EPIDEMIOLOGIA

Pięć najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce

• Choroby serca 52%

• Nowotwory 20%

• Urazy i zatrucia 6,6%

• Choroby układu oddechowego 4,3%

• Choroby układu trawiennego 3,2%

Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych

2006 – 2015; 2,5 mld PLN

Główny cel:

poprawa wyleczalności na nowotwory do poziomu Europy:

wyleczalność we wszystkich stopniach zaawansowania

u M ok. 40%

u K ok. 50%

Wyleczalność w krajach Unii Europejskiej przy pomocy różnych metod

• Chirurgia 22%

• Radioterapia 18%

• Chemioterapia 5%

Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych

• podwyższenie poziomu oświaty zdrowotnej i podstaw prozdrowotnych społeczeństwa

• zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory o ok. 10% (now. tytoniozależne o ok. 10 -20%; piersi i jelita grubego o 50%, żołądka 30%)

• poprawa w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, piersi i jelita grubego

Uczelnie medyczne:

Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii na uczelniach medycznych w Polsce

Placówki onkologiczne w Polsce

• Instytut Onkologii (Warszawa, Kraków, Gliwice)

• Akademie Medyczne

• Regionalne centra onkologiczne

• Oddziały onkologii w szpitalach ogólnych

• Przychodnie onkologiczne

Polski Krajowy Rejestr Nowotworów (od 1963); oddziały terenowe

Zbiera i opracowuje dane epidemiologiczne, w odniesieniu do Polski oraz innych krajów

Źródła danych epidemiologicznych w onkologii

1. Karty zgłoszenia nowotworu

2. Akty zgonu

3. NFZ (RUM)

(niedorejstrowane +/- 17% w 2007)

Statystyka nowotworów w Polsce w 2007

• ok. 129.000 nowych zachorowań rocznie

• ok. 93.000 zgonów rocznie

• współczynniki zgonów: ok. 200/100.000 u mężczyzn i 100/100.000 u kobiet

• 2. przyczyna zgonów (26% u M, 23% u K)

Epidemiologia nowotworów - ogólna charakterystyka

1. Umieralność z powodu nowotworu (gł. K; 32% zgonów) < 65 rż jedną z najwyższych w UE

2. Ponad 25% u M i >45% u K zgonów w ieku 20-64 lat związana z now. tytoniozależnymi

3. Wskaźniki zachorowań w wieku średnim jedne z najwyższych w UE

4. Trwała tendencja spadkowa zachorowań i umieralności u M i K raka żołądka

5. W populacji K – największa dynamika wzrostu raka płuca najczęstszy nowotwór od 2007 r. w części kraju, główna przyczyna zgonów u K

6. Rak jelita grubego – najwyższa dynamika wzrostu głównie u M

7. Stale wysoka umieralność z powodu raka szyjki macicy vs. kraje UE

Główne przyczyny sytuacji epidemiologicznej w Polsce:

• Wydłużenie średniego czasu życia

• Zmiany stylu życia i czynników środowiskowych (ekspozycji na czynniki ryzyka; tytoń)

• Niskiej skuteczności programów wczesnej diagnostyki (badań przesiewowych o udokumentowanej skuteczności) i leczenia

• Lepsza diagnostyka

• Dokładniejsze dane statystyczne

Znaczenie stylu życia i czynników środowiskowych

• 80% zachorowań zależy od szeroko pojętych czynników środowiskowych:

• Tytoń 25-40%

• Alkohol 2-4%

• Dieta 10-70%

• Zachowania seksualne i reprodukcyjne 1-13%

• Ekspozycja zawodowa 2-8%

• Zanieczyszczenie środowiska 1-5%

Skuteczność działań prewencyjnych

1. Oświata zdrowotna i skuteczny system informowania (przekonywania) społeczeństwa

2. Odpowiednia organizacja placówek służby zdrowia

3. Przeszkolenie personelu

4. Nakłady finansowe

Profilaktyka onkologiczna

Pierwotna- zmniejszenie narażenia na czynniki rakotwórcze

Wtórna – wczesne wykrywanie, leczenie stanów przednowotworowych

Profilaktyka pierwotna

działania mające na celu usuwanie lub unikanie znanych albo podejrzanych czynników karcinogennych (azbest, środki konserwujące żywność, substancje dodawane do kosmetyków i innych wyrobów użytku codziennego), propagowanie zdrowego stylu życia

Działania prewencyjne

• Profilaktyka pierwotna cel: spadek zachorowalności

• Profilaktyka wtórna cel: spadek umieralności

• Profilaktyka trzeciej fazy cel: przeciwdziałanie postępowi choroby

Antykoncepcja doustna

• U K aktualnie przyjmujących występuje niewielki wzrost zachorowań na raka piersi ( brak ryzyka po 10 latach od odstawienia)

• Spadek ryzyka raka trzonu i jajnika ( wydaje się, że efekt ochronny utrzymuje się po odstawieniu)

• Spadek ryzyka raka jelita grubego nie potwierdzony w pełni

• Wzrost ryzyka raka szyjki macicy i raka wątroby

HTZ

• Skoniugowane estrogeny/progestageny niewielki wzrost ryzyka raka piersi, u aktualnie przyjmujących, po kilku latach stosowania

• Prawdopodobnie również wzrost raka jajnika

• Same estrogeny – wzrost raka trzonu macicy, prawdopodobnie spadek raka jelita grubego

• Nie rekomendowane w profilaktyce – ryzyko objawów niepożądanych z układu krążenia

• HTZ zalecana do krótkotrwałego stosowania celem łagodzenia objawów menopauzy

Prewencja pierwotna – rak szyjki macicy

• szczepienia przeciw HPV ( typy: 16, 18, 6, 11)

Prewencja pierwotna – rak piersi

Zalecenia:

• zwiększona aktywność fizyczna, prawidłowa masa ciała, unikanie alkoholu, wczesna donoszona ciąża, doustna antykoncepcja przed 35 rż u nieródek do 3 lat, HTZ do 10 lat

• możliwość zmniejszenia ryzyka zachorowania jedynie o najwyżej 50%

• profilaktyczna mastektomia u nosicielek mutacji genu BRCA1

Chemoprewencja

Brak skuteczności

1. β karoten (rak płuca)

2. Wit. A, C, E (+- karoten, cynk, molibden)

3. selen (+- inne suplementy diety)

4. błonnik

5. wapń

6. NSLPZ (wyj. sulindak i celekoksyb; chorzy z rodzinną polipowatością)

Udokumentowana skuteczność

1. tamoksyfen

Cechy warunkujące celowość wykonywania badań przesiewowych

• skuteczność badania jest zweryfikowana w badaniach z losowym doborem chorych

• możliwe jest skuteczne leczenie choroby

• zachorowalność i umieralność związana z danym schorzeniem jest wysoka

• program badania obejmuje populacje, w których ryzyko wykrycia nowotworu jest względnie wysokie

• system ochrony zdrowia posiada odpowiednią liczbę specjalistów i środki finansowe umożliwiające przeprowadzenie badania

• osoby, u których schorzenie zostaje wykryte, akceptują proponowane im leczenie

Wady badań przesiewowych (na przykładzie mammografii)

• potencjalne ryzyko związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące

• wykonywanie u wielu kobiet zbędnych biopsji chirurgicznych

• podjęcie niepotrzebnego leczenia w przypadku niektórych zmian

• negatywne skutki psychologiczne

• błędne rozproszenie obaw badanej kobiety w przypadku wyniku fałszywie ujemnego

• wysoki koszt

Zalecenie

Kobiety w wieku 25-59. rż powinny uczestniczyć co 3 (1-5) lat w przesiewowych badaniach cytologicznych w kierunku raka szyjki macicy

Ocena metodą Besheda:

1. AGUS, ASCUS

2. CIN 1

3. CIN 2, 3

Zalecenie

Mężczyźni i kobiety w wieku powyżej 50. rż powinni co 1-2 lata uczestniczyć w badaniach przesiewowych ( test na krew utajoną)

(Sigmoidoskopia – co 5 lat, Kolonoskopia – co 10 lat)