkich sprawach dotyczących uniwersytetu. Rektor kieruje działalnością uniwersytetu i reprezentuje go na zewnątrz, jest przełożonym pracowników, studentów i doktorantów uniwersytetu. Rada wydziału zajmuje się sprawami dotyczącymi nauki, nauczania i wychowania na wydziale. Czuwa nad rozwojem badań naukowych, nadzoruje realizację podjętych uchwał oraz działa na rzecz podnoszenia kwalifikacji naukowych i zawodowych pracowników. Dziekan jest przełożonym wszystkich pracowników oraz przełożonym i opiekunem studentów i doktorantów wydziału. Czuwa nad sprawami naukowymi, wychowawczymi, administracyjnym i gospodarczymi wydziału.

Geneza wspólnych działań na rzecz ujednolicenia modelu edukacji europejskiej

Dotychczasowy model europejskiego szkolnictwa wyższego był modelem tradycyjnym. Europa kształtowała uniwersytety kierując się głównie powstałym w Niemczech modelem Humbboldtowskim lokując badania w sercu placówki i podporządkowując im nauczanie. Z kolei aktualnie zmierza się przede wszystkim ku rozwijaniu mechanizmów konkurowania o środki na badania oraz kandydatów na studia. Dlatego celem wypracowania wspólnego szkolnictwa, kilka państw europejskich m.in. Francja, Wielka Brytania, Włochy dokonały w latach 1990-1995 diagnozy szkolnictwa wyższego. Diagnoza wykazała dynamiczny wzrost wskaźnika scholaryzacji, przy jednoczesnym znaczącym wzroście kosztów kształcenia oraz niskich nakładach finansowych na badania naukowe. Po dokonaniu tej diagnozy uznano, iż należy przeprowadzić zmiany, aby warunki kształcenia w szkolnictwie wyższym w Europie stały się bardziej atrakcyjne i bardziej konkurencyjne w porównaniu z oferowanymi przez uczelnie w Stanach Zjednoczonych. Naprzeciw istniejącym problemom miały wyjść przede wszystkim postanowienia z Bolonii.

W dniu 18 października 1988 roku, z okazji 900lecia Uniwersytetu Bolońskiego zebrani rektorzy Europy Zachodniej podpisali Wielką Kartę Uniwersytetu, w której zostały zdefiniowane fundamentalne zasady uniwersytetu, w tym przede wszystkim jego autonomia.

W dziewięć lat później w dniu 25 maja 1998r. ministrowie edukacji Francji, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii podpisali w Paryżu tzw. Deklarację Sorbońską, która podkreślała centralną rolę uniwersytetów w rozwoju europejskiego wymiaru kulturalnego oraz znaczenie stworzenia europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego jako kluczowego kierunku służącego promowaniu mobilności obywateli, możliwości zatrudniania oraz ogólnego rozwoju kontynentu. Deklaracja Sorbońska miała także zmobilizować właściwe instytucje do zmiany systemów edukacyjnych w taki sposób, aby mogły sprostać wymaganiom rynków ekonomicznych i finansowych, które powstały wskutek zjednoczenia się części Europy. Istniejące różnice w systemach edukacji, a tym samym różnice w kwalifikacjach uniemożliwiały swobodne przemieszczanie się oraz zatrudnianie obywateli, a także zmniejszały szanse Europy w światowym współzawodnictwie.

Natomiast 19 czerwca 1999r. został zapoczątkowany proces Boloński. Ministrowie edukacji 29 krajów Europy (w tym także minister W. Winkler reprezentujący rząd polski) podpisali Deklarację Bolońską w siedzibie najstarszego uniwersytetu Europy w Bolonii, która miała charakter listu intencyjnego i wielostronnego zobowiązania do harmonizacji systemów edukacji w swoich krajach. Było to nie tyko naturalną konsekwencją dziewięćsetletniej tradycji współpracy uniwersytetów Europy, ale także dążeniem do przywrócenia Europie właściwego miejsca na światowej mapie edukacji.

Założenia Deklaracji Bolońskiej.

Głównym celem Deklaracji Bolońskiej było stworzenie do 2010r. Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego atrakcyjnego jako miejsca kształcenia, miejsca pracy, a także konkurencyjnego dla ośrodków kształcenia z innych kontynentów. Ten główny cel miał być osiągnięty nie w wyniku standaryzacji, czyli ujednolicenia poszczególnych systemów, ale przez stworzenie zasad współdziałania systemów krajowych w taki sposób, aby możliwa stała się ich współpraca, albowiem podstawową zasadą Procesu Bolońskiego pozostaje poszanowanie zróżnicowania instytucji, programów edukacyjnych szkolnictwa wyższego jako źródła konkurencyjności europejskich uczelni.

Najważniejsze postulaty Deklaracji Bolońskiej dotyczyły:

1. Wprowadzenia przejrzystych i porównywalnych systemów stopni /tytułów zawodowych/, a także wprowadzenie przez każde z państw członkowskich dokumentu o nazwie suplementu do dyplomu ukończenia studiów. Przyjęcia systemu kształcenia opartego na dwóch/trzech poziomach kształcenia. Prowadzących do uzyskania stopni, w naszym kraju określanych jako: licencjackim/inżynierskim i magisterskim z tym, że dostęp do drugiego cyklu studiów wymagał pomyślnego ukończenia pierwszego trwającego minimum trzy lata, a tytuł zawodowy przyznany już po pierwszym cyklu miał być uznawany na europejskim rynku pracy jako odpowiedni poziom kwalifikacji na poziomie wyższym. Stopień licencjacki powinien umożliwiać w rozumieniu Konwencji Lizbońskiej o Uznawalności, podjęcie kształcenia w drugim cyklu, zaś stopień magistra winien umożliwiać podjęcie studiów doktoranckich rozumianych jako trzeci cykl kształcenia. Suplement do dyplomu – założeniem było, aby suplement wydawany absolwentowi w jednym z pięciu podstawowych języków europejskich stanowił poszerzenie informacji zawartych w dyplomie ukończenia studiów poprzez wskazanie charakteru uzyskanych kwalifikacji (profil akademicki, profil zawodowy) oraz efektu kształcenia (zakres wiedzy i umiejętności). W ten sposób zamierzano ułatwić obiektywną i pełną ocenę kwalifikacji absolwentów przez ich przyszłych pracodawców na europejskim rynku pracy. Oraz przebieg kształcenia w kraju i za granicą.

2. Powszechne stosowanie systemu punktów kredytowych w postaci wprowadzonego pilotażowo w 1989r. Europejskiego Systemu Transferu Punktów Kredytowych. Wprowadzenie systemu punktów powstało jako powszechnie stosowane narzędzie umożliwiające „przenoszenie” wyników nauczania pomiędzy uczelniami dla potrzeb międzynarodowej wymiany studentów programu Erasmus, utworzonego przez Wspólnotę Europejską. Wprowadzenie tego systemu miało uelastycznić system studiów i ułatwić studentowi projektowanie indywidualnej ścieżki kształcenia. W 2002r. w Zurichu na konferencji zmieniono ideę systemu punktów. Uznano, iż zbieranie punktów przyporządkowanym wszystkim przedmiotom występującym w planie studiów, które podlegają ocenie, powinno następować nie tylko podczas studiów pierwszego i drugiego stopnia, ale także podczas studiów doktoranckich, podyplomowych oraz różnego rodzaju form kształcenia ustawicznego. W ten sposób utworzono system możliwości gromadzenia punktów przez całe życie.

3. Promocja mobilności studentów, nauczycieli akademickich, naukowców oraz personelu administracyjnego. Mobilność miała być kluczem do poznania krajów członkowskich Unii Europejskiej pod względem kulturowym, społecznym i gospodarczym poprzez odbycie części studiów w uczelni partnerskiej za granicą. Szczególną uwagę zwrócono na naukę języków obcych, podkreślono bowiem, iż Europejczyk w nowym bolońskim systemie powinien znać co najmniej dwa języki obce oprócz języka ojczystego.

4. Promocja współpracy europejskiej w zakresie zwiększenia poziomu jakości szkolnictwa wyższego. Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia miała stanowić istotę europejskiego systemu edukacyjnego. Odpowiedzialność za zapewnienie odpowiedniej jakości kształcenia spoczywać miała przede wszystkim na poszczególnych uczelniach, w ramach systemu zapewnienia jakości kształcenia funkcjonującego w danym kraju. Najistotniejszym aspektem była tutaj zmiana podejścia do procesu dydaktycznego: z takiego, w którego centrum pozostaje nauczyciel akademicki, na takie w centrum którego znajduje się student. Dotąd programy kształcenia były opisane liczbą godzin zajęć. Deklaracja Bolońska wprowadziła rozliczenie studenta na podstawie zgromadzonych punktów ECTS, określających nakład czasu pracy studenta na zaliczenie. Z powyższego wynika, iż Proces Boloński zakłada przyjęcie rozwiązań wymagających od nas przewartościowania, spojrzenia na proces kształcenia przez pryzmat potrzeb i możliwości studenta. Te efekty można osiągnąć równymi drogami i metodami.

5. Promocji europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie rozwoju zawodowego, a ponadto zintegrowanych programów nauczania, szkolenia i badań. Uczelnie europejskie powinny współpracować nie tylko między sobą na jednym kontynencie, aby nie dopuścić do odpływu studentów, kadr akademickich oraz naukowców, ale przede wszystkim dążyć do wejścia na rynki edukacyjne na innych kontynentach poprzez pozyskanie większej liczby studentów oraz wysoko wykwalifikowanych wykładowców i naukowców m.in. za pomocą dodatkowych programów nauczania i kursów o tematyce europejskiej powiązanych z powszechnym udostępnianiem przez uczelnie ich dorobku naukowego i kulturowego.

Stan realizacji zaleceń Deklaracji Bolońskiej omawiany był na konferencjach ministrów edukacji odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, które odbywały się co dwa lata i kończyły publikacją dokumentu w formie deklaracji lub komunikatu podsumowującego dotychczasowe osiągnięcia oraz wyznaczające dalsze priorytety.

1. Pierwsza Konferencja Ministrów Edukacji krajów sygnatariuszy Deklaracji Bolońskiej odbyła się w Pradze w dniach 18-19 maja 2001r. Podtrzymała ona ogólne kierunki działań związane z utworzeniem Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego dołączając nowe elementy w postaci:

• Promocji kształcenia przez całe życie;

• Podkreślenia znaczenia współpracy z instytucjami szkolnictwa wyższego oraz studentami;

• Potrzeby promocji atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego w świecie.

1. Kolejna Konferencja Ministrów odbyła się w dniach 18-19 września 2003r. w Berlinie, skazano na potrzebę wzmocnienia współpracy w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Podkreślono również konieczność włączenia w Proces Boloński tematyki dotyczącej studiów doktoranckich.

2. W dniach 19-20 maja 2005r. odbyła się w Bergen kolejna Konferencja Ministrów Edukacji krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim. W Bergen ministrowie przyjęli dwa dokumenty stanowiące podstawę do kształtowania krajowych systemów szkolnictwa wyższego tj.:

• Standardy i wskazówki dot. zapewnienia jakości kształcenia (Standards and quidlines for Quality Assurance)- dokument opracowany przez ENQA;

• Ramowa struktura kwalifikacji i umiejętności absolwentów w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (Qualification Framework for EHEA) – W komunikacie wskazano również priorytety rozwoju procesu na kolejne lata tj.: rozwój studiów doktoranckich oraz powiązanie szkolnictwa wyższego ze sferą badań; wymiar społeczny Procesu Bolońskiego tj. zapewnienie dostępności do studiów szczególnie studentom z grup o niższym statusie społecznym oraz usuwanie barier w mobilności studentów oraz pracowników uczelni.

1. Kolejna Konferencja Ministrów odbyła się 17-18 maja 2007r. w Londynie. Komunikat Londyński podkreśla wypracowane osiągnięcia oraz wskazuje na dalsze kierunki rozwoju Procesu Bolońskiego. Stwierdza się w nim m.in. iż tworzone w poszczególnych krajach Krajowe Ramy Kwalifikacji winny bazować na zasadach Ram Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, ale jednocześnie winny być kompatybilne z  Zaleceniem UE w sprawie Europejskich Ram Kwalifikacji. Jako priorytety do roku 2009 przyjęto: dalsze usuwanie barier w rozwoju mobilności; tworzenie krajowych strategii w zakresie wymiaru społecznego szkolnictwa wyższego; gromadzenie baz danych w zakresie mobilności oraz wymiaru społecznego; zwrócenie uwagi na zatrudnialność absolwentów na wszystkich poziomach szkolnictwa wyższego, a także szeroką promocję założeń Procesu Bolońskiego w innych częściach świata.

2. W dniach 28-29 kwietnia 2009r. kolejna konferencja w Leuven. W Komunikacie końcowym zawarte zostało ogólne podsumowanie dotychczasowych osiągnięć w ramach Procesu Bolońskiego oraz wskazano priorytety na kolejne lata. Są nimi m.in.:

• Wymiar społeczny szkolnictwa wyższego;

• Uczenie się przez całe życie w tym wdrożenie krajowych ram kwalifikacji;

• Zatrudnialność i współpraca uczelni z rynkiem pracy;

• Umiędzynarodowienie studiów;

• Wzrost mobilności, tak by w 2020 roku 20% absolwentów szkół wyższych Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa wyższego uczestniczyło w pobycie zagranicznym w ramach studiów. Wspólne kształcenie winno stać się bardziej powszechną praktyką;

• Monitorowanie narzędzi służących do klasyfikowania i porównywania instytucji szkolnictwa wyższego w Europie (klasyfikacje i rankingi szkół wyższych w Europie).

• Po formalnie zakończonej Konferencji ministrów w dniu 29 kwietnia odbyło się pierwsze Bologna Policy Forum. Było to spotkanie, w którym wzięli udział oprócz ministrów ds. szkolnictwa wyższego krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim oraz ministrowie z 15 krajów poza- europejskich zainteresowanych osiągnięciami Procesu Bolońskiego. Krajami uczestniczącymi były: Australia, Brazylia, Kanada, Chiny, Egipt, Etiopia, Izrael, Japonia, Kazachstan, Kirgistan, Meksyk, Maroko, Nowa Zelandia, Tunezja i USA.

1. Natomiast specjalna konferencja zbierające dotychczasowe osiągnięcia Procesu Bolońskiego została zaplanowana w dniach 12-13 marca 2010r. Ministrowie ogłosili utworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, a do Procesu Bolońskiego został przyjęty Kazachstan. Łącznie więc w Procesie uczestniczy obecnie 47 krajów.

2. Kolejna Konferencja Ministrów Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EHEA) odbyła się w Bukareszcie w dniach 26-27 kwietnia 2012.

W konferencji wzięło udział 47 delegacji krajów biorących udział w Procesie Bolońskim, przedstawiciele Komisji Europejskiej, delegacje 23 państw spoza Obszaru, oraz przedstawiciele kilkunastu międzynarodowych organizacji działających w sektorze szkolnictwa wyższego. Konferencji towarzyszyło tzw. trzecie Bologna Policy Forum, skierowane do krajów spoza Europy zainteresowanych osiągnięciami Procesu Bolońskiego.

Komunikat Konferencji w Bukareszcie określa on trzy główne priorytety we wdrażaniu Procesu Bolońskiego na najbliższe trzy lata tj.:

• Zapewnienie wysokiej jakości szkolnictwa wyższego dla wszystkich.

• Zwiększenie zatrudnialności absolwentów.

• Poprawę skali oraz jakości w zakresie mobilności.

Polska włączyła się w proces wdrażania Deklaracji Bolońskiej m.in. podejmując działania zmierzające do szerokiego umiędzynarodowienia studiów w tym m.in. do powszechnego stosowania Suplementu do Dyplomu, rozwijając trójstopniowy system studiów i system punktów kredytowych ECTS, powołując Państwową Komisję Akredytacyjną, promując mobilność np. w ramach programu LLP/Erasmus lub dwustronnych umów międzynarodowych, uczestnicząc w programie Erasmus-Mundus itp. Organizowano także konferencje międzynarodowe dot. jakości kształcenia w roku 2005; nt. studiów doktoranckich w roku 2010. Polska Komisja Akredytacyjna została włączona do Rejestru Komisji Akredytacyjnych. Polska jako kraj jest członkiem Stowarzyszenia Europejski Rejestr Komisji Akredytacyjnych.

3. PEDAGOGIKA NOWOŻYTNA, JEJ IDEE I PRZEDSTAWICIELE

Na rozwój nowożytnej myśli pedagogicznej, szczególnie w zakresie dydaktyki, ogromny wpływ wywarł filozof, matematyk i fizyk francuski Kartezjusz. Uważał, że metody badawcze stosowane w matematyce i fizyce można zastosować do przyrodoznawstwa. Wychodził on z założenia, że za pewnik można uznać tylko to, co sami potrafimy zbadać własnym rozumem i doświadczeniem. Droga badawcza wiedzie od rzeczy prostych i jasnych do złożonych i trudnych. Problemy trudne należy poznawać częściami, by następnie łączyć je i tworzyć pojęcie ogólne – syntezy. Etap poznawczy powinien kończyć się sprawdzeniem w praktyce, w jakim stopniu nasze wnioski są słuszne. Założenia metodologiczne Kartezjusza przełożył na język pedagogiki Jan Amos Komeński.

1. Pedagogika demokratyczna Jana Amosa Komeńskiego

Domagający się powszechnej i bezpłatnej oświaty dla wszystkich dzieci bez względu na pochodzenie i płeć. Pedagogika dotyczyła niemal wszystkich problemów oświaty i szkolnictwa: demokratyzacji oświaty, szczegółowej organizacji systemu szkolnego, nowej koncepcji nauczania i uczenia się, oświaty dorosłych. Okres wychowania człowieka podzielił na cztery sześcioletnie etapy, którym podporządkował odpowiednie typy szkół:

a) Okres dzieciństwa, przedszkolny od urodzenia do 6lat szkoła macierzyńska

(terenem wychowania była rodzina, a wychowawczynią matka.

b) Okres chłopięctwa od 6 do 12lat szkoła języka ojczystego

(powinna funkcjonować w każdej miejscowości i być obowiązkowa dla wszystkich dzieci)

c) Szkoła średnia, okres młodzieńczy, od 12 do 18lat szkoła języka łacińskiego

(w każdym mieście dla chętnych i zdolnych uczniów)

d) Od 18 do 24lat, okres męskości akademia

( w każdym państwie, kształcą się kandydaci na przyszłych uczonych)

Nowatorski charakter systemu szkolnego – powszechny, bezpłatny, jednolity i drożny.

1. Zapoczątkowany przez Johna Locke’a

Reprezentował on interesy zwycięskiej burżuazji angielskiej, która zdążyła już dojść do porozumienia z arystokracją.

• Pedagogika miała charakter wybitnie elitarny i klasowy, utylitarny.

• Istotą było, iż wychowanie tworzy ludzi. Wychowanie ma całkowitą moc osobotwórcza.

• Umysł dziecka w chwili urodzenia nie posiada żadnej wiedzy, jest jak tabula rasa – czysta tablica, która zapisywana będzie w miarę rozwoju dziecka. Źródłem wszelkiej wiedzy jest doświadczenie zdobywane przez zmysły i rozum.

• Na I miejscu stawiał wychowanie moralne, służące szczęściu człowieka, przez wyrobienie nawyków właściwego postępowania wyeliminuje kłamstwo, egoizm, pogardę itp.

• Kto potrafi zachować u dziecka swobodę, a jednocześnie skłonić go do dobrego postępowania, ten posiadł tajemnice wychowania.

1. Reprezentowany przez naturalizm pedagogiczny Jana Jakuba Rousseau (rodzina protestancka, syn protestanckiego zegarmistrza)

Nurt pozbawiony wyraźnego ukierunkowania społecznego, chociaż wyrastał z idei walki z feudalnym porządkiem świata. Naturalizm zrywał z całą dotychczasową tradycją wychowania, jako procesu urabiania na wzór. Istotą wychowania jest samorozwój natury dziecka, bez urabiania czy dopasowywania do jakichkolwiek modeli- samoistne rozwijanie się. (Wychowanie domowe prowadzone przez rodziców, bądź starannie dobranych wychowawców, do 12 r.ż. dziecko powinno spędzać czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych, od 12r.ż systematyczna nauka wiedzy użytecznej, rozwijanie zainteresowań wychowanka. Dziecko występuje w roli badacza, uczy się przez działanie.

4. XIX wieczne idee i praktyki wychowania

JAN HENRYK PESTALOZZI (1746 1827)

Istotą pedagogiki H. Pestallozi’ego jest przekonanie, że pojętność dziecka jest olbrzymia, jeżeli daje mu się naukę odpowiadającą jego stosunkowi do natury. Należy doprowadzić wrażenia, których natura dziecku udziela, do równowagi z odpowiednim stopniem rozwoju siły dziecka. Wychowanie Pestallozi’ego to, wychowanie naturalne, które w stosunku do każdego poznawanego przedmiotu powinno przebiegać w trzech etapach:

1. Postrzeganie,

2. Dokładne ogarnięcie jego znamion zmysłowych,

3. Nazwanie go (w głębszym znaczeniu oznacza ogarnięcie danego przedmiotu należytym pojęciem).

Siedem zasad praktycznych:

1. Dobrze uszeregowane nazwy są podstawą wyższego poznania pojęciowego,

2. Postrzeganie należy rozwijać przy pomocy rysunków,

3. Rachunki trzeba oprzeć na postrzeganiu rzeczy,

4. Ćwiczenia w opisywaniu stanowią doskonałą gimnastykę umysłową,

5. Poznanie oparte na postrzeganiu chroni przed błędami i przytłumia jałową mądrość słowną, gadaninę,

6. Zakres postrzegania należy wciąż rozszerzać przez wnikanie w naturę,

7. Posuwanie się od rzeczy najłatwiejszych przy pomocy bezwzględnie dokładnych ćwiczeń wyrabia w dzieciach nadzwyczajną siłę duchową.

Pestallozi twierdził, że należy zaczynać od postrzegania rzeczy, a następnie szukać istoty tej rzeczy. Chcąc wyjaśnić jakikolwiek przedmiot niejasny, trzeba skierować baczność na trzy punkty:

1. Ile przedmiotów i ilorakich mamy przed oczyma,

2. Jak wyglądają, jaki jest ich kształt i zarys,

3. Jak się nazywają, jak można sobie każdy unaocznić jednym dźwiękiem, słowem.

Pestallozi wysunął wniosek, że liczba, kształt i słowo razem pozwalają należycie ogarnąć każdy przedmiot, dlatego też powinny one stanowić podstawowe składniki wszelkiego nauczania. Stąd też program kształcenia początkowego, jaki wysuwa Pestallozi, obejmuje liczenie, mierzenie i mówienie- z czasem dodał też śpiew.

Pedagogika H. Pestallozi’ego polega na tym, że:

1. Podstawą wszelkiego nauczania jest postrzeganie,

2. Mowa musi się wiązać z postrzeganiem,

3. Okres nauki nie jest okresem krytyki, ani sądu,

4. W każdej gałęzi nauczanie zaczynać musi się od najprostrzych elementów i stąd posuwać się stopniowo podług rozwoju dziecka, tj. przez szeregi psychologicznie kolejno powiązane,

5. Na każdym punkcie nauki trzeba zatrzymać się tak długo, dopóki dziecko nie opanuje całkowicie materiału,

6. Nauczanie postępować winno drogą rozwoju naturalnego, przez wykładanie i dyktowanie,

7. Indywidualność dziecka musi być święta dla wychowawcy,

8. Nie zdobycie wiadomości i zręczności jest głównym celem nauczania, ale rozwój i wzmożenie sił duchowych,

9. Z „wiedzieć” musi się łączyć „móc”, z wiadomościami- zręczności,

10. Stosunek wychowawcy i wychowanka, a zwłaszcza karność szkolna, powinny polegać na miłości,

11. Nauka właściwa musi być podporządkowana wyższemu celowi wychowania,

12. Podstawa wychowania moralno- religijnego leży w stosunku matki do dziecka.

JAN FRYDERYK HERBART (1776 1841)
Pedagogika według niego jest dyscypliną naukową , bo ma swój przedmiot badań , własne cele badawcze, swoistą metodologię i własną terminologię . Stara się stworzyć system pedagogiki naukowej. Opiera ją nie na potocznej mądrości życiowej i nie na tradycji, ale na naukach pomocniczych: na etyce i psychologii.

Herbart ustalił ścisły związek pedagogiki z etyką i psychologią. Etyka- filozofia praktyczna- ma stanowić cel wychowania, a psychologia drogi i środki do niego wiodące. Etyka Herbart’a opierała się na pięciu ideach praktycznych, które jego zdaniem stanowiły najwyższy cel życia:

1. Idee wewnętrznej wolności duchowej,

2. Doskonałości,

3. Życzliwości,

4. Prawa i

5. Słuszności.

Etyka jako cel wychowania człowieka wskazuje na wyrobienie silnego charakteru moralnego, w którym panuje zgodność woli i postępowania- człowiek aby mógł postępować moralnie, powinien chcieć być moralnym. Herbart był zdania, że jedyną istotną i stałą podstawą całego życia duchowego są wyobrażenia. Wszystkie uczucia i pożądania są różnymi kombinacjami owych wyobrażeń. Dlatego też wychowanie musi napełniać duszę dziecka wyobrażeniami. Zdaniem Herbart’a praca wychowawcza składa się z:

1. Rządu wychowawczego – karności (nadzór, zabawa i praca, rozkazy i zakazy, pogróżki i kary), który przestaje być potrzebny, gdy wychowanek dojrzeje na tyle, aby sam mógł sobą rządzić,

2. „Wychowującego nauczania”, czyli uszlachetniania ucznia, wychowania w nim pojęć, uczuć, pożądań i woli. W nauczaniu niezwykle ważny jest materiał, który rozbudzi w dziecku zainteresowanie. Herbart wyróżnia tzw. „interesy”, które odpowiadają różnym kierunkom zainteresowań:

   • Empiryczny, doświadczalny- ciekawość poznawania nowych rzeczy,

   • Spekulatywny- ustawiczne pytanie „dlaczego?”,

   • Estetyczny- wyrażanie opinii i sądów pochwalnych lub negatywnych,

   • Życzliwy, społeczny i religijny- relacje człowieka z otoczeniem.

Zasada wielostronnego interesu stanowi przeciwieństwo jednostronności neohumanizmu. Herbart domagał się, aby obok nauk językowych i historycznych pielęgnować grupę nauk matematycznych i przyrodniczych. Wyróżnił on również tzw. „cztery stopnie formalne”, czyli stopnie metodycznego postępowania przy nauczaniu:

• Stopień jasności- nauczyciel przedstawia rzecz uczniowi w sposób prosty, zrozumiały,

• Kojarzenie- nowe wyobrażenia łączą się z dawniejszymi,

• Stopień systematyzowania- układanie zgromadzonych wyobrażeń,

• Metodyczność- przywoływanie nowych, ale już uporządkowanych wyobrażeń.

Herbart uchodzi także za twórcę pojęcia „koncentracja”, na którą kładł w nauczaniu ogromny nacisk.

3. Hodowania, czyli wychowania moralnego, które hamuje namiętności, nakłania do spokoju i rozwagi, pielęgnuje indywidualność dziecka.

Herbartyzm polega na tym, że:

• Nauka stwarza zakres myślenia,

• Wychowanie tworzy charakter,

• Charakter nie może istnieć bez nauki.

Herbert Spencer (1820-1903)
Jego poglądy pedagogiczne były wyrazem jego filozofii, której naczelną tezą było pojęcie ewolucji, czyli teoria rozwoju świata przyrody. Zawierała trzy podstawowe tezy:

1. Rzecz, która podlega rozwojowi nie jest niezmienna, ale podlega przemianom;

2. Jej przemiany dokonują się stale i stopniowo oraz

3. Dokonują się one w jednym kierunku i wedle jednego prawa.

Takiemu rozwojowi podlega cały wszechświat, we wszystkich swoich częściach Rozwój jest
powszechnym prawem świata. Prawo rozwoju jest powszechne, odnosi się do całej przyrody
i działa wszędzie. Odnosi się także do społeczeństwa i kultury. Rozwój polega przede wszystkim na różnicowaniu się części i wiązaniu się w nowe, uporządkowane, a przez to coraz bardziej doskonałe układy, wiąże się z postępem. Dla ewolucjonizmu H. Spencera biologia była punktem wyjścia, wzorcem - mechanika, ale terenem, na którym najszerzej stosował swoją teorię była psychologia, socjologia i etyka.
W tej konwencji mieściły się także jego poglądy pedagogiczne.

Kształcenie wieku przedszkolnego – ogródki dziecięce Froebla

Froebel był zdania, że każdy człowiek od najmłodszych lat posiada wewnętrzną siłę, która pobudza go do czynności. Uważał on, że siła ta ujawnia się poprzez instynkty. Cztery zasadnicze instynkty, jakie sam wyróżnił to:

• Instynkt pracy,

• Wiedzy,

• Artystyczny,

• Religijny.

Froebel uważał, że w początkowej fazie wychowania najważniejsze są wrodzone popędy właściwe każdemu dziecku. Pierwsze wychowanie i nauczanie powinno polegać na śledzeniu tychże popędów, ochranianiu ich, ułatwianiu ich rozwoju. Należy pomóc dziecku być czynnym, pozwolić mu działać. Froebel chce hodować w dziecku prawdziwe człowieczeństwo, doprowadzać je do świadomości, że działa w nim ta sama pra- siła boska, co w całej przyrodzie. Uważał, że w pierwszych latach życia dziecko urzeczywistnia swoje popędy w zabawie. Dlatego też główne zadanie praktyczne wychowania upatrywał Froebel w dostarczaniu dziecku odpowiedniego materiału do zabawy. Był zdania, że najlepszymi zabawkami dla kiełkującego rozumu dziecka są najprostsze kształty geometryczne (kula, sześcian, walec). Tak powstał materiał Froebla, czyli tzw. „dary dla dziecka”- różne kostki, tabliczki, słupki itp. powstałe przez krajanie sześcianu, a służące do kombinowania i budowania rozmaitych całości. „Darami” są także wycinanki, wyszywanki, wyplatania, rysunki i modelowanie, a także pielęgnowanie roślin oraz zwierząt. Swoje ognisko nazwał „ogródkiem dziecięcym”, w którym dziecko jest rośliną, ogródek stanowi szkołę, a nauczyciel jest wcieleniem ogrodnika.

5. NOWE WYCHOWANIE, JEGO IDEOLOGIA, DOŚWIADCZENIA W POLSCE I NA ŚWIECIE

Ruch pedagogiczny określany mianem nowego wychowania powstał na przełomie XIX/ XX w. Rodził się Niemczech, Anglii, Francji, Szwajcarii i USA. Jego twórców łączyło przekonanie o konieczności odnowy szkoły oraz treści i metod wychowania. Nowe wychowanie wiąże się z nowym spojrzeniem na dziecko, w jego psychikę i głębię.

ZAŁOŻENIA NOWEGO WYCHOWANIA:

• Wolność i indywidualizm dziecka,

• Usunięcie środków przymusu w wychowaniu: kar, poleceń, nakazów,

• Rozwój psychologii eksperymentalnej,

• Behawioryzm,

• Zmiana roli ucznia,

• Zmiana ideału wychowania,

• Zmiana relacji uczeń- nauczyciel,

• Doskonalenia, np. spostrzegawczości, wnioskowania,

• Przygotowanie do dobrego życia.

PRZEDSTAWICIELE:

• Ellen Key (1849-1926), napisała książkę pt. „Stulecie dziecka” została ona wydana w 1900 roku. Ellen poddała mocnej, jednoznacznej krytyce wychowanie, domagała się złagodzenia dyscypliny, jej spojrzenie na szkołę było pełne krytyki. Domagała się szacunku dla osobowości dziecka oraz uwzględnienia jego prawa do indywidualnego rozwoju. Stanęła za stanowiskiem naturalnych praw dziecka. Każde dziecko jest indywidualnością, nie wolno tłumić cech dziecka. Mówiła iż trzeba złagodzić dyscyplinę domową. Jej marzeniem była szkoła bez dyscypliny.

• John Deway jego dzieła to " Moje pedagogiczne credo", "Szkoła i społeczeństwo", "Demokracja i wychowanie". Inicjator tzw. szkoły działania, w której stosowano "uczenie się przez działanie", czyli samodzielną aktywność uczniów w czasie różnorodnych zajęć praktycznych. Ważna jest kultura i tradycja, przedmioty teoretyczne i praktyczne. Celem wychowania jest przygotowanie do życia w społeczeństwie i nabywanie umiejętności w państwie. Pragmatyzm- uczenie się przez działanie. W Polsce przedstawicielami metody ośrodków pracy byli Maria Grzegorzewska i Janusz Korczak.

• Maria Montessori 1870-1952, pierwsza w historii kobieta, która ukończyła wydział lekarski w Rzymie. Początkowo pracowała z dziećmi upośledzonymi, pracując z nimi doszła do wniosku, że powolna, intensywna stała praca przynosi lepsze efekty niż leki. Stawiała na rozwijanie spontanicznej aktywności dziecka. Wychowawca powinien tak tworzyć warunki i sytuacje aby owa aktywność była w jak największym stopniu kształtowana. Kształcone przez Montessorii dzieci otrzymywały specjalnie przygotowane materiały i przedmioty zapewniające zdobywanie wiedzy i umiejętności. Pajdocentryzm- swobodny rozwój, dziecko w centrum uwagi; stworzyła domy dziecka od 3 do 7 r.ż., celem wychowania jest pobudzenie wewnętrznej predyspozycji dziecka do rozwoju, metoda karna- izolacja.

• Georg Kerschensteiner 1854-1932- profesor i pedagog na Uniwersytecie w Monachium. Stał na stanowisku uczenia się poprzez pracę. Najważniejszym celem wychowania było wychowanie dla potrzeb państwa. Ważnym kierunkiem nowego wychowania była tzw. szkoła pracy, która koncentrowała się głównie wokół aktywności ucznia. Ta aktywność wyrażała się w pracy ręcznej, rzemieślniczej, produkcyjnej traktowanej jako podstawa kształcenia i uspołecznienia. Były to prace o charakterze twórczym, które rozwijały indywidualne zdolności uczniów. W szkole pracy całkowicie rezygnowano z nauczania werbalnego, które oderwane było od rzeczywistości.

Docierające do Polski idee prezentowane przez ruch nowego wychowania podejmowanie prac badawczych oraz eksperymentów szkolnych. Pojawiła się polska odmiana szkoły pracy zaproponowana m. in. przez Henryka Rowida i Jerzego Ostrowskiego

• Rowid zadania szkoły upatrywał w wychowaniu człowieka zdolnego do tworzenia nowych wartości materialnych lub duchowych oraz zdolnego do produktywnej pracy. Swoją koncepcję nazwał szkołą twórczą.

• Ostrowski z kolei nazwał swoją szkołę szkołą życia. Brał on pod uwagę życie społeczno- obywatelskie. Wg niego rola szkoły powinna polegać na wchodzeniu do potrzeb życia, doskonaleniu metod umożliwiających zaspokojenie tych potrzeb i powracaniu do życia aby je zmieniać.

• Szczególną rolę odegrał tu Janusz Korczak. Prowadził on dwa domy wychowawcze dla dzieci osieroconych i zaniedbanych - Dom Sierot i Nasz Dom. Jego system pedagogiczny zakładał, że dziecko ma prawo wzrastać i dojrzewać oraz posiada prawo do szacunku. Dążył do zapewnienia dziecku przez wychowanie pełnego, swobodnego i harmonijnego rozwoju wszystkich jego sił i zdolności przy równoczesnym uwzględnieniu twardych praw i wymogów rzeczywistości zewnętrzne. Postulował wprowadzenie systemu wychowawczego, który tworzyłby społeczność dziecięcą rządzoną przez same dzieci.

6. WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE WYCHOWANIA: PEDAGOGIKA AUTORYTARNA, PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA (wymienić kilka i opisać jedną)

Pedagogika określa cele, metody, treści oraz formy organizacji procesu wychowawczego, zatem koncentruje się ona głównie na młodym pokoleniu, które w drodze właściwych oddziaływań wychowawczych powinno zdobywać optymalny rozwój osobowości, wiedzę na temat otaczającej rzeczywistości oraz powinno przygotowywać się do właściwego funkcjonowania w życiu społecznym.

• Jak twierdzi Bogdan Suchodolski, wychowanie człowieka na miarę cywilizacji nowoczesnej znaczy tyle, co wychowanie go na miarę zadań, które muszą być przez ludzi podejmowane i rozwiązywane, by dalszy rozwój cywilizacji coraz lepiej spełniał postulaty humanizmu.

• Wychowanie określa się również jako proces społeczny, w trakcie którego wychowanka poddaje się świadomym oraz celowym wpływom zorganizowanego środowiska w celu przygotowania go do życia i osiągania pełnego rozwoju osobowości.

• Helena Radlińska – wychowanie to pewna funkcja społeczna stanowiąca jedną z gałęzi twórczości kulturalnej.

• Janusz Korczak – twierdził, iż można znać na pamięć teorię wychowania jednocześnie nie pojmując jego istoty, którą jest "teoria życia", u której podstaw znajduje się doświadczenie osobiste oraz samodzielne myślenie.

• Emmil Durkheim stwierdza, że „wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domaga się od niego społeczeństwo.” 

Współcześnie występujące teorie i nurty wychowania przedstawia w swojej książce B. Śliwerski. Wymienia w niej:

• Pedagogikę serca,

• Radykalnego humanizmu,

• Antypedagogikę,

• Pedagogikę antyautorytarną,

• Niedyrektywną,

• Międzykulturową,

• Pedagogikę Gestalt,

• Emancypacyjną oraz chrześcijańską pedagogikę personalno-egzystencjalną. 

PODSTAWOWE PRZESŁANKI PEDAGOGIKI AUTORYTARNEJ A.S. NEILL

Alexander Sutherland Niell – twórca szkoły Summerhill, która reprezentowała nowatorskie podejście w pedagogice, zezwalające dzieciom na dużą swobodę w nauce, niestosowanie się do obowiązku szkolnego oraz wspieranie rozwoju według indywidualnych chęci i ciekawości świata.

ZAŁOŻENIA:

• Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać,

• Nie należy rezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących,

• Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny,

• Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia,

• Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne,

• Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność,

• Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności,

• Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych,

• Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.

Pedagogikę autorytarną krytykuje się za :

• Nie wnosi nic nowego do pedagog, gdyż podobne rozwiązania znalazły się w szkołach nowego wychowania ( od 1921),

• Celem naczelnym czyni szczęście osobiste, gdy tymczasem jest ono ubocznym celem wychowania. Wychowanie nie może być gwarancja ludzkiego szczęścia,

• Akcentuje w wychowaniu samourzeczywistnienie, osobiste zadowolenie jednostki z życia, co może spowodować osamotnienie i niezdolność do życia w grupie społecznej,

• Rozbudza skłonność do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych,

• Sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla zamożnych, pomija dzieci z rodzin robotniczych,

• Nie przygotowuje do życia w świecie pełnym walki, korupcji, konkurencji,

• Pozwala na dowolny udział dzieci w zajęciach szkolnych, bazują na antyintelektualizmie i odrzuceniu duchowych wartości,

• Programy szkół antyautorytarnych są nie do powtórzenia w innych placówkach tego typu, gdyż ich wychowawcze sukcesy zależą od niepowtarzalnej osobowości ich twórcy, zwracając zbyt dużą uwagę na ucznia , doprowadziła do nieuczenia się, przez co wzrósł odsetek analfabetów i wtórnych analfabetów,

• Przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz wychowała dzisiejszych neofaszystów,

• Krytykując autorytety, zburzyła wzajemne zaufanie i ciągłość między dziećmi a starszym pokoleniem,

• Przez przyznanie dzieciom prawa do samo - i współ stanowienia, doprowadziła do upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.

PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA

Pedagogika humanistyczna została stworzona przez Carla Rogersa, amerykańskiego psychologa. Pedagogika humanistyczna zakłada, że człowiek rozwija się samoistnie, jego naturalnym dążeniem jest dążenie do aktualizacji wrodzonego potencjału człowieka. Wg Rogersa szkoła powinna zapewnić: bezpieczeństwo, akceptację i przynależność a wtedy dziecko będzie chciało się uczyć i poznawać świat. W szkole Rogersa powinna panować atmosfera: wolna, ukształtowanie zdrowego i szczęśliwego dziecka, które będzie się samorealizować. Rozwój polega na przekształceniu struktur psychicznych wynikających ze wzajemnych oddziaływań podmiotu i środowiska. Wg Rogersa człowiek, aby dobrze się rozwijał musi się samorealizować, powinien być on zawsze uśmiechnięty i szczery, sprawiedliwy, mieć poczucie humoru, pomagać innym i interesować się innymi, mieć holistyczne podejście do życia. Wg pedagogiki humanistycznej na rozwój człowieka ma wpływ środowisko w jakim żyje jednostka. Środowisko może mieć pozytywny lub negatywny wpływ na człowieka.

7. PROCESY ROZWOJU OSOBY (SOCJALIZACJA, ENKULTURACJA, WYCHOWANIE, KSZTAŁCENIE, SAMOKSZTAŁTOWANIE)

Rozwój – to proces polegający na dokonywaniu się w danym przedmiocie określonych zmian ilościowych i jakościowych (W. Okoń).

SOCJALIZACJA: z łac. Socjalis – społeczny; terminem używanym zastępczo jest tu uspołecznienie.

• Wg Franklina H. Giddingsa – socjalizacja to rozwój natury społecznej lub charakteru, tj. społecznego stanu psychiki, osób, które znajdują się we wzajemnych związkach;

• Emmil Durkheim mówiąc o socjalizacji, zakładał realne istnienie zarówno trwałych stosunków między ludźmi, jak i instytucji (sposobów myślenia i działania), które jednostka zastaje „gotowe” i stopniowo przyjmuje;

• Wincenty Okoń uważa, że socjalizacja to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;

• Jerzy Szczepański, traktuje socjalizację jako część całkowitego wpływu środowiska, które wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorców, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych;

• Socjalizację można rozpatrywać na dwa sposoby:

1. Jako ogół działa ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienie jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby mogła stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

2. Jako ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

Typy socjalizacji:

• Socjalizacja wtórna – składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.).

• Socjalizacja pierwotna – składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ, przeważnie rodzice i najbliżsi krewni. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę.

ENKULTURACJA:

• Nabywanie kompetencji kulturowych poprzez uczestnictwo w danej kulturze. Proces naturalny, określa się procesem ponadpokoleniowym. Młodsze nabywają kulturę od starszych. Dotyczy młodego pokolenia. Przebiega w sposób świadomy i nieświadomy. Związany z konkretnymi zachowaniami w danej kulturze. Gwarantuje trwałość i ciągłość kultury. Pomaga młodym ludziom przystosować się do zmian które zachodzą w społeczeństwie. Jest to proces „bezbolesny”. Presja wywierana na jednostki jest niewielka. My też mamy wpływ na kulturę gdyż nośnikiem kultury jest człowiek. Jest procesem selektywnym - treści które są wpajane w jakiś sposób są wybierane. Nie przekazywane są wszystkie. Taki proces powoduje że człowiek nabywa kompetencje kulturowe. Socjalizacja Jest procesem przejmowania wartości, norm, wzorów zachowań, które są przypisane do środowiska w którym żyje człowiek. Podstawa tego procesu jest przejęcie tych norm. Pewne schematy postępowania.

WYCHOWANIE:

• W ujęciu szerokim (instrumentalne) – to kształtowanie i rozwijanie osobowości pod względem wszystkich jej cech (nauczanie i wychowanie). To wszelkie oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka.

• W ujęciu wąskim (wychowanie kierunkowe) to proces, który obejmuje swoim zasięgiem różne sfery osobowości wychowanka (a przede wszystkim intelektualną, moralną, wolicjonalną, estetyczną i fizyczną). To kształtowanie charakteru jednostki, kształtowanie przeżyć emocjonalnych, zachowań, postaw społecznych, jej wola, sumienie, chęci i uczucia.

• Wg Wincentego Okonia wychowanie to „świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka”.

• Stanisław Karpowicz – wychowanie to zwięzły system zastosowań nowoczesnej nauki w celu rozwijania człowieka, doskonalenia jego myśli, uczuć, wyćwiczenia działalności dla najwyższego dobra społecznego

• Jan Jakub Rousseau – uważał wychowanie za sztukę, gdzie jest niemal niemożliwym zastosowanie wszystkich niezbędnych do osiągnięcia czynników na raz

KSZTAŁCENIE:

• Ogół czynności i procesów umożliwiający ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiąganie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.

• Wg Tadeusza Wujka kształcenie rozumiane jest jako proces opanowywania przez człowieka określonego zakresu wiedzy i przyswajania sobie określonych umiejętności i nawyków.

• Efektem kształcenia jest wykształcenie.

• Kształcenie ogólne – u możliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej.

• Kształcenie zawężone – zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.

SAMOKSZTAŁTOWANIE: osiąganie wykształcenia poprzez samodzielną działalność uczącego się podmiotu.

• Samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych z określonej dziedziny wiedzy. W szerszym ujęciu - kształtowanie własnej osobowości według własnego wzoru ideału.

• Nazywane również "samouctwem". Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces ten rzadko występuje w czystej postaci, często bywa powiązany z tradycyjną nauką w szkole bądź kształceniem korespondencyjnym.

• Wg Franciszka Urbańskiego- samokształcenie następuje wtedy, gdy uczeń bierze we własne ręce sprawę swojego kształcenia, sam wyznacza sobie cel, sam wyznacza metody prac i kontroluje ją pracując o własnych siłach.

8. MECHANIZMY RZĄDZĄCE ZACHOWANIEM OSOBY I ZBIOROWOŚCI (wymień wszystkie koncepcje, naucz się jednej)

DOMINANTY LUDZKIEGO ZACHOWANIA:

• BEHAWIORYZM – zachowanie człowieka jest rezultatem działania bodźców zewnętrznych.

• PSYCHOANALIZA – zachowanie człowieka jest rezultatem działania sił wewnętrznych (popędów).

• PSYCHOLOGIA POZNAWCZA – zachowanie człowieka jest rezultatem działania potrzeby eksploracji i procesów poznawania.

• PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – zachowanie człowieka jest rezultatem doświadczanej akceptacji.

ZACHOWANIE CZŁOWIEKA JEST REAKCJĄ NA CAŁY UKŁAD BODŹCÓW DZIAŁAJACYCH NA NIEGO, NA CAŁĄ STRUKTURĘ BODŹCOWĄ.

Zachowania – są to różne formy aktywności społecznej będące rezultatem oddziaływania środowiska lub sytuacji. Jest to wszelki sposób postępowania jednostki bez wnikania w jego uwarunkowania. To reakcja organizmu na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. W procesie kształtowania zachowań w występujących układach potrzeby, motywacje, działania występują również takie gdzie potrzeby bądź szybko zmieniają się bądź są nierozpoznawalne.

Koncepcja behawiorystyczna:

Twórcy: John Watson (ojciec behawioryzmu), Iwan Pawłow, Burrhus F. Skinner. Teoria ta ma charakter kumulatywny i deterministyczny. Ważne dla badacza są obiektywne i mierzalne fakty fizyczne (bodźce, reakcje, warunki). Szczególny nacisk położony jest na proces uczenia się (warunkowanie). Behawioryzm w ślad swej myśli kładzie nacisk na obserwacje zachowania ludzkiego, oraz na zmiany fizjologiczne u ludzi i zwierząt pojawiające się na skutek pewnych sytuacji naturalnych bądź eksperymentalnych. Behawiorystyczna szkoła myślenia została rozwinięta w latach 50' przez Skinnera. To on podjął próbę analizy ludzkiego zachowania w oparciu o wzmocnienia i bodźce wzmacniające.

Założenia behawioryzmu:

• Człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,

• Dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,

• System kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży

• Procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden sposób nie wpływają na człowieka.

Dwa postulaty Watsona:

1. Przyjąć obiektywne standardy badań;

2. Przedmiotem badań uczynić to, co można zmierzyć: siłę popędu, rodzaj reakcji i liczbę powtórzeń (prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji), siłę wzmocnienia.

Reakcja na bodziec uruchamia popęd (podejście obiektywne - metoda behawiorystyczna nie zajmuje się ewentualną świadomością czy nieświadomością zachowań), który podtrzymuje wzmocnienie.

• W związku, iż według koncepcji behawiorystycznej, człowiek jest istota zewnątrz - sterowalna, można na niego oddziaływać stosując system wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Poniżej pokrótce je scharakteryzuje.

• Zachowanie sprawcze oznacza, że jednostka, zarówno człowiek, jak i zwierzę dąży do osiągnięcia pewnych celów. Na podstawie eksperymentów okazało się, iż zwierzę potrafi nauczyć się zachowania, które w efekcie przynosi mu nagrodę. W związku z tym można stosować system wzmocnień pozytywnych, w celu uzyskania określonego, pożądanego przez nas zachowania.

• Koncepcja czarnej skrzynki - procesy zachodzące miedzy reakcją na bodziec a wzmocnieniem nie podlegają obserwacji.

• Skinner - zachowanie człowieka jest odwzorowaniem struktury i dynamiki środowiska. Człowiek jest reaktywny, środowisko aktywne. Ważne są cechy sytuacji, a nie osobowości, bo to ona wywołuje popęd. Główną rolę w kształtowaniu, modyfikowaniu zachowania grają wzmocnienia, zwłaszcza pozytywne.

• Wielokrotne powtarzanie zachowań wzmacnianych pozytywnie tworzy nawyk; nawyki opisują osobowość człowieka.

• Behawioryzm nie wyklucza istnienia świadomości. Koncepcja ta wpłynęła na rozwój metodologii badań psychologicznych. Wg behawioryzmu człowiek jest jednostką podporządkowaną warunkom sytuacji.

Koncepcja humanistyczna

Twórcami tej stosunkowo młodej koncepcji (rozwinęła się w latach 60. XX wieku) byli w głównej mierze Carl Rogers i Abraham Maslow. Jej głównym założeniem, jest postrzeganie człowieka jako całość, na którą składają się dwa czynniki „ja” i „organizm”. 

• Siłami decydującymi o rozwoju człowieku są te znajdujące się wewnątrz jego samego, nie jest on uwarunkowany czynnikami zewnętrzni, mogą one jedynie hamować ten rozwój.

• Ponieważ człowiek z natury dąży do nieustającego rozwoju, wzrostu a jego siłą napędową jest samoaktualizacja, samorealizacja, dodatkowo posiada on intuicje, jeżeli kieruje się nią, wewnętrznymi kryteriami oceny rzeczywistości jego zachowanie będzie spójne i będzie sprzyjało jego rozwojowi. Ponadto główną bodźcem energii życiowej jest motywacja.

• Koncepcja humanistyczna zakłada, że człowiek nie jest jedynie biernym odbiorcą, ma bowiem własną wolę, wybór,  jest indywidualnością i na różnie sposoby odbiera świat, jego zachowanie warunkuje teraźniejszość, jego przeżycia, doświadczenia, także otoczenie, ale ono go nie determinuje. Koncepcja ta uważana jest za optymistyczną, ponieważ zakłada, iż człowiek nie jest zdeterminowany jedynie przez potrzeby, popędy i środowisko, a dzięki własnej sile wewnętrznej jest wstanie nieustannie się rozwijać.

Zdaniem Carla Rogersa, twórcy, w psychologii nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości, gdyż zawsze jedna ze stron układu badawczego (badacz - badany) wnosi swoje doświadczenia, modyfikujące wynik badań. Proces badawczy jest procesem komunikowania się; koncentracja uwagi na relacji nadawca - komunikat - odbiorca. Koncentracja na tym, co tu i teraz. Koncepcja humanistyczna odrzuca behawiorystyczną ideę zewnętrznej sterowności człowieka, przyjmując ideę wewnętrznej sterowności. Człowiek dąży do samoaktualizacji (wewnętrzne kryterium oceny zachowania) i akceptacji (kryterium zewnętrzne).

Koncepcja psychoanalityczna

Koncepcja psychoanalityczna w czym innym niż oddziaływanie środowiska upatruje źródeł zachowania jednostki. 

• Zgodnie z jej założeniem to kierowanie się potrzebami i popędami ludzkimi przyczynia się do podjęcia określonych działań przez członka społeczeństwa lub wywołuje określone zachowanie człowieka. 

• Twórcy tego stanowiska podkreślają jednocześnie, że będące podstawową ludzkich działań popędy i pragnienia bardzo często należą do sfery podświadomej człowieka, ponieważ przeważnie nie ma on świadomości, że to one kierują jego decyzjami.

• Podstawowe założenie psychoanalizy dotyczy relacji między świadomością i zachowaniem człowieka: motywy ludzkich zachowań (popędy) leżą poza świadomością. Wg teorii Freuda – na kształtowanie się osobowości człowieka wpływają: wyposażenie dziedziczne; doświadczenia z własnego dzieciństwa.

• Freud jako pierwszy zwrócił uwagę na wpływ doświadczeń z okresu wczesnego dzieciństwa na rozwój i dorosłe życie osoby.

• POPĘDY I INSTYNKTY – jako źródła energii psychologicznej człowieka.

• Freud uważał, że ludzkim zachowaniem kierują dwa popędy:

• Libido – energia psychiczna popychająca człowieka do poszukiwania przyjemności zmysłowych. Inaczej Eros.

• Popęd śmierci – energia psychiczna skłaniająca człowieka do działań agresywnych destruktywnych. Inaczej Thanatos.

Freud wyróżnił kilka faz rozwojowych (kryterium - fiksacja na jednej części ciała):

• FAZA ORALNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenia potrzeb pozostaje w związku pobierania pokarmu.

• FAZA ANALNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z doświadczeniem kontroli potrzeb fizjologicznych.

• FAZA FALICZNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z drażnieniem własnych narządów płciowych.

• FAZA UTAJENIA (LATENCJI) - doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku z opanowaniem sprawności społecznych i poznawczych.

• FAZA GENITALNA – doświadczenie przyjemności i zaspokojenie potrzeb pozostaje w związku ze zdolnością do miłości i do pracy.

Osobowość jest strukturą złożoną; składa się z trzech niezależnych instancji, pełniących funkcje regulacyjne:

• ID – podstawowa, nieświadoma struktura; źródło energii; reprezentuje procesy pochodzenia biologicznego; jest utożsamiane z działaniem popędów; jest kreowane ZASADĄ PRZYJEMNOŚCI – tj. wymaga natychmiastowego zaspokojenia potrzeb bez możliwości odroczenia gratyfikacji, nie dbając o konsekwencje działania irracjonalne, na zasadzie impulsu; jest w obszarze nieświadomości ludzkiej psychiki.

• EGO – koordynuje kontakty ze światem rzeczywistym; rządzi nim ZASADA REALNOŚCI (funkcjonalności); ośrodek kontrolny i decyzyjny; stoi w opozycji do id, spełnienia potrzeby id zgodnie z wymaganiami otoczenia, odracza zaspokojenia potrzeb, umożliwia doświadczenie gratyfikacji zgodnie z istniejącymi normami i wymaganiami otoczenia;
  pośredniczy w rozwiązywaniu konfliktów między id a superego – poszukuje kompromisu częściowo satysfakcjonującego obie strony; reprezentuje osobiste poglądy człowieka na rzeczywistość społeczną i fizyczną – jego świadome sądy o rzeczywistości.

• SUPEREGO – system wewnętrznych reguł postępowania i norm moralnych, rządzi nim ZASADA MORALNOŚCI (słuszności); przejawy: nasze sumienie i Ja idealne; ośrodek samokontroli, odpowiada za kontrolę impulsów i zachowań, dokonuje cenzury ludzkiego postępowania pozostaje na drodze przyjęcia zewnętrznych (tj. społecznych) norm i zakazów zawiera idealną wizję osoby, jaka ma być.

• Te trzy struktury są antagonistyczne wobec siebie, jednak potrafią współdziałać i koordynować współpracę. Ewentualne konflikty są skutkiem np. zablokowania realizacji popędów przez superego (odczuwamy lęk, depresję) albo realizacji popędów wbrew sumieniu (odczuwamy poczucie winy). Aby zredukować wywołane konfliktem nieprzyjemne napięcie uruchamiamy różnorodne mechanizmy obronne (wyparcie, racjonalizacja). Czasami nie jest możliwe pogodzenia potrzeb id, superego i ego uruchomienia mechanizmu obronnego, który chroni ego przed doświadczeniem nieustannego konfliktu.

MECHANIZMY OBRONNE – to nieświadome strategie umysłowe pozwalające człowiekowi zachować korzystny wizerunek własnej osoby w oczach innych. Mechanizmy obronne stanowią potrzebę redukcji napięcia czyli doświadczonego przez człowieka lęku.
PRZYKŁADY MECHANIZMÓW OBRONNYCH:

• WYPARCIE – usunięcie ze świadomości niepotrzebnych myśli i pragnień.

• PROJEKCJA – przypisywanie innym własnych nieakceptowanych cechach i pragnień.

• PRZEMIESZCZANIE – wyładowanie nieakceptowanych emocji na inny obiekt niż ten, który je wywołał.

• ZAPRZECZENIE – niedostrzeganie zewnętrznych nieakceptowanych faktów.

• RACJONALIZACJA – przypisywanie zachowaniom społecznie pożądanych motywów.

Koncepcja poznawcza
Twórcy: Bruner, Simon, Neisser, Rumelhart, Tomaszewski. Próbowano stworzyć portret psychologiczny który odpowiadałby faktom empirycznym, był mniej mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny od psychoanalizy.

• Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im wartość (znaczenie, sens). Jednostka spostrzega rzeczywistość, zapamiętuje informacje, myśli analitycznie i twórczo, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu. Jest sprawcą, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.

• Umiejętność generowania informacji oraz wiedzy to podstawowa umiejętność jednostki. Dzięki nim powstają wszystkie osiągnięcia nauki, cywilizacji. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.

• Inżynierię behawiorystyczną i psychoterapię zastępuje tu celowe wychowanie i autokracja.

• Umysł to układ poznawczy, system reproduktywno – generacyjny, ma stałe właściwości, które niewiele zmieniły się od starożytności, zwane niezmiennikami antropicznymi (inteligencja, zdolności specjalne, system pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji). Człowiek np. potrafi rozwiązywać równania różniczkowe, bo ma umiejętność myślenia abstrakcyjnego, a szympans tego nie zrobi, bo nie umie myśleć abstrakcyjnie. Stwierdzono, że umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.

• Psychologia poznawcza powstała w latach 70. nauka o poznaniu – cognitive science. (nauka starającą się wykryć ogólne prawa rządzące zachowaniami poznawczymi, najpierw bada się jakiś proces poznawczy, np. percepcję obrazów wzrokowych, następnie opracowuje się program komputerowy zdolny do wykonywania takiej czynności, następnie porównuje się zachowanie człowieka z zachowaniem komputera).

• Ważnym składnikiem kultury są ruchy umysłowe (kulturowe) czyli systemy ogólnych idei i wizji często wychodzące poza granice nauki i wpływające na mentalność dużych zbiorowości ludzkich.

Formy kontroli społecznej.

Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. Dzięki sposobom oddziaływania grupa doprowadza do zachowania jednostki zgodnego z przyjętymi normami, wzorami i do respektowania wartości.

Wyróżniamy następujące mechanizmy kontroli społecznej:

1. Psychospołeczne o charakterze osobowościowym, zaliczamy do nich zwyczaj, czyli ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie styka się z negatywnymi reakcjami.

2. Materialno-społeczne o charakterze przymusu zewnętrznego stosowany przez instytucje, człowiek dąży do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa.

3.Obyczaj, czyli ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne, którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne.

4. Zwyczaj jest to ustalony sposób zachowania w pewnych sytuacjach, który nie spotyka się z negatywnymi reakcjami grupy. Powstaje w wyniku przyzwyczajeń, nawyków, ustala się droga tradycji.

5. Sankcje są te reakcje grupy na zachowanie się człowieka w sytuacjach społecznie ważnych. Są niezbędne do kierowania zachowaniem. Mechanizmem zewnętrznej kontroli społecznej są. sankcje, czyli reakcje grupy na zachowania się członków w sytuacjach społecznie ważnych. Sankcje dzielimy na pozytywne i negatywne. Sankcje negatywne to np.: drwiący uśmiech, ocena niedostateczna, zwolnienie z pracy, pozytywne to: przyjazne powitanie, awans, stypendium naukowe.

9. WYCHOWANIE, ZAKRESY ZNACZENIOWE POJĘCIA, ŹRÓDŁA POGLĄDÓW NA WYCHOWANIE

Dopiero w XIX wieku – nadano wychowaniu znaczenia e-dúcâre (łac.): wyciąganie, wydobywanie, wyprowadzanie ku górze. Pedagogika – stworzona przez J.F. Herbarta na początku XIX w. – do dziś nie wyeliminowała wieloznaczności pojęcia wychowania.

• Wychowanie w znaczeniu szerokim oznacza:

• Przygotowanie jednostki do pełnienia zadań, stawianych przez cywilizację,

• Proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości,

• Pewien rodzaj ludzkiej działalności, polegającej na wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka,

• Wychowanie zawiera w sobie proces kształcenia czyli nauczania i uczenia się.

• Wychowanie w znaczeniu wąskim określa się jako:

• Celową i świadomą działalność zmierzającą do realizowania założonych celów,

• Wychowanie moralne oraz kształtowanie uczuciowo- emocjonalnej strony osobowości wychowanka

• W ogólnym ujęciu, wychowanie to przygotowywanie jednostki do pełnego życia w społeczeństwie; pełni ono następujące funkcje:

• Zachowawczą- przekazywanie tradycji, obyczajowości, wzorców zachowań panujących w danej społeczności;

• Twórczą- kształtowanie kreatywności wychowanka we wszystkich sferach jego życia;

• G.E. Lessing (filozof oświeceniowy): wychowanie nie może dać człowiekowi nic, czego nie mógłby on mieć sam z siebie, jednak społeczeństwo nie mogłoby normalnie funkcjonować bez odpowiedniego przygotowania ludzi do pełnienia w nim określonych obowiązków.

• Naturaliści (J.J. Rousseau, J. B. Basedow): wychowanie nie może kończyć się na etapie edukacji szkolnej, ale powinno wyposażać wychowanków w tyle środków, by w późniejszym życiu mogli stać się wychowawcami samych siebie, potrafili pracować nad otoczeniem i nie podlegali biernie jego wpływom.

• Racjonalizm: odsunięcie na dalszy plan dociekania możliwości wychowania innych w to miejsce wchodzi przesadnie absolutyzowana wiara w wychowanie. Proces pedagogizacji jest wytworem nowoczesnych społeczeństw jak np. technicyzacja.

Podejście psychologiczne akcentuje psychiczne procesy wewnętrzne.

• Tyszkowa: istotą wychowania jest aktywności wychowanka. Dzięki niej gromadzi doświadczenia i z nich buduje się wewnętrzna struktura psychiczna.

• Gurycka: przedstawiła psychologiczną definicję wychowania, według której wychowanie ma zawsze charakter osobowy i polega na interakcji między wychowawcą a wychowankiem nawet, jeśli owe oddziaływanie ma miejsce w instytucji lub w grupie.

Podejście socjologiczne:

• Wychowanie polega na umożliwieniu jednostce przyswojenia cech niezbędnych do tego, aby być członkiem społeczności. Grupa przygotowuje wychowanka, aby mógł być jej członkiem.

Podejście pedagogiczne

• Nacisk na działania wychowawcy. Według definicji pedagogicznej A. Guryckiej „Wychowanie to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego, są to zmiany społecznie postulowane i akceptowane”.

Behawiorystyczne:

• Ujmuje człowieka jako strukturę psychonerwową powstałą w wyniku doświadczenia (wyuczone reakcje na bodźce). Wychowanie polega na nabyciu stałej umiejętności do powtarzania działań w danych sytuacjach. Zadanie wychowawcy to stwarzanie powtarzających się sytuacji + karanie lub nagradzanie. (Skinner)

Poznawcze koncepcje człowieka rozpatrują procesy rozwojowe i wychowawcze jako tworzenie się struktur poznawczych Doświadczenia są budulcem naszej osobowości. Układają się w strukturę. (Brzezińska, Tyszkowa)

Koncepcje humanistyczne. U nas wraz z przewrotem 80-90. Podstawowe założenie: człowiek jest indywidualną, autonomiczną jednostką. Wychowanie: umożliwianie kontaktu z rzeczywistością i pomaganie wychowankowi w realizowaniu jego potencjału (u każdej jednostki inny potencjał) Wychowanie to wspieranie rozwoju wychowanka

Cechy procesu wychowania:

• Złożoność – człowiek jest istotą złożoną, nie potrafi scharakteryzować samego siebie, jest to uzależnienie od warunków zewnętrznych i wewnętrznych jakie w różnych okolicznościach determinują przyswajanie pewnych pożądanych wychowawczo norm postępowania i ich pełną akceptację.

• Intencjonalność – wychowawca jest świadomy celi planowo zorganizowanej działalności wychowawczej. Celem głównym jest nie szkodzić tym, których się wychowuje.

• Interakcyjność – jest to działanie co najmniej dwu kierunkowe: wskazane jest aby opierało się na partnerstwie. Im bardziej aktywny wychowanek, tym większa skuteczność oddziaływań wychowawczych. Ważna jest rola wychowawcy, jakim jest człowiekiem, co sobą reprezentuje i co ma do zaoferowania.

• Relatywność – wiąże się ona z trudnościami przewidywania skutków oddziaływania wychowawczego.

• Długotrwałość- wychowanie trwa ciągle tzn. jest to edukacja permanentna.

10. KSZTAŁCENIE, NAUCZANIE, UCZENIE SIĘ, ZAKRESY ZNACZENIOWE I WSPÓŁCZESNE TEORIE

NAUCZANIE - planowe, systematyczne organizowanie sytuacji dydaktycznych, których istotą jest stymulowanie uczenia się.

KSZTAŁCENIE SIĘ – najczęściej jest promowane jako nauczanie i uczenie się. Planowe, wielostronne działanie ukierunkowane na realizację wyznaczonych celów wymagające systematycznego, długotrwałego wysiłku. Umożliwia osiąganie nie tylko określonego zasobu wiedzy, umiejętności, nawyków ale także zmierzające do wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.

UCZENIE SIĘ – planowy, zmieniany i złożony proces zmian, którego siłą napędową są dostatecznie silne motywy uczenia się a rezultatem zmiany, tj.określone wiadomości, umiejętności, nawyki opierające się na bezpośrednim i pośrednim poznaniu oraz doświadczeniu w toku którego powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają modyfikacji zachowania wcześniej nabyte.

SAMOKSZTAŁCENIE – osiąganie wykształcenia poprzez działalność której cele, treści, warunki i środki ustala sam uczący się podmiot.

WYKSZTAŁCENIE – zazwyczaj rozumie się przez rezultat procesów kształcenia i samokształcenia. Możemy je podzielić ze względu na:
- poziom, szczebel kształcenia: podstawowe, średnie, wyższe,
- typ: ogólne, zawodowe.

Główne teorie nauczania i uczenia się:

• Behawiorystyczna, zajmująca się w różnych ujęciach bodźcami, reakcjami i wzmocnieniami;

• Poznawczo- procesualne- ujmują osobę uczącą się w powiązaniu z otoczeniem i rozpatrują sposób w jakim ona wykorzystuje informacje;

• Fenomenologiczne i humanistyczne, które ujmują człowieka całościowo w tym jego społeczny, psychiczny i poznawczy rozwój.

Charakterystyka teorii kształcenia behawioryzm:

• Uczymy się przez działanie i przez obserwowanie innych,

• Żeby uczenie się mogło nastąpić, konieczne są wzmocnienia,

• Ćwiczenia w połączeniu z informacją zwrotną poprawiają uczenie się i zapamiętywanie,

• Dla zapamiętywania informacji bardzo ważne jest powtarzanie ich w niezbyt długich odstępach czasowych,

• Uczenie się przebiega lepiej jeśli korzysta się z nagród a nie kar,

• Uczenie się postępuje od prostego do złożonego i od części do całości,

• Uczenie się ma charakter hierarchiczny, kolejne kroki są możliwe dzięki wcześniejszym,

• Pożądane wyniki uczenia się lub zachowanie należy określić wcześniej, w postaci celów,

• Proces uczenia się można obserwować i mierzyć,

• Pawłow i Watson- warunkowanie klasyczne, Skinner- warunkowanie instrumentalne, Bandura- uczenie się przez obserwację.

Charakterystyka teorii kształcenia psychologia poznawcza:

• Stadia rozwoju poznawczego są związane z wiekiem;

• Ważne są możliwości ucznia: zdolni uczniowie mogą uczyć się szybciej i więcej niż pozostali;

• W rezultacie interakcji uczącego się ze środowiskiem, uczenie się może podlegać modyfikacjom;

• W trakcie uczenia się dochodzi do asymilacji nowych doświadczeń i odniesienie ich do wcześniejszych;

• Uczenie się zachodzi najłatwiej dzięki aktywnej postawie wobec środowiska;

• Nauczyciel może tak wpływać na środowisko, by pobudzało uczenie się,

• Uczniowie uczą się najlepiej kiedy mogą generalizować informacje, czyli przechodzić od całości do cześci;

• Transfer uczenia wzrasta, kiedy uczniowie rozwiązują problemy;

• Uczniowie postrzegani są jako indywidualności o zróżnicowanych potrzebach, zdolnościach i możliwościach;

• Przymus i dyscyplina odgrywają minimalną rolę;

• Piaget: stadia rozwoju poznawczego: asymilacja, akomodacja i równowaga, Dewey- myślenie refleksyjne.

Charakterystyka teorii kształcenia psychologia humanistyczna:

• Jakość i sam proces uczenia się są równie ważne, a w niektórych przypadkach nawet ważniejsze niż efekty. Nauczyciel opiekuje się uczniami;

• Uczniowie dzielą się myślami, pracują wspólnie, uczą się wzajemnie i pomagają sobie;

• Grupy są zróżnicowane;

• Unika się rywalizacji pomiędzy uczniami;

• W procesie dydaktycznym wykorzystuje się doświadczenia życiowe, odkrycia, bada się i eksperymentuje;

• Maslow: hierarchia potrzeb, Rogers: stawanie się sobą wolność uczenia się, Raths: porządkowanie wartości, analiza osobistych wyborów i kwestii moralnych, Slavin: uczenie się we współpracy i w grupie - lepsze efekty niż w sytuacji współzawodnictwa i indywidualnie.

CELE KSZTAŁCENIA
• Cele ogólne – wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych
• Cele pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
• Cele szczegółowe – charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną – cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte

METODY NAUCZANIA to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.
Wg Zaczyńskiego – celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.
Metody oparte na słowie:
1. Opowiadanie – polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
2. Wykład – służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
3. Pogadanka – jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
4. Dyskusja – polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
5. Praca z książką – jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.

Metody oglądowe – oparte na obserwacji
Pokaz – demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.

Metody oparte na działalności praktycznej:
1. Metoda laboratoryjna – polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:

1. Tradycyjna – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela

2. Problemowa – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem

2. Metoda zajęć praktycznych – stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
Metody problemowe – inaczej gry dydaktyczne

11. EDUKACJA, JEJ POJMOWANIE I ORGANIZACJA

Edukacja (łac. educatio - wychowanie) – pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, stosowane w następujących znaczeniach:

• Proces zdobywania wiedzy, polega na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią. W Polsce edukacja podlega dwóm ministerstwom: Ministerstwu Edukacji Narodowej (MEN) i Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).

• Pojęcie używane dla określenia stanu wiedzy danej osoby, społeczeństwa, narodu. W tym kontekście mówi się o dobrej lub złej edukacji, wystarczającej lub niewystarczającej.

• Wychowanie (głównie pod względem umysłowym), wykształcenie, nauka

• Kształcenie, ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności

EDUKACJA – ogół procesów i zabiegów oświatowych i wychowawczych (kształcenie, wychowanie szeroko pojęta oświata)- przede wszystkim zamierzonych, lecz również okazjonalnych- których celem jest wyposażenie wychowanka w wiedzę i umiejętności, a także ukształtowanie jego osobowości, stosownie do uznawanych w danym społeczeństwie wartości i ideału wychowawczego. Rezultatem edukacji ma być wszechstronnie rozwinięty człowiek tzn. osoba należcie ukształtowana pod względem umysłowym, społeczno- moralnym, zawodowym, kulturalnym i zdrowotno-fizycznym, przystosowana do życia w warunkach szybko zmieniającego się świata (Ch. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz).

W procesie uczenia się można wyróżnić cztery formy edukacji:

• Edukację formalną albo (szkolną), która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń. Zazwyczaj jest to proces prowadzący do uzyskania dyplomów, certyfikatów czy zaświadczeń, oparty na określonej strukturze i organizacji nauki i jej metodologii i metodyki.

• Edukację nieoficjalną, która zazwyczaj ma miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia, ale zazwyczaj nie prowadzi do uzyskania w sposób sformalizowany certyfikatów i dyplomów. Tego typu uczenie się obecne jest w miejscu pracy albo w ramach aktywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego (np. organizacji pozarządowych, młodzieżowych, związków zawodowych, klubów sportowych). Tego typu aktywności edukacyjne mogą kreować także same osoby uczące.

• Edukację nieformalną, którą można ogólnie opisać jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny, znajomych, środowiska pracy, zabaw, rynku) oraz oddziaływania mass mediów. Przykładem mogą tu być m.in. różnego rodzaju edukacyjne konkursy, projekty, filmy, słuchowiska, gry multimedialne i symulacyjne, a także edukacja rozrywkowa, w które angażuje się konkretna osoba.

• Edukację akcydentalną (ad hoc), wynikającą z codziennych sytuacji, które wydarzyły się niespodziewanie i nie były zaplanowane, ale były źródłem cennej wiedzy lub doświadczenia.

FORMALNE ETAPY EDUKACJI W POLSCE:

• Żłobek,

• Przedszkole,

• Szkoła podstawowa,

• Gimnazjum,

• Szkoła ponadgimnazjalna:

• zasadnicza szkoła zawodowa

• liceum ( ogólnokształcące, profilowane, zawodowe)

• technikum

• szkoła policealna

• Szkoła wyższa:

• studia licencjackie/ inżynierskie

• studia magisterskie

• studia podyplomowe

• studia doktoranckie.

W ujęciu Zbigniewa Kwiecińskiego edukację, a zarazem również jej cele generują następujące procesy:

• Globalizacja (świat, problemy globalne, zagrożenia środowiska),

• Etatyzacja (państwo, jego suwerenność, ustrój, urządzenia demokratyczne),

• Nacjonalizacja (naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, istota odrębności),

• Kolektywizacja (socjalizacja wtórna) - klasa społeczna, więź i interes klasowy, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu,

• Polityzacja, biurokracja, profesjonalizacja,

• Socjalizacja - oddziaływanie grup pierwotnych: rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalej, wzrastanie w zastane normy,

• Inkulturacja i personalizacja (istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości, przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych),

• Wychowanie i jurydifikacja- wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawej,

• Kształcenie i humanizacja- wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki,

• Hominizacja- kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne.

Raport Delorsa dla UNESCO:

• I filar – uczyć się, aby żyć wspólnie – zwrócono uwagę na umiejętność układania relacji z innymi w sposób pokojowy, dążenie do inteligentnego, pokojowego rozwiązywania konfliktów, które są czymś nieuchronnym;

• II filar – uczyć się, aby wiedzieć – to nie tylko opanowani wiedzy encyklopedycznej, ale opanowanie narzędzi do zdobywania wiedzy;

• III filar – uczyć się, aby działać – umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce, przystosowanie edukacji do przyszłej pracy;

• IV filar – uczyć się, aby być – nawiązanie do podstawowych tez raportu Fauer’a, uznano, iż na edukacji spoczywa obowiązek rozwijania u wszystkich ludzi zdolności do samodzielnego myślenia, samodzielnych sądów, sytuacji zwiększonej odpowiedzialności osobistej za kształtowanie wspólnego losu.

12. SAMOKSZTAŁTOWANIE, JEGO CZYNNIKI

• Wg F. Urbańskiego samokształcenie występuje wówczas „gdy uczeń bierze we własne ręce sprawę swego kształcenia, sam wyznacza sobie cel, sam wyznacza sobie metodę pracy i kontroluje ją pracując o własnych siłach”- akcentujemy tu samodzielność wysiłku samokształcenia człowieka.

• M. Dudzikowa podaje, że samo kształtowanie (praca nad sobą, samodoskonalenie) rozumie inicjowanie i realizację przez jednostkę zadań w celu osiągania we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez tę jednostkę standardami.

Zdaniem B. Matwijów „samokształtowanie to samodzielna aktywność edukacyjna człowieka, na którą składają się różnorodne działania nastawione na rozwój samego siebie:

• Samouctwo,

• Samokształcenie,

• Samowychowanie,

• Samodoskonalenie,

• Praca nad sobą,

• Autoedukacja (tworzenie samego siebie),

• Samorealizacja (samo aktualizacja),

• Samorozwój (kierowanie samym sobą)”

Uwzględniając różne zewnętrzne uwarunkowania można wyróżnić następujące rodzaje samokształcenia:

• Samokształcenie wspomagane bądź kierowane- przyjmuje formą poradnictwa, konsultacji, a niekiedy fragmentarycznego kierownictwa bezpośredniego (np. kształcenie korespondencyjne);

• Samokształcenie kierowane pośrednio- występuje głównie ze strony autorów, twórców i redaktorów źródeł informacji, z których korzystają osoby uprawiające samokształcenie, do tych źródeł należą podręczniki, przewodniki metodyczne, programy i pakiety multimedialne oraz różnego rodzaju materiały pomocnicze;

• Samokształcenie samoistne/ właściwe- osoby uczące się samodzielnie czerpią wiedzę ze źródeł naukowych, materiałów i komunikatów nie przeznaczonych do samokształcenia, a także bezpośrednio z obserwacji otaczającej rzeczywistości, wymaga to dużej dojrzałości intelektualnej, umiejętności wnikliwej obserwacji, właściwej interpretacji wyników, umiejętności systematyzowania i strukturyzowania uzyskanych danych.

Proces samokształcenia jest uwarunkowany wieloma czynnikami, takimi jak:

• Motywy uczenia się i kształtowania charakteru;

• Samopoznanie osób samokształcących się;

• Przygotowanie szkolne wiązanie samokształcenia z kształceniem pozaszkolnym;

• Aktywność samowychowawcza samouków;

• Dostępność różnorodnych źródeł wiedzy;

• Umiejętność organizowania sobie warsztatu pracy;

• Formy i metody uczenia się;

• Stopień zaangażowania w samokształceniu zespołowym.

Na skuteczność samokształcenia mają wpływ następujące czynniki:

• Umiejętność wykorzystania inspiracji płynących z ośrodków poradnictwa;

• Ambicje perfekcjonistyczne samouka;

• System wartości uznawanych w środowisku pracy, zamieszkania i w rodzinie;

• Społeczne zapotrzebowanie na ludzi posiadających wszechstronną wiedzę oraz prawe charaktery;

• Nowoczesna cywilizacja, która stawia szereg bodźców skłaniających ludzi do zdobywania coraz to nowszej wiedzy;

• Rewolucja naukowo - techniczna, która zmienia charakter pracy w wielu zawodach, umożliwia i mobilizuje do zdobywania wiedzy by móc się przekwalifikować bądź zdobyć awans społeczny i materialny;

• Ruchy migracyjne i związana z tym zmiana miejsca zamieszkania i pracy również powoduje konieczność zdobywania w tok samokształcenia informacji i umiejętności ułatwiających przystosowania się do nowego środowiska ludzkiego i kulturalnego oraz potrzebnych do twórczego w nim działania.

Wpływ na samokształcenie mają dwie grupy czynników:

a) osobowe - wewnętrzne

• Wcześniejsze doświadczenia edukacyjne;

• Indywidualne upodobania;

• Postawa wobec wiedzy;

• Ocena własnej samodyscypliny;

• Umiejętność organizowania czasu wolnego;

• Wpływy wychowawcze.

b) sytuacyjne - zewnętrzne

• Dostępność do źródeł wiedzy;

• Sytuacja rodzinna;

• Sytuacja finansowa;

• Możliwości czasowe;

• Wymogi środowiska (zawodowego, szkolnego, rodzinnego, towarzyskiego).

13. DZIEDZINY WYCHOWANIA

Wychowanie – jest procesem złożonym, zmierza do ubogacenia rozwoju fizycznego, społecznego i moralnego dzieci i młodzieży, w tym także ich wrażliwości na piękno, poczucie przynależności do swojego kraju, ubogacania życia rodzinnego, towarzyskiego, umysłowego, religijnego.

KRYTERIA PODZIAŁU WYCHOWANIA:

Wychowanie jest procesem bardzo złożonym, zmierzającym do wzbogacenia i wszechstronnego rozwoju psychofizycznego, społecznego, moralnego dzieci i młodzieży w tym także uwrażliwienia na piękno, rozwinięcie poczucia przynależności do swego narodu, jego kultury materialnej i duchowej, wzbogacenia życia rodzinnego i umysłowego. Wychowanie wkracza więc w różne sfery naszego życia. Sfery te określają pewien rodzaj wychowania, wraz z jego specyfiką, są to dziedziny, które nazywamy: wychowanie moralne, patriotyczne, estetyczne, zdrowotne i fizyczne, seksualne i religijne.

Wychowanie moralne

• Celem wychowania moralnego jest ukształtowanie pozytywnych postaw społeczno - moralnych jednostki, a jednocześnie niwelowanie postaw negatywnych;

• Wychowanie moralne uczy postępowania w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych;

• Wychowanie moralne ma na celu w szczególności rozwój moralny dzieci i młodzieży i przekazywanie im wiedzy o problemach moralnych i rozwijanie umiejętności rozpoznawania tego, co złe, niegodziwe z moralnego punktu widzenia;

• Wychowanie moralne stawia sobie za cel przyswajanie przez dzieci i młodzież norm i zasad, wartości moralnych, których realizacją mają zapewnić sobie bycie moralnie dobrymi, naczelnym zadaniem dorosłych jest utwierdzać swych podopiecznych w przekonaniu, że jedyna słuszna jest moralność, którą się im wpaja.

Wychowanie patriotyczne

• Bezpośrednio związane jest z podstawowymi procesami życia społecznego, ale jest także uwikłane historycznie;

• Celem tego wychowania jest jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi, krajowi. Nade wszystko ma ono sprzyjać kształtowaniu przywiązania i miłości do kraju ojczystego, jego przyszłości i teraźniejszości, a także umacnianiu poczucia odpowiedzialności za jego wszechstronny rozwój i miejsca wśród innych krajów, oraz uświadamianiu wychowankom ich obowiązków względem własnego kraju;

• Koniecznym warunkiem skutecznego wychowania patriotycznego jest postawa patriotyczna nauczycieli, czyli dawany przez nich przykład postępowania godnego patrioty z powołania;

• Celem wychowania patriotycznego jest rozwijanie gotowości do obrony własnej ojczyzny, w tym zwłaszcza przyczynia się do jej bezpieczeństwa i pomyślności dzięki spełnianiu swych obowiązków, związanych z dokształcaniem i wykonywaniem pracy zawodowej;

• Celem również jest pogłębianie świadomości ekologicznej, czyli przeświadczenia o potrzebie czy wręcz konieczności przeciwdziałania wszelkim próbom dewastacji środowiska naturalnego;

• Wychowanie patriotyczne stosowane jest w szkole najczęściej na lekcjach historii, języka polskiego, przysposobienia obronnego, wiedzy o społeczeństwie, i godzinach wychowawczych.

Wychowanie umysłowe

• Wychowanie umysłowe stanowi kształtowanie pozytywnej motywacji i postawy wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu;

• Wychowanie to ma na celu wyposażenie dziewcząt i chłopców w wiadomości przyczyniające się do wzbogacenia ich kultury umysłowej i umiejętności racjonalnego postępowania na co dzień oraz rozwijania w nich zdolności poznawczych, zainteresowań intelektualnych i tendencji do samokształcenia;

• W wychowaniu umysłowym zgodnie z zaleceniami „szkoły tradycyjnej” pierwszorzędną rolę odgrywa nauczyciel. Uczniowie muszą być mu bezwzględnie podporządkowani. Na prowadzony przez niego lekcji panuje ład i porządek. Niestety lekcje takie są przeważnie nie lubiane przez uczniów, a wartość wychowawcza takich zajęć jest znikoma;

• Ważnym składnikiem wychowania umysłowego na lekcjach jest aranżowanie dyskusji. Pożądana pod względem wychowawczym jest dyskusja bogata w kontrowersyjne wypowiedzi uczniów. Uczy samodzielności i krytycyzmu w myśleniu, a także obrony własnego stanowiska lub rezygnowania z niego, jeśli okaże się ono błędne.

Wychowanie estetyczne

• Wychowanie estetyczne zajmuje się głównie rozwijaniem wrażliwości dzieci i młodzieży na takie zjawiska estetyczne, jak piękno i kultura tj. Odnoszące się zarówno do świata natury, jak i dokonań ludzkich;

• Wychowanie estetyczne obejmuje swym zasięgiem wielostronny rozwój człowieka, czyli oddziałuje nie tylko na sferę jego emocji, lecz także intelektu i moralności – nazywane bywa wychowaniem przez sztukę;

• Głównym celem wychowania estetycznego jest zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej, czyli przyswajanie wiedzy o rzeczach pięknych oraz dokonywanie właściwego ich wyboru i umożliwianie udziału w ich tworzeniu łącznie z uwrażliwianiem na piękno i sztukę;

• Ważną rzeczą jest to, by wychowanie estetyczne stanowiło cenna inspirację dla własnej aktywności twórczej dzieci i młodzieży.

Wychowanie zdrowotne

• Wychowanie zdrowotne określa się jako system działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim – jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym;

• Celem tego wychowania jest dostarczenie dzieciom i młodzieży odpowiedniej wiedzy o zdrowiu i kształtowanie ich poprawnych postaw zdrowotnych;

• Wiedza o zdrowiu, rozumianym tutaj jako brak choroby, niedołęstwa i złego samopoczucia, dotyczyć może takich zagadnień jak: przestrzeganie zasad higieny osobistej, sposoby odżywiania i przygotowania posiłków, objawy, przyczyny, i skutki najczęściej spotykanych współcześnie chorób cywilizacyjnych, zapobieganie chorobom i zabezpieczanie przed nagłymi wypadkami, wskazania związane z udzieleniem pierwszej pomocy, szkodliwość nadużywania leków i używek, w tym szczególnie problemy dotyczące narkomanii, alkoholizmu i palenia papierosów, ochrona środowiska naturalnego.

Wychowanie fizyczne

• Istotną częścią wychowania zdrowotnego jest wychowanie fizyczne i umiejętne spędzanie wolnego czasu;

• Podstawowym celem wychowania fizycznego jest sprzyjanie prawidłowej budowie ciała oraz rozwijanie u nich sprawności fizycznej, jak również podnoszenie odporności organizmu i wyrabianie dobrych nawyków czynnej rekreacji, a tym samym zachęcanie do uprawiania sportu;

• Celem takim jest także zapewnienie dzieciom i młodzieży - poza zdrowiem i sprawnością fizyczną – dziewczęcej lub chłopięcej urody;

• Racjonalne spędzanie wolnego czasu w ramach wychowania zdrowotnego przejawia się w formach rekreacji fizycznej (ruchowej) są łatwe do zastosowania czyli wycieczki piesze i rowerowe , zabawy ruchowe, spacery, udział w dyskotekach, prace fizyczne pozostające na usługach domu, szkoły czy środowiska, w tym prace na działce.

Wychowanie seksualne

• Przez wychowanie seksualne rozumie się najczęściej ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania u dzieci i młodzieży postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej, oraz takich uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami;

• Wychowanie seksualne stanowi w szkole również nazwę zajęć edukacyjnych na temat rozwoju psychoseksualnego człowieka, niektórych dewiacji w zaspokajaniu popędu płciowego oraz pożądanych społecznie i moralnie postaw w życiu rodzinnym i małżeńskim;

• Odpowiedzialność za wychowanie seksualne spoczywa w szczególności na rodzicach i prowadzone powinno być od wczesnego dzieciństwa;

• W przypadku wykluczenia życia seksualnego w szkole wielu chłopców dziewcząt zdanych byłoby na informacje zaczerpnięte od rówieśników i to w sposób wulgarny, sprzyjający pogłębianiu u nich pogardliwego stosunku do płci. Skazani byliby również pod tym względem na środki masowego przekazu – telewizja magazyny, które nie zawsze wystarczająco ukazują moralne aspekty płciowości człowieka;

• Potrzeba wychowania seksualnego wynika również z ciągle narastającej liczby nieletnich dziewcząt (13-15 lat), które zostają matkami;

• Coraz więcej nastolatków jest aktywnych seksualnie, a tym samym narażonych na przykre następstwa z tego płynące np. Niespodziewana ciąża, zarażenie się wirusem hiv;

• Wychowanie seksualne w szkole może umożliwić przekazywanie uczniom takiej wiedzy w sferze seksualności, oraz dopomóc skutecznie przeciwstawić się zniekształconej i zwulgaryzowanej wiedzy o płciowości i zapobiec zdobywaniu przez dzieci i młodzieży w wieku szkolnym informacji na temat seksu z niewłaściwych źródeł.

Wychowanie religijne

• Wychowanie religijne ma służyć dzieciom i młodzieży o określonym wyznaniu religijnym;

• Jest też niezbywalnym prawem, ponieważ religia stanowi bezsporny fakt społeczny i odgrywa doniosłą rolę w życiu przeważającej większości ludzi;

• Przez wychowanie religijne rozumie się system wychowania oparty na podporządkowaniu działalności edukacyjnej założeniem jakiegoś wyznania. Podkreśla się że jest to przede wszystkim wychowaniem do życia religijnego zakorzenionego w całościowym rozwoju osobowości człowieka;

• Celem tego wychowania jest utrwalenie w świadomości dzieci i młodzieży obrazu boga kochającego ich ze wszystkich miar i zapewniającego im poczucie bezpieczeństwa, a także oczekującego od nich podobnej postawy wobec innych ludzi, pierwszorzędnym takim celem jest okazywanie miłości bogu jako stwórcy wszechrzeczy, łącznie z wszystkimi ludźmi stworzonymi na jego obraz i podobieństwo.

Wychowanie to proces systematyczny, celowy, zamierzony i pełen aktywności!!!

14. METODY, ZASADY, FORMY EDUKACJI (KSZTAŁCENIA, WYCHOWANIA, SAMOKSZTAŁTOWANIA

Metoda kształcenia wg W. Okonia to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej jest to wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

Klasyfikacja metod kształcenia K. Sośnicki:

• Podające – sztuczne, uczeń przyswaja gotową wiedzę od nauczyciela.

• Poszukujące – uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów.

Klasyfikacja metod kształcenia B. Nawroczyńskiego:

• Podające – sztuczne, uczeń przyswaja gotową wiedzę od nauczyciela.

• Poszukujące – uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów.

• Laboratoryjne – poprzez doświadczenia uczeń dochodzi do nowej wiedzy.

Typologia metod kształcenia wg W. Okonia:

1. Metody asymilacji wiedzy oparte są głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym. Do metod tych zalicza się:

• Pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Gdy w zwykłej rozmowie stawiamy komuś pytanie, zazwyczaj nie znamy odpowiedzi. W pogadance natomiast nauczyciel z reguły zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać ta metoda wyróżnia się jej następujące zastosowanie:

• Pogadanka wstępna, która ma przygotować uczniów do pracy

• Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości, która ma postać rozmowy i w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela zostały przez wszystkich zrozumiane.

• Pogadanka utrwalająca, która polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości.

• Dyskusja – polega na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Można wyróżnić kilka odmian dyskusji:

• Dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu; jedną z jej cech jest spontaniczność,

• dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży,

• dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów.

• Wykład – polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Od wykładowców wymaga się, aby opanowali sztukę wykładania, a więc – aby poza kompetencją merytoryczną, wiązali treść wykładu z życiem, dobierali trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiali. Logicznie budowali cały wykład i systematycznie przedstawiali jego treść. Wyróżnia się typy wykładu:

• Wykład konwencjonalny, w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętywania postaci,

• Wykład problemowy, który jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego albo praktycznego,

• Wykład konwersatoryjny, który polega na przelataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych.

•  Opis – jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi.

• Opowiadanie – polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie.

•  Praca z książką – źródłem wiedzy dla uczniów może być też słowo drukowane. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych, np. czasopism ogólnych i specjalistycznych, radia, telewizji itp. Samodzielne posługiwanie się przez uczniów książką i czasopismem występuje we wszelkim nauczaniu. Można wymienić kilka najczęściej stosowanych sposobów tej pracy:

• Uczenie się z podręcznika – to sposób stosowany przez ogół nauczycieli. U uczniów ważne jest przyzwyczajenie do wyodrębniania informacji najważniejszych

• Sporządzenie notatek – jest korzystniejsze wtedy, gdy ma miejsce przy powtórnym czytaniu tekstu.

• Posługiwanie się lekturą uzupełniającą

2.Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną. Sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Do metod tych zalicza się:

• Klasyczna metoda problemowa, w której uwzględnia się cztery istotne momenty. Obejmują one:

• Wytwarzanie sytuacji problemowej,

• Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania,

• Weryfikację pomysłów rozwiązania,

• Porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

Cechą charakterystyczną tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Metoda ta, jak wszystkie metody problemowe wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego. Z jednej strony chodzi tu o znajomość nauczanych treści, a z drugiej o umiejętność zainteresowania uczniów problemem.

• Metoda przypadków – jest stosunkowo prosta. Polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów jakiegoś przypadku i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy w ciągu kilku minut formułują pytania dotyczące tego przypadku, a nauczyciel udziela odpowiedzi na pytania. Samo rozwiązanie nie zawsze musi być pewne. Dość często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań, wówczas jednak uczniowie mogą domagać się wyjaśnienia, jak rzeczywiście przedstawia się to rozwiązanie.

• Metoda sytuacyjna – zbliżona do metody przypadków. Polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” i „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewiedzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Trudna w realizacji – wymaga przygotowania opisów, tablic, schematów itp.

• Giełda pomysłów – nosi też nazwę „burzy mózgów”. Polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie.

• Mikronauczanie – to metoda twórczego ucznia się złożonych czynności praktycznych, np. U kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający 5-20 min., a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów, już w ulepszonej wersji. 

• Gry dydaktyczne – mają wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy, w każdej z nich:

• Zabawa – jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, którą sama sprawia; stanowi więc, właśnie przez to, czynnik pożądany w toku uczenia się.

• Gra – jest taką odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajając się do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco – wychowujące: służy procesowi poznania, uczy poszanowania przyjętych norm, przyzwyczaja zarówno do wygrywania jaki i przegrywania.

• Zabawy inscenizacyjne – zwane tez metodą inscenizacji. Polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi itp. Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym stosuje się do odtwarzania bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Te zabawy mają również działanie terapeutyczne, które polega na tym, aby jakiś stan zachowań (uczuć, postaw), który jest w uczniach, doprowadzić poprzez podmiotowe ich działania do stanu, który jest pożądany.

• Gry symulacyjne – polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.

3. Metody waloryzacyjne, zwane też eksponującymi – o dominacji aktywności emocjonalno – artystycznej.

• Metody impresyjne – sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda polega na wywołaniu takich czynności uczniów jak:

• Zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy

• Pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła

• Stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła

• Konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.

• Metody ekspresyjne – polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają lub odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywając, np. czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów itp. W tych i innych formach eksponowania wartości łatwiej niż w innych warunkach następuje utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucenie wartości na to nie zasługujących.

4. Metody praktyczne, cechujące się przewagą aktywności praktyczno – technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy.

• Metody ćwiczebne – mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach twórczych. Podstawę metody stanowi ćwiczenie, które jest wielokrotnym wykonywaniem jakiejś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych.

• Metody realizacji zadań wytwórczych – mogą one polegać na kierowaniu zajęciami, w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła, metalu czy mas plastycznych itp. Prace przebiegają według pewnego toku.

Zasady kształcenia wg W. Okonia – rozumiane są jako fundamentalne prawidłowości dydaktyczne, które partycypują we wszystkich procesach kształcenia, a zarazem ułatwiając nauczycielowi zrozumienie tych procesów, nie tylko nie utrudniają jego twórczej pracy, ale wręcz ją warunkują. Autor ten wyróżnił następujące zasady:

1. Zasada systemowości - czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów.

• Uczenie się przebiega skuteczniej, gdy uporządkowane zbiory elementów i związków między nimi są należycie usystematyzowane w dostępnych uczniom materiałach i na lekcji, a zarazem gdy zapewnia się odpowiednią ich hierarchizację - zarówno w obrębie przedmiotu, jak i między przedmiotami - przez uwzględnienie więzi międzyprzedmiotowych i odpowiedniego transferu wiedzy z przedmiotu do przedmiotu, czego domaga się podporządkowana zasadzie systemowości zasada korelacji.

2. Zasada poglądowości - czyli respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją.

• Poglądowość jest poszukiwaniem teorii na "obszarze" od konkretu do abstrakcji. Na tym "obszarze" respektowanie drogi od abstrakcji do konkretu jest nie mniej ważne niż podążanie po drodze o d konkretu do abstrakcji. O ile droga od konkretu do abstrakcji ma większe znaczenie w naukach opisowych, jak botanika, zoologia, geografia czy historia, o tyle droga odwrotna mocniej dochodzi do głosu w naukach teoretycznych, jak biologia ogólna, fizyka czy elementy chemii ogólnej. Droga od abstrakcyjnych twierdzeń do konkretu przebiega tu poprzez procesy myślenia, w których dokonuje się synteza danych teorii z danymi rzeczywistości. Konkret, o którym tu mowa, nie jest już równoznaczny ze spostrzeganym zmysłowo fragmentem rzeczywistości.

3. Zasada samodzielności- czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela.

• .Samodzielność ma różne oblicza, czym innym jest ona u dzieci, czym innym u młodzieży, a czym innym u dorosłych. Pełna samodzielność cechuje ludzi dorosłych. Według Tadeusza Tomaszewskiego, jest nią "po pierwsze, zdolność do samodzielnego zapewnienia sobie bytu, a po drugie, zdolność do samodzielnego wykonywania zadań społecznych".

4. Zasada związku teorii z praktyką.

• Teoria to zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, praktyka zaś to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb. Związek między jedną a drugą w nauczaniu szkolnym jest więc oczywisty: teoria daje młodzieży poznanie świata, praktyka uczy oddziaływania nań skutecznego, bo opartego na poznaniu jego właściwości.

5. Zasada efektywności - czyli związku między celami a wynikami kształcenia.

• Z zasadą efektywności wiąże się sprawdzanie osiągnięć szkolnych. Na wydajność mają wpływ i inne czynniki, zwłaszcza związane z nauczycielem, jego kulturą ogólną, wykształceniem, przygotowaniem dydaktycznym, identyfikacją z zawodem, talentem pedagogicznym, jak również z domem ucznia i jego pobudzającym lub hamującym wpływem na osiągnięcia szkolne. Jak widać, zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników, biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesie dydaktycznym. Udział bezpośredni biorą takie czynniki, jak metody pracy nauczycieli i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów, udział zaś pośredni takie, jak inteligencja, zdolności uczniów, wykształcenie i kultura pedagogiczna nauczycieli oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze. Obszar, na jakim funkcjonuje zasada efektywności, zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Cele określają kierunek zmian, jakie pod wpływem kształcenia mają się dokonać w uczniach, osiągnięcia zaś, zwłaszcza te, które poddają się pomiarowi, mówią o tym, jakie zmiany pod wpływem kształcenia rzeczywiście się w nich dokonały.

6. Zasada przystępności - czyli pokonywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości.

• Dążąc do tego, aby nauka była łatwa i przyjemna Komeński zalecał, aby postępować od znanego do nieznanego, jak również od tego, co bliskie, do tego, co dalsze. Najważniejszy wniosek, jaki się wiąże z zasadą przystępności, dotyczy potrzeby poszukiwania takich sposobów nawiązania przez nauczyciela kontaktu z każdym uczniem, jak również doboru takich metod, pracy i środków, aby w stopniu maksymalnym uruchomić te siły i możliwości ogółu uczniów, jakie odpowiadają danej fazie ich rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego i fizycznego.

7. Zasada indywidualizacji i uspołecznienia - czyli związku interesów jednostki i zbiorowości.

• Szkoła tradycyjnie nastawiona jest na traktowanie ucznia jako jednostki izolowanej od innych członków zbiorowości. Tej izolacji sprzyja cały system motywowania go do pracy, obciążania indywidualnymi zadaniami, kontroli i oceny, a także współpracy z domem. Życie to cechuje coraz wyższy stopień organizacji, współdziałania i współpracy różnych jego ogniw, toteż przygotowanie do niego wymaga uspołecznienia postaw i zachowań młodzieży, rozwinięcia umiejętności współdziałania w pracy zespołowej, ukształtowania społecznych postaw i motywacji młodych ludzi.

• Uspołecznianie uczniów dokonuje się w szkole pod wpływem ogółu działań zmierzających do uczynienia z ucznia - przy współpracy z rodziną - pełnowartościowej istoty społecznej, poprzez danie mu szans zdobycia takiej i wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych, jak również ; takich systemów wartości i takiego stopnia rozwoju osobowości, aby się mógł stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, a zarazem w tym społeczeństwie realizować swoje indywidualne cele życiowe.

Formy kształcenia

Jak podaje Cz. Kupisiewicz nadrzędnym celem form kształcenia, jest optymalny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolicjonalny ucznia, czyli wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze zapewniające mu wykształcenie ogólne lub zawodowe .

Podział form kształcenia

Formy kształcenia ze względu na cel:

• Kształcenie ogólne – wprowadza człowieka w świat przyrody, techniki i kultury, przygotowuje do poznawania i zmieniania siebie i tego świata;

• Kształcenie zawodowe – służy nabywaniu kompetencji profesjonalnych, niezbędnych w pracy zawodowej, a więc wiedzy, umiejętności i właściwości osobowych niezbędnych do wykonywania działalności zawodowej

Formy kształcenia ze względu na miejsce, w jakim odbywa się kształcenie:

• Kształcenie szkolne – przebiega w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkoły), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza skierowana na realizację społecznie akceptowanych celów kształcenia. Może mieć charakter obowiązkowy lub ponadobowiązkowy, ogólnokształcący i zawodowy;

• Kształcenie pozaszkolne;

  • Kształcenie równoległe – jest działalnością dydaktyczno-wychowawczą prowadzona poprzez instytucje kulturalne, oświatowe, środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia skierowana na dzieci i młodzież, stwarzająca warunki rozwoju zainteresowań, zdolności i uzdolnień, poszerzania wiedzy, doskonalenia sprawności nabytych w szkole oraz godziwego spędzania czasu wolnego. Dzięki atrakcyjnym treściom i sposobom działania zaspokajającym zróżnicowane potrzeby dzieci i młodzieży, elastyczności form i metod, swoistej żywiołowości, mają niejednokrotnie silniejszy wpływ na dzieci i młodzież;

  • Kształcenie dorosłych – kształcenie ustawiczne – różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.

Formy kształcenia ze względu na treść kształcenia:

• Kształcenie jednostronne – odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych;

• Kształcenie wielostronne – postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej.

Formy kształcenia ze względu na stopień instytucjonalizacji:

• Kształcenie formalne – proces nauczania – uczenia się przebiegający w ramach wysoko zorganizowanych instytucji, o względnie stałych parametrach dotyczących czasu trwania, miejsca przebiegu procesu, rodzaju jednostek organizacyjnych, stosunku dziecka do obowiązku szkolnego;

• Kształcenie nieformalne – odbywa się poza oficjalnym i powszechnym systemem szkolnym i przeznaczony jest dla tych, którzy z różnych względów nie mogą realizować obowiązku szkolnego w ramach obowiązującej struktury szkolnej;

  • kształcenie domowe;

  • Instytucje edukacji alternatywnej;

• Kształcenie incydentalne – trwający przez całe życie nie zorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości, sprawności, przekonań, i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia: rodziny, rówieśników, sąsiadów, środowiska społecznego, publikacji, dzieł sztuki, i innych środków masowego oddziaływania.

Formy kształcenia ze względu na formy organizacji:

• Kształcenie organizowane przez instytucje (szkoła, rodzina) i pojedyncze osoby;

• samokształcenie.

Formy kształcenia ze względu na poziomy:

• Kształcenie podstawowe;

• Kształcenie średnie;

• Kształcenie wyższe;

• Kształcenie podyplomowe.

Formy kształcenia ze względu na miejsce:

• Kształcenie stacjonarne;

• Kształcenie korespondencyjne.

Formy kształcenia ze względu na formę kierowania:

• Kształcenie kierowane bezpośrednio – osoba kierującą jest nauczyciel czuwający nad realizacją założonych celów kształcenia;

• Kształcenie kierowane pośrednio – sterująca role pełni autor podręcznika, książki popularnonaukowej, skryptu, audycji radiowej, programu telewizyjnego, filmu oświatowego, Internetu i innych źródeł z których uczeń korzysta w procesie samokształcenia.

Formy kształcenia ze względu na odbiorców:

• Specjalne – obejmujące dzieci i młodzież z brakami rozwojowymi;

• Dorosłych (ustawiczne) – zwane kształceniem przez całe życie;

• Równoległe – tor kształcenia realizowanego głównie przez środki masowego przekazu i różne organizacje.

Formy kształcenia ze względu na system prowadzenia nauczania:

• Kształcenie w systemie dziennym

• Kształcenie w systemie wieczorowym

• Kształcenie w systemie zaocznym

• Kształcenie w systemie eksternistycznym

• E-learning

Metody wychowania

Kupisiewicz za metodę wychowania uważa każdy odrębny sposób zachowania wychowawcy w stosunku do wychowanka, mający na celu wywieranie zamierzonego wpływu na działalność wychowanka.

Wyróżniamy cztery podstawowe metody wychowania:

1. Metody wpływu osobistego wynikają z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet. Jeżeli postępowanie wychowawcy w różnych sytuacjach stanowi wzór do naśladowania, a jego osobowość może pomóc w zbudowaniu własnego modelu sukcesu życiowego wychowanków, to wpływ przykładu bywa znaczący w działalności opiekuńczo-wychowawczej. W tej grupie metod oprócz przykładów mamy również takie metody, jak wysuwanie propozycji, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty oraz perswazję.

2. Metody wpływu sytuacyjnego polega na oddziaływaniu pośrednim za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenie wychowanków. Stosując tę metodę, należy jednak pamiętać, że o autentycznym doświadczeniu wychowanków można mówić wówczas, gdy ich zadowolenie lub niezadowolenie nie wynika z jakiejkolwiek ingerencji wychowawcy, lecz stanowi konsekwencję ich postępowania w danej sytuacji życiowej. W grupie tych metod oprócz metody nagradzania i karania wychowawczego szczególne miejsce zajmuje metoda przydzielania funkcji i ról społecznych, kształcąca umiejętności współżycia społecznego i samorządności wychowanków.

3. Metody wpływu społecznego polegają na znaczącym wychowawczo i atrakcyjnym oddziaływaniu zespołu wychowawczego. Chodzi tu więc o to, aby wychowawca nie narzucał zespołowi własnych przekonań, ale na zasadzie współdziałania umożliwiał wychowankom aktywne uczestnictwo w jego funkcjonowaniu przez pełnienie funkcji i odgrywanie ról społecznych. Wychowawca musi być zainteresowany tym, aby umacniać w zespole pozycję jednostek wywierających dodatnie wpływ na ogół wychowanków.

4. Metody kierowania samo wychowaniem polegają na czynnym ustosunkowaniu się do procesu własnego rozwoju. Samowychowaniem nazywamy trening w zakresie świadomego kierowania przez jednostkę własnym postępowaniem i rozwojem. Jego istotę stanowi to, że wychowawca towarzyszy wychowankowi w jego pracy nad sobą, nadając jej określony kierunek oraz inicjując odpowiednie zabiegi perfekcjonistyczne.

Zasady wychowania

Włodzimierz Szewczuk wychodził z założenia, iż istnieją tylko zasady wychowania, gdyż w jego mniemaniu wychowania nie da się oddzielić od nauczania. Przyjmował, że zasady wychowania są prawami i wyróżnił następujące zasady: motywacji, aktywności, bezpośredniości, zespołowości, indywidualizacji, praktyczności, receptywności, systematyczności i trwałości.

1.Zasada motywacji

Na zachowanie wpływają liczne czynniki, jednak w największym stopniu są to zmiany zachodzące w otoczeniu i w nas samych. Stan, w którym odczuwamy brak lub nadmiar konkretnego czynnika życiowego nazywamy potrzebą, która jest przyczyną aktywności człowieka. Uświadomienie sobie potrzeb nazywamy motywacją. To motywacja popycha nas do realizacji danego celu. Działania człowieka są tym efektywniejsze w im pełniejszym stopniu zaspokajają jakąś konkretną potrzebę człowieka. Przekładając tę myśl na pedagogiczny sposób myślenia, uczeń chłonie wiedzę w konkretnej dziedzinie tym szybciej i pełniej im silniejsza i głębsza jest motywacja, która aktywizuje go do działania.

2.Zasada aktywności

O aktywności człowieka mówimy wtedy, kiedy widzimy różnorodne przejawy jego działalności. Aktywność nie bierze się z nikąd, lecz z doskwierających człowiekowi potrzeb. Im więcej potrzeb odczuwamy, tym większa jest nasza aktywność w celu zapewnienia sobie komfortu w każdej płaszczyźnie życia. Aktywność jednostki jest fundamentalnym warunkiem orientacji w otaczającym świecie, zdobywania doświadczenia niezbędnego do codziennego życia. Sama aktywność może przebiegać w bardzo różny sposób i w bardzo dużym stopniu zależy od stopnia samodzielności człowieka. Urozmaicenie form aktywności wpływa na skuteczniejsze, szybsze i pełniejsze kształtowanie osobowości młodego człowieka. Należy jednak pamiętać, aby nauczyć go wszystkich form aktywności.

3.Zasada bezpośredniości

Zgodnie z tą zasadą, wychowanek powinien mieć możliwość uczuciowego przeżycia uczenia się świata jak i samego siebie, a także sposobów postępowania w różnych sytuacjach. Generalnie chodzi o bezpośredni kontakt z sytuacją, której opanowanie ma przyswoić sobie jednostka, zatem aby uczeń nauczył się przyjmować odpowiednią postawę w konkretnej sytuacji, musi zetknąć się z nią bezpośrednio poznawczo i emocjonalnie, a co szczególnie ważne, powinien zetknąć się z daną sytuacją świadomie i z nastawieniem na jej przemyślenie.

4.Zasada zespołowości

Podstawowym założeniem tej zasady jest fakt, iż rozwój jednostki przebiega sprawniej, szybciej i w pełniejszym stopniu, im bardziej jest nastawiona na współpracę grupa, w której funkcjonuje. Człowiek jako istota społeczna rozwija się optymalnie tylko w przypadku kontaktów z otoczeniem. To w grupie stwarzane są warunki współdziałania czy też współzawodnictwa, które powoduje pobudzenie aktywności i szybszy rozwój. Nauczyciel i uczniowie mogą stworzyć silny zespół jeśli w ich mniemaniu wychowawca jest autorytetem, a członkowie grupy darzą go szacunkiem i respektują jego zdanie.

5.Zasada indywidualizacji

W myśl tej zasady, każda jednostka wymaga od wychowawcy indywidualnego podejścia, ponieważ posiada swoje niepowtarzalne nawyki i przyzwyczajenia, normy zachowania i nałogi. Każdy uczeń wymaga indywidualnego oddziaływania, które rozpoczyna się w momencie stwierdzenia nieprawidłowości w rozwoju osobowości jednostki. Odbieganie od normy może oczywiście zmierzać w przeciwnym kierunku. Zachodzi ono w przypadkach wykazywania przez ucznia szczególnych zdolności czy też wzorowej koleżeńskości, obowiązkowości, dzielności czy wytrwałości. Właściwa indywidualizacja to praca z pojedynczym wychowankiem.

6.Zasada praktyczności

Nazwa tej zasady oznacza związek teorii z praktyką, ponieważ nauka zrodziła się z praktyki. Każde zdobyte doświadczenie pozwala dziecku na uniknięcie wcześniej popełnionych błędów, uczy go stopniowo coraz lepszego przewidywania skutków własnych działań. Od pierwszych tygodni nauki szkolnej dziecko powinno rozumieć, że krok po kroku zdobywa narzędzia rozszerzające możliwości jego działania. Każdy krok pedagogiczny wymaga przemyślenia w aspekcie tego, dlaczego wychowanek uczy się takiego czy innego przedmiotu. Kiedy teoria oderwana jest od praktyki, wychowankowie nie rozumieją sensu swego wysiłku.

7.Zasada receptywności

Pojęcie recepcji obejmuje całokształt zmian psychicznych, jakie zachodzą w człowieku, gdy aktywnie ustosunkowuje się do wytworów ludzkich, z nastawieniem na ich przyjęcie. W zależności od sytuacji, od zadania recepcja może być wielopłaszczyznowa lub wyraźnie ukierunkowana, ograniczona do pewnego zakresu treściowego. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów działania w tym świecie staje się tym skuteczniejsze, im większa jest receptywność treści działalności wychowawczej, im one są przystępniejsze, oraz im bardziej optymalne pojemnościowo.

8.Zasada systematyczności

Uczeń powinien orientować się w układzie i powiązaniu zagadnień w obrębie danej nauki. Każdy nowy składnik wiedzy powinien wzrastać w sposób treściowo właściwy, a także uczeń powinien być świadomy tego wiązania, przynajmniej w odniesieniu do najważniejszych składników. Jeżeli proces nauczania realizuje te postulaty, w umyśle zarówno ucznia, jak i studenta rozbudowuje się rzeczywiście uporządkowane poznanie z całą jego hierarchiczną strukturą uogólnień, umożliwiającą operatywnie posługiwanie się zdobytą wiedzą. Systematyczność prowadzi do określonego stylu pracy, do powstania nawyków, do utrwalenia się sposobów postępowania, działania i do ustalania się postaw.

9.Zasada trwałości

Z istoty uczenia się wynika, że jest ono względnie trwałe, gdyż informacja czy czynność, które po swoim przebiegu jako procesy przestawałyby w ogóle istnieć, nie modyfikując zupełnie późniejszego zachowania, nie mogłyby stać się efektami uczenia się, a te właśnie efektywne zmiany decydują o tym, że uczenie zachodzi. Trwałość pamiętania wzrasta z wielokrotnością działania bodźca na jednostkę. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie, sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im w szerszym zakresie w działalność wychowawczą włączone są specyficzne czynności myślowo-pamięciowe regulujące sposób wiązania tego co nowe, z poprzednim doświadczeniem jednostki.

Formy wychowania

Formy wychowania – działania wychowawcy celowo organizowane po to, aby wychowankowie przejawiali oczekiwane przez niego rodzaje aktywności.

Proces wychowania przyjmuje jakby pewną formę ze względu na rodzaj aktywności podejmowanej przez wychowanka. Oznacza to, że został on (proces) sprowadzony do pewnej postaci dającej się wyraźnie określić i wyodrębnić spośród innych. Wychowanek sam może konstruować sobie formy wychowania.

Generalnie przyjmuje się dwa kryteria ich wyodrębniania. Kryterium pierwsze stanowi przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której uczestniczy wychowanek. Kryterium drugim są natomiast relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami. Tutaj ważny jest zarówno emocjonalny znak tych relacji: pozytywny, obojętny, negatywny, jak też treść społeczna – typ więzi społecznej występujący między uczestnikami sytuacji wychowawczej.

Przyjmując jako podstawę klasyfikacji form wychowania pierwsze kryterium mówi się o formach wychowania przez następujące czynniki:

• działalność wytwórcza,

• zabawa,

• sztuka,

• nauka,

• działalność usługowa,

• działalność społeczna.

Biorąc z kolei pod uwagę kryterium drugie, wskazuje się na takie formy wychowania jak:

• działalność indywidualna,

• działalność zespołowa,

• działalność zbiorowa.

Metody samokształcenia

W. Okoń „Słowniku pedagogicznym” sformułował następujące określenie samokształcenia: jest to „osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której treść, cele, warunki i środki ustala sam podmiot”.

Za J. Półturzyckim można przytoczyć pełną definicję procesu samokształcenia: „Samokształcenie zatem należy rozumieć jako proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się”.

Możliwości korzystania z różnych źródeł wiedzy w samokształceniu w dużym stopniu zależą od dostępności do nich oraz od opanowania i doskonalenia metod i technik samokształcenia odpowiadających specyfice poszczególnych źródeł wiedzy. Trzeba zatem nie tylko wiedzieć, z czego się uczyć, jak czytać i zapamiętywać, w jaki sposób słuchać, rozumieć to, co się czyta lub czego się słucha, czyli trzeba opanować metody i techniki skutecznego samokształcenia, z których najważniejszymi są:

• Szybkie czytanie,
• Umiejętne słuchanie,
• Umiejętne notowanie,
• Przechowywanie notatek i ich wykorzystywanie,
• Wykorzystywanie doświadczeń zawodowych.

Zasady samokształcenia

Zasady samokształcenia dają odpowiedź na pytanie, jak samemu organizować, przeprowadzać i oceniać oraz usprawniać proces własnego uczenia się, tak by realizacja założonych celów i zadań była najbardziej efektywna i skuteczna.

W. Puślecki wyróżnia 12 następujących zasad samodzielnego uczenia się:

1. Zasada motywacji i planowania – samokształcenie daje pożądane rezultaty wtedy, jeśli towarzyszą mu właściwe motywy oraz jeśli czynność ta jest odpowiednio zaplanowana;
2. Zasada funkcjonalności miejsca i środków uczenia się – zasada ta dotyczy właściwej organizacji miejsca pracy samokształceniowej oraz wykorzystywania środków w tym procesie;
3. Zasada higieny i rekreacji – jednym z istotnych czynników wpływających na przebieg i rezultaty samokształcenia jest znajomość i przestrzeganie wskazań higieny, ze szczególnym uwzględnieniem higieny pracy umysłowej;
4. Zasada rytmiczności i terminowości – samokształcenie jest wówczas efektywne i skuteczne, jeśli realizowane jest systematycznie, zgodnie z przyjętymi planami i terminami ich ukończenia;
5. Zasada odpowiedzialności i dyscypliny – pozytywne wyniki samokształcenia są w dużej mierze uzależnione od uświadomienia sobie odpowiedzialności i obowiązkowości w procesie samodzielnego uczenia się;
6. zasada wytrwałości i zaufania – powodzenie w samokształceniu osiąga ten, kto uczy się wytrwale i z zaufaniem we własne możliwości;
7. Zasada oszczędności i wydajności – samokształcenie jest wówczas wydajne, jeśli jest sprawne ekonomicznie (cele uzyskuje się przy optymalnym wkładzie czasu, sił i środków) i skuteczne;
8. Zasada aktywności i samodzielności – aktywność w samokształceniu oznacza czynną postawę w tym procesie ( czynnie, z dużym przekonaniem i zaangażowaniem koncentruje swoją uwagę, energię i środki na zadaniu, które wykonuje);
9. Zasada wszechstronności i trwałości – wszechstronność w samokształceniu zakłada ujmowanie rzeczy, zjawisk i zdarzeń w ich różnorodnych aspektach, wymaga związku poznania zmysłowego i umysłowego w tym procesie;
10. Zasada współdziałania – samodzielne uczenie się wcale nie wyklucza współdziałania z innymi osobami w tym procesie, korzystania z ich pomocy przy rozwiązywaniu zadań teoretycznych i praktycznych;
11. Zasada samokontroli i samooceny – samokontrola to umiejętność sprawdzania własnych sądów, działań i postępów, umiejętność dostrzegania własnych błędów, analizowania ich przyczyn i pokonywania ich własnymi siłami, bez czekania na pomoc z zewnątrz;
12. Zasada racjonalizacji – zasada ta wymaga od uczącego się nieustannego usprawniania organizacji, metod i środków samodzielnego uczenia się.

Formy samokształcenia

1. Uczestnictwo w życiu kulturalnym

2. Czytanie i studiowanie literatury i prasy

3. Pozyskiwanie wiedzy z mass mediów

4. Czerpanie wiedzy ze słowa żywego

5. Korzystanie z wykładów

6. Aktywna obserwacja

15. CELE EDUKACJI – PRZESŁANKI TELEOLOGII

Teleologia – nauka o celach (gr. teleos- osiągający cel, logos- słowo, nauka), nazwa poglądów filozoficznych uzupełniających lub zastępujących przyczynowe wyjaśnianie rzeczywistości wykrywaniem ich celowości. Według teleologii zdarzenia można wyjaśnić i ocenę czegokolwiek można uzasadnić jedynie poprzez odwoływanie się do celów, ku którym są skierowane.

• Cel w aspekcie prakseologicznym to zamierzony stan rzeczy lub zdarzeń, charakteryzujący się namysłem, planowością oraz sprawnością i skutecznością działania.

• Cele pedagogiczne to uświadomione, założone efekty, które chcemy uzyskać w rozwoju wychowanków w trakcie trwania procesów kształcenia. Cele pozwalają w sposób prawidłowy ocenić jakość i efektywność kształcenia.

• Celowościowe postępowanie w praktyce pedagogicznej zapobiega dezorganizacji i chaosowi procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Do podstawowych warunków zwiększania działań edukacyjnych należy dokładne określenie ich celów. To nie zawsze wystarcza. IDEAŁ WYCHOWANIA – WYNIKAJĄ Z NIEGO CELE EDUKACJI I DZIEDZINY WYCHOWANIA.

• Cele edukacji jednoznacznie i precyzyjnie ustalone mogą zostać zrealizowane. Użyteczność społeczna otrzymanych efektów będzie jednak zawsze zdeterminowana przez to, czy zostały wskazane właściwe cele edukacji szkolnej.

• Celów edukacji nie sposób formułować w oderwaniu od współczesnej rzeczywistości.

• Zdaniem J. Gniteckiego „cele sprzężone są z dynamicznie zmieniającymi się warunkami życia społecznego. Wraz ze zmianami tych warunków zmieniają się również cele edukacji (…). W aktualnych warunkach potrzebne jest inne podejście teleologiczne- wywodzące cele z treści życia człowieka, z jego potrzeb psychicznych i społecznych, z potrzeb społecznych, gospodarczych ludzi, którzy tu i teraz żyją i tworzą wspólny świat”.

• W tym miejscu warto zwrócić uwagę na „Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa- „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb”. Raport ten wskazuje na cztery filary edukacji XXI w:

• 1 filar – uczyć się, aby żyć wspólnie – zwrócono uwagę na umiejętność układania relacji z innymi w sposób pokojowy, dążenie do inteligentnego, pokojowego rozwiązywania konfliktów, które są czymś nieuchronnym.

• 2 filar – uczyć się, aby wiedzieć – to nie tylko opanowanie wiedzy encyklopedycznej, ale opanowanie narzędzi do zdobywania wiedzy.

• 3 filar – uczyć się, aby działać – umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce, przystosowanie edukacji do przyszłej pracy.

• 4 filar – uczyć się, aby być – (nawiązanie do podstawowych tez raporty z lat 70 Edgara Faure’a), uznano, iż na edukacji spoczywa obowiązek rozwijania u wszystkich ludzi zdolności do samodzielnego myślenia, samodzielnych sądów, sytuacji zwiększonej odpowiedzialności osobistej za kształtowanie wspólnego losu.

16. INSTYTUCJE EDUKACYJNE W POLSCE I W ŚWIECIE

Instytucje edukacyjne polegają na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią. W Polsce edukacja podlega dwóm ministerstwom: Ministerstwu Edukacji Narodowej (MEN) i Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).

Szkolne instytucje:

• Przedszkola

• Szkoła podstawowa (6 lat),

• Gimnazjum (3 lata),

• Szkoły ponadgimnazjalne (średnie):

Liceum ogólnokształcące (3 lata),

Liceum profilowane (3 lata),

Technikum (4 lata),

Zasadnicza szkoła zawodowa (2 lata),

Uzupełniające liceum ogólnokształcące (2 lata),

Technikum uzupełniające (3 lata),

Szkoła policealna,

Szkoła specjalna (3 lata),

• Szkoły wyższe,

• Prywatne szkoły , prywatne szkoły językowe.

Instytucje działające w resorcie edukacji:

1. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (Wydział Poradnictwa Zawodowego),

2. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne (dawniej: poradnie  wychowawczo-zawodowe),

3. instytucje wspomagające:  

   1. Szkoły (szkolne ośrodki kariery, ośrodki karier itp.),

   2. Akademickie biura karier (działające w ramach ogólnopolskiej sieci biur karier – osbk)

Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej jest centralną, ogólnopolską, publiczną placówką doskonalenia nauczycieli. Organem prowadzącym Ośrodek jest Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne są placówkami oświatowymi działającymi w ramach systemu oświaty, finansowanie ich działalności jest obowiązkiem jednostek samorządu lokalnego (organów prowadzących), merytorycznie podlegają właściwym kuratoriom oświaty oraz Ministerstwu Edukacji Narodowej.

Akademickie biura karier (ABK) to jednostki działające na rzecz aktywizacji zawodowej studentów i absolwentów szkoły wyższej, prowadzone przez szkołę wyższą lub organizację studencką.

Instytucje edukacji na świecie.

W wielu krajach instytucje edukacji (zwłaszcza szkolne) wyglądają bardzo podobnie. Pomiędzy poszczególnymi systemami oświaty można zauważyć szereg różnic począwszy od autonomii szkół i modelu kierowania oświatą: scentralizowany (Francja, Grecja, Włochy) czy zdecentralizowany (Belgia, Niemcy, Wielka Brytania), co jest często wynikiem ustroju politycznego danego państwa, poprzez ilość środków pieniężnych przeznaczanych na sektor edukacyjny, do różnic w wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego, czasu jego trwania i ilości godzin spędzanych w szkole przez dzieci i młodzież. W przeważającej większości państw Europy obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku 6 lat, ale istnieją dobre wyjątki: wcześniej bo w wieku 5 lat rozpoczynają naukę w szkole dzieci w Holandii i Zjednoczonym Królestwie: Anglii, Walii i Szkocji a najwcześniej bo już 4-latki muszą chodzić do szkoły w Irlandii Północnej. W krajach Europy Wschodniej później rozpoczyna się spełnianie obowiązku szkolnego bo w wieku 7 lat.

Na świecie tak jak w Polsce obowiązuje podobny system szkolny dzielący się na :

• edukacje przedszkolną,

• szkoły podstawowe,

• szkolnictwo średnie( często dzielone na I lub II stopień),

• szkolnictwo wyższe.

• Istnieją także szkoły specjalne oraz podział na szkoły publiczne i prywatne.

Kraje dążą do ujednolicenia systemów szkolnych. W krajach Unii Europejskiej standardy te są najbardziej podobne. Na czele nadzoru edukacji stoi Rada ds. Edukacji i Komisji Europejskiej ( składa się min. z ministrów edukacji danych krajów).

Organizacje wspierające edukacje : ONZ, UNESCO, OECD

Inna formą wsparcia są programy Erasmus i Sokrates

Holandia:

Jest kilka etapów i poziomów nauczania:
1. Szkoła podstawowa
2. Trzy formy szkoły ponadpodstawowej:

• czteroletnia przygotowująca szkoła zawodowa,

• pięcioletnia ogólna szkoła ponadpodstawowa z wyższym poziomem nauczania, sześcioletnia szkoła "

• przygotowująca naukowo" dla osób, które zamierzają pójść na studia uniwersyteckie.
  Każda z tych szkół ma określone profile, bądź sektory i specjalizacje.

3. Po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej uczeń może rozpocząć edukację w:

• średniej szkole zawodowej (tu cztery poziomy wykształcenia: asystent, podstawowy, dziedzinowy, specjalistyczny - na każdym zdobywa się wyższe kwalifikacje, aż 60 proc. nauki stanowią zajęcia praktyczne),

• wyższej szkole zawodowej (tu czteroletniej nauce towarzyszy staż dający doświadczenie. Nauka kończy się dyplomem licencjata).

4. Uniwersytet - to szkoła naukowa trwająca średnio 4 lata. Można ją rozpocząć posiadając dyplom wyższej szkoły zawodowej, bądź szkoły "przygotowującej naukowo".

17. ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE, JEGO POJMOWANIE I RODZAJE

Ryszard Wroczyński uważa, że środowisko wychowawcze to, te elementy otaczającej nas rzeczywistości, które działają jako źródło bodźców i powodują określone reakcje (przeżycia) psychiczne.

Józef Pieter, stwierdza, że środowisko wychowawcze to złożony układ powtarzających się lub względnie trwałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia.

Środowiskiem wychowawczym stają się więc te wszystkie elementy składowe otoczenia jednostki, które zapewniając jej rozwój, przyczyniają się do powstawania i utrwalania cech potrzebnych do funkcjonowania i osiągania celów życiowych.

Wyróżniamy 3 podstawowe środowiska wychowawcze:

• Rodzina,

• Grupa rówieśnicza,

• Szkoła.

RODZINA

Rodziną nazywamy podstawową, pierwotną, małą grupę społeczną, składającą się z rodziców, ich dzieci (także adoptowanych) i krewnych. Rodziców łączy więź małżeńska, a rodziców z dziećmi więź rodzicielska. O rodzinie pisali m.in. Zbigniew Tyszka, Maria Ziemska i Stanisław Kawula.

Pierwszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka jest rodzina. Tu dziecko styka się po raz pierwszy z innymi ludźmi, nawiązuje pierwsze kontakty, zdobywa pierwsze doświadczenia. Ważne są środki jakie rodzina posiada mieszkanie, zarobki, ale jeszcze ważniejsze są tradycje, zasady, a także atmosfera, uznawane wartości, wzory zachowań itd. Dzieci uczą się i wychowują poprzez realny udział w życiu i pracach rodziny. Uczą się w niej przystosowania społecznego, poznają elementarne wartości społeczeństwa, przyswajają sobie najbardziej istotne postawy społeczne. Jeśli funkcjonowanie rodziny jest zagrożone to zagrożony będzie poprawny rozwój dziecka. W rodzinie znajdują zaspokojenie potrzeby intymnego współżycia i emocjonalnego oddźwięku. Tutaj dziecko otrzymuje poczucie bezpieczeństwa i równowagę psychiczną. Dziecko w rodzinie nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia. W rodzinie odbywa się proces socjalizacji , czyli przygotowania jednostki do życia w społeczeństwie.

FUNKCJE RODZINY:

Zbigniew Tyszka wymienia dziesięć funkcji rodziny, łącząc je w cztery podstawowe grupy:

1. Funkcje biopsychiczne:

   • Funkcja prokreacyjna – funkcja ta odnosi się do zaspokojenia rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków (potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa ( potomstwo).

   • Funkcja seksualna – małżeństwo  jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. Funkcja ta w różnych religiach jest nierozerwalnie wiązana z funkcją prokreacyjną. Wiek XX przyniósł w kulturze europejskiej odejście od łączenia funkcji seksualnej z instytucją małżeństwa oraz rozdzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej.

2. Funkcje ekonomiczne:

   • Funkcja materialno-ekonomiczna – ma za zadanie zaspokoić materialne potrzeby rodziny a pośrednio także zaspokoić niektóre materialne potrzeby społeczeństwa. Z. Tyszka wyróżnia tu 4 podfunkcje:

     • Produkcyjną – rodzina jest w posiadaniu odrębnego warsztatu produkcyjnego i stanowi zarazem jego załogę produkcyjną.

     • Zarobkową – jako możliwość zdobywania pieniędzy niezbędnych dla utrzymania rodziny.

     • Gospodarczą – zasób i gromadzenie trwałych dóbr materialnych, niezbędnych do egzystencji rodziny (mieszkanie, przedmioty gospodarstwa domowego, samochód).

     • Usługowo – konsumpcyjna – wykonywanie wszystkich prac usługowych niezbędnych dla funkcjonowania członków rodziny (np. przyrządzanie posiłków, naprawa odzieży, dbałość o czystość osobistą i mieszkania). Przedmioty użytku domowego stanowią niejako podstawę działalności usługowo- konsumpcyjną.

   • Funkcja opiekuńczo – zabezpieczająca – polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny. Na pielęgnacji wszystkich jej członków od narodzin do późnej starości a także o szerokim aspekcie niepełnosprawności.

3. Funkcje społeczno-wyznaczające:

   • Funkcja klasowa – pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność męża wyznacza przynależność klasową żony i dziecka. Klasowa funkcja rodziny wyraża się w ukierunkowanej klasową subkulturą i ideologią socjalizacji potomstwa. Poszczególne warstwy i klasy społeczne mają swoje specyficzne cechy kulturowe, które przekazują swojemu potomstwu. Dziecko nie internalizuje w procesie rodzinnej socjalizacji „czystej” kultury narodowej, lecz chłonie ją poprzez kulturę klasową tej klasy społecznej do której należy.

   • Funkcja legalizacyjno – kontrolna – w grę wchodzi tu wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólną egzystencję  w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia. Legalizuje także fakt posiadania dzieci, nadaje status prawny wspólnocie majątkowej rodziny – reguluje zachowania zarówno w rodzinie jak i poza nią.

4. Funkcje socjopsychologiczne:

   • Funkcja socjalizacyjna – jest jedną z największych funkcji tej instytucji społecznej. Polega ona na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja małżonków. Socjalizacja potomstwa odbywa się  przez przekazywanie wiedzy o  świecie przyrody i społecznym, przekazywanie umiejętności instrumentalnych jak np. posługiwanie się przedmiotami będącymi/ wytworem ludzkiej kultury, wpajanie wzorców zachowania, internalizacja norm i wzorów społecznego zachowania. Polega również na wprowadzaniu dziecka w kulturę: zapoznawanie z wytworami sztuki, nauki, techniki, religii, jak również polega na udrażnianiu określonego systemu wartości, który z kolei stymuluje motywację do działania, zachowania, postępowania, wytycza cele indywidualne i społeczne, podsuwa środki do realizacji. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy w znacznej mierze kształt osobowości i postępowanie jednostek następnego pokolenia. Ważne jest dla społeczeństwa, aby rodzina należycie wypełniała swe zadania socjalizacyjne.

   • Funkcja kulturalna – zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i mawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie telewizji i komentowanie programu lub dyskusja nad przeczytaną książką).

   • Funkcja rekreacyjno – towarzyska – dom rodziny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązanie kontaktów towarzyskich. Dom rodziny jest miejscem wypoczynku – azylem do którego po spełnieniu codziennych obowiązków możemy się skryć. W domu następuje rozładowanie napić psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym.

   • Funkcja emocjonalno-ekspresyjna – przez tę funkcje realizowane są potrzeby akceptacji, bezpieczeństwa, miłości ( krąg osób kochanych i kochających), oraz wyrażanie własnej osobowość, eksponowania swej indywidualności, swoich postaw i poglądów.

GRUPA RÓWIEŚNICZA

Grupy rówieśnicze to swoiste zbiorowości społeczne, które obejmują osoby należące do tej samej kategorii wieku. Osoby w grupie pozostające ze sobą w bezpośrednich kontaktach i mają poczucie odrębności grupowej oraz wspólnie podzielają wartości. Ze względu na sposób powstania są one grupami nieformalnymi. Tworzą się spontanicznie, a powodem ich powstawania jest chęć wspólnego przebywania w określonym i akceptowanym przez wszystkich członków celu.

FUNKCJE GRUP RÓWIEŚNICZYCH:

• ułatwianie porozumiewania się oraz kształtowanie umiejętności do współpracy, solidarności, lojalności grupowej;

• kształtowanie postaw aktywności, tworzenie silnych związków nieformalnych, zaspokajanie potrzeb więzi z otoczeniem;

• dążenie do samodoskonalenia się i osiągania lepszych rezultatów;

• rozbudzenie zainteresowań oraz potrzeb kontaktów towarzyskich, kulturowych;

• zaspokajanie potrzeb emocjonalnych;

• wypełnianie czasu wolnego.

SZKOŁA:

Szkoła jest organizacją stworzoną przez ludzi i dla ludzi, a ogólnym jej zadaniem jest stworzenie optymalnych warunków do ukierunkowanego rozwoju młodego człowieka- Władysław Bejnarowicz.

FUNKCJE SZKOŁY WG OKONIA:

• przygotowanie do życia w społeczeństwie, w szczególności wychowanie młodego człowieka na świadomego obywatela;

• przygotowanie do życia indywidualnego;

• przygotowanie do życia zbiorowego;

• przygotowanie do życia w środowisku, które ma polegać na przysposobieniu młodego pokolenia do niezbędnych przemian związanych z ograniczeniem i stopniowym likwidowaniem „niebezpieczeństwa ekologicznego” i jego skutków społecznych.

18. ANDRAGOGIKA, JEJ PODSATWY I ORGANIZACJA

Andragogika jest teorią kształcenia i wychowania dorastającej młodzieży oraz ludzi dorosłych. Określa się ją jako naukę o kształceniu i samokształceniu, wychowaniu i samowychowaniu dorosłych. Jako tak ujmowana nauka opiera swoje założenia teoretyczne na dwóch źródłach wiedzy: dorobku nauk humanistycznych oraz społecznych, własnych badaniach zachowania ludzi dorosłych w różnych sytuacjach edukacyjnych. ( Tadeusz Wujek).

GENEZA:

Andragogika jako refleksja nad kształceniem i wychowaniem dorosłych, pojawiła się już w starożytności (Arystoteles, Platon). Jako odrębna refleksja o kształceniu i wychowaniu człowieka dorosłego wyemancypowała się w latach przedwojennych XX wieku. Początkowo traktowano ją jako dział pedagogiki. Rozwój tej dyscypliny jako samodzielnej nauki przypadł na II połowę XX wieku. Dziś andragogika ma status nauki akademickiej. Wyłoniła się jako odrębna dyscyplina o ugruntowanej pozycji instytucjonalnej. Dowodzą tego liczne kadry uniwersyteckie, duża ilość wydawnictw książkowych czy też towarzystw andragogicznych.

Funkcje andragogiki, jako nauki:

• poznawcza- związana z pogłębieniem wiedzy i teorii kształcenia dorosłych;

• utylitarna- przenoszenie wypracowanej torii na grunt praktyki- wiąże się to z formułowaniem i upowszechnianiem sposobów wsparcia rozwoju człowieka środkami edukacyjnymi.

Przedmiotem zainteresowań andragogiki są:

• rozważania na temat metodologii badań i dokumentacji naukowej w dziedzinie oświaty dorosłych;

• system oświaty dorosłych;

• problematyka celów kształcenia, jego zakresu, treści, podmiotu pracy oświatowej;

• problematyka form, zasad, metod, środków edukacji, historii oświaty dorosłych.

Subdyscypliny szczegółowe andragogiki:

• andragogika ogólna;

• dydaktyka dorosłych( andragogika szkolna i pozaszkolna);

• teoria wychowania;

• teoria, organizacja instytucji oświatowych i kultury;

• andragogika socjalna, kulturalno- oświatowa, wczasów, wojskowa, komunikacji masowej;

• teoria polityki oświatowej;

• andragogika porównawcza i resocjalizacyjna;

• dzieje oświaty dorosłych i myśli andragogicznej.

ZADANIA ANDRAGOGIKI

• szukanie odpowiedzi na pytania, jakie procesy wychowawcze przebiegają w dorosłych fazach życia,

• wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków przedstawiających prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych. Wyjaśnianie ww. związków aby wyeliminować zjawiska niepożądane,

• dostarczanie wiedzy niezbędnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej,

• ustalenie celów i zasad edukacji dorosłych w powiązaniu z rozwojem społeczno ekonomicznym,

• wytyczanie metod realizacji celów wychowawczych i sprawdzanie skuteczności tych metod w praktyce wychowawczej,

• wskazywanie możliwości i sposobów rozwiązania problemów wychowawczych w konkretnych środowiskach wychowawczych i w odniesieniu do konkretnej sytuacji życiowej człowieka dorosłego.

Przedstawiciele andragogiki:

• Ryszard Wroczyński,

• Tadeusz Wujek,

• Aleksander Kamiński,

• Adam Uziembło (autor pierwszej książki „Andragogika” wydanej w 1968 roku),

• Kazimierz Wojciechowski (autor „Bibliografia oświaty dorosłych).

Podstawą andragogiki jest EDUKACJA PERMANENTNA (ustawiczna), którą definiuje się jako ciągły, nieustanny, stale realizowany proces całożyciowej edukacji człowieka. Edukacja ustawiczna jest możliwa dzięki funkcjonującym instytucjom oświaty dorosłych, do których zalicza się: szkoły podstawowe, gimnazja, licea ogólnokształcące, technika, szkoły pomaturalne, studia wyższe, ośrodki kształcenia, dokształcania, doskonalenia zawodowego. Ponadto istotną rolę w tym aspekcie przypisuje się oświacie pozaszkolnej, która jest realizowana w ramach różnych kursów, szkoleń, poradnictwa czy samokształcenia.

Do form kształcenia osób dorosłych, które są określane jako rodzaje działań edukacyjnych, zalicza się:

• Klasowo - lekcyjne, to formy w systemie nauczania szkolnego, występujące w kilku odmianach nauczania (dzienne, zaoczne, wieczorowe);

• Kursy, np. języków obcych, przygotowujące do egzaminu eksternistycznego, kursy zawodowe, przyuczające do zawodu;

• Warsztaty, zajęcia edukacyjne typu ćwiczeniowego;

• Odczyty (wykłady popularne), prelekcje;

• Poradnictwo, doradztwo;

• Seminaria tematyczne, konferencje naukowe.

19. PEDAGOGIKA RODZINY

Pedagogika rodziny wg Tyszki;

Pedagogika rodziny to subdyscyplina pedagogiczna, która rodzi się i powstaje w oparciu o liczne badania empiryczne są sterowane pedagogicznym, psychologicznym, socjologicznym punktem widzenia. Rodzi się „oddolnie", jej zakres wypełnia się i poszerza się ustawicznie i jest rezultatem coraz bardziej licznych badań i działań o wysokim zakresie, które stopniowo zapełniają „białe plamy" w pedagogice rodziny, socjalizacja, wychowanie i wszelkie procesy edukacyjne zachodzące na jej forum.

Wg S. Kawuli

Pedagogika rodziny to subdyscyplina, która gromadzi materiał empiryczny z którego można wyciągać wnioski praktyczne dla ulepszenia sytuacji podmiotu. Jest to również prowadzenie , kreowanie, klasyfikowanie wszystkich form życia małżeńsko -rodzinnego. Jest to forum na którym tworzy się program wsparcia środowiskowego dla rodziny od skali mikro do makro.

Pedagogika rodziny - jej przedmiotem i podmiotem jest rodzina pojmowana w sposób systemowy (jako całość).

Funkcje pedagogiki rodziny:

• Profilaktyczna,

• Preudystyczna - przewidywania,

• Pedagogika rodziny ma zadawać pytanie o istotę samej pedagogiki rodziny.

Wg Janke pedagogika rodziny skupia się również wokół:

• To obszar poznawania wewnętrznej struktury rodzinnej,

• Sensu rodziny,

• Powiązanie rodziny ze światem zewnętrznym

• Zadaje pytania o własne ograniczenia, efektywność.

ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI RODZINY

• Procesy wychowawcze i socjalizacyjne jako główny nurt badań, są one podstawowe,

• Zjawiska negatywne staja się wyzwaniem dla p. R.,

• W centrum zainteresowań pedagogika rodziny musi być zespół reguł i technik wychowawczo -edukacyjnych, generuje go: kultura, kompetencje osobiste człowieka, perspektywiczność.

• Pedagogika rodziny musi mieć swój specyficzny przedmiot badań , dzięki któremu można precyzyjnie wniknąć w życie rodzinne i jego strukturę,

• W p. Rodziny można mówić o autokreacji małżeńskiej i rodzinnej autokreacja małżeńska: socjalizacja małżeńska, dobór małżonków, brak dominanta, autokreacja rodziny: przyjście na świat dziecka, kryzys naturalny, pokoleniowość w rodzinie jako proces socjalizacji rodziny.

• Współfunkcjonownie rodziny z innymi grupami, środowiskami wychowawczymi z zachowaniem autonomiczności grupy.

• Celem badań jest rodzina jako system instytucjonalny z obowiązkiem konkretnych zadań wychowawczych,

• Systematyzacja, weryfikacja i ocena wiedzy o wychowaniu, wiedzy potocznej, specjalistycznej, przekazywanej rodzicom, praca z rodzicami,

• Rodzina jako system w sensie zew. I wew., podejście badań nad rodziną musi mieć charakter systemowy,

• Rodzina to system otwarty na czynniki zewnętrzne.

Przedstawiciele pedagogiki rodziny:

• Maria Ziemska,

• Zbigniew Tyszka,

• Stanisław Kawula,

• Józef Rembowski,

• Franciszek Adamski,

• Leon Dyczewski

20. PEDAGOGIKA ZDROWIA

ZDROWIE – wg. WHO jest stanem pełnego, dobrego samopoczucia, dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Jest to postrzegane jako zasób życiowy każdego człowieka.

Z. Melosik – twierdzi, że zdrowie i choroba nie są to wyłącznie stany obiektywne lecz w dużej mierze konstrukcje społeczne. Dlatego też nie jest możliwe sformułowanie jednej ostatecznej definicji zdrowia.

Pedagogika zdrowia jest – według Macieja Demela, twórcy jej założeń, teoretyczną podstawą wychowania zdrowotnego.  „Stanowi teoretyczną podstawę wychowania zdrowotnego. Głównym jej zadaniem jest wypracowanie formuły kooperacji pedagogiki z medycyną, a następnie przekładanie kategorii medycznych na kategorie pedagogiczne. Przyczynia się do holizmu pedagogicznego tj. postrzegania ucznia jako całości"

Pedagogika zdrowia, jest jedną z subdyscyplin, która obejmuje swoim zakresem wyodrębniony obszar teorii i praktyki edukacyjnej. Jest definiowana jako szczegółowa dyscyplina pedagogiki z wyodrębnioną teorią nauczania o zdrowiu i teorią wychowania zdrowotnego.

Zadaniem pedagogiki zdrowia, jest opisanie społecznej rzeczywistości zdrowotnej z punktu widzenia pedagoga, metod kształtowania umiejętności instrumentalnych, dzięki którym jednostka ma możliwość podejmowania wyborów sprzyjających życiu w zdrowiu.

Celem pedagogiki zdrowia, jest natomiast wyposażenie jednostek w wiedzę, nauczenie ich podstawowych zachowań, procedur, technik, a także pobudzenie wśród nich motywacji do podejmowania działań na rzecz zdrowia (profilaktyka oraz zwiększanie potencjału zdrowotnego).

Pedagogika zdrowia względem różnych kryteriów:

• Kryterium metodologiczne, pedagogika zdrowia diagnozuje możliwości, potrzeby, ograniczenia jednostek do podejmowania różnorakich działań na rzecz zdrowia;

• Kryterium rozwojowe człowieka, pedagogika zdrowia zajmuje się tutaj wszystkimi kategoriami wiekowymi, od wieku przedszkolnego do starości;

• Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka, pedagogika zdrowia zajmuje się wszystkimi kategoriami wychowanków, ze szczególnym uwzględnieniem pewnych grup, np. osoby zauważające u siebie anomalie zdrowotne i podejmujące środki zaradcze, osoby uważające się za chore i będące faktycznie chore;

• Kryterium instytucjonalne, pedagogika zdrowia zajmuje się aktywnością wychowawczą, która jest urzeczywistniania we wszystkich instytucjach, których działalność ukierunkowana jest na edukację zdrowotną.

Praktyczną realizacją pedagogiki zdrowia jest edukacja zdrowotna, którą definiuje się jako formę działalności praktycznej, realizowanej przez wiele podmiotów instytucjonalnych, która jest oparta na dorobku różnych nauk, zwłaszcza pedagogiki (jest jej teoretyczną podstawą)

Ze względu na przedmiot zainteresowań oraz cele pedagogikę zdrowia można podzielić na dwie części:

• Pedagogika o zdrowiu, charakteryzuje się perspektywą badawczą. Badacz analizuje tu zdrowie z punktu widzenia pedagoga. Jej przedmiotem jest badanie wpływu zdrowia jednostek i grup na procesy wychowania i nauczania.

• Pedagogika dla zdrowia, nazywana także pedagogiką dla działalności prozdrowotnej czy pedagogiką w zdrowiu. Funkcją tej pedagogiki jest wspomaganie oddziaływań pedagogów, nauczycieli zdrowia, poprzez wzbogacanie ich w wiedzę i różne umiejętności z tego zakresu. Formułuje cele, projektuje działalność wychowawczą, określa psychospołeczne uwarunkowania skuteczności oddziaływań oraz ustala zależności między nimi.

Z pedagogiką zdrowia wiążą się działania realizowane na polu:

• Edukacji zdrowotnej, która ma za zadanie przygotowanie społeczeństwa świadomego modyfikowania zachowań i dążenia ku zachowaniom prozdrowotnym oraz eliminowania zachowań antyzdrowotnych. Jest w szczególności realizowana w szkołach.

• Promocja zdrowia w zakładach pracy i innych siedliskach, np. edukacja zdrowotna wśród osób starszych.

Przedstawiciele pedagogiki zdrowia:

• Maciej Demel,

• Ewa Syrek.

21. PEDAGOGIKA PRACY

Według Zygmunta Wiatrowskiego (autora działa „Podstawy pedagogiki pracy”) pedagogika pracy to subdyscyplina naukowa, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek – wychowanie- praca. W tak przyjętej definicji praca stanowi przedmiot badań tej subdyscypliny. Praca może być tutaj ujmowana instrumentalnie lub personalistycznie. W ujęciu instrumentalnym jest ujmowana w kontekście energii ludzkiej i środków produkcji. W ujęciu personalistycznym sprowadza się do postrzegania wymiaru pracy w aktywności człowieka i jego zdolności do przekształcania świata, przy jednoczesnym samodoskonaleniu.

Pedagogika pracy usytuowana jest w obrębie subdyscyplin, które zajmują się głównymi dziedzinami ludzkiej działalności. Umiejscowiła się obok pedagogiki społecznej i pedagogiki kultury. Czerpie także z dorobku pedagogiki ogólnej, historii oświaty, teorii wychowania i dydaktyki.

W triadzie człowiek- wychowanie- praca mieszczą się problemy związane z kolejnymi etapami życia człowieka: dziecka, ucznia, pracownika. Biorąc pod uwagę przedstawione kryterium można wyróżnić następujące działy pedagogiki pracy:

• Kształcenie przedzawodowe, okres wychowywania dziecka, następnie ucznia, przez pracę i do pracy. Obejmuje dom rodzinny, przedszkole oraz kształcenie na etapie szczebli różnych szkół, ale także placówki opiekuńczo- wychowawcze, czy organizacje młodzieżowe. W tym obszarze zawiera się także preorientacja, orientacja i poradnictwo zawodowe.

• Kształcenie pro zawodowe, jest to okres, w którym uczeń poznaje specyfikę różnych zawodów, zdobywa ogólne wykształcenie, zaczyna rozumieć sens pracy.

• Kształcenie zawodowe, okres nauki w szkole zawodowej lub technikum, prowadzący do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Jest to czas zdobywania wiedzy umożliwiającej kształtowanie umiejętności zawodowych, w którym krystalizują się cechy psychofizyczne, postawy dotyczące pracy zawodowej.

• Kształcenie ustawiczne dorosłych, okres pracy zawodowej oraz ciągłe doskonalenie i dokształcanie. Jest to okres adaptacji zawodowej, identyfikacji z zawodem, ale też zdobywania nowych kwalifikacji, dzięki którym możliwa jest zmiana specjalizacji, stanowiska pracy.

GENEZA

Pedagogika pracy jako subdyscyplina wyodrębniła się w latach 70.XX wieku. Jej początki są związane z działalnością Instytutu Kształcenia Zawodowego, który został powołany do życia w 1972 roku. Jego dyrektorem był Tadeusz Nowacki. To właśnie z jego nazwiskiem utożsamiana jest krystalizująca się w tym czasie pedagogika pracy. Właściwy jej rozkwit padł na lata 90. XX wieku. W tym czasie dokonano istotnego zwrotu w kierunku gospodarki rynkowej, decentralizacji podejmowania decyzji oświatowych oraz celów kształcenia zawodowego. Przemiany te spowodowały wykrystalizowanie się nowych potrzeb. Wśród pedagogów pracy nastąpił wzrost zainteresowania specyfiką okresu przemian i wynikającymi z nich zadaniami, stojącymi przed kształceniem przedzawdowodym, zawodowym i doskonaleniem zawodowym.

Pedagogika pracy należy do subdyscyplin, które mają silne związki z praktyką, zwłaszcza realiami rynku pracy. Zmiany tych realiów wyznaczają kierunki rozwoju oraz przyszłość pedagogiki pracy. Dlatego uwidacznia się związek pedagogiki pracy z problematyką zawodoznawsta, standaryzacji kwalifikacji zawodowych i kształcenia ustawicznego.

Problemy badawcze dla pedagogiki pracy:

• Cele kształcenia zawodowego i ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki i struktury zatrudnienia;

• Zawodoznawstwo – podział pracy, wyodrębnienie się zawodów, klasyfikacja zawodów i specjalności;

• Dobór i układ treści kształcenia – kryteria doboru treści kształcenia, relacje pomiędzy treściami ogólnokształcącymi i zawodowymi, procedury tworzenia programów kształcenia, zależności treści między przedmiotami;

• Zagadnienie wychowania – wychowanie ucznia szkoły zawodowej oraz pracownika, a także kształtowanie kultury technicznej;

• Teoretyczne podstawy opracowań metodycznych – analiza organizacji i przebiegu oraz zmian w procesie kształcenia i doskonalenia zawodowego;

• Orientacja zawodowa – diagnoza pedagogiczna oraz zagadnienie zależności zainteresowań i możności jednostek z potrzebami rynku pracy, a także organizacja systemu orientacji i poradnictwa zawodowego.

Przedstawiciele pedagogiki pracy:

• Tadeusz Nowacki,

• Tadeusz Tomaszewski,

• Zygmunt Wiatrowski,

• Jerzy Wołczyk,

• Kazimierz Denek.

22. PEDAGOGIKA MEDIALNA I JEJ KONCEPCJE W SPOŁECZEŃSTWIE WIEDZY

Pedagogika medialna to subdyscyplina pedagogiczna badająca procesy i zjawiska przebiegające w środowisku medialnym i za pomocą mediów, wypracowująca w tym kontekście dyrektywy dla edukacji medialnej. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w krajach obszaru języka niemieckiego. W Polsce termin ten wprowadził Ludwik Bandura. Pisał, że zainteresowaniem pedagogiki medialnej są środki masowego przekazu, zwłaszcza tak zwane środki techniczne.

Główni przedstawiciele pedagogiki medialnej:

• Ludwik Bandura,

• Wacław Strykowski,

• Henryk Depta,

• Stanisław Dylak,

• Janusz Gajda,

• Władysław Zaczyński.

Obszar zainteresowań pedagogiki medialnej, obszarem jej zainteresowania są zjawiska związane z bezpośrednim i wtórnym oddziaływaniem mediów na wszystkie sfery funkcjonowania człowieka. Bezpośrednie oddziaływanie- przebiegające w kontakcie człowiek- medium. Wtórne oddziaływanie, wynikające ze zmian środowiska życia zaistniałych pod wpływem mediów i rozwoju technologii informacyjno- komunikacyjnych.

Pedagogika mediów, medialna, zajmuje się w szczególności:

• Dydaktyką mediów, dotyczy problematyki kształtowania i stosowania mediów dla osiągnięcia uzasadnionych pedagogicznie celów. Wiąże się także z funkcjami i oddziaływaniem mediów w trakcie procesów nauczania i uczenia się.

• Wychowaniem do mediów i poprzez media, wprowadzenie w kulturę medialną, ale też socjalizacja przez media.

• Technikami medialnymi, obejmują poznanie i konstruowanie komunikatów medialnych, opanowanie specyfiki medium.

• Nauką o mediach, bada zasady funkcjonowania mediów, poznanie form i gatunków medialnych, teorie komunikacji medialnej.

• Badaniami medialnymi, dotyczą trzech płaszczyzn obserwacji naukowych: makrospołecznej (dotyczą społecznego rozwoju, decyzji i warunków powstawania), mikrospołecznej (dotyczą interpersonalnych wpływów, interakcji symbolicznej i komunikacji), interpersonalnej (badane są tu procesy postrzegania, myślenia i poznawania, konstruowania świadomości reguł oraz wiedzy).

Praktyczną stroną pedagogiki medialnej jest edukacja medialna. Edukacja ta jest swoistym kluczem do rozumienia i konstruowania znaczeń w rzeczywistości zdominowanej przez kulturę medialną.

Do jej głównych celów zalicza się:

• Przygotowanie do właściwego odbioru mediów jako narzędzi przekazywania informacji, kształtowania systemu wartości, postaw;

• Przygotowanie do posługiwania się mediami jako narzędziami pracy intelektualnej i pracy zawodowej;

• Przygotowanie do racjonalnego korzystania z mediów jako instrumentów zabawy i rozrywki;

• Przygotowanie do korzystania z mediów jako narzędzi komunikacji społecznej.

Realizacja edukacji medialnej ma szczególne znaczenie w środowisku szkolnym. Może być urzeczywistniana jako:

• Edukacja o mediach, media są w tym przypadku traktowane jako obiekt uczenia się, stanowią treść nauczania i narzędzie wspomagające proces kształcenia;

• Edukacja przez media, media mogą tutaj być narzędziem operacjonalizacji wiedzy, interpretacji przedmiotowej;

• Edukacja dla mediów, wprowadzanie w kulturę medialną, która jest rozumiana jako środowisko życia.

KSZTAŁCENIE MULTIMEDIALNE (Kupisiewicz)

• Istota: celowe i systematyczne posługiwanie się w pracy dydaktycznej zintegrowanymi zestawami środków nauczania, a jego efektywność stanowi pochodną właściwego wyboru owych środków zapisanych na określonym nośniku informacji, oraz zastosowanych urządzeń technicznych. Cechą podstawową jest wykorzystywanie różnorodnych mediów połączonych z urządzeniem sterującym ( komputer + monitory, magnetowidy itp.)

• Rozwój technologii komputerowych spowodował, że zaczęto poszukiwać nowych metod nauczania i uczenia się przy wykorzystaniu komputerów. Ich zastosowanie w procesie kształcenia daje nowe możliwości symulacyjne i wysoki stopień interakcji. Pojawienie się w 1991 r. na rynku amerykańskim pierwszej książki elektronicznej, zapisanej na dysku CD-ROM (Compact Disc Read Only Memory), stało się przełomem nie tylko w korzystaniu ze słowa pisanego, ale jest także przełom w korzystaniu i wykorzystaniu komputerów.

• Kształcenie multimedialne jest strategią dydaktyczną, charakteryzującą się wykorzystaniem w procesie kształcenia celowo dobranych i wzajemnie uzupełniających się środków dydaktycznych. Dzięki temu osoby uczące się mają możliwość zdobywania wiedzy z różnych źródeł informacji. Podkreśla się, że wielostronne kształcenie będzie skuteczne, jeżeli wykorzysta się całą gamę różnorodnych środków i materiałów dydaktycznych, wyzwalających aktywność intelektualną, emocjonalną i praktyczną. W skład zestawów multimedialnych wchodzą: podręczniki, skrypty, wykresy, mapy, zdjęcia, plansze, nagrania magnetofonowe, przezrocza, foliogramy i inne. Do niedawna, jak zaznaczono wcześniej, były to zestawy, od kilku lat zostały one połączone w jedno dzięki wykorzystaniu komputerów i oprogramowania komputerowego. Szczególne miejsce wśród tych programów zajmują multimedialne programy komputerowe na CD-ROM-ach, łącząc na jednym nośniku zalety poszczególnych mediów.

• Zastosowanie komputerów w procesie nauczania-uczenia się wywiera w konsekwencji zmiany w tym ostatnim. Oprócz systemu klasowo - lekcyjnego stało się możliwe wprowadzenie systemu uczenia się indywidualnego. Wielką zaletą wykorzystywania komputerów w nauczaniu - uczeniu się, jest fakt stałej interakcji pomiędzy uczącym się a komputerem, który dysponuje konkretnym, możliwym do wymiany na inny, programie komputerowym. Właśnie dzięki temu, uczenie może odbywać się zgodnie z potrzebami każdego uczącego się, może być zindywidualizowane. Z punktu widzenia procesu nauczania-uczenia się komputer komunikuje się z użytkownikiem przez specyficzny język będący precyzyjnym kodem symbolicznym. Wymusza to aktywność intelektualną uczącego się i w konsekwencji wspomaga procesy przetwarzania informacji.

NAUCZANIE NA ODLEGŁOŚĆ (Mirosław J. Kubiaka):

"Nauczanie na odległość jest to metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele i uczniowie (studenci) są od siebie oddaleni (czasami znacznie) i nie znajdują się w tym samym miejscu, stosując do przekazywania informacji - oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się - również współczesne, bardzo nowoczesne technologie telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz wideo, komputerowe dane oraz materiały drukowane. Współczesne technologie umożliwiają również bezpośredni kontakt w czasie rzeczywistym pomiędzy nauczycielem a uczniem za pomocą audio- lub wideokonferencji, niezależnie od odległości, jak ich dzieli."

Rozwój nauki na odległość

• Uczenie się korespondencyjne 

Kształcenie na odległość jest znane od co najmniej stu lat.  Materiały szkoleniowe  były pierwotnie przesyłane studentom w formie drukowanej za pośrednictwem poczty. Obecnie ten sposób uczenia się nadal funkcjonuje. Materiały drukowane zostały uzupełnione o kasety audio i wideo, a także płyty CD i DVD.

• Radiowe programy edukacyjne  .

• Telewizja edukacyjna 

• Komputerowe programy edukacyjne  .  

• Wideokonferencje 

• Kształcenie przez Internet 

23. PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA

Definicja pedagogiki porównawczej : stanowi jedną z dyscyplin w systemie nauk o wychowaniu, zajmuje się analizą i porównywaniem systemów wychowania i edukacji, w poszczególnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem politycznym, społecznym, ekonomicznym i kulturowym.

Pedagogika porównawcza to dział pedagogiki zajmujący się porównywaniem i ocenianiem efektów zastosowania różnych systemów wychowawczych w różnych krajach oraz różnych epokach. Bazuje na historii wychowania, na naukach z zakresu organizacji i zarządzania oświatą, statystyce, ekonomii. Sama istnieć nie potrafi.

GENEZA:

• To bardzo młoda dyscyplina (wiek XX), przesłanki rozwoju szkolnictwa sięgają kultury grecko- rzymskiej. W V w p.n.e. Xenofon- historiograf opisywał wychowanie u Persów (dzisiejszy Iran). Najstarszymi przekazami o wychowaniu i początki szkolnictwa sięgają do tamtejszych pamiętników, przekazów dyplomatów, handlowców.

• Do XIX wieku informacje dotyczące zorganizowanych systemów szkolnych nie miały charakteru naukowego- miały charakter pamiętnikarski. Do XIX wieku zagadnienia wychowania, kształcenia nie były zadaniem nadrzędnym, głównym czy znaczącym. To dotyczyło organizacji sieci szkolnej rozumianej jako pewna sztuka. Elity dbały o edukację swoich dzieci, pozostali mieli do szkolnictwa ograniczony dostęp. Kiedy mieliśmy do czynienia z odchodzeniem kultury rzymskiej ulegały degradacji urządzenia szkolne. Rzym w okresie cesarstwa miał system szkolny np. szkoły retoryczne. Platon stworzył szkoły akademickie, które przetrwały do dziś jako uniwersytety i uczelnie wyższe.

• W średniowieczu organizacją szkolnictwa zajmował się Kościół i zakony. Były to szkoły klasztorne np. benedyktyni czy cystersi. Zaczęto tworzyć szkoły parafialne.

• Idea powszechnego szkolnictwa rozwija się dopiero w okresie oświecenia. Końcówka XIX wieku i cały wiek XX.

• W końcowej fazie oświecenia mówi się o początkach pedagogiki porównawczej Marek Antoine Jullien de Paris (1775-1848)- ojciec pedagogiki porównawczej. Francuski pisarz, publicysta. W 1817 roku pojawiła się praca „Szkice i przygotowania przedwstępne do pracy o wychowaniu porównawczym”.

• XX w. przyniósł rozwój pedagogiki porównawczej. Zaczęto zakładać stowarzyszenia naukowe, instytuty gromadzące dokumentacje oświatową, prowadzić analizy statystyczne. W 1925 r. przy Lidze Narodów w Genewie powstało Międzynarodowe Biuro Oświaty (IBE). Okres po I wojnie św., poszukiwano idei współpracy, porozumienia. IBE – było platformą wymiany doświadczeń pedagogicznych

Stadia rozwoju

1. Stadium relacji podróżników (od starożytności do XIV w.)

2. Stadium zapożyczeń (XV-XVI do początków XX w.) – bezkrytyczne zapożyczanie wzorów obcych i zaszczepianie ich. Twórca pedagogiki porównawczej – M. A. Julien de Paris (XVIII-XIX w.) – podróżował i opisywał systemy edukacyjne różnych krajów.

3. Stadium międzynarodowej współpracy (20 lecie międzywojenne – do dziś)

4. Stadium sił i czynników pojawiło się po II wojna światowa , w niektórych krajach trwa do chwili obecnej (położenie geograficzne kraju, sytuacja ekonomiczna ustrój)

5. Stadium problemowe (od 10-15 lat), np. Skąd sę bierze agresja u młodocianych przestępców.

Przedmiotem pedagogiki porównawczej jest analiza całego systemu oświatowego:

• W relacji uczeń – nauczyciel; nauczyciel – rodzic,

• Analiza instytucji ( szkoły, przedszkola, internatu – zawsze jednej instytucji ),

•  ujęcie globalne badań ( badanie całego systemu w całym państwie – ogólnym ).

Zadania pedagogiki porównawczej:

• Zbieranie wiadomości o ustrojach szkolnych i pozaszkolnych oraz danych statystycznych charakteryzujących różne systemy wychowania i nauczania,

• Opracowanie monografii poświęconych poszczególnym ustrojom wychowania i nauczania,

• Porównywanie różnych ustrojów,

• Wykrywanie tego co jest wspólne we wszystkich ustrojach, a więc zmierzanie do odkrycia pewnych zasad budowy i prawidłowości ich rozwoju

.

Cele pedagogiki porównawczej wg J. Frątczaka, „ Pedagogika porównawcza ”:

1.      Celem poznawczym pedagogiki porównawczej jest:

• Poznanie podstawowych warunków i czynników determinujących systemy edukacyjne, a zwłaszcza szkolne wybranych trzech wymienionych grup państw,

•  Poznanie podstawowych kierunków i tendencji ewolucji i prognozy edukacji na świecie.

2.      Celem praktycznym pedagogiki porównawczej jest:

• Opanowanie umiejętności dokonywania analizy i wartościowania o charakterze porównawczym, zwłaszcza poziomym, tj. Formułowania odpowiedzi na pytania: jak jest tu

      I tam, jest tak tu i tam, czy i jak mogłoby być tu i tam, a jak może być tu i tam ( „ tu ” tzn.

      W Polsce ).  Po każdym z tych pytań należy stawiać pytanie: dlaczego?,

• Opanowanie umiejętności obserwacji niektórych zjawisk edukacyjnych w szkołach i innych placówkach, których edukacja stanowi zasadniczy lub dodatkowy zakres działalności, a w systemie szkolnym: zjawiska odpadu, odsiewu, furkacji i innych,

• Opanowanie umiejętności projektowania odpowiednich struktur organizacyjnych i czynnościowych dla modernizacji i innowacji określonych dziedzin edukacji dzieci, młodzieży i dorosłych.

3.      Celem wychowawczym pedagogiki porównawczej jest:

• Kształtowanie postaw przyjaźni międzynarodowej i gotowość współpracy,

• Kształtowanie postaw wobec różnych kultur i tendencji edukacyjnych w poznawanych państwach.

Cele te można osiągnąć przez:

• Aktywne uczestnictwo w wykładach i ćwiczeniach,

• Krytyczno – analityczne o charakterze porównawczym studium literatury podstawowej, uzupełniającej oraz czasopism,

• Obserwacje struktur i zjawisk edukacyjnych a także warunków czynników determinujących je,

•  Samodzielne, indywidualne i zespołowe wykonywanie ćwiczeń. 

Koncepcje metodologiczne pedagogiki porównawczej i jej główni przedstawiciele:

• Marc-Antoine Jullien de Paris – jego koncepcja miała na celu podniesienie poziomu szkolnictwa francuskiego poprzez wykorzystywanie najlepszych wzorów, jakie występowały w innych krajach z zakresu teorii i praktyki pedagogicznej. Uważał, że wychowanie można by poznać na podstawie faktów i obserwacji.

• Pedro Rossello (Hiszpan), zm. 1970 – pedagogika porównawcza ma stanowić instrument porozumiewania międzynarodowego, badania miały objąć cały świat, a ich rezultatem miało być wykrycie prądów w obrębie wychowania. Utworzył dwie stosowane do dziś zasady interpretujące powstawanie prądów w zakresie wychowania:

1. Życie społeczne i szkoła wzajemnie na siebie oddziałują,

2. Fakty oświatowe pozostają wobec siebie w stosunku wzajemnej zależności.

• Michael Sadler: w badaniach porównawczych należy wnikać w siłę duchową narodów. Wysunął dwie ciągle aktualne tezy:

1. To, co się dzieje poza szkołą znaczy więcej niż to, co się dzieje w szkole,

2. Praktyczna korzyść z badań porównawczych zagranicznych systemów oświaty polega na tym, że zaczynamy lepiej rozumieć nasz własny system oświatowy.

• Izaak Kandel uważał, że badania porównawcze należy prowadzić różnymi metodami:

1. Opis,

2. Metoda statystyczna,

3. Analiza tradycji oświatowych pełny obraz badań porównawczych,

4. Analiza kultury kraju,

5. Analiza społeczno-ekonomiczna.

• Nikolas Hans: należy dokonać analizy historycznej sił, które miały wpływ na oświatę. Są trzy grupy sił kształtujących oświatę:

1. Siły naturalne (środowisko geograficzne, ekonomiczne, rasa, język),

2. Siły religijne (chrześcijaństwo, islam, hinduizm),

3. Czynniki świeckie (humanizm, socjalizm, nacjonalizm).

24. PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA

Pedagogika opiekuńcza, ściślej mówiąc pedagogika opieki jest to nauka o opiece międzyludzkiej, a zwłaszcza o opiece nad dziećmi, oraz jej aspektach wychowawczo- opiekuńczych waloryzacji wychowania. Pedagogika opiekuńcza to dział pedagogiki społecznej zajmujący się takimi sytuacjami, które wymagają udzielenia pomocy dzieciom pozostającym w niekorzystnych warunkach bytowych, dotkniętych zdarzeniami losowymi, niemogących własnymi siłami dać sobie rady z dziećmi. Bada procesy opiekuńczo- wychowawcze w rozmaitych koncepcjach i kieruje tymi procesami. Powiązana jest integralnie z pedagogiką specjalną i społeczną. Pedagogika opiekuńcza zajmuje się różnymi postawami sieroctwa, całkowitej opieki nad dziećmi i młodzieżą, zawodowej specjalizacji w kształceniu przyszłych nauczycieli i wychowawców. Rodowód pedagogiki opiekuńczej sięga czasów średniowiecza, kiedy często organizowano przytułki i sierocińce.

Przedmiotem pedagogiki opiekuńczej są:
a) Sytuacje wymagające opieki ( potrzeby dziecka i potrzeby opiekuńcze: przyczyny występowania, przejawy, skutki, diagnostyka i kwalifikacja potrzeb)
b) Cele opieki i zadania opiekuńczo - wychowawcze ( cele profilaktyczne, interwencyjne i kompensacyjne oraz klasyfikowanie i charakterystyka zadań opiekuńczo- wychowawczych)
c) Formy opieki nad dzieckiem ( jako układy organizacyjne działań opiekuńczo- wychowawczych określone zwykle przez dokumenty normatywne precyzujące funkcję społeczną i model formy opieki)
d) Proces opiekuńczo - wychowawczy ( elementy składowe jako pochodna istoty i składników opieki jako działania; właściwości, prawidłowości oraz zasady doboru środków i czynności występujących w procesie opiekuńczo-wychowawczym)
e) System opieki nad dzieckiem ( założenia, elementy składowe, podstawy organizacyjno- prawne, zasady funkcjonowania systemu)
f) Metodologia badań i metodyka działania opiekuńczo - wychowawczego ( określenie metody jako sposobu działania mającego wyraźnie określone cechy: celowość, systematyzacja, skuteczność, powtarzalność; charakterystyka metodyczna zadań opiekuńczo- wychowawczych)
g) Stosunki między wychowankiem i wychowawcą ( zróżnicowanie sytuacji i właściwości dzieci objętych opieki, w tym sieroctwo naturalne i społeczne; dzieci normalne i dzieci ryzyka, właściwości, kształcenie i specyfika pracy wychowawcy podczas opieki nad dzieckiem; rola i kształtowanie się więzi osobowych między wychowawcą a wychowankiem i grupą wychowawczą).

Podstawowe funkcje pedagogiki opiekuńczej:

1. Ma ona dostarczać niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu, których właściwe zaspokajanie stanowi treść działalności opiekuńczej, a wszelkie jego pozytywne następstwa – jej cele.

2. Daję obiektywną diagnozę rzeczywistych warunków zewnętrznych, w jakim odbywają się procesy opiekuńczo-wychowawcze, które ukazują możliwości i ograniczenia tych warunków, jak i pomagają w konstruowaniu odpowiednich wzorców.

3. Wskazuje, jak należy stosować formy, zasady, metody i techniki wykonywania opieki, aby jej przebieg był prawidłowy, a efekty korzystne.

4. Dostarczać wiedzy o tym, jak może i powinna być sprawowana opieka, aby zawsze wtedy, gdy to jest możliwe i wskazane, można było równolegle do jej funkcji merytorycznych, na jej podłożu i poprzez nią, kształtować osobowość podopiecznego – wychowanka zgodnie z przyjętymi celami wychowania.

5. Dostarczać wiedzy o tym, jak realizować cele i zadania w zakresie form wychowywania i różnych dziedzin, aby zaspokajać potrzeby wychowanków. Inaczej mówiąc ukazuje możliwości i powinności opiekuńczej.

6. Opisuje i wyjaśnia relacje jakie zachodzą, między opieką a wychowaniem.

7. Rozwijać wiedzę przynoszącą odpowiedź na pytanie, jakie nieodzowne i jednocześnie możliwe do spełnienia wymagania stawia opiekunowi- wychowawcy podopieczny i cały proces opiekuńczo-wychowawczy.

8. Gromadzi i rozwija wiedzę historyczną na temat opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego.

Prekursorzy i reprezentanci pedagogiki opiekuńczej w Polsce i na świecie:

• Maria Grzegorzewska,

• Aleksander Kamiński,

• Kazimierz Lisiecki,

• Janusz Korczak,

• Helena Radlińska,

• Antoni Makarenko,

• Mary Richmond,

• Carl Rogers.

25. PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA

Pedagogika resocjalizacyjna jest jedną z młodszych dyscyplin pedagogiki. Jej podstawy ukształtowały się w okresie międzywojennym. Wyodrębniła się z pedagogiki specjalnej (teoria i praktyka wychowania jednostek niepełnosprawnych), której twórczynią jest Maria Grzegorzewska.

Wg Lesława Pytki pedagogika resocjalizacyjna jest nauką teoretyczną i praktyczną. Jej podstawowym zadaniem jest opis i wyjaśnianie faktów wychowawczych oraz konstruowanie modeli postępowania resocjalizującego i postulowania określonych stanów rzeczy uznawanych za pożądane z punktu widzenia aksjologicznego.

Zdaniem Pytki do podstawowych problemów pedagogiki resocjalizacyjnej należą:

• Ustalenie nadrzędnych, etapowych i operacyjnych celów wychowania resocjalizującego;

• Określenie wyjściowego stanu osobowości, postaw i manifestacji zachowań osób wychowywanych oraz psychospołecznych determinantów tych stanów;

• Ustalenie wyjściowej sytuacji wychowawczej, w jakiej znajdują się osoby wychowane i wychowujące;

• Konstruowanie teoretycznych i praktycznych modeli optymalnego oddziaływania opiekuńczego, wychowawczego, terapeutycznego na osoby wychowywane i wychowujące.

Przedmiotem badań pedagogiki resocjalizacyjnej jest resocjalizacja osób wykazujących zaburzenia w przystosowaniu się do życia. Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest niedostosowanie społeczne, które jest definiowane jako utrwalone i powtarzające się zachowanie, pozostające w sprzeczności z obowiązującymi normami, wartościami i oczekiwaniami społecznymi, które pojawiają się na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych (Cz. Czapów). Podmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej są wszystkie jednostki niedostosowane społecznie.

W pedagogice resocjalizacyjnej, resocjalizację ujmuje się jako:

• Proces aktywizującej reedukacji, uczenie się, ponowne nabywanie umiejętności, kształtowanie odpowiednich postaw, uspołecznienie, wszechstronny rozwój osobowości.

• Model prakseologiczny wychowania resocjalizującego, model zawierający opis preparacji działań wychowawczych, strategie i procedury wychowania, zasady wychowania resocjalizującego, zakres i odmiany wychowawczego postępowania resocjalizującego, postępowanie profilaktyczne.

Przedstawiciele pedagogiki resocjalizacyjnej:

• Czesław Czapów,

• Lesław Pytka,

• Kazimierz Pospiszyl,

• Stanisław Jedlewski,

• Bronisław Urban,

• Jerzy Stanik,

• Marek Konopczyński (twórcza resocjalizacja).

26. PEDEUTOLOGIA I DEONTOLOGIA

Pedeutologia – jest subdyscypliną pedagogiki, która zajmuje się badaniami nad nauczycielem ich celem jest poznanie reguł działania nauczyciela w swoim zawodzie. A gdy pozna ten zawód, reguły na podstawie obserwacji, stają się podstawą do tworzenia modeli kształcenia nauczyciela konstruowanie modeli nauczycieli. Pedeutologia jest obszarem interdyscyplinarnym, szukając jak ma działać nauczyciel czy ocenić jego pracę badań korzystając z badań socjologicznych, psychologicznych. Wiedza o nauczycielu, powstawała w wyniku intensywnego rozwoju szkoły (lata 30. XX wieku). Po raz pierwszy terminu pedeutologia użył włoski psycholog Eusebietii. W Polsce początek wiedzy o nauczycielu przypadał na lata 1931-1932. Wówczas powołano Komitet ds. Zagadnień Kształcenia Nauczycieli. Pedeutologia wyodrębniła się jako nowa subdyscyplina.

Jest to coraz wyraźniej usamodzielniający się dział pedagogiki, który zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi nauczycieli, mianowicie kwestii ich:

• Osobowości,

• Doboru do zawodu,

• Kształcenia nauczycieli,

• Doskonalenia nauczycieli,

• Pracy zawodowej.

Współczesne znaczenia pojęcia pedeutologia:

• Jako nauka, odwołuje się do ontologii badanego przedmiotu, z niej wyprowadza własną metodę badawczą;

• Jako refleksja filozoficzna, nawiązuje do źródeł wywodzących się z filozoficznych pytań o człowieka i jego miejsce w świecie (kim ma być nauczyciel, czy nauczyciel ma być jedynym źródłem informacji itd.);

• Jako wiedza o nauczycielu, zespół przekonań i przeświadczeń na dany temat, zobiektywizowany i utrwalony w społecznej świadomości.

ORIENTACJE PEDEUTOLOGICZNE

Orientacja osobowościowa:

• Inspiracją tego podejścia były teorie biologiczno – psychologiczne, fenomenologiczne, pedagogika i nurt nowego wychowania.

• Językiem jest język psychologii – indywidualność, subiektywność, wczucie, misja lub powołanie. 

Orientacja pozytywistyczna (technologiczna):

• Pojęcie dobrego nauczania łączone z fachowością.

• Kopiowanie strategii działań dobrych nauczycieli.

• Opracowanie wykazu specjalnych kompetencji nauczycieli.

• Kwalifikacje to sprawności bezpośrednio użyteczne w działaniu.

• Likwidacja pojęcia wartości.

Orientacja humanistyczna:

• Opozycja przeciwko nauczycielowi – technologowi.

• Dobry nauczyciel to przede wszystkim człowiek.

• Wiedza specjalistyczna jest podstawowym warunkiem kompetencji.

• Kształcenie nauczycieli ma być procesem stawania się nauczycielem.

Przedstawiciele pedeutologii:

• Andrzej Frycz Modrzewski,

• Grzegorz Piramowicz,

• Jan Władysław Dawid (ojciec polskiej pedeutologii),

• Zygmunt Mysłakowski,

• Stefan Szuman.

Deontologia (ang. deontology, pierwotnie "etyka prywatna" (Jeremy'ego Benthama), z gr. déon - to, co niezbędne, właściwe; obowiązek i logos - mowa, słowo) - to nauka o powinnościach i obowiązkach.

Termin ten stosuje się do określenia nauki o powinnościach i obowiązkach wynikających ze statutów i przyjętych zwyczajów w różnych zawodach (kodeksy lekarskie, prawnicze). Reguły deontologiczne formułowane są ze szczególnym uwzględnieniem aspektu moralnego, ale za podstawę mają prawo handlowe, cywilne lub administracyjne. Nakazy takiego kodeksu mają charakter imperatywu ustalanego przez oficjalne władze (w wypadku zawodów o wysokim stopniu zorganizowania) lub przez obyczaj (kiedy brak oficjalnej kodyfikacji - w przypadku zawodów mniej zorganizowanych) i odnoszą się do rozwiązań w konkretnych sytuacjach danego zawodu.

DEONTOLOGIA to dział etyki normatywnej — teoria powinności. Zajmuje się głównie zagadnieniami norm etycznych oraz czynników decydujących o moralnej wartości czynów ludzkich. Termin ten został wprowadzony przez J. Benthama. Każdy deontolog przyjmuje, że istnieją pewne rygory deontyczne, które zabraniają nam wykonywania pewnych czynów nawet jeśli przyniosłoby to gorsze skutki. Rygory deontyczne zakładają, że nie wolno czynić pewnych rzeczy, nawet jeśli minimalizowałoby to łamanie podobnych zasad przez innych. Oznacza to, że nawet jeśli mielibyśmy uchronić 10 osób przed niesprawiedliwymi torturami, sami w tym celu nie możemy nikogo torturować; nawet jeśli moglibyśmy zapobiec 30 morderstwom dokonanym przez 5 osób, mordując jedną osobę, nie wolno nam tego uczynić. (ETYKA DEONTONOMIZM!!!)

27. FILOZOFICZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

Nie tylko pedagogika zajmuje się sprawami wychowanie, ale także nauko: biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, polityczne, ekonomiczne, historyczne i filozoficzne. Nauki te dawniej nazywano pomocniczymi, dziś są to nauki współdziałające z pedagogiką.

Pedagogika i nauki z nią współpracujące:

• Historia wychowania,

• Kulturologia wychowania (nauka zajmująca się stosunkiem kultury do pedagogiki);

• Antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka);

• Biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania);

• Psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychiczny, funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania);

• Socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu);

• Filozofia wychowania (nauka wyjaśniająca cele wychowania na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości);

• Teologia wychowania (nauka ujmująca wychowanie w świetle wiary: konieczne dla pedagogiki religijnej).

Z NAUK FILOZOFICZNYCH kwestia wychowawcza dotyczy antropologii wychowawczej, która zajmuje się teorią człowieka, estetyki, która zajmuje się badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych w dziełach sztuki i naturze, oraz sposobami w jakie one oddziaływają na odbiorcę, a zarazem wpływ sztuki na uzdolnienia człowieka; etyki która jest jedną z podstaw wychowania moralnego.

FILOZOFIA JAKO DYSCYPLINA PODSTAWOWA PEDAGOGIKI

Filozofia traktowana jest jako podstawowa dyscyplina pedagogiki. Podczas gdy psychologia i socjologia dostarczają pojęć potrzebnych do wyjaśnienia faktów edukacyjnych, filozofia dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad nimi. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Jeden z działów filozofii- ontologia- stawiając pytania o naturę bytu, stawia także pytania o sposoby istnienia edukacji. Z kolei epistemologia- drugi wielki dział filozofii- stawia pytanie o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów.

Bardzo często zdarzało się, że filozofowie byli także twórcami teorii wychowania. Z kolei biorąc pod wagę pedagogów bardzo często sięgali oni do dziedziny jaka jest filozofia i mieli co do niej osobiste refleksje. Były to pola przynależne do etyki, filozofii społecznej czy też ogólnej refleksji nad egzystencja i powinnościami człowieka. Te dwie dziedziny nauki wzajemnie uzupełniające się na wielu różnorodnych płaszczyznach kształtowały podobną wrażliwość biorąc pod uwagę zarówno przewidywane cele i założenia a także i ich efekty praktyczne. Możemy zapytać o filozoficzne podstawy pedagogiki, jest bowiem wiele tematów na które filozofia ma szeroki zasób wiedzy z którego pedagogika dotąd nie korzystała i nie próbowała zgłębić. Pedagogika jest dziedziną, którą filozofia usprawiedliwia i uprawomocnia, a niektóre z jej teorii przyczyniają się do tego, że jest ona ograniczona i niepotrzebna lub też pozbawiona większego sensu. Zależności między naukami mimo, iż są dosyć oczywiste pozwalają odkryć ich najgłębsze związki i pomagają je wzajemnie zrozumieć. 

28. PSYCHOLOGIA I JEJ UDZIAŁ W ROZWIJANIU TEORII I PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ

• Psychologia w procesie wychowania wymaga uwzględnienia przede wszystkim psychicznej strony wychowanka. Psychologia i rezultaty jej badań są pomocne dla teorii i praktyki wychowania, stanowi i wyznacza także środki, jak i cele wychowania. Psychologia nie tylko uważana jest za naukę pomocniczą pedagogiki, ale staje się wprost pedagogiką. Całe wychowanie bowiem, zarówno nauczanie, jak i kształcenie charakteru, czerpią swe cele i środki z prawidłowości rozwoju psychicznego dziecka.

• Podstawowy przedmiot psychologii stanowi badanie zachowania oraz doznawania a także okoliczności, w jakich one występują. Obecnie psycholodzy poprzez obserwacje zachowania dążą do odkrycia korelacji między cechami dyspozycyjnymi danej jednostki a warunkowymi sytuacji, w której się znajduje.

• Do dziedzin psychologii stosowanej zalicza się min. Psychologia wychowawcza. Dziedzina ta pozostaje w bezpośredniej komunikacji z pedagogiką. Zajmuje się ona szerokim polem zagadnień związanych z wychowaniem oraz nauczaniem, zbadała ona dogłębnie szczególnie procesy uczenia oraz procedury pamięciowe.

• Inną dziedziną psychologii szeroko rozwinięta jest psychologia rozwojowa. Jej zadaniem jest badanie czynników, jak określone zdarzenia i uwarunkowania, które mają duży wpływ na rozwój człowieka. Dążą psychologowie rozwojowi do stworzenia modelu optymalizacji rozwoju.

• Psychologia jest nauką, w której ludzkie zachowania widziane są różnymi sposobami. Poglądy te kształtowały się w całej historii rozwoju psychologii i miały oczywisty wpływ na podejmowanie także w określony sposób wychowania jednostki.

• Jednym z najbardziej znanych systemów w pedagogice, w którym widać wpływy psychologii jest tzw. szkoła aktywna J. Deweya, Uważał on, iż nauczanie ma rozwijać zwłaszcza umiejętności myślenia.

• Dzięki myśleniu jednostka mogła następnie rozumować nad zadaniem, z którym się stykała. Po postawieniu określonej hipotezy dotyczącej rozwiązania problemu, miało następować jej potwierdzenie w praktyce.

• Zadaniem systemu było umożliwienie uczniowi nabycia wiedzy operacyjnej. Odbywało się to jednak nie poprzez bierne kształtowanie procedur pamięci, ale w sposób spontaniczny. Zadanie to spełniały nawyki, czyli pewne nabyte składniki działania. Miały się one kształtować głównie przez pracę i zabawę. Dewey zwracał jednak uwagę na fakt, iż stopień nawyków musi być odpowiednio dopasowany do środków nauczania, inaczej, bowiem może utrudniać uczenie lub prowadzić do ślepego schematyzmu. W swojej koncepcji Dewey zwraca, więc szczególną uwagę na aktywność samego ucznia.

29. SOCJOLOGIA EDUKACJI

Socjologia wychowania i edukacji bada rzeczywistość społeczno – wychowawczą w aspekcie teoretycznym, empirycznym i socjotechnicznym.

1. PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII EDUKACJI OBEJMUJĄ TAKIE ZAGADNIENIA JAK:

• Zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze, decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych

• Instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów¬ resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno – kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,

• Społeczno – kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań ,¬ organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno – zawodowej.

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA I EDUKACJI KUMULUJE W SOBIE ELEMENTY:

• Praktyczne, świadoma działalność ludzi, wykorzystująca umiejętności i nawyki zdobyte w działaniach,

• Teoretyczne, wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk, pozostaje w związku z praktyką bo na jej podstawach jest formułowana

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA SPEŁNIA OKREŚLONE FUNKCJE:

• poznawcza i teoretyczna:

• Przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi,

• Umożliwia poznawanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, rozwojowych,

• Wyjaśnianie opisywanych zjawisk i zależności.

• Humanistyczna, wprowadzanie w system norm i wartości, określanie norm i zachowań grup i jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, stereotypów;

• Wychowawcza, kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome, celowe wykonywanie celów i zadań wychowawczych;

• Diagnostyczna i prognostyczna.

AKTUALNE PROBLEMY SOCJOLOGII WYCHOWANIA I EDUKACJI TO:
1. Wychowanie jako zjawisko społeczne.
2. Wychowanie a społeczeństwo.
3. Wychowanie a problemy ludnościowe.
4. Struktura społeczna szkoły.
5. Ekologia wychowania.
6. Stratyfikacja (różnicowanie) społeczna, a szkoła.
7. Wychowanie, a procesy społeczne (współzawodnictwo, konflikty, akomodacja, asymilacja).
8. Uspołecznianie jako proces wychowania.
9. Dewiacyjne zachowania w szkole.
10. Dynamika grup w wychowaniu.
11. Warunki kształtujące programy nauczania.
12. Społeczność lokalna, a szkoła.
13. Wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej.
14. Aktualne kontrowersje o wychowaniu.
15. Wychowanie zdrowotne.
16. Edukacja, a demokracja i polityka.
17. Wychowanie do zmian i rozwoju.
18. Wychowanie do przyszłości.

30. ZWIĄZKI PEDAGOGI Z EKONOMIĄ

Pedagogika jako nauka bada procesy i zjawiska zachodzące między ludźmi, które chce poznać. Przedmiotem badań pedagogiki jest więc wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia oraz wpływy jednych osób na drugie, a także wpływy środowiska. Pedagogika jest więc nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia. W początkowym okresie istnienia pedagogika nie była uznawana za naukę, dopiero dzięki działalności sofistów zajęła się działaniem wychowawczym jak również refleksją nad warunkami i celami tego działania oraz nad jego skutecznością.

Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów (wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) – które mogą mieć także inne, alternatywne zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.

ZWIĄZEK PEDAGOGIKI Z EKONOMIĄ:

Ekonomia i jej zagadnienia nie dla wszystkich są jasne i zrozumiałe dlatego też wymaga ona większego i wymagającego dużego poświęcenia by ją zrozumieć procesu. Nauka ta zawiera wiele pojęć związanych z rynkiem gospodarką i wiele innych. Jednak rynkowe spojrzenie nie może być jedynym ani też dominującym poglądem edukacji, ma ono swoje ograniczenia. Jednym z nich jest instrumentalne podejście do systemu kształcenia i tu pojawia się pytanie czego i w jaki sposób uczyć z dziedziny ekonomii aby całe społeczeństwo działało sprawnie i aby poprawiła się sytuacja materialna państwa. W związku z tym podporządkowuje się cele, treści i metody kształcenia aby zapewnić społeczeństwu chociażby krótkotrwałą pomyślność ekonomiczną. Edukacja powiązana jest zatem z rynkiem pracy. Relacje te wynikają z roli wykształcenia, kwalifikacji i kompetencji ludzi jako rezultatu edukacji. Wykształcenie bowiem wyznacza status człowieka na rynku pracy co więcej zapewnia ono bezpieczeństwo zatrudnienia i możliwość znalezienia lepszej posady. Edukacja w znacznym stopniu determinuje i pobudza edukację. Rynek pracy uzależniony jest bowiem od kształcenia. Weźmy pod uwagę dwie funkcje, ogolona i specjalistyczną. Pierwsza z nich przejawia się w zwiększeniu poziomu wiedzy, kształtowaniu wartości i osobowości, zapewnia umiejętności poszczególnym zawodom. Lepsze wykształcenie jak wszyscy wiemy zmniejsza ryzyko bezrobocia, a co za tym idzie poprawia sytuację ekonomiczną kraju. Edukacja odgrywa wiodącą rolę w rozwoju społeczeństw, stwarza fundament ładu ekonomicznego i społecznego. Wzbogaca ona świat znaczeń i pojęć ucznia, studenta czy tez pracownika. Pozwala im zrozumieć innych i sprowadza się do poprawy życia i jego jakości, a także przynosi korzyści ekonomiczne i społeczne. Poziom wykształcenia przynosi zadowolenie z wykonywanej pracy, która dzięki temu może być bardziej efektywna a osoba zadowolona ze swoich osiągnięć poprawia swoją sytuację ekonomiczną. Jednakże uznanie edukacji jako tylko środka wzbogacania ludzkiego kapitału prowadzi do zatracenia granicy pomiędzy kształceniem jako dobrem i usługą edukacyjną. Nauczanie stało się bowiem w pewnym stopniu elementem przetargowym dającym nieograniczone możliwości na rynku pracy, wzięło górę nad kształtowaniem osobowości ludzkiej. Nie przeszkadza to jednak w traktowaniu edukacji jako podstawowego czynnika rozwoju ekonomicznego. System ekonomiczny może bowiem ulegać pożądanym przez społeczeństwo zmianom wtedy gdy naród osiągnie odpowiedni poziom kwalifikacji ukształtuje się popyt na nowe rozwiązania z dziedziny gospodarki o odrzucone zostaną wszelkie czynniki hamujące rozwój kompetencji, inicjatywę i przedsiębiorczość a co więcej nie pozwalają na osiągnięcie korzyści z inwestycji we własną osobę. Jak więc zdążyliśmy spostrzec także i w tej dziedzinie pedagogika czy inaczej edukacja ma duże, wręcz ogromne znaczenie. Dzięki niej otwierają się różne lepsze perspektywy na poprawę sytuacji jednostki i społeczeństwa.

31. NAUKI O KOMUNIKACJI, ICH ZNACZENIE DLA ROZWOJU PEDAGOGIKI

Komunikacja (porozumiewanie się) to bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie informacji. Bezpośredni przekaz informacji to słowny przekaz, w którym następuje bezpośredni kontakt ze słuchającym nas odbiorcą, zaś pośredni przekaz informacji to przekaz, gdzie następuje bezpośredni kontakt ze słuchającym nas odbiorcą np. czytanie książki, oglądanie TV itd.

Umiejętne porozumiewanie się często decyduje o sukcesie ucznia i nauczyciela zarówno w szkole, jak też w życiu zawodowym i społecznym. Komunikując się zdobywany i przekazujemy wiedzę na określony temat, wyrażamy swoje opinie i emocje, nawiązujemy kontakt z otoczeniem. Prawidłowa komunikacja wzmacnia związki między ludźmi, sprzyja nawiązywaniu przyjaźni, podejmowaniu współpracy, buduje zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Ważnym jej elementem jest umiejętność słuchania. Jest kluczem w dobrym nawiązywaniu kontaktów pomiędzy uczniem a nauczycielem. Ułatwia uczniom przyswajanie wiedzy. Brak umiejętności porozumiewania się może prowadzić do poczucia niższej wartości, zniechęcenia. Może wyzwalać agresję, a nawet chęć odwetu na innych za własne niepowodzenia (zwłaszcza u młodzieży). Negatywnie wpływa na wyniki nauczania ucznia i nauczyciela oraz wychowania ucznia, dlatego stanowi bardzo istotną rolę w procesie kształcenia, uczenia się i wychowania.

Efektywna komunikacja zachodzi między dwoma osobami, gdy:
1) Odbiorca rozumie przekaz tak, jak chciałby to nadawca,
2) Odbiorca słucha aktywnie.

Podstawowe cechy prawidłowej komunikacji:
1) Rozpoczynanie rozmowy od pytań otwartych, np.: kiedy?, dlaczego?, co?;
2) Niezależnie od tematu rozmowy można przekazać nieco informacji o sobie, gdyż ustawiczne wypytywanie może rodzić nieufność;
3) Należy reagować również na komunikaty pozasłowne (pozytywne lub negatywne).

Poprawna komunikacja ułatwia życie osobiste, społeczne i zawodowe człowieka, dlatego jej znajomość odgrywa istotną rolę we współczesnym świecie, zaś stosowana przez nauczycieli w pracy zawodowej pozwala na podniesienie efektywności nauczania i wychowania oraz budowaniu więzi pomiędzy nauczycielem, a uczniem.

Komunikacja interpersonalna
W komunikacji interpersonalnej wyróżnia się dwa zasadnicze style: werbalny i niewerbalny. Komunikacja werbalna, inaczej nazywana słowna, jest używaniem słownych, sformułowanych w zdania przekazów. Komunikacja niewerbalna, inaczej nazywana bezsłowna, wykorzystuje gesty, mimikę, tzw. mowę ciała.
Komunikacja to proces, który zachodzi nieustannie, bowiem przez cały czas swoją postawą ciała, mimiką, gestykulacją, no i wreszcie słowami przekazujemy jakieś informacje. Aby można było mówić o istnieniu komunikacji musza istnieć 3 ogniwa: nadawca, czyli osoba, która przesyła określona informację; odbiorca, czyli osoba, do której dana informację kierujemy oraz określony kod, czyli sposób przekazu tej informacji obraz, gest, słowo etc.

Komunikowanie w edukacji jest procesem wyjątkowo skomplikowanym. Jednocześnie uczestniczy w nim co najmniej kilka różnych grup podmiotów: uczniowie, nauczyciele, rodzice, urzędnicy oświatowi (samorządowi, ministerialni), przedstawiciele instytucji edukacyjnych.

• Komunikowanie się w edukacji ma dość jasno określony cel. Kluczowe jest zapewnienie aby odbiorca zrozumiał, czego dotyczy zagadnienie, problem i potrafił potem samodzielnie wykorzystać uzyskaną informację, przetworzyć ją w wiedzę, a jeszcze lepiej wykorzystać w praktyce. Bez efektywnej komunikacji uczniowie osiągają coraz gorsze wyniki, nauczyciele są coraz bardziej sfrustrowani zmieniającymi się warunkami pracy, społeczeństwo przestaje rozumieć sens podejmowanych reform.

• Komunikacja w edukacji to fundament, na którym można i trzeba budować: szkołę, ruch rodziców, organizacje okołoszkolne, publiczne instytucje edukacyjne, w końcu cały szeroko rozumiany sektor edukacji. Ta najważniejsza sfera komunikacji w procesie uczenia się dotyczy nauczyciela (czy szerzej edukatora, pracującego z młodzieżą zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio) i ucznia oraz samych uczniów.

• Ale to nie wszystko. Istotne jest równie komunikowanie się dyrekcji z uczniami, nauczycieli z rodzicami, rodziców z uczniami, urzędników oświatowych z dyrektorami szkół, doradców i metodyków z nauczycielami, ministrów odpowiedzialnych za oświatę i edukację wyższą z nauczycielami/wykładowcami, edukatorami, urzędnikami oświatowymi, organizacjami edukacyjnymi, rodzicami, itp.

• Komunikacja w edukacji ma kluczowe znaczenie dla powodzenia i skuteczności procesu uczenia się, a także dla kształtowania spójnego i sympatycznego (i dla uczących się i dla nauczających) środowiska edukacyjnego. Jeżeli osoby odpowiedzialne za edukację w Polsce nie będą potrafiły się komunikować z uczestnikami procesu edukacji, nie należy oczekiwać, że nastąpi jakakolwiek poprawa jakości nauczania.

32. PRAWO I JEGO ZWIĄZKI Z WYCHOWANIEM

Prawo styka się z problematyką wychowania na trzech płaszczyznach:

1. Reguluje ustrój szkolnictwa,

2. Ustala zasady odpowiedzialności nieletnich za czyny karalne,

3. Wpływa na proces resocjalizacji młodzieży.

REGULOWANIE USTROJU SZKOLNICTWA:

Podstawowym aktem prawnym z tej dziedziny jest ustawa o systemie oświaty. Reguluje ona zasady kształcenia i wychowania młodzieży. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

System oświaty obejmuje:

1. Przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi, przedszkola specjalne oraz inne formy wychowania przedszkolnego;

2. Szkoły:

1. Podstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami integracyjnymi i sportowymi, sportowe i mistrzostwa sportowego,

2. Gimnazja, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, dwujęzycznymi, sportowymi i przysposabiającymi do pracy, sportowe i mistrzostwa sportowego,

3. Ponadgimnazjalne, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, dwujęzycznymi i sportowymi, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnicze i leśne,

4. Artystyczne;

1. Placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego;

2. Placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych;

3. Placówki artystyczne - ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych;

4. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu;

5. Młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania;

6. Placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania;

7. Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli;

8. Biblioteki pedagogiczne.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NIELETNICH ZA CZYNY KARALNE

Zasady odpowiedzialności nieletnich reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych ma na celu wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela i odbywa się z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych. Działalność wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności, tak by był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej pracy. Wykonywanie środków powinno doprowadzić także do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego.

PROCES RESOCJALIZACJI MŁODZIEŻY

Problematyka resocjalizacji młodzieży to przede wszystkim dwa akty prawne: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie ośrodków kuratorskich i rozporządzenie Ministra Oświaty i Wychowania w sprawie zasad pobytu nieletnich w zakładach wychowawczych oraz innych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i oświatowo-wychowawczych.

Ośrodek kuratorski prowadzi działalność profilaktyczną, opiekuńczo-wychowawczą i resocjalizacyjno-terapeutyczną, zmierzając do zmiany postaw uczestników w kierunku społecznie pożądanym, zapewniającym prawidłowy rozwój ich osobowości, w szczególności poprzez:

1. Zaspokajanie potrzeb osobowościowych,

2. Rozwiązywanie problemów psychicznych,

3. Uczenie samodzielnego radzenia sobie z trudnościami życiowymi,

4. Eliminowanie zaniedbań wychowawczych i edukacyjnych oraz wyrównywanie zaniedbań środowiskowych,

5. Wdrażanie do przestrzegania norm społecznych,

6. Rozwijanie zainteresowań,

7. Wyrabianie właściwych nawyków spędzania czasu wolnego,

8. Rozładowywanie napięć emocjonalnych,

9. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności i opiekuńczości.

33. NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY KSZTAŁCENIA

Neurofizjologia jest to nauka zajmująca się badaniem czynności komórek nerwowych (neuron), ośrodków i struktur układu nerwowego, a także powstawaniem, hamowaniem i przewodzeniem pobudzeń nerwowych, wzajemnymi powiązaniami czynnościowymi poszczególnych składowych układu nerwowego.

• Pamięć, motywacja, koncentracja, wiedza, możliwości, wszystko to zlokalizowane jest w głowie. To tam jest mózg i najważniejsze narządy zmysłów. Wzrok, słuch, mowa, węch i smak zlokalizowane są w głowie. Najczęściej tam umieszczamy swój potencjał, pamięć i możliwości.

• Tymczasem należy sobie uświadomić, że ciało i mózg są nierozerwalnie połączone i jednakowo uczestniczą w procesach umysłowych. Mózg bez narządów zmysłów jest ślepy, głuchy i nieczuły. Nic nie wie o rzeczywistości, interpretuje jedynie sygnały nerwowe, które otrzymuje od oczu, uszu, języka, nosa, skóry. Tym elektrycznym sygnałom nadaje znaczenie i w ten sposób uzyskujemy obraz (mapę) otaczającej rzeczywistości.

• Narządy zmysłów i ciało nie mogą istnieć bez mózgu, ani mózg nie może istnieć bez ciała. Dlatego tak ważna jest rola ciała w procesie nauki. Ciało bierze aktywny udział w uczeniu się, czytaniu oraz przetwarzaniu informacji.

• Proces uczenia się rozumie się jako proces prowadzący do zmian w zachowaniu osobnika na podstawie indywidualnego doświadczenia, które powstają przy udziale ( CNS – Centralnego Układu Nerwowego ), warunkując odpowiednie przystosowanie do środowiska.

• Uczenie się jest wynikiem plastycznych właściwości układu nerwowego, czyli zdolności tworzenia i przechowywania śladów pamięciowych. Uczenie się może być :

• Percepcyjne ( spostrzeżeniowe ), będące wynikiem działania bodźców i doznawanych wrażeń,

• Osiągane przez naśladowanie innych osobników ( podglądanie lub przez nabywanie wzorców motorycznych ) ,

• Powstające na drodze metody prób i błędów.

• Proces uczenia ujmuje się z punktu widzenia aktywności neuronalnej różnych części i ośrodków CNS, zwłaszcza kory mózgowej, wzgórza, układu limbicznego i układu siatkowego.

U podstaw pamięci leżą procesy nerwowe umożliwiające,

- powstawanie śladu pamięciowego, czyli zapamiętywanie,

- przechowywanie śladu pamięciowego, czyli pamiętanie wrażeń,

- odtwarzanie zakodowanego śladu pamięciowego, czyli przypominanie.

Pierwszą prekursorką pedagogiki opartej o neurofizjologiczną konstrukcję człowieka była M. Montessori. Istotą pedagogiki M. Montessori jest uznanie odmienności każdego dziecka, które powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie – czyli przez swoje możliwości, kompetencje i umiejętności – indywidualnych planów rozwojowych tak, aby ich właściwa realizacja umożliwiała mu naukę samodzielną i efektywniejszą. Podstawową metodą Montessorim jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy.

34. STRATEGIE BADAWCZE W PEDAGOGICE, ICH TRADYCJA, KRYTERIA STOSOWANIA

Możemy wyróżnić dwie strategie badań pedagogicznych, mianowicie: strategię jakościową i ilościową.

STRATEGIA JAKOŚCIOWA

Dyskusje wokół odrodzenia badań jakościowych rozpoczęły się dopiero w połowie lat 70. XX wieku, ale to ujęcie, w postaci badań biograficznych czy etnografii w pedagogice ma długą tradycję, ponieważ już w oświeceniu Trapp czy Niemeyer podkreślali ich znaczenie dla teorii i praktyki wychowawczej, z racji tego, że życiorysy i autobiografie sformułowane w XVIII wieku stanowią podstawę nowoczesnej myśli pedagogicznej. Badania jakościowe w pedagogice swój pierwszy rozkwit miały w latach 20. XX wieku. Przedstawiciele psychologii kształcenia i rozwojowej (Clara i William Stern, Charlotte i Karl Buhler) przenieśli na grunt pedagogiki i psychologii metody biograficzne i etnograficzne).

W okresie powojennym do tradycji badań jakościowych nawiązali Roesller i Bertlein, opisując sposób widzenia siebie i mentalność zachodnioniemieckiej młodzieży, na podstawie wypracowań szkolnych. Na początku lat 60. XX wieku Stuckrath i Wetzel udokumentowali zdjęciami etnobiografię dzieci na lekcjach. Dopiero na początku lat 70. Doszło do renesansu badań jakościowych w Europie Zachodniej, USA i Kanadzie dzięki recepcji amerykańskich teorii interakcjonizmu symbolicznego, etnometodologii i socjologii naturalistycznej.

METODY JAKOŚCIOWEGO ZBIERANIA DANYCH:

• WYWIAD POGŁĘBIONY – jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie poznawaniu faktów, opinii, postaw danej zbiorowości. Najczęściej stosowaną formą wywiadu otwartego jest wywiad narracyjny.

• OBSERWACJA – dzięki tej metodzie analizowane są środowiska dysfunkcyjne oraz zachowania odbiegające od normy. Metodę tę stosuje się np. do poznawania interakcji szkolnych. Bardzo często metoda obserwacji jest uzupełniana o inne metody pozyskiwania danych tj. analiza dokumentów, wywiady biograficzne, wywiady fotograficzne.

• JAKOŚCIOWA ANALIZA TEKSTU

• DYSKUSJA GRUPOWA – metoda ta jest przydatna do badania nieformalnych opinii grupowych. Celem jej jest analizowanie poglądów dotyczących danej sytuacji oraz procesów negocjacyjnych. Dyskusja taka prowadzona jest przez badacza, który ją otwiera, wskazuje temat, lecz nie może nadawać jej kierunku. Bardzo często dyskusje nagrywane są na taśmy magnetofonowe, a następnie spisywane według ściśle określonych zasad. Niestety ta metoda jest rzadko stosowana w badaniach pedagogicznych.

KRYTERIA JAKOŚCI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH:

Obok prób stosowania w badaniach jakościowych klasycznych kryteriów jakości badań empiryczno- ilościowych (przede wszystkim kryteria trafności i rzetelności), opracowano także oryginalne kryteria jakościowe dla tychże badań. Najbardziej znana jest KONCEPCJA INDUKCJI ANALITYCZNEJ (tak długo szuka się sytuacji odbiegających od dotychczas uzyskanej wiedzy, aż dane założenie stanie się uniwersalne), a także METODA TRIANGULACJI (kombinacja materiałów zawierająca różne dane lub dane zebrane przez różnych badaczy, łączenie różnych założeń teoretycznych lub stosowanie różnych metod podczas analizy tego samego zjawiska).

STRATEGIA ILOŚCIOWA

Badania ilościowe w naukach o wychowaniu przeżywały swój rozkwit dopiero w następstwie reformy edukacji pod koniec lat 60. XX wieku., mają one jednak w pedagogice długą historię. Już w XVIII wieku Kant i Trapp zajmowali się eksperymentami i próbami pedagogicznymi. Sto lat później, w wieku XIX Stein opracował pierwsze systematyczne założenia pedagogiki empirycznej. W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku wiele niemieckich instytutów zajęło się pedagogicznymi badaniami empirycznymi. W latach 50. Założono we Frankfurcie Wyższą Szkołę Międzynarodowych Badań Pedagogicznych, jednak dopiero pod koniec lat 60. Pojawiły się oświatowo- polityczne, instytucjonalne i finansowe warunki do badań empirycznych w dziedzinie pedagogiki. W latach 70. Wielu naukowców preferujących metodę ilościową otrzymało znaczącą liczbę nominacji profesorskich.

METODY POZYSKIWANIA DANYCH ILOŚCIOWYCH:

• EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY – metoda badań pedagogicznych oparta głównie na technice obserwacji (przy czym nie każda obserwacja jest eksperymentem, za to każdy eksperyment ma związek z obserwacją, sam będąc od niej bardziej złożony), szczególny rodzaj eksperymentu naturalnego, który znajduje swoje zastosowanie w oświacie, dydaktyce oraz wychowaniu;

• OBSERWACJA – jedna z podstawowych metod badawczych w naukach społecznych, stosowana przede wszystkim w socjologii,  etnologii, antropologii i psychologii. Istnieje wiele metod obserwacyjnych różniących się przede wszystkim stopniem ingerencji obserwatora w obserwowane sytuacje, sposobami rejestracji i analizy oraz czasem trwania. Dotyczy zazwyczaj zachowań w sytuacjach laboratoryjnych i naturalnych. Stosowana zazwyczaj w zakresie badań nad nauczaniem.

• MONOGRAFIA PEDAGOGICZNA – praca naukowa omawiająca jakieś zagadnienie w sposób wyczerpujący. Zebranie i omówienie wszystkich dostępnych informacji dotyczących bezpośrednio danego zagadnienia;

• METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW – jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych;

• METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO – jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Chodzi tu o wszystkie zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji a wręcz odwrotnie są jakby rozproszone w całym społeczeństwie.

• TESTY – rutynowe metody służące do badania jednej lub kilku cech osobowości w celu uzyskania informacji ilościowej o stopniu indywidualnego ukształtowania cech. Badanie może dotyczyć średniej wartości zdefiniowanej całości podstawowej, albo jakiegoś kryterium właściwego dla konkretnej grupy odniesienia.

KRYTERIA JAKOŚCI BADAŃ ILOŚCIOWYCH:

• Obiektywność danego instrumentu pomiarowego, w jakim stopniu wyniki są niezależne od osoby go stosującej, a także obiektywność przeprowadzenia pomiaru i obiektywność jego oceny;

• Trafność, korespondowanie wyników pomiaru z badanym teoretycznym stanem rzeczy (czy mierzone jest to, co miało być mierzone);

• Rzetelność, stopień zgodności powtarzanych na tym samym przedmiocie pomiarów (np. zgodność ponownie przeprowadzonych testów osiągnięć szkolnych).

35. PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGICZNYCH, JEGO ISTOTA

Przedmiotem badań według S. Nowaka są: „(…) obiekty badań czy zjawiska, o jakich w odpowiedzi na sformułowane przez nas pytania chcemy formułować twierdzenia”.

W. Okonia przedmiotem badań jest „działalność wychowawcza, która ma na celu wyposażenie całego społeczeństwa, a zwłaszcza młodego pokolenia w wiedzę; sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowanie, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój”.

Albert Maszke uważa, że „przedmiotem badań określać będziemy wszystkie obiekty, rzeczy oraz zjawiska i procesy, którym one podlegają i w odniesieniu do których formułujemy pytania badawcze”.

Badania zawsze odnoszą się do pewnych przedmiotów oraz aspektu, pod kątem którego są prowadzone. Używając zwrotu „przedmiot badań”, mamy na uwadze zarówno rzeczy i obiekty w sensie dosłownym, jak i zjawiska czy zdarzenia, którym one podlegają i w odniesieniu do których chcemy prowadzić badania.

36. ŹRÓDŁA PROBLEMÓW BADAWCZYCH

M. Łobocki uważa, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.”

Za T. Pilchem czytamy, że problem to „ z pozoru prosty zabieg werbalny polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy. Zabieg ten musi jednak spełniać kilka warunków, jeśli chcemy, aby był prawidłowy. Otóż sformułowane problemy muszą wyczerpać zakres naszej niewiedzy zawartej w temacie badań. Tak, więc problemy w sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają zakres naszych poszukiwań.

Problem badawczy jest określany jako pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. Zatem problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je człowiek zadaje pytania przyrodzie, otoczeniu, a nie osobie drugiej, stara się znaleźć odpowiedź na nurtujące go pytania poprzez własny wysiłek, nie zaś poprzez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka.

W metodologii badań naukowych podkreśla się trzy podstawowe źródła wyłaniających się problemów badawczych. Są nimi: preferencje badacza, potrzeby społeczne i znajomość aspektów naukowo- metodologicznych.

Bardzo ważnym czynnikiem są osobiste preferencje badacza. Każdy badacz stanowi indywidualną strukturę psychiczną o specyficznych upodobaniach, doświadczeniach osobistych i naukowych. Znajomość potrzeb społecznych chroni badacza przed podejmowaniem badań, które są wartościowe tylko dla niego. Natomiast znajomość aspektów naukowo- metodologicznych oraz orientacja w literaturze fachowej pozwalają na podejmowanie nowych badań, lub świadomą kontynuację innych. Chronią natomiast przed powielaniem badań już przeprowadzonych (S. NOWAK).

37. ETYCZNE ASPEKTY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

MORALNE ASPEKTY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH:

• Obowiązek głoszenia i bronienia prawdy w nauce,

• Korzystając z cudzych dzieł, opracowań, badań należy postępować zgodnie z prawami autorskimi i dobrymi obyczajami obowiązującymi przy pisaniu pracy naukowej,

• Należy przestrzegać zasady wolności w prowadzonych badaniach oraz w głoszeniu własnych poglądów,

• Wszystkie osoby uczestniczące w badaniach muszą o tym wiedzieć,

• Wszystkie informacje uzyskane w trakcie badań od ich uczestników muszą być utrzymane w tajemnicy i anonimowe.

ETYCZNOŚĆ BADAŃ – oznacza, że zostały one zaplanowane i przeprowadzone tak, że:

• Badacz nie naruszył w niczym praw ani osób bezpośrednio badanych oraz osób związanych z badaniami np. rodziców, nauczycieli;

• Badacz gotów jest do przyjęcia odpowiedzialności za wszystkie konsekwencje swoich poczynań badawczych;

• Badacz jest gotowy do podjęcia działań niekierowanych na zmniejszenie lub wyeliminowanie skutków niepożądanych.

ŹRÓDŁA PROBLEMÓW ETYCZNYCH:

• Uzyskanie zgody na badanie dziecka od rodziców lub opiekunów.

• Pełne informacje co do celów przebiegu metod oraz sposobów wykorzystania danych od dziecka i o dziecku.

• Stworzenie sytuacji badawczej, przyjaznej, czytelnej, bezpiecznej dziecku.

• Konsultowanie z rodzicami swoich hipotez diagnostycznych oraz traktowanie ich jako swoich współpracowników.

SIEDEM ZASAD ETYCZNYCH:

• Nie szkodzić.

• Być kompetentnym.

• Nie wykorzystywać.

• Traktować ludzi z szacunkiem.

• Dbać o zaufanie osoby badanej.

• Podejmować działanie przy dysponowaniu pełnymi informacjami.

• Działać zgodnie z zasadami społecznej równości i sprawiedliwości.

38. METODY I TECHNIKI BADAŃ NAD WYCHOWANIEM I KSZTAŁCENIEM

Dobór odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych jest niezbędny, warunkuje on bowiem trafne i dokładne przeprowadzenie badań.

Zdaniem W. Okonia „metoda badawcza to systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności”.

W. Zaczyński uważa iż metoda to „określone sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywisto­ści, które cechują się tym, że są: celowe, planowe, obiektywne, dokładne, wyczerpujące. Metoda w szerszym znaczeniu jest wskazaniem ogólnego sposobu poznania teoretycznego i praktycznego działania”.

Każda metoda posługuje się charakterystycznymi dla niej technikami. Techniki badań są czynnościami określanymi przez dobór właściwej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody. Technika według W. Zaczyńskiego określa „sposób bezpośredniego wykorzystania czynności badawczych i gromadzenia przy zastosowaniu jednego lub kilku narzędzi badawczych”.

Natomiast według T. Pilcha techniką badań są „takie czynności praktyczne, które są regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów”.

Wybrane metody i techniki badań w pedagogice według T. Pilcha to:

1. Metody badań:

• Eksperyment pedagogiczny,

• Monografia pedagogiczna,

• Metoda indywidualnych przypadków,

• Metoda sondażu diagnostycznego.

1. Techniki badań pedagogicznych:

• Obserwacja,

• Wywiad,

• Ankieta,

• Badania dokumentów, analiza treści,

• Techniki socjometryczne.

39. REFORMY OŚWIATOWE, ICH ISTOTA I AKTUALNE DOŚWIADCZENIA

POLSKIE REFORMY OŚWIATOWE:

1. USTAWA O WYCHOWANIU PUBLICZNYM W KRÓLESTWIE POLSKIM Z 1862 ROKU, założenia:

• Ustawa zakładała rozbudowę szkół elementarnych jedno i dwu klasowych finansowanych ze środków publicznych;

• Podstawa programu szkół jednoklasowych: czytanie po polsku, pisanie po polsku, cztery pierwsze zadania arytmetyczne, tak na tablicy jak szczególniej pamięciowo z wymienieniem miar, wagi, pieniędzy używanych w kraju;

• Szkoły dwuklasowe miały być podzielone na rolnicze i techniczne. Główne zadania tych szkół to nauka religii, moralności, czytania, pisania i rachunków.

1. USTAWA JANUSZA JĘDRZEJEWICZA Z 11 MARCA 1932 ROKU:

• Organizacja przedszkoli dla dzieci po ukończeniu 3 roku życia,

• 7letni obowiązek szkolny, po którego ukończeniu młodzież nieuczęszczająca do szkół wyższego stopnia podlega obowiązkowemu dokształcaniu do końca 18rż.

• Ogólnokształcąca szkoła średnia 6cio letnia, składająca się z 4ro letniego gimnazjum i 2 letniego zróżnicowanego liceum;

• Wyodrębnienie trzech typów szkół zawodowych: dokształcające, typu zasadniczego (niższe, gimnazjalne i licealne), przysposobienia zawodowego.

1. REFORMA Z 1944 ROKU:

• Pierwsze podstawy ustrojowe odradzającego się państwa polskiego zostały zawarte 22 lipca 1944 na wyzwalanych spod okupacji terenach w Manifeście Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

• Manifest Lipcowy w dziedzinie oświaty uznawał za priorytetowe zadanie odbudowe szkolnictwa i zapewnienie bezpłatnego nauczania na wszystkich szczeblach. Aby szkolnictwo mogło zostać odbudowane, pierwsze pracy nad tym zadaniem skupiły się na pozyskiwaniu kadry nauczycielskiej.

• Pierwszym zarządzeniem Resortu Oświaty w sprawie kształcenia nauczycieli było utrzymanie przedwojennych liceów pedagogicznych i pedagogiów. Niestety nie zaspokajało to potrzeb w kwestii kadry nauczycielskiej gdyż była ona potrzeba od zaraz, dlatego minister Oświaty zarządził zorganizowanie 6-tygodniowych kursów pedagogicznych dla absolwentów liceum oraz
  3 miesięczny kurs dla absolwentów gimnazjum.

• Wbrew oczekiwaniom kandydatów nie było zbyt wielu, gdyż większość z nich albo kontynuowała naukę na studiach wyższych albo podejmowała lepiej płatna pracę. W tej sytuacji uruchomiono 6-miesięczne kursy pedagogiczne dla kandydatów bez cenzusu gimnazjalnego. Mimo tego, iż w owym czasie wielu nauczycieli było niewykwalifikowanych, to byli to ludzi niezbędni, ponieważ okupacja doprowadziła do znacznego opóźnienia uczniów w nauce.

• W 1946 odbył się Zjazd Oświaty w Łodzi, gdzie Związek Nauczycielstwa Polskiego
  z aprobatą przyjął koncepcję reformy szkolnej. Opowiadali się za wprowadzeniem obowiązkowych przedszkoli, obowiązkowej, jednolitej 8-letniej i 8-klasowej szkoły powszechnej, utworzenie 4-letnich i 4-klasowych szkół średnich. Struktura nowej szkoły miała się opierać na czterech zasadach organizacyjnych : jednolitość, powszechność, publiczność i bezpłatność.

1. REFORMA Z 1948 ROKU:

• W 1948 r. władze państwowe zrezygnowały z upowszechniania 8-klasowej szkoły podstawowej. Od tej pory podstawą organizacyjnąi programową systemu szkolnego stała się obowiązkowa szkoła7-klasowa, na której opierał się stopień licealny (klasy VIII-XI) szkół ogólnokształcących oraz wszystkie szkoły zawodowe;

• 4 maja 1948 roku Ministerstwo Oświaty ustaliło jak już wspomniano powyżej,
  iż szkoła podstawowa pozostanie 7-letnią, gimnazja połączone z liceum będą tworzyć jedną szkołę-4-letnie liceum. System szkoły 11-letniej miał pełnić funkcje zbiorczej szkoły w stosunku do wszystkich szkół podstawowych danego regionu. 7 kwietnia 1949 roku opracowano ustawę
  O likwidacji analfabetyzmu.

1. REFORMA Z 1961 ROKU:

• Całokształt nauczania i wychowania ma charakter świecki;

• Nauka w szkołach jest bezpłatna;

• Państwo udziela młodzieży uczącej się pomocy materialnej, organizuje internaty i bursy oraz ustanawia stypendia;

• Wiedza o: prawach przyrody i życia społecznego, dziejach i kulturze narodu i ludzkości;

• Wychowanie w duchu: socjalistycznej moralności, zasad współżycia społecznego, umiłowania Ojczyzny;

• Przygotowanie do czynnego rozwoju kraju, gospodarki i kultury.

1. REFORMA Z 1991 ROKU:

• Prawo każdego obywatela do kształcenia,

• Wspomaganie przez szkołę wychowawczej funkcji rodziny,

• Zakładanie i prowadzenie szkół przez różne podmioty,

• Dostosowanie metod i treści a także organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów,

• Możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie,

• Opieka uczniów szczególnie uzdolnionych,

• Opieka nad uczniami pozostającymi w trudnej sytuacji materialnej i życiowej,

• Dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy,

• Warunki rozwoju zainteresowań i uzdolnień.

SYSTEM OŚWIATY OBEJMUJE:

• Przedszkola,

• Szkoły: podstawowe, gimnazja, ponadgimnazjalne, artystyczne,

• Placówki oświatowo- wychowawcze,

• Poradnie pedagogiczno- psychologiczne,

• Zakłady kształcenia i doskonalenia nauczycieli,

• Biblioteki pedagogiczne,

• Szkoły i placówki mogą być publiczne i niepubliczne.

1. REFORMA Z 1999 ROKU:

• Wyrównanie szans edukacyjnych młodzieży (z każdego terenu i warstwy społecznej);

• Podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa;

• Poprawienie jakości edukacji rozumianej jako proces wychowania i kształcenia;

• Szkoła i placówka mogą być prowadzone przez jednostkę samorządu terytorialnego, inną osobę prawną lub osobę prywatną;

• Zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów z wyjątkiem tych przy ZK, ZP, SdN należy do zadań własnych gminy;

• 6cio letnia szkoła podstawowa; 3letnie gimnazjum; szkoły ponadgimnazjalne (3letnie licea profilowane, 2letnie szkoły zawodowe, 2 letnie licea uzupełniające, szkoły policealne).

40. PRZEMIANY W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM – STRATEGIA LIZBOŃSKA

Strategia lizbońska – plan rozwoju przyjęty dla Unii Europejskiej przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w roku 2000. Celem planu, przyjętego na okres 10 lat, było uczynienie Europy najbardziej dynamicznym i konkurencyjnym regionem gospodarczym na świecie, rozwijającym się szybciej niż Stany Zjednoczone. Strategia opiera się przede wszystkim na założeniu, że gospodarka krajów europejskich wykorzysta do maksimum innowacyjność opartą na szeroko zakrojonych badaniach naukowych, zwłaszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy, co miało się stać głównym motorem rozwoju.

• Priorytetem Strategii, przyjętej w marcu 2000 roku podczas szczytu Rady Europejskiej w Lizbonie, było utworzenie na terytorium Europy najbardziej dynamicznie rozwijającej się i konkurencyjnej gospodarki na świecie, zdolnej do zapewnienia zrównoważonego wzrostu, oferującej więcej lepszych miejsc pracy, większą spójność społeczną, jak również poszanowanie środowiska naturalnego.

• Strategia oparta została na trzech filarach: społecznym, ekonomicznym i ekologicznym, do jej priorytetów zaliczono: innowacyjność, liberalizację, przedsiębiorczość, spójności społeczną i zrównoważony rozwój.

• Po kilku latach funkcjonowania Strategii Lizbońskiej dostrzeżono niewystarczające efekty wdrażania jej celów i odnowiono jej postanowienia. Zgodnie z obowiązującymi zapisami, państwa UE zostały zobligowane do przygotowania Krajowych Programów Reform (KPR), tj. programów realizacji celów Strategii na poziomie narodowym. Zawężono również listę celów Strategii do dwóch głównych: osiągnięcia zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz trwałego wzrostu zatrudnienia. Aby je osiągnąć każde z państw członkowskich przygotowała KPR, którego celem jest stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających efektywną realizację założeń Strategii Lizbońskiej poprzez wprowadzenie szeregu instrumentów legislacyjno-instytucjonalnych. 

• W wyniku słabych wyników wdrażania Strategii Lizbońskiej, 17 czerwca 2010 roku Rada Europejska zatwierdziła „Strategię na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – Europa 2020” nową, długookresową ścieżkę rozwoju Unii Europejskiej, następczynię Agendy z Lizbony.

• Główne cele sformułowane w komunikacie to: zwiększenie liczby absolwentów szkół wyższych, poprawa jakości nauczania oraz efektywniejsze wykorzystanie szkolnictwa wyższego do wzmocnienia europejskiej gospodarki po kryzysie.

• Europejski systemy edukacji i kształcenia muszą zostać dostosowane do potrzeb społeczeństwa opartego na wiedzy, jak również zapewnić poprawę poziomu i standardów zatrudnienia.

41. POLITYKA OŚWIATOWA PAŃSTWA I UNII EUROPEJSKIEJ

Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej wszystkie kwestie związane z edukacją, stanowiące przedmiot wspólnych działań na poziomie europejskim, znalazły się w centrum uwagi nie tylko polityków edukacyjnych, ale także wszystkich innych osób związanych z oświatą i zainteresowanych przekształceniami systemowymi, przed którymi stoi dzisiaj Europa.

Unia Europejska prowadzi własną politykę w zakresie spraw młodzieży, edukacji i kształcenia zawodowego. Reguluję ją Traktat z Maastricht, który wszedł w życie w 1993 roku. W tekście Traktatu znalazły się 3 artykuły z dziedziny edukacji dotyczące następujących kwestii:

• obecność idei europejskiej w edukacji młodzieży,

• upowszechnianie języków państw członkowskich,

• popieranie wymiany uczniów i nauczycieli,

• uznawanie na uczelniach dyplomów i okresów studiów,

• rozwój współpracy między ośrodkami kształcenia,

• rozwój kształcenia ustawicznego.

W ramach oświaty, kształcenia zawodowego oraz młodzieży Unia Europejska respektuje odpowiedzialność państw członkowskich za treści nauczania, organizacje systemów oświatowych jak i wspomnianą różnorodność kulturową oraz językową, czyli istnieje zasada uznawania odmienności. Wspólna polityka w tej dziedzinie ma przede wszystkim za zadanie rozwój i wspieranie nauczania oraz rozpowszechniania języków państw członkowskich, wymianę studentów i nauczycieli, uznawanie dyplomów szkół zawodowych lub wyższych (11 kwietnia 1997 r. państwa członkowskie Rady Europy pod egidą UNESCO podpisały konwencje w sprawie uznawania dyplomów, która upraszcza procedury ich nostryfikacji) i okresów studiów, współpracę pomiędzy instytucjami oświatowymi, wymianę informacji i doświadczeń, rozwój wymiany młodzieży i instruktorów oraz kształcenie zawodowe.

Podstawy prawne europejskiej współpracy w dziedzinie edukacji określone w Traktacie z Maastricht stały się punktem wyjścia do rozwinięcia polityki edukacyjnej UE. Jej najważniejszymi instrumentami są wspólnotowe programy współpracy SOCRATES, LEONARDO DA VINCI oraz MŁODZIEŻ, powołane do życia w 1995 r. W tym samym 1995 r. rozpoczęto tzw. działania przygotowawcze, których celem było umożliwienie udziału w wyżej wymienionych programach krajów stowarzyszonych z UE, na takich samych zasadach, jakie obowiązywały państwa członkowskie Unii.

Unia Europejska opiera się w swych decyzjach polityczno-oświatowych w dużej mierze na raportach grup eksperckich. Dla analizowanego zagadnienia szczególną uwagę mają:

• tzw. Biała Księga „Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa” z 1995 roku,

• tzw. Niebieska Księga „Edukacja dla Europy” z 1997 roku, w której przedstawiono wizje Europy dla młodzieży. Podstawową tezą raportu jest stwierdzenie, iż „edukacja zajmuje centralne miejsce w debacie nad przyszłością naszych społeczeństw i europejską integracją”.

PROGRAM SOCRATES

Program SOCRATES dotyczy szeroko rozumianej edukacji wszystkich grup społecznych i wiekowych na wszystkich szczeblach kształcenia (z uwzględnieniem kształcenia dorosłych) i jest działaniem promującym i wspierającym międzynarodową współpracę w edukacji.

Na program SOCRATES składa się sześć programów (niektóre z, nich istniały jako niezależne programy/działania jeszcze przed powołaniem SOCRATESA):

• COMENIUS – współpraca szkolna (partnerstwo w szkolnictwie podstawowym i gimnazjalnym).

• ERASMUS – szkolnictwo wyższe (współpraca i wymiana studentów oraz naukowców).

• GRUNDTVIG – kształcenie dorosłych (promowanie innowacyjnych metod).

• MINERVA – kształcenie z zastosowaniem technik informacyjno-komunikacyjnych (kształcenie na odległość).

• LINGUA – promowanie nauki języków obcych.

• ARION – wizyty studyjne dla kadry zarządzającej oświatą.

W ramach programu SOCRATES działają również krajowe (narodowe) biura EURYDICE – europejskiej sieci informacji o edukacji oraz NARIC – europejskiej sieci informacji o uznawalności wykształcenia dla celów akademickich i zawodowych.

PROGRAM LEONARDO DA VINCI

Drugim wspólnotowym programem związanym z obszarem edukacji jest program LEONARDO DA VINCI. Jego zadaniem jest pomoc w realizacji polityki wspólnotowej w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy jakości kształcenia oraz dostosowania systemów edukacji do potrzeb rynku pracy, poprzez wspieranie i uzupełnianie działań podejmowanych w tym zakresie przez państwa członkowskie, zgodnie z artykułem 150 Traktatu o Unii Europejskiej.

PROGRAM MŁODZIEŻ:

Program ten zajmuje się pozaszkolną, nieformalną edukacją młodych ludzi. Adresowany jest do młodzieży w wieku 15-25 lat oraz osób, które z nią pracują. W ramach programu można się starać o uzyskanie dofinansowania na działalność pozaszkolną, nie związaną z nauczaniem szkolnym lub akademickim. Głównym celem tego programu jest uczenie i zachęcanie młodych ludzi do aktywnych działań ograniczających takie zjawiska jak rasizm i nietolerancja. Program MŁODZIEŻ realizowany jest poprzez dofinansowanie konkretnych projektów mających określone cele i ramy czasowe.