Wielkopolski program samomodernizacji- kształtowanie się nowoczesnego społeczeństwa .

Przez samomodernizację należy rozumieć działania zmierzające do rozwoju intelektualnego i ekonomicznego społeczeństwa w warunkach specyficznych, a mianowicie braku własnego państwa.

Kurs antypolski stopniowo się nasilał, stanowiąc wielkie niebezpieczeństwo dla społeczeństwa polskiego. Warunkiem przetrwania była właśnie realizacja programu samomodernizacji.

Nowoczesne społeczeństwo to społeczeństwo o strukturze klasowej, nowoczesnej odbiegającej od społeczeństwa stanowego. W cenie jest majątek i wykształcenie. Ważną cechą jest mobilność.

Doktryna staatsräson –pruskiej racji stanu – mówiąca że utrata ziem należących kiedyś do Polski spowodowałaby pozbawienie Prus pozycji mocarstwowej.

Po 1806 państwo pruskie wstąpiło na drogę wielkich reform liberalnych i objęło nimi również ziemię zaboru pruskiego. Próba modernizacji doprowadziła na ziemiach polskich do sytuacji specyficznej. Powstała mianowicie otwarta rywalizacja nie tylko o to, kto skorzysta, ale i oto kto inicjuje i realizuje programu modernizacji społeczno-ekonomicznej: rządy państw zaborczych dążących do integracji, względnie asymilacji Polaków, czy też społeczeństwo polskie zmuszone stawić czoła temu wezwaniu celem zapobieżenia grożącej mu powolnej zagładzie. Realizatorem tych zamierzeń był prezes prowincji poznańskiej Eduard von Flotwell.

Władze pruskie zamierzały:

1. zdecydowanie zwalczaj polskie dążenia niepodległościowe

2. wzmocnić liczebnie i materialnie ludność niemiecką

3. osłabić pozycje szlachty polskie przez wykup majątków

4. zniemczyć administrację i przyspieszyć postępy w germanizacji szkolnictwa

5. zwalczyć wpływy kleru polskiego

6. zantagonizować polskich chłopów ze szlachtą

7. realizować program modernizacji poprzez wdrażanie w życie reformy uwłaszczeniowej, rozwój samorządu, równouprawnienie zamożnych Żydów z chrześcijanami, usprawnienie systemu komunikacyjnego przez rozbudowę sieci nowoczesnych dróg.

Wielkie Księstwo Poznańskie cieszyło się ograniczonymi uprawnieniami narodowymi, jak równouprawnienie języka polskiego w życiu publicznym, możliwość piastowania urzędów średniego szczebla. Godność namiestnika królewskiego sprawował Antoni Radziwiłł i z jego rozporządzenia z 1825 (wprowadził obowiązek nauczania) analfabetyzm jako zjawisko masowe przestawał istnieć.

Zmiany o znaczeniu fundamentalnym niosła ze sobą reforma uwłaszczeniowa. Założeniem jej było unowocześnienie stosunków własnościowych na wsi, a w rezultacie emancypacja zamożniejszych chłopów, zainteresowanie ich wzrostem produkcji, stworzenie rzesz wypłacalnych podatników, a równocześnie zachowanie pozycji wielkich właścicieli ziemskich. Księstwo Warszawskie, w ramach którego znalazła się Wielkopolska zdobyło się na ten krok 22 lipca 1807 roku. Reforma prowadząca do społecznej i ekonomicznej emancypacji chłopów była uzasadniona ekonomicznie, ale okrutna pod względem społecznym. Ziemię otrzymali tylko majętni chłopi, z dobrodziejstw reformy nie skorzystały setki tysięcy chałupników, komorników i innych biedniejszych warstw ludności wiejskiej. Trzeba było przekształcić dawne feudalne folwarki w kapitalistyczną fabrykę płodów rolnych.

Jednym z pierwszych polskich preorganiczników był Dezydery Chłapowski z Turwi. W latach 1818-1819 przebywała w Anglii i Szkocji i tam zapoznał się z nowymi metodami gospodarowania. Wróciwszy do kraju wprowadził radykalne zmiany (pług, młockarnię, płodozmian). Stał sie autorytetem dla młodych ziemian w tym dla Maksymiliana Jackowskiego.

W 1828 grono ziemian wystąpiło z projektem założenia Towarzystwo Przyjaciół Rolnictwa, Przemysłu i Oświaty. Za cel stawiło sobie upowszechnienie nowoczesnych metod gospodarowania, udostępniania fachowej literatury i prezentację machin rolniczych, organizowanie konkursów na najlepiej zorganizowane gospodarstwo , niestety władze pruskie nie zgodziły się na utworzenie stowarzyszenia.

Działania na polu samomodernizacji zostały nazwane robotami organicznymi (pojęcie stworzone przez Jana Koźmiana).

W 1835 powstało z inicjatywy ziemian na czele z Gustawem Potworowskim Kasyno Gostyńskie. Celem był rozwój industrii i oświaty. Kasyno również działalność towarzyska. Jego wzorem zaczęły powstać w innych regionach -Towarzystwa Agronomiczne.

Karol Marcinkowski czołowy w dziejach polskich ogranicznik. Swoją karierę zawdzięczał talentowi organizacyjnemu oraz zasadą moralnym. Z lekarza i filantropa stał się mężem stanu. Uczestniczył w tajnych związkach studenckich, brał udział w Powstaniu Listopadowym oraz był kawalerem Krzyża Virtuti Militari. Przebywał na wychodźstwie w Anglii i Francji przez kilka lat i wyciągnął wnioski:

1. kapitalizm jest gwarancją rozwoju społeczeństwa

2. nie można liczyć na rychłą i szczęśliwą dla Polski odmianę sytuacja międzynarodowej, która stwarzałaby szansę odzyskania niepodległości

3. najlepiej służyć pomocą społeczeństwu w kraju

Do zwolenników pracy organicznej oprócz ww. naleli także: Gustaw Potworowski, Dezydery Chłapowski, Maciej Mielżyński i Karol Libelt. Organiczników cechował realizm.

1. Za podstawę programu uznano oświatę i pracę.

2. Pracę traktowana jako jeden z najważniejszych kryteriów oceny jednostki.

3. Aktywność na polu ekonomicznym i oświatowym przeciwstawiano propagowaniu haseł nie mających szansy urzeczywistnienia. Jako pismo poznańskich organiczników działał Organ Naukowy

4. Uważano założenia pracy organicznej za wyraz patriotyzmu.

5. Prace organiczne traktowano jako skuteczne antidotum przeciwko naporowi niemieckiemu.

6. Propagowano solidarność narodową jako warunek skutecznej realizacji prac organicznych i jako rozładowanie sprzeczności społecznych. (ksiądz Aleksy Prusinowski).

W 1841 powstał Bazar poznański hotel, centrum handlu i życia towarzyskiego. Hipolit Cegielski utworzył tutaj sklep towarów żelaznych.

Słabą strona polskiego społeczeństwa była nieliczna inteligencja. Założono Towarzystwo Naukowej Pomocy- zadaniem było udzielanie stypendiów ubogiej, a zdolnej młodzieży.

Karol Libelt intelektualista o poglądach demokratycznych, wierzący w przebudowę świata w duchu sprawiedliwości społecznej. Przeciwnik rewolucji na rzecz ewolucji. Wraz z Jędrzejem Moraczewskim kierował Komitet Poznański.

W 1842 powstał Związek Plebejuszy z Walentym Stefańskim. Ugrupowanie hołdowało metodom rewolucyjnym. Parło do radykalnego powstanie i reform.

W centralnym Komitecie Narodowym zasiadali Paweł Andrzejewski (rzemieślnik) i Jan Palacz (chłop).

Rewolucja 1848 nie przyniosła wielu realizacji radykalnych haseł narodowych i społecznych. Osiągnięciem było powstanie monarchii konstytucyjnej i powołanie do życia ogólnopolskiego ciała ustawodawczego, sejmu pruskiego. Po raz pierwszy szerokie rzesze społeczeństwa miały decydować kto zasiądzie na ławach poselskich w Berlinie.

1848 powstała Liga Polska stawiała sobie za cel działania : byle legalnymi i jawnymi środkami ku dźwiganiu narodowości i sprawy polskiej na czele z Potworowskim.

1857 powstało Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk wydawano roczniki oraz pismo Nowiny Lekarskie. Na czele z Augustem Cieszkowskim, Janem Koźmianem, Heliodorem Święcickim, Tytusem Działyńskim i Karolem Libeltem.

Hrabia Edward Raczyński założył bibliotekę.

Przekonać trzeba było społeczeństwo o sensie oszczędzania służyć miały temu spółki oszczędnościowo pożyczkowe (np. ks. Augustyn Szamarzewski założył w Środzie w 1867).

1871 założono Związek Spółek Zarobkowych patronat objął Augustyn Szamarzewski, a po nim ks. Piotr Wawrzyniak)

1886 powstała komisja kolonizacyjna dysponując ogromnym kapitałem rozpoczęła akcję wykupywanie ziem z rąk polskich. Odpowiedź społeczeństwa była natychmiastowa założono Bank Polski i zainicjował powstawanie spółek parcelacyjnych: Prowincjonalnej Spółki Ziemskiej stały się one konkurencją dla Komisji Kolonizacyjnej.

Uznano za konieczne uniezależnienie się chłopów od hurtowników płodów rolnych. Powstały spółdzielnie tzw. Rolniki zajmujące się obrotem płodami rolnymi i zakupem potrzebnych rolnikowi maszyn, nawozów.

1861 powstało Poznańskie Centralne Towarzystwo Gospodarcze z przewodniczącym Hipolitem Cegielskim. Cele zachować drogą nam ziemię, w naszym ręku i zaprowadzić na tejże najlepszą i najpiękniejszą kulturę i stan otaczającego nas ludu rolniczego i doprowadzić do błogiej pomyślności i oświaty.

Najbardziej zasłużony dla kółek rolniczych był Maksymilian Jackowski.

1902 w Poznaniu powstał Polski Związek Zawodowy.

1885 Katolickie Towarzystwa Rzemieślników Polskich nacisk kładły na pracę oświatową.

1893 Leon XII wydał encyklikę rerum novarum i powstało Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich inicjatorem był Antoni Stychel później na czele stanął Stanisław Adamski. Wydawano czasopismo Robotnik . Związek bronił interesów robotników rolnych przez układy zbiorowe z pracodawcami i mobilizowanie opinii publicznej.

Towarzystwo Przemysłowe o charakterze zawodowo- oświatowo- towarzyskim członkowie Stefan Cegielski, Józef Kościelski, Heliodor Święcicki. Prowadziły one odczyty, czytelnie, zakładanie czasopism, czy teatr amatorski.

1895 Związek Towarzystw Przemysłowych na czele z Czesławem Czypickim z Koźmina. Wydawano czasopismo Przemysłowiec

Stowarzyszenie Młodzieży Kupieckiej później Związek Towarzystw Kupieckich prowadzono szkołę wieczorową i bibliotekę oraz wydawano czasopismo Kupiec.

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół (1884 Inowrocław)Bernard Chrzanowski. Obok wychowania fizycznego prowadzona działalność kulturalną, zakładając biblioteczki, organizując odczyty, uroczystości narodowe a nawet lekcję języka polskiego.

Towarzystwa Oświaty Ludowej w 1872 zakładanie bibliotek rozwiązano 1878 ponieważ było zaangażowane w akcję polityczne.

1880 Towarzystwo Czytelni Ludowych

1891 Związek Kół śpiewaczych Jarosława Drwęski.

Ruch kobiecy: Stowarzyszenie Warta: cel wzajemne kształcenie i nauczanie sprawach dotyczących opieki nad dziećmi i pod względem moralnym, umysłowym i fizycznym. Tajna nauka polskiego, legalne biblioteki kolonie i półkolonie . Działaczka Aniela Tułodziecka towarzystwa czytelni dla kobiet

Prasa: Kurier poznański, Dziennik poznański, Orędownik, Gazeta gnieźnieńska, Przewodnik Katolicki (ksiądz Józef Kłos).

Teatr polski w Poznaniu założono w 1875. Rola panteonu cnót narodowych i świątyni sztuki

Polacy w obliczu narastającej polityki germanizacji i aktywności politycznej hakaty odjęli próbę utworzenie czegoś na kształt przeciwny i polskiej organizacji sprawującej pieczę nad polskim systemem organizacyjnym w 1905 powstała Straż. Józef Kościelski, Felicjan Niegolewski Bernard Chrzanowski, Karol Rzepecki organizowano wiece uroczystości narodowe wydawano publikację jednak nie sprawdziła się idea kierowania odgórnie poczynaniami społeczeństwa polskiego i Straż umarła śmiercią naturalną.

Czołowy aktywista hakaty Leo Wegner napisał: dotąd jedynie Polacy mają do zaoferowania jednymi znakomite organizacje samopomocy.

Modernizacja społeczeństwa galicyjskiego w warunkach autonomii politycznej

1883 powołano Bank Krajowy pod przewodnictwem Mikołaja Zyblikiewicza.

Idea industrializacji Galicji poprzez realizację programu ratowania upadającego rzemiosła i domowego przemysłu wiejskiego w miasteczkach i wisach galicyjskich była lansowana przez Tadeusza Romanowicza i była chybionym przedsięwzięciem. Za winowajców uważa się konserwatystów galicyjskich, przeciwników zmian, obawiających się konkurencji burżuazji i utraty wpływów politycznych. Nie trafiały do nich idee uprzemysłowienia Galicji lansowane przez demokratów galicyjskich i związanego z nimi pioniera górnictwa naftowego Stanisława Szczepanowskiego. Wiele do powiedzenia mieli ekonomiści Antoni i Piotr Górscy, Jan Hupka, Adam Krzyżanowski.

1878 powołano Krajową Komisję Przemysłową. W 1904 na żądanie sejmu krajowego opracowała plan budowania przemysłu fabrycznego poprzez plany: ulg podatkowych dla przedsiębiorców, zamówienia rządowe, założenie banku przemysłowego oraz walkę o korzystną dla przemysłu krajowego państwową politykę celną.

Z inicjatywy Zjazdu Przemysłowców w 1901 powstał Centralny Związek Galicyjskiego Przemysłu Fabrycznego. Zajmował się opieką, doradztwem i reprezentacją interesów przemysłu fabrycznego wobec władz, jak również propagowaniem idei uprzemysłowienia w Sejmie Krajowym i Radzie Państwa. Prezydentem związku był Andrzej Lubomirski.

Powołano Ligę Pomocy Przemysłowej. działała ona na rzecz patriotyzmu narodowego poprzez zbyt krajowych produktów przemysłowych.

1910 utworzono Bank Przemysłowy.

Pierwsze dziesięciolecie XX to sukcesy wydobycie ropy naftowej w Galicji.

W latach czterdziestych XIX wieku powstały:

• Towarzystwo Rolnicze w Krakowie

• Towarzystwo Gospodarcze we Lwowie

• zawodowe szkoły rolnicze

W latach siedemdziesiątych XIX z inicjatywy księdza Stanisława Stojałowskiego zaczęły powstawać kółka rolnicze. W 1879 powstało Towarzystwo Ludowe Oświaty i Pracy. W 1882 przekształcono je w Towarzystwo Kółek Rolniczych. Brały one udział w pracach nad: upowszechnieniem hodowli polskiego bydła czerwonego, najlepiej przystosowanego do warunków klimatycznych w Galicji. Zapewniały hodowcą instruktorów, służbę weterynaryjną oraz zabiegały o fundusze na zakup buhajów. W 1893 powstało Towarzystwo Hodowców Bydła Czerwonego.

Kołka rolnicze propagowały także:

• wprowadzenie nowych odmian zbóż

• kontrolę i selekcję nasion

• nawożenie łąk

• uprawianie nowych roślin pastewnych

• zmiany w uprawie ziemi

• zakup wspólnych maszyn

• propagowanie sadownictwa, pszczelarstwa, ogrodnictwa i rybactwa

• prowadzono kursy

• organizowanie sieci sklepów

1909 powstał Związek Mleczarski, 1910 Związek Ekonomiczny Kółek Rolniczych.

Towarzystwo Kółek Rolniczych miało wpisane w statut zabezpieczenia potrzeb oszczędnościowych i pożyczkowych przez członków.

Galicyjscy liberalni demokraci Teofil Merunowicz i Wydział Krajowy delegował do Westfalii Franciszka Stefczyka celem zapoznania się z funkcjonowaniem kas pożyczkowych systemu Raiffeisena. W 1899 zdecydowano się skierować do Wydziału Krajowego memoriał w sprawie kas oszczędnościowych i kredytowych systemu Reiffeisena.

Towarzystwa Oświatowe zakładały czytelnie, biblioteki, zespoły teatralne.

Przekształcenie monarchii austriackiej w dualistyczne państwo Austro- Węgierskie przyniosło Galicji autonomię, a w jej ramach m.in. samorząd na poziomie gminy i gromady, samorząd powiatowy oraz Wydział Krajowy jako zwierzchnika tego samorządu, a zarazem organ wykonawczy sejmu krajowego.

Powstały nowe ruchy polityczne: ludowy, socjalistyczny i narodowy.

W roku 1897 dopuszczono do studiów uniwersyteckich kobiety. Otwierano kursy, studia oraz szkoły specjalistyczne i zawodowe. Dopuszczono także do studiów młodzież żydowską.

W 1877 utworzono politechnikę we Lwowie.

1866 powstało Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Uczniom, a w 1908 Bratnia Pomoc Medyków. Społeczeństwo polskie było ofiarne.

Walczono z analfabetyzmem i niskim poziomem oświaty.

Rada Szkolna Krajowa zabiegała o rozbudowę szkół podstawowych. Jej wiceprezydentem był Michał Bobrzański. W roku 1884 Sejm Krajowy wprowadził dwa typy szkół miejskie i wiejskie.

W 1868 z inicjatywa Franciszka Trzecieskiego i Józefa Ignacego Kraszewskiego powstało Towarzystwo Przyjaciół Oświaty Ludowej.

W roku 1868 powstało Stowarzyszenie Oświaty Mrówka w Krakowie wraz z Biblioteką Mrówki redagowaną przez Adama Bartoszewicza. Zakładało czytelnie ludowe przy szkołach, prowadziło kursy czytania i pisania. Wydawało czasopismo Szkoła.

1881 powstało we Lwowie Towarzystwo Oświaty Ludowej zajmowało się organizowaniem bibliotek z wypożyczalniami książek, czytelni, wydawaniem pisemek i książek dla ludu.

Macierz Polska projekt jej utworzenia powstał w 1878 podczas obchodów jubileuszu Józefa Ignacego Kraszewskiego. Była to instytucja wspierająca oświatę. Po zatwierdzeniu przez namiestnictwo statutu w maju 1882 fundacja z siedzibą we Lwowie rozpoczęła działalność. Zajmowała się edytorstwem, wydawnictwami rozmaitego typu od literatury pięknej zaczynając, poradnikach gospodarskich i kalendarzach dla ludu kończąc. Wydawała także czasopisma.

Uniwersytet Ludowy im. Adama Mickiewicza we Lwowie w atmosferze setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza zrodziła się myśl przeniesienia z zachodu na grunt galicyjski idei uniwersytetów ludowych, pracujących głównie w środowiskach robotniczych większych miast. Inicjatorami byli studenci ze Zjednoczenie we Lwowie wsparci przez lewicowych inteligentów. W październiku 1898 rozpoczął działalność Uniwersytet Ludowy im. Adama Mickiewicza. Statut uczelni eksponował spopularyzowanie wiedzy poprzez organizowanie kursów, odczytów i pogadanek. Przewidywano także wydawanie tanich pism o treści naukowej. Terenami działania miały być miasta, miasteczka i wsie Galicji. Główną formą działania pozostały odczyty. Największa popularnością cieszyły sie wykłady z nauk historycznych, literatury i sztuki oraz nauk przyrodniczych. Uniwersytet zdołał pozyskać jako prelegentów wielu wybitnych uczonych, publicystów i polityków. Zdominowany był przez działaczy Polskiej Partii Socjalno- Demokratycznej. W swojej działalności nie spotkał się z poparciem władz.

1882 rozpoczęła działalność oficyna tanich książek – Komitet Wydawnictwa Dziełek Ludowych prowadzony przez Kazimierza Oksza. Wydano Żywot Karola Marcinkowskiego oraz Żywot Stanisława Staszica. Powstały także Wydawnictwo Groszowe im. Tadeusza Kościuszki oraz w 1884 Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży ku Rozrywce i Nauce. W 1880 założono we Lwowie księgarnię Hermana Altenberga.

Towarzystwo Szkoły Ludowej zostało powołane w1892. Koncentrowało się na zakładaniu szkół, wyposażaniu ich w pomoce naukowe, dokształcaniu nauczycieli, zakładaniu czytelni i wypożyczalni, wspieraniu finansowo czasopism ludowych. Organizowano odczyty i pogadanki, fundowano i utrzymywano szkoły średnie i bursy ludowe.

Modernizacja gospodarki Królestwa Polskiego w dobie przeduwałaszczeniowej

Najważniejsze próby modernizacji przemysłu i rolnictwa w latach 1815-1864 podjęło ziemiaństwo. W pierwszej połowie XIX władze kładły nacisk na rozwój górnictwa i hutnictwa. Wychodzono z założenia jak to określił Ksawery Drucki- Lubecki że węgiel i żelazo są dla przemysłu tym, czym chleb dla człowieka.

1816 została utworzona Główna Dyrekcja Hutnicza.

Dyrektorem Wydziału Przemysłu i Kunsztu komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych został Stanisław Staszic. Ekonomiczny program Staszica zawierał wątki fizjokratyczne i merkantylistyczne oraz unowocześnienie produkcji rolnej. Jego zdaniem obowiązkiem państwa było inicjowanie i kierowanie procesami gospodarczymi. Opracował on oryginalną koncepcję rozbudowy przemysłu żelaznego na obszarze Zagłębia Staropolskiego. Staszic zwrócił się ku Saksonii i chciał modernizować rolnictwo wraz z pomocą tamtejszych specjalistów. Korzystał z doświadczenia Wilhelma Redena. W Królestwie Polskim utworzono Szkołę Akademiczno Górniczą w Kielcach. Lubecki odsunął Staszica od wpływu na górnictwo, ale realizował jego politykę i inwestował w kopalnie i huty. Na poglądu Lubeckiego składał się protekcjonizm i etatyzm. Stwierdził też że polskie górnictwo będą modernizowali Anglicy, a nie Sasi i sprowadził angielskich specjalistów.

Bank Polski postanowił zrewidować dotychczasową politykę inwestycyjną.

Uznano, że rola Zagłębia Staropolskiego skończyła się bo ruda żelaza jest tu mało wartościowa natomiast arsenał lasów kurczy się. Postanowiona inwestować w Zagłębie Dąbrowskie gdzie ruda była lepsza węgiel drzewny można zastąpić kamiennym.

Bank Polski reprezentowany przez Józefa Lubowidzkiego i Henryka Łubieńskiego zdecydowała sie na przeprowadzenie dwóch wielkich inwestycji. W Niwce zakończyła się skandalem i oskarżeniem o malwersację pieniędzy państwowych, a Huta Parowa jako pierwsza użyła maszyny parowe.

Z tytułu modernizowania górnictwa i hutnictwa skarb państwa czasach Staszica i Lubeckiego poniósł straty w wysokości 20 mln zł. Jednak mimo tych strat górnictwo i hutnictwo został zmodernizowane (nowe techniki walcowanie i pudling).

Właścicielami hut i kopalń byli przede wszystkim ziemianie. Występowali oni o kredyty do Banku Polskiego czy do Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Najwyższe pożyczki otrzymywali krewni Lubeckiego, Łubieńskiego i Lubowidzkiego.

Do zakładów wysoce zmodernizowanych należały: zakłady w Chlewiskach należące do Romana Sołtyka i zakłady w Chrząstowie należące do Henryka Potockiego.

Na początku lat czterdziestych podjęto dyskusję na temat oczynszowania chłopów. Na ożywienie złożyły się: szybsze tempo prowadzenie oczynszowania w dobrach rządowych, działalność reformatorska Andrzeja Zamojskiego. Na unowocześnienie gospodarstwa wiejskiego miało wpływ wprowadzenie płodozmianu. Upowszechniono także nowoczesne narzędzia rolnicze i maszyny. Zastosowano nowoczesną bronę, pług belgijski, kosy i młockarnie. Zatrudniano specjalistów z zagranicy, dominowali fachowcy głównie z Prus. Agronom Albrycht Thaer wprowadził płodozmian w dobrach Radziwiłłów i Łubieńskich. Agromom z Meklemburgii Franciszek Betzhold miał wpływ na rozwój cukiernictwa.

W 1858, aby szerzyć postęp agrotechniczny powstało Towarzystwo Rolnicze.

Symbolem kapitalistycznego podejścia do rolnictwa była postać Piotra Stenkiela. W swoich dobrach zastosował m. in machiny do pielenie chwastów oraz założył zakłady przetwórstwa rolno- spożywczego. Jednak gospodarstwo upadło wraz z klęską właściciela na polu przemysłu i handlu.

W 1833 Bank Polski podjął decyzję o udzielaniu kredytów ziemiaństwu na rzecz modernizacji gospodarstwa wiejskiego.

Ziemiaństwo ponosiło największe koszty związane z prowadzeniem wojen i wszelkich zrywów narodowowyzwoleńczych.

Możliwość do samodzielnego działania społeczeństwo polskie otrzymało dopiero w 1862 roku, kiedy to zaczęły funkcjonować samorządy terytorialne, ale ich działalność trwała kilka miesięcy ponieważ wkrótce wybuchło powstanie styczniowe.