systemy polit wspolczesne

Termin „system polityczny” upowszechniony został dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. We wcześniejszych opracowaniach dla określenia tego, co dzisiaj nazywamy systemem politycznym, używano takich określeń jak rząd, naród czy państwo. Zmiana terminologii jest wynikiem szerszej zmiany znaczenia słowa polityka. Wyrazy takie jak państwo, rząd, naród to pojęcia użyteczne do wyjaśnienia i opisania niektórych aspektów rozwoju politycznego. Natomiast termin system polityczny odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa. Zmiana ta była praktyczną odpowiedzią na rozwój społeczeństw i dynamiczne przemiany, jakim podlegają. Definicje systemu politycznego zróżnicowane pod względem zakresu przedmiotowego i wynikają z priorytetów, jakie badacz stawia określonym cechom i wartościom.

Definicja według socjologów amerykańskich:

„System polityczny to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie, aby znaleźć

rozstrzygnięcie problemów”.

Definicja według francuskiego słownika terminów politologicznych:

„System polityczny jest to całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo”

Definicja według A. Wojtaszczyka:

„System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych - formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi”.

Charakterystyka typowych systemów politycznych na świecie:

Liberalny system polityczny:

Postkomunistyczny system polityczny:

Wschodnioazjatycki system polityczny:

Islamski system polityczny:

Ze względu na charakter systemu politycznego wyróżnia się modele ustrojowe w państwach:

Ze względu na strukturę i organizację instytucji, wyróżnia się:

Ze względu na strukturę terytorialno-organizacyjną, wyróżnia się:

Jedną z dróg wiodących do uporządkowania wiedzy w zakresie systemów politycznych współczesnego świata jest posłużenie się kryterium geograficznym. Europa Zachodnia, Ameryka Północna i Australia to bez wątpienia obszary ustabilizowanych demokracji (choć te ostatnie odnajdujemy także na innych kontynentach, by wspomnieć Japonię czy Izrael). Wspólne cechy charakteryzują rozwój polityczny Ameryki Łacińskiej. Należą do nich stosunkowo wczesne, bo sięgające niekiedy XIX wieku (Urugwaj, Chile, Brazylia) eksperymenty demokratyczne, tradycja republikańska, prezydencjalizm, silna pozycja polityczna armii, nade wszystko zaś powtarzający się schemat przemienności rządów demokratycznych i dyktatur wojskowych lub cywilnych (juntas). Nieco bardziej zróżnicowany obraz ustrojowy prezentują państwa Europy Środkowo-Wschodniej, borykające się równocześnie z transformacją gospodarczą i polityczną. Za zbliżony do standardów zachodnioeuropejskich można uznać np. rozwój polityczny Polski, Węgier, Czech, Słowenii; odbiega od nich natomiast praktyka polityczna Słowacji, Bułgarii, Rumunii, Serbii, Chorwacji, Ukrainy czy Rosji, w których - przynajmniej w pewnych okresach - pojawia się pierwiastek władzy autorytarnej. Całkowitym zaprzeczeniem demokracji jest z kolei reżim A. Łukaszenki na Białorusi.

Jeszcze inaczej przedstawia się rzeczywistość ustrojowa państw afrykańskich, z których większość powstała po II wojnie światowej jako efekt rozpadu kolonialnego. Wśród afrykańskich reżimów politycznych znajdujemy zarówno krwawe dyktatury dożywotnich prezydentów (generalissimusa Idi Amina w Ugandzie wiatach 1971— -1979, marszałka, a od 1976 r. cesarza J. B. Bokassy w Republice Środkowoafrykańskiej wiatach 1966-1979), jak i dyktatury rasistowskie (Rodezja Południowa pod rządami I. Smitha, RPA do 1989 r.), autokracje wojskowe (pułkownik Mobutu w Zairze, generałowie Y. Gowon, I. Babangida i S. Abacha w Nigerii, pułkownik Kadafi w Libii) czy nawet komunizujące reżimy jednopartyjne (Ghana w latach 1960-1966, Angola i Mozambik wiatach 1975-1990, Algieria wiatach 1964-1989). Z drugiej strony w Afryce funkcjonują systemy polityczne oparte na pozorowanej rywalizacji politycznej, tolerujące ograniczoną wielopartyjność oraz umożliwiające opozycji limitowany dostęp do parlamentu (Tunezja, Egipt). Odnotować należy wreszcie próby wejścia na drogę demokracji takich krajów, jak Republika Południowej Afryki czy Botswana.

Znaczne zróżnicowanie ustrojowe charakteryzuje też kontynent azjatycki. Japonia i Izrael należą do grupy ustabilizowanych demokracji. Klasyczne mechanizmy demokratyczne - wielopartyjność, podział władz, prawa i wolności obywatelskie - odnajdujemy w Indiach. Do krajów wkraczających na drogę demokracji zalicza się Filipiny, Koreę Południową, Tajwan czy Singapur. To, co odróżnia te reżimy od rozwiniętych demokracji z innych kontynentów, to niski poziom alternacji władzy wynikający z utrwalenia się systemu partii dominującej (w Japonii rządząca od 1955 r. Partia Liberalno-Demokratyczna oddała władzę dopiero w 1993 r.). Z drugiej strony w Azji odnajdujemy zarówno jednopartyjne dyktatury komunistyczne (Chiny, Korea Północna, Wietnam), jak i reżimy teokratyczne (Iran), dyktatury autokratyczne (Irak, Indonezja do 1998 r.) czy „sułtanizm" postkomunistyczny, w którym koncentracji władzy w rękach jednostki towarzyszą takie zjawiska, jak patronaż, nepotyzm i korupcja, objawiające się na szeroką skalę (Uzbekistan, Kazachstan, Turkmenistan).

Istnieje, więc wielość pojęć używanych do opisu współczesnych ustrojów politycznych. Warto nadto zwrócić uwagę na okoliczność, że odmiennymi kategoriami posługuje się prawoznawstwo - jeszcze do niedawna dzierżące monopol w zakresie analizy ustrojów politycznych - innymi zaś politologia Tak np. w Suplemencie do Nowej Encyklopedii powszechnej PWN, wydanym w 1999 r., do określenia ustrojów stosowane są cztery główne pojęcia: republika, republika związkowa, monarchia konstytucyjna oraz monarchia absolutna. Z dokonanych tam zestawień dowiadujemy się, że republiką jest zarówno Iran, Irak i Turkmenistan z jednej, jak i Francja, Finlandia oraz Włochy z drugiej strony. Republiki związkowe (federalne) to Niemcy i USA, ale również Pakistan bądź Nigeria. Do grona monarchii konstytucyjnych zalicza się Wielką Brytanię czy Szwecję, ale również Maroko i Jordanię. Arabia Saudyjska potraktowana została, jako jedyny przykład monarchii absolutnej, choć można rzecz jasna spytać, co w istocie odróżnia ją od reżimu Jordanii. Byłoby wprawdzie przesadą twierdzić, że rozróżnienie między republiką i monarchią całkowicie straciło swój sens; bez wątpienia jednak zamazuje ono jednak rzeczywiste różnice pomiędzy ramami, w jakich funkcjonuje władza publiczna we współczesnym państwie.

Na przełomie lat 80. i 90. XX stulecia wyróżniono demokracje skonsolidowane (zaawansowane), do których zaliczano wszystkie państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię, Nową Zelandię, Japonię i Izrael. To, co je łączy, to fakt, że nieskrępowana rywalizacja polityczna nie doprowadziła - co najmniej od ćwierćwiecza - do groźby narodzin lub powrotu autorytaryzmu. Ich rozwiązania instytucjonalno-proceduralne i praktyka polityczna stały się przedmiotem licznych badań porównawczych, służących wypracowaniu nowych teorii demokracji, czego przykładem są opublikowane w 1984 r. i 1999 r. monografie Arenda Lijpharta o konsensualnych i większościowych wzorcach władzy. Uogólnienie doświadczeń krajów uznanych za skonsolidowane demokracje stało się też punktem wyjścia dla stworzenia wzorca ustrojowego, do którego mogłyby dążyć państwa politycznie zapóźnione.

Wspólne cechy demokracji skonsolidowanych nie oznaczają braku różnic, często zresztą głębokich, tak w sferze instytucjonalnej, jak i w praktyce politycznej. W tym miejscu podkreślmy, że w gronie demokracji skonsolidowanych odnajdujemy królestwa (Wielka Brytania, Holandia, Belgia, kraje skandynawskie prócz Finlandii, Hiszpania), księstwa (Liechtenstein, Luksemburg), cesarstwo (Japonię) oraz republiki (USA, RFN, Francja, Włochy, Austria, Portugalia, Grecja, Irlandia, Islandia, Izrael). Mają one postać federacji (USA, Kanada, Australia, RFN, Austria, Belgia) lub państw unitarnych (Wielka Brytania, Francja, Izrael, Japonia). Forma rządów przybiera postać parlamentaryzmu (Wielka Brytania, Holandia, Japonia, Izrael), prezydencjalizmu (USA) bądź semiprezydencjalizmu (Francja). Wybory do parlamentu (który może być jednoizbowy lub dwuizbowy) odbywają się na podstawie większościowych (USA, Wielka Brytania, Francja, Australia), proporcjonalnych (kraje skandynawskie, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Grecja) lub mieszanych (Niemcy, Nowa Zelandia) systemów wyborczych. W skonsolidowanych demokracjach funkcjonują systemy dwupartyjne (USA, Wielka Brytania, Australia, Malta) bądź wielopartyjne. W praktyce politycznej da się wyodrębnić model demokracji konsensualnej, oparty na współdziałaniu głównych partii politycznych (Szwajcaria, Belgia, Holandia, Austria), oraz model większościowy (zwany także westminsterskim), sprowadzający się do ich bezwzględnej rywalizacji o czasowy prymat (Wielka Brytania, Włochy, Niemcy). Władza bywa oddawana w ręce jednej siły politycznej na dłuższy czas (Japonia, Szwecja, Włochy, Austria) bądź zmienia się często (Irlandia, Wenezuela w latach 1958-1994). Polityka jest mniej (Austria, kraje skandynawskie) lub bardziej (Wielka Brytania, Hiszpania, Grecja, Francja) alternatywna, co znaczy, że różnice programowe między partiami rządzącymi a opozycją są mniej lub bardziej wyraziste. Partie rządzą samodzielnie (Wielka Brytania, USA, Hiszpania, Grecja, Kanada, Kostaryka, Japonia) bądź tworzą koalicje (Szwajcaria, Belgia, Holandia, Austria, Niemcy, Wiochy).

Skonsolidowane demokracje funkcjonują w dosyć podobnym otoczeniu ekonomicznym, społecznym i kulturowym. Przede wszystkim osiągany w ich ramach wysoki poziom rozwoju ekonomicznego jest efektem sprawnie działającej gospodarki rynkowej. Chociaż w niektórych krajach - jak np. w Skandynawii do lat 90. - pojawia się silnie zaznaczony element interwencjonizmu, to jednak wolny rynek jest podstawą funkcjonowania gospodarki. Gospodarkę państw określanych jako skonsolidowane demokracje cechuje nadto wysoki poziom konkurencyjności na rynku międzynarodowym. Wzrostowi ekonomicznemu towarzyszą daleko idące przekształcenia struktury społecznej, w której tradycyjny konflikt klasowy traci na znaczeniu. Zmiany społeczne, będące głównie wynikiem spadku liczby zatrudnionych w tradycyjnych sektorach gospodarczych - przemyśle i rolnictwie - oraz wzrostu poziomu wykształcenia, oznaczają powstanie społeczeństwa postindustrialnego, jak określił je Daniel Bell, czy - używając słów R. Dahla - nowoczesnego, dynamicznego społeczeństwa pluralistycznego. Cechą jego rozwoju jest też zmiana potrzeb i postaw politycznych, którą Ronald Inglehart nazwał „milczącą rewolucją”. Nie bez znaczenia jest wreszcie fakt, że skonsolidowane demokracje reprezentują (z wyjątkiem Japonii) ten sam obszar cywilizacyjny i religijny. Wszystkie te czynniki stanowią fundament konsolidowania się demokratycznych praktyk, które - w przeciwieństwie do innych form politycznych - nie okazały się tamą dla rozwoju materialnego i kulturowego.

Najistotniejszą cechą demokracji skonsolidowanych jest to, że są one demokracjami liberalnymi. Najogólniej mówiąc, oznacza to, że żadnej grupie społecznej nie odmawia się możliwości ekspresji jej interesów politycznych, prawa do zorganizowania się dla politycznych celów, uczestnictwa w wyborach, prawa do reprezentacji parlamentarnej oraz do walki w obronie jej interesów. Z drugiej strony ochronie podlega zarówno wolność, jak i polityczna równość jednostek.

Oprócz krajów wymienionych powyżej, do grona demokracji zalicza się także i te państwa, w których przyjęcie reguły rywalizacyjnych wyborów dokonało się stosunkowo niedawno, a wartości liberalizmu nie zdołały jeszcze przeniknąć całkowicie praktyki politycznej, a tym bardziej się w niej utrwalić. R. Dahl nazywa je demokracjami „nowszymi" lub „niedojrzałymi", P. Schmitter - „neodemokracjami", L. Diamond - „demokracjami wyborczymi". Jak się podkreśla, mogą one osiągnąć stadium konsolidacji, ale nie jest to przesądzone. Odbywanie rywalizacyjnych wyborów oraz proklamowanie takich zasad ustrojowych, jak podział władz, rządy prawa oraz ochrona praw obywatelskich, nakazują zaliczenie tych krajów do grupy demokracji - mimo mniej lub bardziej oczywistych ułomności praktyki politycznej. Również i one są zróżnicowane, choć - jak się wydaje - w mniejszym stopniu niż demokracje skonsolidowane. Większość krajów należących do tej grupy przyjmuje prezydencką formę rządów, lecz są i wyjątki. Nie ma wśród nich monarchii. Rywalizacja polityczna toczy się w ramach nieustabilizowanych systemów wielopartyjnych. Wśród instytucji publicznych, które uczestniczą w życiu politycznym, odnajdujemy także i takie, które nie pochodzą z wyboru, jak np. wojsko, związki zawodowe czy kościoły, co zdaniem niektórych autorów uniemożliwia określenie owych systemów politycznych, jako demokracji skonsolidowanych. Dokonując syntezy poglądów L. Dia-monda, G. O'Donnella, J. Linza i P. Schmittera, powiemy, że demokracje nieskonsolidowane to takie, w których standardy właściwe liberalnej demokracji nie uzyskały jeszcze monopolu wśród norm regulujących życie publiczne Linz i A. Przeworski stwierdzają, że nie są one jeszcze „the only game in town”, a wzorce rywalizacji politycznej zmieniają się dosyć radykalnie z elekcji na elekcję.

W ramach omawianej kategorii należy wyróżnić dwie grupy państw. Pierwszą z nich stanowią te, które wykazują zdecydowaną większość cech demokracji skonsolidowanych, a jedynym powodem, dla którego nie są do nich zaliczone, jest zbyt krótki okres demokratycznego eksperymentu. Przykładem mogą być przodujące neodemokracje Europy Środkowo-Wschodniej: Polska, Czechy, Węgry i Słowenia, oraz - w nieco mniejszym stopniu (z uwagi na ograniczenia praw mniejszości etnicznych) - Litwa, Estonia i Łotwa, a na kontynencie afrykańskim - Republika Południowej Afryki. W krajach tych z powodzeniem uruchomiono instytucje demokracji przedstawicielskiej, wprowadzono w życie zasadę podziału władz, poddano cywilnej kontroli armię oraz zapewniono ochronę praw obywatelskich. Przyjęto parlamentarną, a nie prezydencką formę rządów oraz proporcjonalne prawo wyborcze.

Wspólną cechą demokracji nieskonsolidowanych jest to, że funkcjonują one w niesprzyjającym otoczeniu ekonomicznym, społecznym i kulturowym. Europa Środkowo-Wschodnia boryka się z problemami wychodzenia z gospodarki centralnie sterowanej, co pociąga za sobą bolesne zjawiska społeczne, takie jak pogorszenie stopy życiowej czy wzrost bezrobocia. Nawet w krajach należących do ścisłej czołówki reformatorskiej (Czechy, Węgry) wystąpiły w połowie lat 90. objawy załamania gospodarczego. Poza kontrolą funkcjonuje w tych państwach „szara strefa" ekonomiczna, wydatnie uszczuplająca dochody Skarbu Państwa. Poważne problemy ekonomiczne występują również w RPA oraz w wielu państwach Ameryki Łacińskiej - m.in. w Chile, Boliwii, Brazylii (załamanie finansowe w 1998 r.), Ekwadorze, Peru i Wenezueli. Niektóre państwa tego regionu są nadto uwikłane w konflikty wewnętrzne („masakra bożonarodzeniowa" w Boliwii w 1996 r.), przeradzające się niekiedy w przedłużającą się wojnę domową (Kolumbia, Nikaragua, Salwador, Gwatemala). Problem przeludnienia rzutuje na sytuację wewnętrzną w Indiach. Wszystko to sprawia, że demokratyczne reguły gry ustępują niekiedy przed żądaniami ekonomicznymi lub potrzebą zaprowadzenia ładu społecznego.

Należy wreszcie podkreślić, że demokracje nieskonsolidowane nie są w pełni demokracjami liberalnymi w takim znaczeniu, o jakim była już mowa. Choć konstytucje omawianych krajów proklamują zasady podziału władz i rządów prawa oraz często zawierają liczne gwarancje praw i swobód obywatelskich, to nie zawsze standardy te znajdują swój wyraz w praktyce politycznej. Przede wszystkim występują w niej tendencje do koncentracji władzy w rękach jednostki - najczęściej prezydenta, jak dzieje się to w Ameryce Łacińskiej czy w Chorwacji do 1999 r., czasem także premiera (V. Me-riar na Słowacji, I. Gandhi w Indiach).

Za demokratyczne uznamy te systemy polityczne, które spełniają następujące cechy:

  1. wybory pełnią równocześnie funkcję mechanizmu umożliwiającego dostęp do władzy oraz egzekwowanie politycznej odpowiedzialności rządzących,

  2. są one rywalizacyjne, cykliczne oraz zapewniają równe traktowanie wszystkich ich uczestników przez władze państwowe,

  3. nie są podejmowane przez rządzących żadne działania, które bezpośrednio ograniczałyby możliwość alternacji władzy,

  4. swoboda zrzeszania się dla celów politycznych oraz wolność głoszenia poglądów politycznych i krytykowania rządu jest prawnie i faktycznie zagwarantowana (polityczni oponenci rządu nie podlegają represjom),

  5. każdy dorosły obywatel ma możność ubiegania się o mandat deputowanego, a jedynym odstępstwem od tej zasady jest zakaz wynikający z ustawy i opartego na niej orzeczenia sądowego.

Przeciwieństwem demokracji jest autorytaryzm. Również i ta forma polityczna podlega stopniowaniu poprzez wyróżnienie autorytaryzmu skonsolidowanego (pełnego) i nieskonsolidowanego (ułomnego). Autorytaryzm skonsolidowany to ustrój skutecznie, przez dłuższy czas przeciwdziałający presjom demokratyzacyjnym i niedopuszczający ani do rozszerzania zakresu swobód politycznych, ani do legalizacji opozycji, ani do instytucjonalizacji rywalizacji politycznej. Autorytaryzm nieskonsolidowany (ułomny) zezwala natomiast - formalnie bądź faktycznie - na ograniczoną kontestację istniejącego reżimu. Może ona polegać na liberalizacji cenzury, tolerowaniu wybranych organizacji opozycyjnych lub nawet na dopuszczeniu opozycji do limitowanego udziału w wyborach parlamentarnych. Do cech wspólnych obu postaci autorytaryzmu zaliczymy to, że:

  1. wybory nie są niezbędną dla systemu instytucją polityczną tam, gdzie są organizowane, nie stanowią mechanizmu uzyskiwania władzy ani też egzekwowania odpowiedzialności politycznej rządzących, a jedynie instrument formalnego legitymizowania rządzących; możliwość uzyskania mandatu jest zawsze limitowana przez władze państwowe; opozycja nie jest traktowana przez władze państwowe jako ich równoprawny uczestnik, a siła rządząca - jeśli decyduje się na organizowanie wyborów - korzysta z różnego rodzaju przywilejów;

  2. władza wykonawcza nie podlega ograniczeniom ani kontroli ze stronny innych instytucji politycznych (parlamentu, partii politycznych, sądów politycznychitp.);

  3. nie istnieje swoboda zrzeszania się dla celów politycznych; działalność partii politycznych może być zakazana bądź - w najlepszym wypadku - limitowana przez państwo;

  4. nie istnieje swoboda głoszenia poglądów politycznych ani możliwość krytyki rządu, która traktowana jest jako nielegalna i pociąga za sobą represje polityczne; istotnym instrumentem sprawowania władzy jest cenzura prewencyjna, zapewniająca kontrolę nad procesem komunikowania politycznego;

  5. wśród instytucji politycznych istotną rolę odgrywa rozbudowany i dążący do autonomizacji aparat represji, za pomocą którego dokonuje się kontrola, inwigilacja i ewentualnie eliminacja środowisk opozycyjnych.

Współczesny monarcha ma władzę autonomiczną i samorodną. Ani wyborcy, ani parlament nie są źródłem władzy królewskiej – monarchowie podkreślają jednak, że rządzą „z woli narodu”, jak powiedział książę Luksemburga Henri. Dziedziczenie tronu jest główną formą zmiany monarchy. Jedyne przykłady abdykacji: Wilhelmina, Juliana (Holandia) i Wielki Książę Luksemburga Jan. Usunąć monarchę można tylko w drodze zamachu lub przewrotu. Dziedziczenie tronu i panowanie do śmierci to podstawy monarchii. Odebranie praw do dziedziczenia miejsc w Izbie Lordów podważa system monarchii brytyjskiej i zostało uznane przez część komentatorów za początek jej końca.

W Europie nadal jest 11 krajów o tym ustroju:

Hiszpania: Juan Carlos, Wielka Brytania: Elżbieta, Holandia: Beatrix, Belgia: Albert II, Luksemburg: Wielki Ks. Henryk, Dania: Małgorzata, Norwegia: Harold II, Szwecja: Karol XVI Gustaw, Monako: Rainer III , Lichtenstein: Hans Adam II, Watykan: Jan Paweł II (ostatnim papieżem, który się koronował był Jan XXIII w 1958).

W Afryce: Maroko: Mohamed VI, Suazi: Ksulebi III, Lesotho: Letsi III

W Azji: Bhutan: Druk Gyalpo (król – smok) , Nepal: Birentra (półbóg), elekcja 5 lat, Tajlandia: Bhumibol Adulyadey (Roma IX) , Jordania: Abdullah II, Brunei: sułtan Hassan Abolyah, Malezja: Yang di Pertuan Agon (wybierany przez sułtanów Malezji), Arabia Saudyjska: Fach (władza religijna, ust. i wyk., strażnik św. miejsc Mekki i Medyny), Japonia: Akihito (124 cesarz z jednej dynastii), wywodzi się od króla – słońca, Oman: sułtan Inhabus (obalił zacofanego ojca, który nie chciał wprowadzić TV i radia), Kambodża: wybierany przez przedstawicieli parlamentu + premier + 2 przywódców odłamów buddyzmu, Bahrajn, Katar, Wszystkie emiraty ZEA, Niektóre kraje Oceanii.

Kraje Brytyjskiej Wspólnoty Narodów:

Australia, Królestwo Tonga, Tuwalu, Nowa Zelandia, Papua-Nowa Gwinea, Samoa (Ole a O Ole Malo), Wyspy Cooka, Wyspy Salomona; w Ameryce: Barbados, Grenada, Granada, Jamajka, Kanada, Saint Vincent.

Królowa brytyjska ma niewiele uprawnień, ale praktycznie nic od niej nie zależy. W większości jej prerogatywy to kompetencje premiera. Jej utrzymanie kosztuje podatnika 8 mld rocznie.

Trzy funkcje ustrojowe współczesnych monarchów:

  1. Ceremonialno – reprezentacyjna: umacnianie społecznego prestiżu władzy. Spotkanie z monarchą nobilituje – atmosfera charyzmy i szacunku. Ułatwia kontakty polityczne i gospodarcze.

  2. Integracyjna: monarcha jest symbolem jedności państwa, jednakowo tratuje obywateli: Anglika, Szkota i Walijczyka. Flamanda i Walona łączy Albert II.

  3. Potencjalnej rezerwy politycznej: w momentach szczególnych, kryzysowych uruchamia się prerogatywy królewskie, czyli nieczynne uprawnienia monarchy z konstytucji. Może to być wykonywane tylko wówczas, gdy monarcha i jego dwór są apolityczne.

Prezydent jako głowa państwa: w republice jest prezydent wybierany przez część społeczeństwa i na określony czas. Przez część – gdyż nie ma sytuacji, aby był wybrany, przez 100% (choć różnice mogą być minimalne: prezydent Meksyku wygrał 0,02%). Na określony czas, choć są przypadki dożywotnich prezydentur (Tito w Jugosławii, Czang Kaj – Szek na Tajwanie). Prezydentura taka jest sprzeczna z zasadami demokracji.

Warunki piastowania stanowiska i powołania prezydenta:

Formalne – zapisane w konstytucji, czyli:

Prócz tego w niektórych krajach:

Nieformalne:

Dyktatura jest to:

  1. każda władza państwowa (zawsze władza jakiejś konkretnej grupy)

  2. szczególny sposób rządzenia bez elementów demokratycznych, nawet ograniczonych.

Jest to władza opierająca się bezpośrednio na przemocy i nie jest związana żadnymi ustawami. Górna Wolta – Burkina Faso – „kraj uczciwych ludzi”: gen. Sangule Lamizano został obalony przez płk S Zerbo (MSW), którego z kolei obalił mjr J.B. Ouedraogo (lekarz), tego załatwił kpt. T. Sankara (premier), dzisiaj kpt. Campaore. Armia jest głównym instrumentem przemocy państwa w dyktaturze wojskowej armia jest realnym oparciem władz państwowych. Ma realny wpływ na sprawowanie władzy, który dokonać się może przez obalenie jednej ekipy i ustanowienie nowej albo przez ustanowienie rządów wojskowych. Obalenie rządów w drodze przemocy militarnej, w której decydującym czynnikiem jest przewaga zamachowców w środkach przemocy militarnej i wymuszają oni ustąpienie sprawujących władzę przez zaaresztowanie, uwięzienie, wydalenie z kraju (Pakistan i Afganistan – przykłady mordów; w Afganistanie obalony król Zachir Such, jego następca uduszony poduszką). Władzę przejęli: w 1936 Franco, w 1951 Sucharto w Indonezji, 1973 Aliende w Chile. Nie zawsze skutkiem zamachu jest przejęcie władzy przez wojsko. Nieraz oddaje się ją ekipie cywilnej.

Cechy dyktatury wojskowej:

Przykłady dyktatur odnajdujemy w rejonach tj: Zair – Kongo, Czad, Górna Wolta, Niger, Libia, Birma, Syria, Irak.

BIBLIOGRAFIA

A. Antoszewski, Z. Herbut „Systemy polityczne współczesnego świata”, Arche, Gdańsk 2001r.

K. A. Wojtaszczyk „Współczesne systemy polityczne”, WSiP, Warszawa 1992r.

Mariusz Gulczyński, Nauka o polityce, Warszawa 2007.

Zieliński Eugeniusz, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2001.

Pułło Andrzej, Ustroje państw współczesnych, Warszawa 2006


Wyszukiwarka