Współczesne systemy polityczne

Współczesne systemy polityczne (wykład) – dr Agnieszka Walecka – Rynduch

7.02.2009 r. godz. 8:00 – 10:25 s. 153 egzamin

System polityczny – jest to wyodrębniona całość, która ma złożoną strukturę i jest umiejscowiona w wielowymiarowym otoczeniu. Z tego otoczenia czerpie zarówno informacje jaki i energię.

Graficzne ujęcie systemu politycznego polega na tym, że jesteśmy umiejscowieni jako obywatele państwa.

Energia to jakieś wydarzenia, a informacje to rzeczywistość polityczna.

Na system składa się wszystko, co pomyślimy w kontekście politycznym. Analizujemy tylko i wyłącznie wzajemne relacje pomiędzy instytucjami w państwie, pomiędzy władzami (ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą).

Systemy polityczne w świecie:

Rodzaje państwa:

O charakterze państwa decyduje rodzaj organów władzy w państwie. Organy władzy w państwie:

Grupa społeczna jest to pewna zbiorowość ludzi, którzy charakteryzują się tym, że mają np. wspólne poczucie rzeczywistości (wspólny cel).

Z grupy społecznej może się wytworzyć tzw. grupa interesów czyli tzw. grupa lobbująca.

Rodzaje konstytucji:

Suwerenem w każdym państwie jest naród (poprzez wybory, referendum – lokalne, ogólnonarodowe, ogólnoeuropejskie)

Akty prawne:

przesłanki, że państwo jest demokratyczne:

Państwo jest to typ wspólnoty politycznej obejmującej zespół norm politycznych oraz zbiorowość społeczną, obejmującą określony obszar terytorialny i podporządkowaną jednej suwerennej władzy politycznej.

Wszystkie państwa powinny spełniać dwie zasadnicze funkcje:

Cechy państwa:

Podmiotowość polityczna – właściwości organizacji, grup społecznych, interesu (lobbujących), jednostek, która polega na tym, że te organy podejmują świadome decyzje, samodzielne, racjonalne, celowe, po to, żeby realizować własne interesy poprzez udział i wpływanie na interesy państwowe. Podmioty polityczne:

Ordynacja wyborcza jest to ogół norm, reguł, które regulują, wyznaczają sposób przeprowadzania wyborów ze szczególnym uwzględnieniem sposobu liczenia głosów w wyborach. Ordynacje:

  1. wiadomo, kto reprezentuje dany okręg, wybiera się pomiędzy konkretnymi ludźmi a nie pomiędzy partiami politycznymi, silne powiązanie pomiędzy wyborcą a kandydatem, kandydat uniezależnia się od partii politycznych

  2. większość ma charakter generalny – większość nie jest kwestią przypadku, że dana opcja polityczna posiada przewagę

  3. silna i konkretna opozycja

  4. łatwe i proste metody liczenia głosów

Wady ordynacji większościowej:

  1. musi wybrać kandydata jednego z dwóch dominujących partii na scenie politycznej

  2. dwugatunkowość systemów, która się tworzy, dyskryminuje się Patrie o charakterze mniejszościowym, etnicznym

  3. regionalizacja (jedne regiony głosują na jedną partię polityczną, a inne na inną)

  4. system nie odzwierciedla mementu, kiedy dana partia, np. ta, która wygrała wybory traci zaufanie społeczne

  5. partię, która traci poparcie społeczne ciężko odsunąć od władzy

Głosuje się na listy partyjne, na lisy kandydatów, a nie bezpośrednio na danego kandydata. Okręgi mandatowe mogą być jednookręgowe lub wielookręgowe.

Zalety ordynacji proporcjonalnej:

  1. Odzwierciedlenie preferencji wyborczych obywateli (mogą się zgłosić wszystkie partie)

  2. Mają szansę partie mniej ważne w systemie

  3. Obywatel ma poczucie, że faktycznie coś wybiera

  4. Wyższa frekwencja wyborcza

Wady ordynacji proporcjonalnej:

  1. Nadmierne rozczłonkowanie partyjnego systemu politycznego, w przeciwieństwie do ordynacji większościowej trudno zbudować stabilną koalicję rządzącą i trudno utworzyć konkretną opozycję

  2. Na znaczeniu politycznym zyskują takie partie, które nie mają żadnego potencjału do tego (partie relewantne)

  3. Przeciętnemu obywatelowi trudno jest zrozumieć na czym polega system liczenia głosów

P. Sarnecki – „Współczesne systemy polityczne”

Formy państwa – zorganizowana struktura, całokształt sposobu sprawowania władzy w państwie. Duży wpływ ma położenie geograficzne, geologiczna budowa danego państwa i historia. Wyróżniamy formy państwa:

  1. Unitarne – państwa unitarne to państwa jednolite. Są to państwa, w których władza suwerenna dotyczy całego terytorium, to terytorium nie ma żadnego podziału, nie ma żadnych części składowych. Na jego państwowość składają się jednolite organy władzy państwowej (jeden prezydent, jedna władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza). Trudno zarządzać państwem przez jeden organ, przy krajach unitarnych jest tendencja żeby dzielić je na części składowe, tylko takie części składowe, które nie mają żadnej osobnej władzy (ani wykonawczej, ani ustawodawczej). Mogą mieć władzę samorządową, natomiast cały czas muszą być jednolitymi organami jednego państwa. Są dwa pomysły na stworzenie takiego podziału władzy i rządzenie w państwie:

W teorii zdarza się również, że mogą być państwa jednolite o charakterze państw – miast.

Samorząd w każdym kraju unitarnym w demokracji europejskiej to taka struktura władzy, która jest wyłaniana w wyborach. Najczęściej samorząd jest formą demokracji o charakterze zdecentralizowanym.

Istotne cechy samorządu:

Wyróżniamy dwa rodzaje decentralizacji:

Centralizacja jest to sposób zorganizowania aparatu państwowego, w którym organ władzy niższego stopnia jest podporządkowany organowi wyższego stopnia, rzędu. Budowa tych organów to jest podporządkowanie o charakterze hierarchicznym. Organ niższego szczebla nie ma żadnej władzy, nie jest samodzielny, jest wewnętrznie sterowany przez organ wyższego stopnia.

W centralizacji można zaobserwować dwa zjawiska:

Główną zasadą, którą kieruje się samorząd jest zasada subsydiarności

Regionalizm – świadomie uznaje się interesy, cele jednostek, które nie są wyodrębnione, np. administracyjnie, ale są przyjęte historycznie czy geograficznie (regiony). Funkcje regionów:

  1. Federacje – federacja to struktura, która jednoczy na terenie jednego państwa inne byty ustrojowe, ale jednoczy je na ten sposób, że musi gwarantować aby każda z tych części federacyjnych zachowała własną niezależność polityczną, historyczną, kulturową, etniczną, itd. Cechy systemu federacyjnego:

W federacji chodzi o to, że jakieś elementy państwowe wyrażają chęć tego, że będą jednym państwem (Niemcy).

To, co łączy poszczególne części federacji to jest tzw. węzeł federacyjny, czyli umowa o zawarciu federacji pomiędzy tymi poszczególnymi częściami i na podstawie tego węzła rozdzielane są kompetencje.

Z jednej strony jest władza państwowa, która dzieli się na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a z drugiej strony jest władza federacyjna czyli władza, którą ma każdy z elementów będących członkiem tej federacji, który również ma władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Części składowe federacji są niezależne, autonomiczne, czyli mogą czynić wszystko to, co nie jest im zabronione.

  1. Konfederacja – konfederacja oznacza związek państw, przymierze państw, opiera się na umowach o charakterze międzynarodowym, czyli będzie to zespolenie państw, które są niezależne. Takie zespolenie ma zapewnić tylko i wyłącznie obronę przed czymś.

Typologia systemów demokratycznych:

Reżimy demokratyczne:

Zachowania polityczne:

Zachowanie polityczne jest uwarunkowane polityczną świadomością grupy albo jednostki, warunkowane jest jej psychiką, osobowością, wpływem środowiska.

Kultura polityczna jest formą działania politycznego, która jest racjonalna, celowa, zaplanowana, kontrolowana. Kultura polityczna to ogół materialnych i niematerialnych wytworów społeczeństwa, które są zdolne do tego, aby się rozprzestrzeniać w czasie i przestrzeni. Elementami kultury politycznej są wytwory materialne (wzorce postępowania, hierarchie wartości, instytucje polityczne). Podstawowymi składnikami kultury politycznej będą:

  1. symbole polityczne

  2. wzorce działania politycznego (normy polityczne)

  3. osobowość polityczna (postawa polityczna danego człowieka) – wszystkie czynniki materialne, czynniki zewnętrzne wpływają na finalne ukształtowanie się tego, jakimi jesteśmy wyborcami.

Ujęcia kultury politycznej:

Kultura polityczna ma trzy konteksty:

  1. kultura zaściankowa – brak zainteresowania kulturą polityczną (charakteryzuje kulturę plemienną)

  2. kultura poddańcza – charakteryzuje się tym, że ludzie mają świadomość polityczną, ale mają jednego przywódcę, wodza i nie uczestniczą w procesie politycznym

  3. uczestnicząca – obywatele mają świadomość polityczną i ich wolą jest czy podejmują aktywne czy pasywne działania. Kultura uczestnicząca jest podstawą do politycznych wyborów obywateli. Wybory polityczne sprowadzają się do wybierania danego kandydata na dane stanowisko.

Formą demokracji bezpośredniej jest referendum (obywatelom jest zadawane pytanie i obywatele na nie odpowiadają). Rodzaje referendum:

Inną formą bezpośrednich wyborów obywatelskich (prócz referendum) jest inicjatywa obywatelska, ludowa.

Legitymizacja władzy – atrybut polityczny, który sprowadza się do tego, że dana władza, która została wybrana przez obywateli ma moralne i realne prawo do rządzenia, czyli została obdarzona przez obywateli zaufaniem.

Trzy typy legalnego panowania wg Maxa Webera (wzajemne powiązanie między ekipą która rządzi a obywatelami):

  1. charyzmatyczny – rola charyzmatycznego przywódcy, przywódcy który jest obdarzony pewnymi specjalnymi właściwościami

  2. tradycyjny, który polega na legitymizacji władzy przez tradycję

  3. racjonalny – racjonalny wybór obywateli, obywatel uznaje władzę ze względu na poczucie porządku społecznego, życia społecznego.

Pluralizm polityczny – wszystkie partie, które podchodzą do wyborów są traktowane równo, żadna nie jest uprzywilejowana.

Partia polityczna – dobrowolna organizacja, która reprezentuje interesy określonej grupy społecznej, która zmierza do przejęcia władzy w celu realizacji swojego programu politycznego.

Partia (pors – część) – są graczami, którzy występują na arenie politycznej i potrafią doprowadzić do takiego ogólnego układu sił, zmian.

Partia polityczna – jest to dobrowolna organizacja, aktywna w procesie wyborczym, bezpośrednia w selekcji kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach wykonawczych i w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej, politycznej. Partia polityczna ma trzy cele:

Funkcje partii politycznych:

  1. organizują opinię publiczną i wyrażają interesy pojedynczych obywateli lub całych grup

  2. są łącznikiem pomiędzy rządem a opinią publiczną

  3. rekrutują elity przywódcze

Funkcja partii może być funkcją społeczną, publiczno – organizacyjną lub organizacyjną.

Instytucjonalizacja partii politycznych polega na tym, że najpierw tworzy się jakieś stowarzyszenie (ludzie, którzy mają te same cele i te same polityczne zapatrywania). W miarę rozwoju ta grupa przekształca się w partię polityczną. Instytucjonalizacja partii politycznych stabilizuje zachowania wyborcze, czyli podmioty, które są aktywne w partii politycznej, tworzą układ wzajemnych relacji według zasad obowiązujących w politycznej grze.

Czynniki:

Partie polityczne – chadeckie, lewicowe, liberalne, komunistyczne, konserwatywne, socjaldemokratyczne, ultra prawicowe, lewicowe, itd.

Czynniki kryzysu partii politycznych:

Trzy zachowania wyborcze:

  1. identyfikacja psychologiczna – związana jest z przejmowaniem zachowania politycznego, np. w rodzinie,

  2. identyfikacja społeczno – strukturalna – wyborca wybiera konkretną partię tylko dlatego, że zajmuje jakąś pozycję w społeczeństwie lub mieszka w środowisku, które głosuje na jedną partię polityczną,

  3. identyfikacja programowa – każdy obywatel czyta programy polityczne i wybiera partię, na którą będzie głosował

System partyjny – to układ rywalizujących ze sobą partii politycznych, które podlegają procesowi instytucjonalizacji, tworzą układ wzajemnych powiązań, który decyduje o całości systemu i celem tego układu jest przenoszenie i realizacja interesów społecznych, politycznych. Rodzaje systemów politycznych:

W systemach niedemokratycznych mamy tylko i wyłącznie systemy monopartyjne (ustroje komunistyczne i faszystowskie). W ramach systemów demokratycznych mogą istnieć systemy dwupartyjne (lewica, prawica), dwu- i pół partyjne (Niemcy), system partii hegemonicznych, system wielopartyjny.

Finansowanie partii politycznych (trzy formy):

  1. z budżetu państwa

  2. z dochodów własnych (składek)

  3. wynagrodzenie od osób z zewnątrz

Majątek partii politycznych może być przeznaczony tylko i wyłącznie na realizację celów statutowych - partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej ani nie może inwestować w spółki skarbu państwa. Głównym sposobem finansowania partii politycznych s a tzw. subwencje polityczne (pieniądze, które partia otrzymuje w zależności od procentu głosów otrzymanych w wyborach, ile mandatów będzie dzielić).

Tylko Trybunał Konstytucyjny może podjąć decyzję o delegalizacji partii politycznych. Partia polityczna podlega likwidacji poprzez podjęcie uchwały lub gdy sąd wyda takie postanowienie.

Transformacja ustrojowa w Polsce i stopniowy rozpad dyktatury komunistycznej był rezultatem czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Do najważniejszych zmian w kontekście transformacji ustrojowej można zaliczyć czynniki:

  1. reorientacja polityki Związku Radzieckiego wobec Europy Środkowej,

  2. pogarszanie się nastrojów społecznych w Polsce od połowy lat 80 – tych,

  3. proces prywatyzacji państwa komunistycznego,

  4. opozycyjna działalność Kościoła Katolickiego.

26 kwietnia 1985 roku podpisano protokół o konieczności otwartego omawiania pojawiających się różnic i wypracowania wspólnego stanowiska. W lipcu 1986 roku na posiedzeniu biura KC PZPR Gorbaczow mówił, że Rosja nie może dłużej prowadzić polityki za państwa Europy środkowo – wschodniej. W końcu lat 80 – tych PRL ogarniają strajki (Bydgoszcz, Kraków, Gdańsk).

Na X plenum (styczeń ’89) KC PZPR zapada decyzja, że będą przeprowadzone wybory. Wydaje ono uchwałę w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego.

„Okrągły stół” rozpoczyna się o godzinie 14:23 6 lutego 1989 roku w pałacu Rady Ministrów, z jednej strony zasiada strona koalicyjno – rządowa ( Cz. Kiszczak, A. Kwaśniewski, Ciosek), z drugiej zaś strony zasiadają działacze związkowi (Kuroń, Michnik, Mazowiecki, Geremek, L. Kaczyński). „Okrągły stół” był podzielony na trzy zespoły robocze: do spraw polityki i gospodarki społecznej, do spraw pluralizmu związkowego i do spaw reform państwowych, politycznych.

Ustalono konieczność przeprowadzenia wyborów. Wybory do Sejmu miały być nie do końca wolne (161 miejsc miało być poddane ogólnemu głosowaniu), a do Senatu miały być poddane bezpośrednim wyborom. 65% miejsc do Sejmu należało do partii rządzącej.

Wybory przewidziano na 4 czerwca 1989 roku. Wybory do Sejmu i Senatu przyniosły 100% poparcie ze strony „solidarnościowej” (frekwencja 62%).

PZPR straciła władzę, pierwszym niekomunistycznych premierem został T. Mazowiecki. 29 grudnia 1989 roku Sejm wprowadził zmiany w konstytucji. Zmieniono nazwę wracając do tradycyjnej nazwy RP, określono ją demokratycznym państwem prawa, które urzeczywistnia zasadę sprawiedliwości społecznej.

Konstytucja z 1997 roku wprowadziła system trójpodziału władzy: na władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą przy założeniu wzajemnego hamowania się władz, równoważenia się władz (równoważenie się zewnętrzne oznacza, że żadna władza nie może być ważniejsza od drugiej i wewnętrzne oznaczające, iż żaden organ, który wchodzi w skład władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, nie zdobył większego znaczenia niż pozostałe).

Ogólne założenia konstytucji:

Godłem RP jest wizerunek orła w koronie, barwy biało – czerwone.

Władza ustawodawcza należy do Sejmu i Senatu, przy założeniu, że Sejm sprawuje formalny nadzór. Sejm składa się z 460 posłów, Senat składa się ze 100 senatorów, pochodzących z wyborów tajnych, równych, bezpośrednich, itd. Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne, wyborcy (100 tys. Podpisów). Nie można być jednocześnie posłem i senatorem. Mandatu posła i senatora nie łączymy z innymi funkcjami publicznymi, np. z funkcją prezesa NBP, NIK, RPO, RPD, itd. Nie można być jednocześnie posłem i prokuratorem. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie wiążą ich tzw. instrukcje wyborcze i sprawują mandat wolny, a nie imperatywny. Mamy dwa rodzaje mandatów:

Przed rozpoczęciem kadencji każdy poseł i senator składa przysięgę, z której wynikają wszystkie jego zobowiązania w stosunku do narodu. Przysięgę należy złożyć (na służbę narodowi), odmowa złożenia przysięgi jest automatycznie traktowana jako odmowa piastowania mandatu.

Każdy poseł posiada odpowiedni immunitet (nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej w trakcie piastowania swojego urzędu, chyba że sam się zrzeknie swojego immunitetu lub zostanie mu odebrany odgórnie, na wniosek jego klubu poselskiego w głosowaniu Sejmu).

Instrumentem odpowiedzialności posłów, senatorów i prezydenta jest Trybunał Stanu.

Odebranie immunitetu wiąże się z przestępstwami gospodarczymi i cywilnymi.

Kadencja Sejmu i Senatu trwa 4 lata, pierwsze posiedzenie zwołuje prezydent, 30 dni po odbyciu wyborów.

Sejm wybiera ze swojego grona marszałka Sejmu, Senat – marszałka Senatu. Marszałkowie zastępują prezydenta. Funkcja marszałka Sejmu i Senatu jest funkcją porządkową (przewodniczą, prowadzą obrady, marszałek Sejmu reprezentuje Sejm na zewnątrz).

Istnieje system powoływania komisji wewnątrzsejmowych (stałe, eksperckie, śledcze – powoływane do zbadania jakiejś sprawy).

Posiedzenia Sejmu są jawne, chyba że Sejm zdecyduje większością głosów, że w jakiejś sprawie posiedzenie będzie prowadzone w sposób tajny.

Jeżeli obradują obie izby razem pod przewodnictwem marszałka Sejmu lub Senatu to nazywamy je Zgromadzeniem Narodowym.

Sejm głosuje ustawy o wojnie i pokoju (wstąpienie w stan wojny, zawarcie pokoju).

Inicjatywa ustawodawcza należy do posłów, senatorów, prezydenta, Rady Ministrów lub grupy 100 tys. obywateli.

Sejm rozpatruje daną ustawę w tzw. trzech czytaniach, gotową ustawę przesyła się do prezydenta, który ma 21 dni żeby się ustosunkować. Prezydent może skorzystać z prawa przesłania danej ustawy do Trybunału Konstytucyjnemu. Ustawy i uchwały mogą być poddane pod referendum.

Prezydent jest głową państwa (jest najwyższym przedstawicielem RP, jest gwarantem ciągłości władzy państwowej), czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności granic, niepodzielności terytorium i wykonuje swoje zadania na zasadach, które są określone w konstytucji.

Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, tajnych równych i bezpośrednich, kandydata zgłasza grupa co najmniej 100 tys. obywateli, którzy maja ponadto prawo wybierania do Sejmu i Senatu.

Na prezydenta może kandydować obywatel Polski, który w dniu wyborów skończył 35 lat. Kadencja prezydenta trwa 5 lat z możliwością do jednej reelekcji.

Na prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który w pierwszej turze wyborów zdobył powyżej 50% głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie zdobył takiej większości jest druga tura wyborów (miesiąc po pierwszej) i wtedy wystarczy zwykła większość głosów. Wybory na prezydenta zarządza marszałek Sejmu nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem kadencji poprzedniego prezydenta.

Prezydent składa przysięgę, nie może piastować żadnego innego urzędu niż urząd prezydenta.

Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, odwołuje i mianuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych krajach, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytacje innych pracowników dyplomatycznych, którzy stacjonują na terenie naszego kraju.

Prezydent w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem.

Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasach pokoju, ale sprawuje tą funkcję za pośrednictwem ministra obrony narodowej.

Prezydent nadaje stopnie i odznaczenia wojskowe na wniosek ministra obrony narodowej, zarządza powszechną lub częściową mobilizacji w sytuacji zagrożenia dla kraju, zarządza użycia sił zbrojnych w sytuacji zagrożenia zewnętrznego kraju, nadaje obywatelstwo polskie, wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, stosuje prawo łaski (nie może zastosować prawa łaski w stosunku do osób, które zostały skazane przez Trybunał Stanu), może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu, lecz tego orędzia nie czyni się przedmiotem dalszej debaty, może zwołać Radę Gabinetową (Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta), prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia.

Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Do kompetencji Rady Ministrów należą te uprawnienia, które nie są zagwarantowane dla żadnych innych organów.

Rada Ministrów kieruje administracją rządową, zapewnia wykonywanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje organy administracji rządowej, chroni interesy skarbu państwa, uchwala projekt budżetu i zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków międzynarodowych (zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji), sprawuje ogólne kierownictwo w zakresie polityki bezpieczeństwa kraju, służby wojskowej. Na czele Rady Ministrów stoi prezes.

Prezes Rady Ministrów kieruje pracą rządu, powołuje i odwołuje ministrów.

Ministrowie ponoszą odpowiedzialność indywidualną, po rozpoczęciu rządów muszą zdobyć wotum zaufania.

Prezes wraz z Radą Ministrów podaje się do dymisji, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania lub zostanie uchwalone wotum nieufności. Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję prezesa Rady Ministrów.

Władza Sądownicza:

Sądy, Trybunały – Sad Najwyższy, Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, którzy są niezawiśli i odpowiednio wynagradzani, sędzią Trybunału Konstytucyjnego można być tylko raz, kadencja trwa 9 lat.. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw, uchwał, umów międzynarodowych, które wymagają ratyfikacji.

Trybunał Stanu składa się z 16 członków, przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest prezes Sądu Najwyższego. Trybunał Stanu rozstrzyga w przypadku prezydenta, ministrów, posłów i senatorów.

Istnieje możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego wyjątkowego, wojny. Decyzję podejmuje prezydent w porozumieniu z Sejmem. Stan wyjątkowy może być wprowadzony na całym terytorium lub na części terytorium i może być przedłużony specjalną uchwałą prezydenta na czas nie dłuższy niż 60 dni.

Zmiana Konstytucji może nastąpić:

i następuje w drodze uchwały pod warunkiem, że Sejm i Senat uchwalą tą uchwałę w takim samym brzmieniu. Mają na to nie więcej niż 60 dni. Ustawę o zmianie Konstytucji głosuje Sejm (2/3 liczby głosów).

Rosja jest państwem demokratycznym z dominującą rolą prezydenta w systemie władzy. Władza ustawodawcza to bikameralny parlament. Władza wykonawcza to prezydent i zależny od niego rząd. Władza sądownicza jest niezależna.

Rosja jest federacją, natomiast jej części składowe nie mają żadnych kompetencji. Rosja składa się z republik, krajów, obwodów, miast o znaczeniu federalnym, posiada obwody autonomiczne, okręgi autonomiczne.

Likwidacja Związku Radzieckiego została zapoczątkowana przyjęciem przez poszczególne republiki tzw. deklaracji suwerenności na początku lat 90, proces ten zapoczątkowały republiki nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia). 12 czerwca 1990 roku nastąpiło ogłoszenie deklaracji dotyczącej suwerenności republik radzieckich.

Kolejnym krokiem, który prowadził do rozpadu Związku Radzieckiego było przyjęcie wiosną 1990 roku decyzji o tym, ze uznają niepodległość i wyjście ze Związku Radzieckiego. Jako pierwsze uczyniły to kraje nadbałtyckie.

W czasach komunizmu najważniejszym organem była Rada Najwyższa ZSRR, która składała się z dwóch izb: Rada Związków (750 przedstawicieli) i Rady Narodowej (750 przedstawicieli).

Reforma ustrojowa, która zaczęła się od 1990 roku, wprowadziła ustawę o urzędzie prezydenta. Utworzono Radę Prezydencką, która miała stanowić zaplecze (organ opiniodawczo-doradczy), Radę Bezpieczeństwa, Radę Federacji.

Umowa federacyjna z 1991 roku nakładała pełny demokratyzm, równouprawnienie poszczególnych części składowych i mówiła, że ma to być związek suwerennych państw. Republiki zaczęły przeprowadzać referenda niepodległościowe, które wypadły za niepodległością.

W sierpniu 1991 roku odbył się pucz Jenajewa, który się nie powiódł.

W listopadzie 1991 roku nastąpiło podpisanie układu o Federacji Rosyjskiej.

Związek Radziecki jako podmiot przestał istnieć 25 grudnia 1991 roku.

Ważnym wydarzeniem w przemianach ustrojowych i instytucjonalnych był kryzys parlamentarny w 1993 roku związany z tym, że jednocześnie zaczęto tworzyć dwa projekty Konstytucji (pierwszy zakładał przekształcenie federacji w system parlamentarno-gabinetowy, drugi zakładał natomiast przekształcenie federacji w system prezydencki). Ustalono, że w skład Federacji Rosyjskiej jako państwa wchodzi 89 różnych podmiotów(21 republik, 48 obwodów, 7 krajów, 2 miasta wydzielone o znaczeniu federalnym, 1 obwód autonomiczny, 10 okręgów autonomicznych). Podpisano z nimi różne umowy federacyjne (traktat federacyjny został podpisany 31 marca 1992 roku).

Obecna Konstytucja jest pierwszą demokratyczną Konstytucją w Rosji. Konstytucja określa, wylicza zasady federalizmu:

  1. Integralność państwowa,

  2. Jednolitość władzy państwowej,

  3. Rozgraniczenie kompetencji,

  4. Równouprawnienie i samookreślenie narodów w ramach federacji.

Do wyłącznych kompetencji władz federalnych należy:

Poszczególne podmioty federacji mają kompetencje na wyłączność (własne):

Zasada federalizmu daje władzy centralnej kontrolę, co się dzieje w poszczególnych podmiotach federacji (jest nadrzędność prawa federalnego, władzy centralnej nad poszczególnymi elementami federacji).

O demokratycznym charakterze konstytucji świadczy rozdział II, który dotyczy praw i wolności obywatelskich. Jest odwołanie do naturalizmu prawnego, są zagwarantowane prawa socjalne (prawo do mieszkania, bezpłatnego kształcenia), wolności związane z życiem, wolnością, nietykalnością osobistą, z nienaruszalnością życia prywatnego, prawo do określonej przynależności narodowej, zakaz dyskryminowania bez względu na przynależność narodową, swoboda poruszania się, zmiana miejsca zamieszkania.

Jest pluralizm polityczny związany z wielością występujących na scenie politycznej partii. Partie są tworzone przez inicjatywę obywateli, grup politycznych (polityków, oligarchów).

Prezydent (kompetencje w systemie organów państwowych):

  1. Kadencja trwa 4 lata z prawem do jednej reelekcji, w wyborach powszechnych, bezpośrednich, przy założonej frekwencji wyborczej 50%. Nie ma kar dla obywateli za nie przystąpienie do wyborów.

  2. O stanowisko prezydenta może się ubiegać każdy obywatel, który ukończył 35 lat i od co najmniej 10 lat zamieszkuje na terenie Federacji Rosyjskiej.

  3. Prezydent jest uznawany za głowę państwa, gwaranta konstytucji, przestrzegania wolności, praw człowieka i obywatela.

  4. Prezydent ustala wszystkie kierunki rozwoju polityki wewnętrznej i zagranicznej.

  5. Jest reprezentantem federacji na zewnątrz i wewnątrz.

  6. Kieruje polityką zagraniczną państwa (prowadzi rokowania, podpisuje umowy międzynarodowe, podpisuje listy uwierzytelniające).

  7. Prezydent rozstrzyga kwestie dotyczące obywatelstwa, przyznaje wyższe stopnie wojskowe, zwołuje posiedzenia Dumy Państwowej, może rozwiązać Parlament, przedkłada projekty ustaw Dumie, podpisuje i ogłasza ustawy, zwraca się do zgromadzenia z orędziem na temat stanu państwa.

  8. Prezydent posiada funkcje kreacyjne – wybiera premiera, prezesa banku centralnego, wybiera i mianuje sędziów sądu konstytucyjnego, najwyższego, arbitrażowego i innych mniejszych sędziów federacyjnych, wybiera prokuratora generalnego.

  9. Prezydent może samodzielnie wprowadzić stan wyjątkowy, wojenny.

  10. Może stworzyć i przewodniczyć Radzie Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.

  11. Zatwierdza doktrynę wojskową państwa, powołuje i odwołuje wszystkich dowódców sił zbrojnych.

Żeby usunąć prezydenta ze stanowiska musi być wniosek wysunięty przez Dumę, która oskarża prezydenta o zdradę stanu, popełnienie przestępstwa. Wniosek Dumy musi być poparty przez orzeczenie Sądu Najwyższego i musi być poparte orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy rozstrzyga o tym, że wysunięte oskarżenie jest zgodne z konstytucją.

Rząd Federacji Składa się z ministrów oraz przewodniczącego (premiera). Premiera wybiera i mianuje prezydent. O tym, aby premier mógł być premierem decyduje Duma Państwowa. Jeżeli w pierwszym głosowaniu nie uda się głosować kandydatury, Duma głosuje drugi raz (wystarczy zwykła większość). Jeżeli nie uda się za drugim i trzecim razem, prezydent może powołać premiera swoim dekretem albo rozwiązać Rząd lub Dumę.

Zadania premiera:

Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Federalnego, kadencja trwa 4 lata. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie, bloki partyjne.

W stosunku do Dumy, która składa się z 450 deputowanych, mamy system wyborczy mieszany (okręgi większościowe i jednomandatowe, oraz okręgi proporcjonalne po przekroczeniu 5% progu wyborczego, głosuje się na listy partyjne, kandydatów).

Budowa parlamentu (dwuizbowy):

Władza sądownicza – niezawisła składa się z 19 sędziów (Sąd Konstytucyjny) – co najmniej 40 lat życia i 15 lat w zawodzie prawnika, maksymalnie 65 lat, maksymalna kadencja trwa 12 lat. Wybierani przez prezydenta.

Funkcje:

Bułgaria.

Pierwsze wzmianki o Bułgarii jako państwie pochodzą z 681 roku.

Pierwszym władcą Bułgarii został Aleksander I Battenberg w 1879 roku.

Bułgaria włącza się w I wojnie światowej po stronie państw centralnych.

W 1946 roku zostało przegłosowane referendum, które zniosło carat i Bułgaria stała się republiką ludową.

W 1954 roku Teodor Żiwkow został wybrany I Sekretarzem Komunistycznej Partii Bułgarii. Ruch na rzecz Praw i Swobód (chroniła mniejszość Turecką), Ruch Wolności Słowa.

Przełomowy moment w rozwoju antykomunistycznego ruchu w Bułgarii następuje w 1989 roku w momencie, kiedy powstaje Związek Sił Demokratycznych, na czele którego Staje Żelin Żelew.

Pierwsza zmiana konstytucji mam miejsce w roku 1990.

Konstytucja z 15 lipca 1991 roku określiła generalne zasady ustroju. Konstytucja zaznacza, że celem Bułgarii jest stworzenie państwa demokratycznego i prawnego oraz socjalnego, Konstytucja składa się z 10 rozdziałów. W konstytucji zostawiono zapis, że nie można tworzyć partii mniejszościowych.

Prezydent = klasyczna głowa państwa, gwarant jedności narodu Bułgarskiego.

Kompetencje:

  1. Zarządzanie wyborów do Zgromadzenia Narodowego i do organów samorządu terytorialnego

  2. Kierowanie orędzia do narodu i do Zgromadzenia Narodowego.

  3. Zawieranie umów międzynarodowych

  4. Ogłaszanie ustaw

  5. Zatwierdzanie ewentualnych zmian granic państwa

  6. Mianowanie i odwoływanie członków Rady Ministrów, szefów i przedstawicieli dyplomatycznych

  7. Prawo łaski i udzielanie prawa azylu

  8. Prezydent może powołać rząd tymczasowy, powierza premierowi misję tworzenia rządu

  9. Prezydent stoi na czele Rady Bezpieczeństwa i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.

Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję.

Rada Ministrów:

  1. Kieruje wewnętrzną polityką państwa

  2. Zapewnia porządek publiczny, bezpieczeństwo narodowe

  3. Realizuje ogólną politykę kierownictwa nad administracją publiczną

  4. W skład Rady Ministrów wchodzą premier i ministrowie, ministrowie kierują resortami

  5. Premier koordynuje polityką i pracą rządu i jest za nią odpowiedzialny.

Kompetencje:

  1. Realizacja budżetu

  2. Nie ma konstruktywnego wotum nieufności

  3. Istnieje wotum zaufania, o które się występuje, w momencie kiedy rząd nie otrzymuje wotum zaufania premier zostaje wymieniony.

Władza ustawodawcza – Zgromadzenie Narodowe. Kompetencje:

  1. Ustawodawcza

  2. Kreacyjna

  3. Kontrolna

Kreacja to wybór najważniejszych osób w państwie.

Władza sądownicza – Sądy Kasacyjne, Sądy Administracyjne, Sąd Konstytucyjny.

Sąd Konstytucyjny jest elementem wewnętrznym struktury sądowej, składa się z 12 sędziów, ½ wymieniana jest co trzy lata.

Kompetencje:

  1. Rozstrzyganie o zgodności umów, ustaw z konstytucją

  2. Ratyfikowanie umów międzynarodowych

Rumunia

Rumunia ogłasza niepodległość w 1877 roku, a w 1881 roku ogłasza się królestwem.

W myśl konstytucji z 1923 roku Królestwo Rumunii dzieli władzę ustawodawczą pomiędzy monarchę i dwuizbowe przedstawicielstwo (Zgromadzenie Narodowe).

W 1938 roku zostaje uchwalona nowa konstytucja, która wprowadza ustrój monarchiczny.

W 1952 roku na mocy nowej konstytucji Rumunia staje się państwem demokracji ludowej.

Kolejna zmiana konstytucji miała miejsce w 1965 roku.

Zasady ustroju politycznego i gospodarczego:

  1. Zasada jedności narodowej i administracyjnej (kraj unitarny, jednolity pod względem mniejszościowym i wyznaniowym)

  2. System republikański, zasady demokratycznego państwa prawnego

  3. Pluralizm polityczny, suwerenem jest naród

  4. Równość obywateli, zakaz dyskryminacji, pełen katalog praw i wolności obywateli

Parlament dwuizbowy (Izba Deputowanych i Senat). W skład Izby Deputowanych wchodzi ponad 300 deputowanych. Kadencja wynosi 4 lata, członkowie parlamentu spotykają się podczas dwóch sesji.

Parlament działa przez komisje: celowe, stałe, ad hoc (powoływane do rozwiązania problemu)

Przewodniczący parlamentu wybierany jest na kres 4 lat i pełni funkcje o charakterze porządkowym, zastępuje prezydenta, wybiera sekretarzy i inspektorów.

Podstawowe zadania komisji mają charakter sprawozdawczy (przygotowanie sprawzdania z działalności).

Prawo wyborcze czynne 18 lat, bierne do Senatu 35 lat.

Wybór kandydatów: na deputowanych zgłaszają obywatele, partie polityczne.

Status radnych, deputowanych, parlamentarzystów – wykonują mandat wolny (są w służbie narodu).

Parlament zbiera się na dwie sesje z ciągu roku (pierwsza od grudnia do czerwca, druga od września do grudnia).

Posiedzenia zwołuje przewodniczący.

Powoływane są wspólne posiedzenia dla obu izb dla rozstrzygnięcia zasadniczych kwestii związanych z państwem, albo w momencie, kiedy prezydent wygłasza orędzie, a także gdy przyjmują kwestie związane z przygotowaniem i realizacją budżetu.

Funkcje parlamentu:

  1. Ustawodawcza

  2. Kreacyjna

  3. Kontrolna

Inicjatywa ludowa – 250 tyś.

Władza wykonawcza:

Prezydent pełni funkcję reprezentacyjną, gwarant jedności narodu.

Kompetencje:

Przyjmuje przedstawicieli, podpisuje umowy międzynarodowe, ma prawo łaski, może pełnić funkcję mediacyjną pomiędzy różnymi organami państwowymi.

Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich, wolnych, kadencja trwa 5 lat.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności za swoje działania.

Jeżeli nie zrzeknie się sam stanowiska, to wtedy decyzją sądu stanowisko przejmuje przewodniczący Izby Deputowanych lub przewodniczący Senatu. Prezydent może sam zrzec się stanowiska, np. z powodu niedyspozycji zdrowotnej.

Procedura impeachmentu – na wniosek 1/3 zgromadzonych parlamentarzystów, muszą oni powiadomić Prezydenta o wszczęciu takiego postępowania.

Prezydent powołuje rząd, desygnuje premiera, na jego wniosek ministrów, może rozwiązać parlament, może wprowadzić stan wyjątkowy i stan wojny, zawiera umowy międzynarodowe za zgodą parlamentu, mianuje dyplomatów.

Rząd

Na czele rządu stoi premier wraz z gabinetem. Rząd jest odpowiedzialny za sprawowaną przez siebie funkcję (ministrowie za ministerstwa którymi kierują).

Przewidziane jest wotum nieufności i zaufania, o które występuje rząd do parlamentu.

Izba Deputowanych w porozumieniu z Senatem może wycofać swoją decyzją wotum zaufania, poprzez uchwalenie wotum nieufności.

Władza sądownicza

Trybunał Konstytucyjny – 9 członków, połowa członków wymieniana co trzy lata.

Kompetencje:

  1. Orzeka o zgodności ustaw z konstytucją

  2. Zajmuje stanowisko w sprawach kompetencyjnych

  3. Czuwa nad przestrzeganiem procedur wyborczych.


Wyszukiwarka