Współczesne systemy polityczne (wykład) – dr Agnieszka Walecka – Rynduch
7.02.2009 r. godz. 8:00 – 10:25 s. 153 egzamin
Pojęcie systemów politycznych
Rodzaje i formy państwa
Modele ustroju terytorialnego w państwach współczesnych, państwa unitarne, federacje, konfederacje
Rodzaje reżimów politycznych
Instrumenty demokracji bezpośredniej
Rodzaje ordynacji wyborczych
Kultura polityczna
Polska – współdziałanie organów
Bułgaria, Rumunia, Rosja, Białoruś, Ukraina, Łotwa, Estonia, Litwa, Izrael
System polityczny – jest to wyodrębniona całość, która ma złożoną strukturę i jest umiejscowiona w wielowymiarowym otoczeniu. Z tego otoczenia czerpie zarówno informacje jaki i energię.
Graficzne ujęcie systemu politycznego polega na tym, że jesteśmy umiejscowieni jako obywatele państwa.
Energia to jakieś wydarzenia, a informacje to rzeczywistość polityczna.
Na system składa się wszystko, co pomyślimy w kontekście politycznym. Analizujemy tylko i wyłącznie wzajemne relacje pomiędzy instytucjami w państwie, pomiędzy władzami (ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą).
Systemy polityczne w świecie:
demokratyczne
autokratyczne, niedemokratyczne
republika
monarchia
prezydencki
półprezydencki, semiprezydencki
parlamentarno – gabinetowy
parlamentarny
konfederacja
Rodzaje państwa:
unitarne (jednolite)
złożone (federacje, konfederacje)
O charakterze państwa decyduje rodzaj organów władzy w państwie. Organy władzy w państwie:
władza ustawodawcza (parlament dwuizbowy i jednoizbowy)
głowa państwa – monarcha, prezydent – kadencyjność
egzekutywa – rząd (premier, kanclerz)
Rzecznik Praw Obywatelskich
Grupa społeczna jest to pewna zbiorowość ludzi, którzy charakteryzują się tym, że mają np. wspólne poczucie rzeczywistości (wspólny cel).
Z grupy społecznej może się wytworzyć tzw. grupa interesów czyli tzw. grupa lobbująca.
Rodzaje konstytucji:
materialne (historyczne, na kilku aktach)
formalne
Suwerenem w każdym państwie jest naród (poprzez wybory, referendum – lokalne, ogólnonarodowe, ogólnoeuropejskie)
Akty prawne:
ustawy
uchwały
rozporządzenia
rozporządzenia z mocą ustawy
zarządzenia
dyrektywy prawa miejscowego
akty
przesłanki, że państwo jest demokratyczne:
niezawisłość sądów
trójpodział władzy
konstytucjonalizm
ochrona praw człowieka, jednostki
Państwo jest to typ wspólnoty politycznej obejmującej zespół norm politycznych oraz zbiorowość społeczną, obejmującą określony obszar terytorialny i podporządkowaną jednej suwerennej władzy politycznej.
Wszystkie państwa powinny spełniać dwie zasadnicze funkcje:
wewnętrzne – zapewnienie bezpieczeństwa wewnątrzpaństwowego (f. ochronna, f. akumulacyjna, f. kulturowo – wychowawcza, f. socjalna, f. ekonomiczna)
zewnętrzne – całokształt działań, które prowadzi państwo w sferze stosunków międzynarodowych (w sferze kontaktów z innymi państwami, z innymi organizacjami politycznymi międzynarodowymi). Państwo dąży do tego, aby chronić własny interes, własne dobro polityczne, własnych obywateli, własne terytorium. W dobie pokoju f. zewnętrzna polega na utrzymaniu własnego status quo czyli na występowaniu na forum międzynarodowym, na kontaktach z innymi państwami, organizacjami. W dobie kryzysu może polegać na f. obronno – defensywnej albo na f. ofensywnej (f. ataku)
Cechy państwa:
organizacja polityczna – zajmuje się rządzeniem, sprawuje władzę, kieruje społeczeństwem
organizacja przymusowa – przymus wewnętrzny (urodzenie się na terytorium danego państwa obliguje to, że jesteśmy obywatelami tego państwa), państwo i tylko państwo ma możliwość użycia przemocy w stosunku do swoich obywateli (przemoc w stosunku do norm, przemoc fizyczna – wojsko, policja, więzienie). Przymusowość ma aspekt, gdy całe państwo obejmuje ogół obywateli, którzy zamieszkują na jego terytorium, czyli obejmuje całe społeczeństwo
organizacja terytorialna – zamknięte na określonym terytorium, posiada swoje granice, obejmuje ludność, która zamieszkuje kraj
jest wyposażone w charakterystyczny aparat – każde państwo posiada swój aparat władzy, urządzony po swojemu, jest to władza najwyższa w państwie, każdy aparat składa się z elementów charakterystycznych dla danego państwa, ten aparat jest zdolny do stosowania przymusu zewnętrznego i wewnętrznego
organizacja suwerenna – państwo sprawuje swoją zwierzchność, swoją władzę według własnych reguł, które ustanawia, władza pochodzi z wyboru społecznego, władzą najwyższą w każdym państwie jest naród. Suwerenność każdego państwa możemy rozpatrywać zarówno w kontekście wewnętrznym, jak i zewnętrznym. W aspekcie zewnętrznym oznacza, że państwo jest niezależne od innych organizacji i państwa, same stanowią o sobie. Czyli mają prawo do samostanowienia. Jeżeli zrzekają się części swojej suwerenności to robią to na własne życzenie wstępując do organizacji międzynarodowych, np. do UE. Suwerenność wewnętrzna oznacza to, że państwo narzuca reguły swojej gry innym organizacjom (organizacjom, które istnieją wewnątrz państwa)
Podmiotowość polityczna – właściwości organizacji, grup społecznych, interesu (lobbujących), jednostek, która polega na tym, że te organy podejmują świadome decyzje, samodzielne, racjonalne, celowe, po to, żeby realizować własne interesy poprzez udział i wpływanie na interesy państwowe. Podmioty polityczne:
podmioty bezpośrednie (organizacje, instytucje polityczne, które uczestniczą w sprawowaniu władzy, partie polityczne)
podmioty ostateczne polityki – wielkie grupy, które mają wspólnotę interesów, wspólne dążenia (państwo, partie polityczne, organizacje społeczne, związki zawodowe, wyznaniowe). Każde państwo musi wybrać jedną ordynację wyborczą, którą się będzie posługiwać.
Ordynacja wyborcza jest to ogół norm, reguł, które regulują, wyznaczają sposób przeprowadzania wyborów ze szczególnym uwzględnieniem sposobu liczenia głosów w wyborach. Ordynacje:
większościowa – obszar, na którym przeprowadzane są wybory jest podzielony na okręgi, każdemu okręgowi przypada mandat, w każdym okręgu wybierany jest ten kandydat, który uzyska największą liczbę głosów. Mandat idealny jest wtedy, gdy jeden okręg w państwie to jeden mandat. Mamy jednomandatowe okręgi wyborcze (Wielka Brytania, Francja) i wielomandatowe okręgi wyborcze (USA, Polska). Ze względu na ilość w głosowaniu mogą być jednoturowe lub wieloturowe. Zaletą ordynacji większościowej jest:
wiadomo, kto reprezentuje dany okręg, wybiera się pomiędzy konkretnymi ludźmi a nie pomiędzy partiami politycznymi, silne powiązanie pomiędzy wyborcą a kandydatem, kandydat uniezależnia się od partii politycznych
większość ma charakter generalny – większość nie jest kwestią przypadku, że dana opcja polityczna posiada przewagę
silna i konkretna opozycja
łatwe i proste metody liczenia głosów
Wady ordynacji większościowej:
musi wybrać kandydata jednego z dwóch dominujących partii na scenie politycznej
dwugatunkowość systemów, która się tworzy, dyskryminuje się Patrie o charakterze mniejszościowym, etnicznym
regionalizacja (jedne regiony głosują na jedną partię polityczną, a inne na inną)
system nie odzwierciedla mementu, kiedy dana partia, np. ta, która wygrała wybory traci zaufanie społeczne
partię, która traci poparcie społeczne ciężko odsunąć od władzy
proporcjonalna – system, w którym przewagę mają listy wyborcze (stosowane w większości krajów europejskich), do określenia mandatów stosuje się różnego rodzaju metody przeliczania głosów. Pod uwagę bierze się przynależność partyjną do danej opcji politycznej. Stosuje się dwa modele liczenia głosów:
d’Mondta (preferuje partie duże)
Saint Lague (preferuje partie małe)
Głosuje się na listy partyjne, na lisy kandydatów, a nie bezpośrednio na danego kandydata. Okręgi mandatowe mogą być jednookręgowe lub wielookręgowe.
Zalety ordynacji proporcjonalnej:
Odzwierciedlenie preferencji wyborczych obywateli (mogą się zgłosić wszystkie partie)
Mają szansę partie mniej ważne w systemie
Obywatel ma poczucie, że faktycznie coś wybiera
Wyższa frekwencja wyborcza
Wady ordynacji proporcjonalnej:
Nadmierne rozczłonkowanie partyjnego systemu politycznego, w przeciwieństwie do ordynacji większościowej trudno zbudować stabilną koalicję rządzącą i trudno utworzyć konkretną opozycję
Na znaczeniu politycznym zyskują takie partie, które nie mają żadnego potencjału do tego (partie relewantne)
Przeciętnemu obywatelowi trudno jest zrozumieć na czym polega system liczenia głosów
P. Sarnecki – „Współczesne systemy polityczne”
Formy państwa – zorganizowana struktura, całokształt sposobu sprawowania władzy w państwie. Duży wpływ ma położenie geograficzne, geologiczna budowa danego państwa i historia. Wyróżniamy formy państwa:
Unitarne – państwa unitarne to państwa jednolite. Są to państwa, w których władza suwerenna dotyczy całego terytorium, to terytorium nie ma żadnego podziału, nie ma żadnych części składowych. Na jego państwowość składają się jednolite organy władzy państwowej (jeden prezydent, jedna władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza). Trudno zarządzać państwem przez jeden organ, przy krajach unitarnych jest tendencja żeby dzielić je na części składowe, tylko takie części składowe, które nie mają żadnej osobnej władzy (ani wykonawczej, ani ustawodawczej). Mogą mieć władzę samorządową, natomiast cały czas muszą być jednolitymi organami jednego państwa. Są dwa pomysły na stworzenie takiego podziału władzy i rządzenie w państwie:
centralizacja – podział na jednostki terenowe, ale wszystkie one są podporządkowane władzy centralnej, np. PRL (struktura płaska)
decentralizacja – rozczłonkowanie władzy na władzę rządową (administracja rządowa) i na władzę lokalną (administracja samorządowa). Oddano część władzy jednostkom terytorialnym , które nie są osobnymi częściami państwa. Struktura, jaka panuje pomiędzy tymi jednostkami ma charakter liniowy. Mamy trzy szczeble – gminę, powiat, województwo, które realizują zadania równorzędne, tylko zadania, które są im przydzielone mają różny wymiar.
W teorii zdarza się również, że mogą być państwa jednolite o charakterze państw – miast.
Samorząd w każdym kraju unitarnym w demokracji europejskiej to taka struktura władzy, która jest wyłaniana w wyborach. Najczęściej samorząd jest formą demokracji o charakterze zdecentralizowanym.
Istotne cechy samorządu:
charakter korporacyjny czyli zrzeszeniowy – przyznaje się obywatelom do decydowania, zarządzania własnym terenem, na którym mieszkają
przynależność od danego samorządu jest obligatoryjna, jest związana z miejscem zamieszkania
samorząd przede wszystkim wykonuje zadani własne, takie jakie uważa za stosowne, może wykonywać zadania zlecone przez administrację rządową, ale generalnie zasada jest taka, że samorząd może czynić wszystko, co nie jest zagwarantowane innej władzy
decentralizacja – sposób organizacji aparatu państwowego (administracyjnego), którym organy niższego stopnia nie są hierarchicznie podporządkowane organom władzy wyższego stopnia (samodzielność). Samodzielność – organy wyższego stopnia nie decydują o obsadzaniu stanowisk w organach lokalnych, niższego stopnia. Organy wyższego stopnia nie prowadzą nadzoru nad organizacjami niższego stopnia.
Wyróżniamy dwa rodzaje decentralizacji:
terenową
rzeczową – przekazanie organom innym niż samorząd terytorialny samowładztwa (samorząd zawodowy, wyznaniowy, gospodarczy, etc.)
Centralizacja jest to sposób zorganizowania aparatu państwowego, w którym organ władzy niższego stopnia jest podporządkowany organowi wyższego stopnia, rzędu. Budowa tych organów to jest podporządkowanie o charakterze hierarchicznym. Organ niższego szczebla nie ma żadnej władzy, nie jest samodzielny, jest wewnętrznie sterowany przez organ wyższego stopnia.
W centralizacji można zaobserwować dwa zjawiska:
skupienie władzy w rękach jednej osoby (koncentracja) lub grupy
w decentralizacji władza jest rozparcelowana pomiędzy różne grupy, osoby (dekoncentracja)
Główną zasadą, którą kieruje się samorząd jest zasada subsydiarności
Regionalizm – świadomie uznaje się interesy, cele jednostek, które nie są wyodrębnione, np. administracyjnie, ale są przyjęte historycznie czy geograficznie (regiony). Funkcje regionów:
funkcja gospodarcza – koordynacja jakichś działań
funkcja kulturowa
funkcja historyczna
Federacje – federacja to struktura, która jednoczy na terenie jednego państwa inne byty ustrojowe, ale jednoczy je na ten sposób, że musi gwarantować aby każda z tych części federacyjnych zachowała własną niezależność polityczną, historyczną, kulturową, etniczną, itd. Cechy systemu federacyjnego:
Stosunki federacyjne muszą być zagwarantowane w jakimś akcie głównym (konstytucji)
Ustrój polityczny musi odzwierciedlać faktyczne rozproszenie władzy czyli decentralizację – trzeba w praktyce wprowadzić demokrację terytorialną – państwo federacyjne , związkowe będzie się składało z wielu mniejszych państw albo jakichś części, które muszą być oddzielne. O oddzielności tych części decydują czynniki o charakterze narodowościowym, kulturowym, historycznym, geograficznym, językowym albo religijnym.
W federacji chodzi o to, że jakieś elementy państwowe wyrażają chęć tego, że będą jednym państwem (Niemcy).
To, co łączy poszczególne części federacji to jest tzw. węzeł federacyjny, czyli umowa o zawarciu federacji pomiędzy tymi poszczególnymi częściami i na podstawie tego węzła rozdzielane są kompetencje.
Z jednej strony jest władza państwowa, która dzieli się na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a z drugiej strony jest władza federacyjna czyli władza, którą ma każdy z elementów będących członkiem tej federacji, który również ma władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Części składowe federacji są niezależne, autonomiczne, czyli mogą czynić wszystko to, co nie jest im zabronione.
Konfederacja – konfederacja oznacza związek państw, przymierze państw, opiera się na umowach o charakterze międzynarodowym, czyli będzie to zespolenie państw, które są niezależne. Takie zespolenie ma zapewnić tylko i wyłącznie obronę przed czymś.
Typologia systemów demokratycznych:
skonsolidowany – system rządów, który stawia wszystkie proceduralne kryteria demokracji (wszystkie elementy demokracji akceptują zasady demokratycznej gry)
nieskonsolidowany – istnieje tam, gdzie elity polityczne nie mogą się ze sobą porozumieć, albo nie chcą się podporządkować jakimś zasadom, regułom.
demokracja ograniczona – elity polityczne, elementy gry politycznej, organizacje polityczne akceptują tylko część reguł , a część wykluczają
pseudodemokracja
Reżimy demokratyczne:
parlamentarno – gabinetowy
władza egzekutywy utożsamia się z gabinetem a pochodzi od parlamentu
gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem za podejmowane decyzje albo za sposób uprawiania polityki
parlament jest wyłoniony w wyborach powszechnych i rywalizacyjnych
niezależnie od tego, kto formalnie powołuje premiera a na wniosek tego premiera układ sił politycznych w parlamencie ma decydujący wpływ na tworzenie gabinetu
premier musi mieć poparcie tzw. wygodnej większości, która umożliwi mu swobodne sprawowanie władzy
gabinet ponosi odpowiedzialność przed parlamentem (wotum zaufania, nieufności)
premierowi przysługuje prawo rozwiązania parlamentu (prawo rozwiązania izby niższej) przed upływem kadencji i jest konieczność rozpisania przedterminowych wyborów
głowa państwa pełni jedynie funkcje reprezentacyjne, ceremonialne oraz organizacyjne czyli np. zarządza nowe wybory
półprezydencki, semiprezydencki
system półprezydencki ma charakter mieszany, ponieważ występują w nim zarówno elementy systemu parlamentarno – gabinetowego, jak i prezydenckiego
prezydent jest wybierany bezpośrednio przez naród w wyborach pięcioprzymiotnikowych, prezydent ponosi odpowiedzialność instytucyjną a nie ponosi odpowiedzialności politycznej
prezydent ma możliwość powołania sobie premiera a wraz z nim ministrów, tylko w przeciwieństwie do systemu prezydenckiego nie pełnią oni funkcji opiniotwórczych, doradczych, tylko tak jak w systemie parlamentarno – gabinetowym zaczynają sprawować realną władzę
prezydent jest głową państwa, a premier jest szefem rządu
prezydent dysponuje instrumentami o charakterze prawnym i są to takie instrumenty, które umieszczają go wysoko w systemie decyzyjnym, kompetencje prezydenta nie wchodzą tylko i wyłącznie na kompetencje konstytucyjne, które są mu zagwarantowane tylko sama osobowość prezydenta i sam styl sprawowania przez niego władzy
prezydentowi może być źle w momencie gdy premier jest z innej opcji politycznej niż prezydent (koabitacja)
prezydencki
separacja władzy – wzajemne hamowanie i separowanie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
każdy jest powoływany w oddzielnych wyborach
prezydent powołuje ministrów, którzy kierują poszczególnymi resortami i ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną i są także jego doradcami (egzekutywa o charakterze monolitycznym, monizm egzekutywy)
prezydent jest jednocześnie prezydentem i szefem rządu, gabinetu
prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, natomiast nie ponosi odpowiedzialności politycznej; może natomiast być postawiony w stan oskarżenia (procedura impeachmentu) gdy popełnia jakieś przestępstwo
chociaż prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej to jest mechanizm, gdzie on faktycznie tę inicjatywę ustawodawczą posiada – orędzie do narodu (pośrednia inicjatywa ustawodawcza)
Zachowania polityczne:
czynne – podjęcie przez podmiot działania i przejaw aktywności
bierne – świadome lub nieświadome powstrzymywanie się od jakiegoś działania, czy zachowania politycznego
kontrolowane – przebiegają zgodnie z zaplanowanymi czynnościami, procesami, fazami
racjonalne – świadome, celowe, polegające na wcześniejszym podjęciu czynności, które mogą przynieść korzyść polityczną, na wcześniejszym rozeznaniu politycznym, które ma doprowadzić do tego, że dane działanie polityczne przyniesie maksimum korzyści i minimum strat
irracjonalne – oparte na silnych emocjach lub innych czynnikach, które w ostatnim momencie decydują, że obywatel podejmuje decyzję o charakterze emocjonalnym, np. w czasie głosowania
indywidualne – na kogo będziemy głosować i w jaki sposób
grupowe – oddziaływania środowiska, które tworzyły z grup wyborców, grupy nieformalne i formalne
konformistyczne – polegające na …
niekonformistyczne – polegają na kontestowaniu idei, wyborów albo wartości, które przyświecają danej grupie społecznej
Zachowanie polityczne jest uwarunkowane polityczną świadomością grupy albo jednostki, warunkowane jest jej psychiką, osobowością, wpływem środowiska.
Kultura polityczna jest formą działania politycznego, która jest racjonalna, celowa, zaplanowana, kontrolowana. Kultura polityczna to ogół materialnych i niematerialnych wytworów społeczeństwa, które są zdolne do tego, aby się rozprzestrzeniać w czasie i przestrzeni. Elementami kultury politycznej są wytwory materialne (wzorce postępowania, hierarchie wartości, instytucje polityczne). Podstawowymi składnikami kultury politycznej będą:
symbole polityczne
wzorce działania politycznego (normy polityczne)
osobowość polityczna (postawa polityczna danego człowieka) – wszystkie czynniki materialne, czynniki zewnętrzne wpływają na finalne ukształtowanie się tego, jakimi jesteśmy wyborcami.
Ujęcia kultury politycznej:
analityczno – opisowe – zwraca uwagę tylko i wyłącznie na sam proces zaangażowania politycznego. Zachowanie polityczne to ogół wzorców indywidualnych postaw i orientacji polityki, które występują wśród czynników systemu politycznego. Konteksty zachowania politycznego:
poznawczy – poziom zainteresowania polityką danego obywatela i poziom wiedzy jaką ma na temat polityki
ocenny – obejmuje wszystko, co obywatel na temat polityki sądzi
afektywny – ocenia tylko i wyłącznie ilość negatywnych wzorów zachowań jakie mają obywatele w stosunku do polityki.
Kultura polityczna ma trzy konteksty:
kultura zaściankowa – brak zainteresowania kulturą polityczną (charakteryzuje kulturę plemienną)
kultura poddańcza – charakteryzuje się tym, że ludzie mają świadomość polityczną, ale mają jednego przywódcę, wodza i nie uczestniczą w procesie politycznym
uczestnicząca – obywatele mają świadomość polityczną i ich wolą jest czy podejmują aktywne czy pasywne działania. Kultura uczestnicząca jest podstawą do politycznych wyborów obywateli. Wybory polityczne sprowadzają się do wybierania danego kandydata na dane stanowisko.
Formą demokracji bezpośredniej jest referendum (obywatelom jest zadawane pytanie i obywatele na nie odpowiadają). Rodzaje referendum:
referendum konstytutywne (stanowiące) - decyzja jest wiążąca
referendum konsultatywne (opiniodawcze) - zasięganie opinii
referendum obligatoryjne - trzeba przeprowadzić
referendum fakultatywne - można przeprowadzić
referendum aprobatywne (afirmatywne) - przyjęcie
referendum derogacyjne - odrzucenie
referendum ogólnokrajowe - na terytorium całego kraju
referendum lokalne - na wybranym terytorium
Inną formą bezpośrednich wyborów obywatelskich (prócz referendum) jest inicjatywa obywatelska, ludowa.
Legitymizacja władzy – atrybut polityczny, który sprowadza się do tego, że dana władza, która została wybrana przez obywateli ma moralne i realne prawo do rządzenia, czyli została obdarzona przez obywateli zaufaniem.
Trzy typy legalnego panowania wg Maxa Webera (wzajemne powiązanie między ekipą która rządzi a obywatelami):
charyzmatyczny – rola charyzmatycznego przywódcy, przywódcy który jest obdarzony pewnymi specjalnymi właściwościami
tradycyjny, który polega na legitymizacji władzy przez tradycję
racjonalny – racjonalny wybór obywateli, obywatel uznaje władzę ze względu na poczucie porządku społecznego, życia społecznego.
Pluralizm polityczny – wszystkie partie, które podchodzą do wyborów są traktowane równo, żadna nie jest uprzywilejowana.
Partia polityczna – dobrowolna organizacja, która reprezentuje interesy określonej grupy społecznej, która zmierza do przejęcia władzy w celu realizacji swojego programu politycznego.
Partia (pors – część) – są graczami, którzy występują na arenie politycznej i potrafią doprowadzić do takiego ogólnego układu sił, zmian.
Partia polityczna – jest to dobrowolna organizacja, aktywna w procesie wyborczym, bezpośrednia w selekcji kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach wykonawczych i w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej, politycznej. Partia polityczna ma trzy cele:
zdobycie wyborców
przechwycenie stanowisk politycznych
utrzymanie władzy
Funkcje partii politycznych:
organizują opinię publiczną i wyrażają interesy pojedynczych obywateli lub całych grup
są łącznikiem pomiędzy rządem a opinią publiczną
rekrutują elity przywódcze
Funkcja partii może być funkcją społeczną, publiczno – organizacyjną lub organizacyjną.
Instytucjonalizacja partii politycznych polega na tym, że najpierw tworzy się jakieś stowarzyszenie (ludzie, którzy mają te same cele i te same polityczne zapatrywania). W miarę rozwoju ta grupa przekształca się w partię polityczną. Instytucjonalizacja partii politycznych stabilizuje zachowania wyborcze, czyli podmioty, które są aktywne w partii politycznej, tworzą układ wzajemnych relacji według zasad obowiązujących w politycznej grze.
Czynniki:
sposób tworzenia partii politycznych (czy tworzy się oddolnie czy odgórnie)
ilość jednostek terenowych (rozproszenie)
istnienie lub brak istnienia instytucji sponsorujących
rola charyzmatycznego przywódcy
Partie polityczne – chadeckie, lewicowe, liberalne, komunistyczne, konserwatywne, socjaldemokratyczne, ultra prawicowe, lewicowe, itd.
Czynniki kryzysu partii politycznych:
podejście środowiskowe – zmienia się partia polityczna pod względem otoczenia
zmiana kierownictwa
podział wewnętrzny
źli wyborcy
Trzy zachowania wyborcze:
stabilne zachowania wyborcze (wyborca regularnie wybiera tą samą partię polityczną). Na stabilne zachowania wyborcze wpływ mają trzy czynniki:
identyfikacja psychologiczna – związana jest z przejmowaniem zachowania politycznego, np. w rodzinie,
identyfikacja społeczno – strukturalna – wyborca wybiera konkretną partię tylko dlatego, że zajmuje jakąś pozycję w społeczeństwie lub mieszka w środowisku, które głosuje na jedną partię polityczną,
identyfikacja programowa – każdy obywatel czyta programy polityczne i wybiera partię, na którą będzie głosował
przesunięcie poparcia wyborczego polegające na tym, że w kolejnych wyborach wyborcy decydują się oddać głos na inną partię polityczną
zanik lojalności politycznej – wyborcy kontestują konieczność istnienia partii politycznych
System partyjny – to układ rywalizujących ze sobą partii politycznych, które podlegają procesowi instytucjonalizacji, tworzą układ wzajemnych powiązań, który decyduje o całości systemu i celem tego układu jest przenoszenie i realizacja interesów społecznych, politycznych. Rodzaje systemów politycznych:
demokratyczne – systemy pluralistyczne, które będą polegały tylko i wyłącznie na rywalizacji partii politycznych,
niedemokratyczne – dominacja jednej partii politycznej, która ma władzę monopolistyczną.
W systemach niedemokratycznych mamy tylko i wyłącznie systemy monopartyjne (ustroje komunistyczne i faszystowskie). W ramach systemów demokratycznych mogą istnieć systemy dwupartyjne (lewica, prawica), dwu- i pół partyjne (Niemcy), system partii hegemonicznych, system wielopartyjny.
Finansowanie partii politycznych (trzy formy):
z budżetu państwa
z dochodów własnych (składek)
wynagrodzenie od osób z zewnątrz
Majątek partii politycznych może być przeznaczony tylko i wyłącznie na realizację celów statutowych - partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej ani nie może inwestować w spółki skarbu państwa. Głównym sposobem finansowania partii politycznych s a tzw. subwencje polityczne (pieniądze, które partia otrzymuje w zależności od procentu głosów otrzymanych w wyborach, ile mandatów będzie dzielić).
Tylko Trybunał Konstytucyjny może podjąć decyzję o delegalizacji partii politycznych. Partia polityczna podlega likwidacji poprzez podjęcie uchwały lub gdy sąd wyda takie postanowienie.
Transformacja ustrojowa w Polsce i stopniowy rozpad dyktatury komunistycznej był rezultatem czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Do najważniejszych zmian w kontekście transformacji ustrojowej można zaliczyć czynniki:
reorientacja polityki Związku Radzieckiego wobec Europy Środkowej,
pogarszanie się nastrojów społecznych w Polsce od połowy lat 80 – tych,
proces prywatyzacji państwa komunistycznego,
opozycyjna działalność Kościoła Katolickiego.
26 kwietnia 1985 roku podpisano protokół o konieczności otwartego omawiania pojawiających się różnic i wypracowania wspólnego stanowiska. W lipcu 1986 roku na posiedzeniu biura KC PZPR Gorbaczow mówił, że Rosja nie może dłużej prowadzić polityki za państwa Europy środkowo – wschodniej. W końcu lat 80 – tych PRL ogarniają strajki (Bydgoszcz, Kraków, Gdańsk).
Na X plenum (styczeń ’89) KC PZPR zapada decyzja, że będą przeprowadzone wybory. Wydaje ono uchwałę w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego.
„Okrągły stół” rozpoczyna się o godzinie 14:23 6 lutego 1989 roku w pałacu Rady Ministrów, z jednej strony zasiada strona koalicyjno – rządowa ( Cz. Kiszczak, A. Kwaśniewski, Ciosek), z drugiej zaś strony zasiadają działacze związkowi (Kuroń, Michnik, Mazowiecki, Geremek, L. Kaczyński). „Okrągły stół” był podzielony na trzy zespoły robocze: do spraw polityki i gospodarki społecznej, do spraw pluralizmu związkowego i do spaw reform państwowych, politycznych.
Ustalono konieczność przeprowadzenia wyborów. Wybory do Sejmu miały być nie do końca wolne (161 miejsc miało być poddane ogólnemu głosowaniu), a do Senatu miały być poddane bezpośrednim wyborom. 65% miejsc do Sejmu należało do partii rządzącej.
Wybory przewidziano na 4 czerwca 1989 roku. Wybory do Sejmu i Senatu przyniosły 100% poparcie ze strony „solidarnościowej” (frekwencja 62%).
PZPR straciła władzę, pierwszym niekomunistycznych premierem został T. Mazowiecki. 29 grudnia 1989 roku Sejm wprowadził zmiany w konstytucji. Zmieniono nazwę wracając do tradycyjnej nazwy RP, określono ją demokratycznym państwem prawa, które urzeczywistnia zasadę sprawiedliwości społecznej.
Konstytucja z 1997 roku wprowadziła system trójpodziału władzy: na władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą przy założeniu wzajemnego hamowania się władz, równoważenia się władz (równoważenie się zewnętrzne oznacza, że żadna władza nie może być ważniejsza od drugiej i wewnętrzne oznaczające, iż żaden organ, który wchodzi w skład władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, nie zdobył większego znaczenia niż pozostałe).
Ogólne założenia konstytucji:
Rzeczpospolita jest dobrem dla wszystkich obywateli
RP jest demokratycznym państwem prawa, która urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej
RP jest państwem jednolitym (unitarnym)
Władza zwierzchnia należy do narodu i naród sprawuje swoją władzę pośrednio przez swoich przedstawicieli, i bezpośrednio za pośrednictwem inicjatywy ludowej lub referendum
Zakazane jest istnienie partii politycznych i stowarzyszeń, które forsowałyby doktrynę nazizmu, komunizmu, faszyzmu, oraz partii politycznych, których program nienawiść dla mniejszości narodowych, wyznaniowych, etnicznych.
Godłem RP jest wizerunek orła w koronie, barwy biało – czerwone.
Władza ustawodawcza należy do Sejmu i Senatu, przy założeniu, że Sejm sprawuje formalny nadzór. Sejm składa się z 460 posłów, Senat składa się ze 100 senatorów, pochodzących z wyborów tajnych, równych, bezpośrednich, itd. Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne, wyborcy (100 tys. Podpisów). Nie można być jednocześnie posłem i senatorem. Mandatu posła i senatora nie łączymy z innymi funkcjami publicznymi, np. z funkcją prezesa NBP, NIK, RPO, RPD, itd. Nie można być jednocześnie posłem i prokuratorem. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie wiążą ich tzw. instrukcje wyborcze i sprawują mandat wolny, a nie imperatywny. Mamy dwa rodzaje mandatów:
wolny – 1. deputowany jest reprezentantem całego narodu, 2. zachowuje prawo do działania zgodnie z własnymi poglądami i orientacją polityczną, 3. nie może być odwołany przez swoich wyborców przez upływem kadencji
imperatywny – deputowany jest przedstawicielem wyłącznie swoich wyborców z danego okręgu, jest zobowiązany do uwzględniania opinii i oczekiwań własnego elektoratu, może być odwołany przez swoich wyborców przed upływem kadencji
Przed rozpoczęciem kadencji każdy poseł i senator składa przysięgę, z której wynikają wszystkie jego zobowiązania w stosunku do narodu. Przysięgę należy złożyć (na służbę narodowi), odmowa złożenia przysięgi jest automatycznie traktowana jako odmowa piastowania mandatu.
Każdy poseł posiada odpowiedni immunitet (nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej w trakcie piastowania swojego urzędu, chyba że sam się zrzeknie swojego immunitetu lub zostanie mu odebrany odgórnie, na wniosek jego klubu poselskiego w głosowaniu Sejmu).
Instrumentem odpowiedzialności posłów, senatorów i prezydenta jest Trybunał Stanu.
Odebranie immunitetu wiąże się z przestępstwami gospodarczymi i cywilnymi.
Kadencja Sejmu i Senatu trwa 4 lata, pierwsze posiedzenie zwołuje prezydent, 30 dni po odbyciu wyborów.
Sejm wybiera ze swojego grona marszałka Sejmu, Senat – marszałka Senatu. Marszałkowie zastępują prezydenta. Funkcja marszałka Sejmu i Senatu jest funkcją porządkową (przewodniczą, prowadzą obrady, marszałek Sejmu reprezentuje Sejm na zewnątrz).
Istnieje system powoływania komisji wewnątrzsejmowych (stałe, eksperckie, śledcze – powoływane do zbadania jakiejś sprawy).
Posiedzenia Sejmu są jawne, chyba że Sejm zdecyduje większością głosów, że w jakiejś sprawie posiedzenie będzie prowadzone w sposób tajny.
Jeżeli obradują obie izby razem pod przewodnictwem marszałka Sejmu lub Senatu to nazywamy je Zgromadzeniem Narodowym.
Sejm głosuje ustawy o wojnie i pokoju (wstąpienie w stan wojny, zawarcie pokoju).
Inicjatywa ustawodawcza należy do posłów, senatorów, prezydenta, Rady Ministrów lub grupy 100 tys. obywateli.
Sejm rozpatruje daną ustawę w tzw. trzech czytaniach, gotową ustawę przesyła się do prezydenta, który ma 21 dni żeby się ustosunkować. Prezydent może skorzystać z prawa przesłania danej ustawy do Trybunału Konstytucyjnemu. Ustawy i uchwały mogą być poddane pod referendum.
Prezydent jest głową państwa (jest najwyższym przedstawicielem RP, jest gwarantem ciągłości władzy państwowej), czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności granic, niepodzielności terytorium i wykonuje swoje zadania na zasadach, które są określone w konstytucji.
Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, tajnych równych i bezpośrednich, kandydata zgłasza grupa co najmniej 100 tys. obywateli, którzy maja ponadto prawo wybierania do Sejmu i Senatu.
Na prezydenta może kandydować obywatel Polski, który w dniu wyborów skończył 35 lat. Kadencja prezydenta trwa 5 lat z możliwością do jednej reelekcji.
Na prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który w pierwszej turze wyborów zdobył powyżej 50% głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie zdobył takiej większości jest druga tura wyborów (miesiąc po pierwszej) i wtedy wystarczy zwykła większość głosów. Wybory na prezydenta zarządza marszałek Sejmu nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem kadencji poprzedniego prezydenta.
Prezydent składa przysięgę, nie może piastować żadnego innego urzędu niż urząd prezydenta.
Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, odwołuje i mianuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych krajach, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytacje innych pracowników dyplomatycznych, którzy stacjonują na terenie naszego kraju.
Prezydent w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem.
Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasach pokoju, ale sprawuje tą funkcję za pośrednictwem ministra obrony narodowej.
Prezydent nadaje stopnie i odznaczenia wojskowe na wniosek ministra obrony narodowej, zarządza powszechną lub częściową mobilizacji w sytuacji zagrożenia dla kraju, zarządza użycia sił zbrojnych w sytuacji zagrożenia zewnętrznego kraju, nadaje obywatelstwo polskie, wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, stosuje prawo łaski (nie może zastosować prawa łaski w stosunku do osób, które zostały skazane przez Trybunał Stanu), może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu, lecz tego orędzia nie czyni się przedmiotem dalszej debaty, może zwołać Radę Gabinetową (Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta), prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia.
Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Do kompetencji Rady Ministrów należą te uprawnienia, które nie są zagwarantowane dla żadnych innych organów.
Rada Ministrów kieruje administracją rządową, zapewnia wykonywanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje organy administracji rządowej, chroni interesy skarbu państwa, uchwala projekt budżetu i zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków międzynarodowych (zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji), sprawuje ogólne kierownictwo w zakresie polityki bezpieczeństwa kraju, służby wojskowej. Na czele Rady Ministrów stoi prezes.
Prezes Rady Ministrów kieruje pracą rządu, powołuje i odwołuje ministrów.
Ministrowie ponoszą odpowiedzialność indywidualną, po rozpoczęciu rządów muszą zdobyć wotum zaufania.
Prezes wraz z Radą Ministrów podaje się do dymisji, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania lub zostanie uchwalone wotum nieufności. Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję prezesa Rady Ministrów.
Władza Sądownicza:
Sądy, Trybunały – Sad Najwyższy, Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu.
Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, którzy są niezawiśli i odpowiednio wynagradzani, sędzią Trybunału Konstytucyjnego można być tylko raz, kadencja trwa 9 lat.. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw, uchwał, umów międzynarodowych, które wymagają ratyfikacji.
Trybunał Stanu składa się z 16 członków, przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest prezes Sądu Najwyższego. Trybunał Stanu rozstrzyga w przypadku prezydenta, ministrów, posłów i senatorów.
Istnieje możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego wyjątkowego, wojny. Decyzję podejmuje prezydent w porozumieniu z Sejmem. Stan wyjątkowy może być wprowadzony na całym terytorium lub na części terytorium i może być przedłużony specjalną uchwałą prezydenta na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Zmiana Konstytucji może nastąpić:
na wniosek 1/5 liczby posłów
na wniosek Senatu
na wniosek prezydenta
i następuje w drodze uchwały pod warunkiem, że Sejm i Senat uchwalą tą uchwałę w takim samym brzmieniu. Mają na to nie więcej niż 60 dni. Ustawę o zmianie Konstytucji głosuje Sejm (2/3 liczby głosów).
Rosja jest państwem demokratycznym z dominującą rolą prezydenta w systemie władzy. Władza ustawodawcza to bikameralny parlament. Władza wykonawcza to prezydent i zależny od niego rząd. Władza sądownicza jest niezależna.
Rosja jest federacją, natomiast jej części składowe nie mają żadnych kompetencji. Rosja składa się z republik, krajów, obwodów, miast o znaczeniu federalnym, posiada obwody autonomiczne, okręgi autonomiczne.
Likwidacja Związku Radzieckiego została zapoczątkowana przyjęciem przez poszczególne republiki tzw. deklaracji suwerenności na początku lat 90, proces ten zapoczątkowały republiki nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia). 12 czerwca 1990 roku nastąpiło ogłoszenie deklaracji dotyczącej suwerenności republik radzieckich.
Kolejnym krokiem, który prowadził do rozpadu Związku Radzieckiego było przyjęcie wiosną 1990 roku decyzji o tym, ze uznają niepodległość i wyjście ze Związku Radzieckiego. Jako pierwsze uczyniły to kraje nadbałtyckie.
W czasach komunizmu najważniejszym organem była Rada Najwyższa ZSRR, która składała się z dwóch izb: Rada Związków (750 przedstawicieli) i Rady Narodowej (750 przedstawicieli).
Reforma ustrojowa, która zaczęła się od 1990 roku, wprowadziła ustawę o urzędzie prezydenta. Utworzono Radę Prezydencką, która miała stanowić zaplecze (organ opiniodawczo-doradczy), Radę Bezpieczeństwa, Radę Federacji.
Umowa federacyjna z 1991 roku nakładała pełny demokratyzm, równouprawnienie poszczególnych części składowych i mówiła, że ma to być związek suwerennych państw. Republiki zaczęły przeprowadzać referenda niepodległościowe, które wypadły za niepodległością.
W sierpniu 1991 roku odbył się pucz Jenajewa, który się nie powiódł.
W listopadzie 1991 roku nastąpiło podpisanie układu o Federacji Rosyjskiej.
Związek Radziecki jako podmiot przestał istnieć 25 grudnia 1991 roku.
Ważnym wydarzeniem w przemianach ustrojowych i instytucjonalnych był kryzys parlamentarny w 1993 roku związany z tym, że jednocześnie zaczęto tworzyć dwa projekty Konstytucji (pierwszy zakładał przekształcenie federacji w system parlamentarno-gabinetowy, drugi zakładał natomiast przekształcenie federacji w system prezydencki). Ustalono, że w skład Federacji Rosyjskiej jako państwa wchodzi 89 różnych podmiotów(21 republik, 48 obwodów, 7 krajów, 2 miasta wydzielone o znaczeniu federalnym, 1 obwód autonomiczny, 10 okręgów autonomicznych). Podpisano z nimi różne umowy federacyjne (traktat federacyjny został podpisany 31 marca 1992 roku).
Obecna Konstytucja jest pierwszą demokratyczną Konstytucją w Rosji. Konstytucja określa, wylicza zasady federalizmu:
Integralność państwowa,
Jednolitość władzy państwowej,
Rozgraniczenie kompetencji,
Równouprawnienie i samookreślenie narodów w ramach federacji.
Do wyłącznych kompetencji władz federalnych należy:
uchwalanie konstytucji i jej zmiana
ustawodawstwo federalne
regulowanie z zakresu praw, wolności i obowiązków obywatelskich
zarządzanie własnością federalną
regulacje dotyczące podstaw polityki rozwoju
ustawodawstwo dotyczące finansów, budżetu, polityki pieniężnej i cenowej
zarządzanie jednolitym systemem energetycznym
kwestie obronności i bezpieczeństwa, polityki zagranicznej
Poszczególne podmioty federacji mają kompetencje na wyłączność (własne):
prawo do uchwalania konstytucji, statutu, uchwał, ustaw, przyjmowanie ustaw, uchwał (są one zgodne z ustawą zasadniczą, nie stoją w sprzeczności z innymi ustawami federacji)
rozstrzygają o systemie organów państwowych
mają możliwość przekazywania kompetencji własnych organom wyższym
prawo do reprezentacji na szczeblu federalnym (każdy podmiot posiada dwóch przedstawicieli w Radzie Federacji)
Zasada federalizmu daje władzy centralnej kontrolę, co się dzieje w poszczególnych podmiotach federacji (jest nadrzędność prawa federalnego, władzy centralnej nad poszczególnymi elementami federacji).
O demokratycznym charakterze konstytucji świadczy rozdział II, który dotyczy praw i wolności obywatelskich. Jest odwołanie do naturalizmu prawnego, są zagwarantowane prawa socjalne (prawo do mieszkania, bezpłatnego kształcenia), wolności związane z życiem, wolnością, nietykalnością osobistą, z nienaruszalnością życia prywatnego, prawo do określonej przynależności narodowej, zakaz dyskryminowania bez względu na przynależność narodową, swoboda poruszania się, zmiana miejsca zamieszkania.
Jest pluralizm polityczny związany z wielością występujących na scenie politycznej partii. Partie są tworzone przez inicjatywę obywateli, grup politycznych (polityków, oligarchów).
Prezydent (kompetencje w systemie organów państwowych):
Kadencja trwa 4 lata z prawem do jednej reelekcji, w wyborach powszechnych, bezpośrednich, przy założonej frekwencji wyborczej 50%. Nie ma kar dla obywateli za nie przystąpienie do wyborów.
O stanowisko prezydenta może się ubiegać każdy obywatel, który ukończył 35 lat i od co najmniej 10 lat zamieszkuje na terenie Federacji Rosyjskiej.
Prezydent jest uznawany za głowę państwa, gwaranta konstytucji, przestrzegania wolności, praw człowieka i obywatela.
Prezydent ustala wszystkie kierunki rozwoju polityki wewnętrznej i zagranicznej.
Jest reprezentantem federacji na zewnątrz i wewnątrz.
Kieruje polityką zagraniczną państwa (prowadzi rokowania, podpisuje umowy międzynarodowe, podpisuje listy uwierzytelniające).
Prezydent rozstrzyga kwestie dotyczące obywatelstwa, przyznaje wyższe stopnie wojskowe, zwołuje posiedzenia Dumy Państwowej, może rozwiązać Parlament, przedkłada projekty ustaw Dumie, podpisuje i ogłasza ustawy, zwraca się do zgromadzenia z orędziem na temat stanu państwa.
Prezydent posiada funkcje kreacyjne – wybiera premiera, prezesa banku centralnego, wybiera i mianuje sędziów sądu konstytucyjnego, najwyższego, arbitrażowego i innych mniejszych sędziów federacyjnych, wybiera prokuratora generalnego.
Prezydent może samodzielnie wprowadzić stan wyjątkowy, wojenny.
Może stworzyć i przewodniczyć Radzie Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.
Zatwierdza doktrynę wojskową państwa, powołuje i odwołuje wszystkich dowódców sił zbrojnych.
Żeby usunąć prezydenta ze stanowiska musi być wniosek wysunięty przez Dumę, która oskarża prezydenta o zdradę stanu, popełnienie przestępstwa. Wniosek Dumy musi być poparty przez orzeczenie Sądu Najwyższego i musi być poparte orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy rozstrzyga o tym, że wysunięte oskarżenie jest zgodne z konstytucją.
Rząd Federacji Składa się z ministrów oraz przewodniczącego (premiera). Premiera wybiera i mianuje prezydent. O tym, aby premier mógł być premierem decyduje Duma Państwowa. Jeżeli w pierwszym głosowaniu nie uda się głosować kandydatury, Duma głosuje drugi raz (wystarczy zwykła większość). Jeżeli nie uda się za drugim i trzecim razem, prezydent może powołać premiera swoim dekretem albo rozwiązać Rząd lub Dumę.
Zadania premiera:
realizacja kierunków działania rządu
rząd wydaje uchwały, rozporządzenia, ustawy, dekrety (akty prawne, które prezydent uznaje za sprzeczne z konstytucją są przez prezydenta uchylane)
rząd może ustąpić, gdy:
sam poda się do dymisji,
zostanie uchwalone wotum nieufności Dumy Państwowej,
nie uzyska wotum zaufania
Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Federalnego, kadencja trwa 4 lata. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie, bloki partyjne.
W stosunku do Dumy, która składa się z 450 deputowanych, mamy system wyborczy mieszany (okręgi większościowe i jednomandatowe, oraz okręgi proporcjonalne po przekroczeniu 5% progu wyborczego, głosuje się na listy partyjne, kandydatów).
Budowa parlamentu (dwuizbowy):
I Izba – Rada Federacji (izba wyższa) – zasiadają w niej przedstawiciele poszczególnych części federacji (reprezentanci każdego podmiotu federacji). Kompetencje – zajmuje się zmianami granic pomiędzy poszczególnymi częściami federacji, zatwierdzają dekrety prezydenta, np. zatwierdzenie wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego, posiadają prawo do inicjatywy ustawodawczej.
II Izba – Duma Państwowa (izba niższa, 450 przedstawicieli) – wyraża wotum zaufania dla premiera mianowanego przez prezydenta, może wyrazić wotum nieufności w stosunku do rządu, ma inicjatywę ustawodawczą, może wysuwać oskarżenie pod adresem prezydenta o zdradę stanu lub popełnienie przestępstwa. Kandydaci są wybierani w wyborach mieszanych (½ w systemie większościowym, ½ po przekroczeniu 5% progu wyborczego za pomocą wyborów proporcjonalnych). Czynne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat, bierne 21 (nie są ubezwłasnowolnieni lub skazani prawomocnym wyrokiem sądu).
Władza sądownicza – niezawisła składa się z 19 sędziów (Sąd Konstytucyjny) – co najmniej 40 lat życia i 15 lat w zawodzie prawnika, maksymalnie 65 lat, maksymalna kadencja trwa 12 lat. Wybierani przez prezydenta.
Funkcje:
rozstrzyganie sporów konstytucyjnych – pomiędzy organami federalnymi, organami a władzą, pomiędzy poszczególnymi częściami federacji
bada zgodność aktów prawnych z konstytucją.
Bułgaria.
Pierwsze wzmianki o Bułgarii jako państwie pochodzą z 681 roku.
Pierwszym władcą Bułgarii został Aleksander I Battenberg w 1879 roku.
Bułgaria włącza się w I wojnie światowej po stronie państw centralnych.
W 1946 roku zostało przegłosowane referendum, które zniosło carat i Bułgaria stała się republiką ludową.
W 1954 roku Teodor Żiwkow został wybrany I Sekretarzem Komunistycznej Partii Bułgarii. Ruch na rzecz Praw i Swobód (chroniła mniejszość Turecką), Ruch Wolności Słowa.
Przełomowy moment w rozwoju antykomunistycznego ruchu w Bułgarii następuje w 1989 roku w momencie, kiedy powstaje Związek Sił Demokratycznych, na czele którego Staje Żelin Żelew.
Pierwsza zmiana konstytucji mam miejsce w roku 1990.
Konstytucja z 15 lipca 1991 roku określiła generalne zasady ustroju. Konstytucja zaznacza, że celem Bułgarii jest stworzenie państwa demokratycznego i prawnego oraz socjalnego, Konstytucja składa się z 10 rozdziałów. W konstytucji zostawiono zapis, że nie można tworzyć partii mniejszościowych.
Prezydent = klasyczna głowa państwa, gwarant jedności narodu Bułgarskiego.
Kompetencje:
Zarządzanie wyborów do Zgromadzenia Narodowego i do organów samorządu terytorialnego
Kierowanie orędzia do narodu i do Zgromadzenia Narodowego.
Zawieranie umów międzynarodowych
Ogłaszanie ustaw
Zatwierdzanie ewentualnych zmian granic państwa
Mianowanie i odwoływanie członków Rady Ministrów, szefów i przedstawicieli dyplomatycznych
Prawo łaski i udzielanie prawa azylu
Prezydent może powołać rząd tymczasowy, powierza premierowi misję tworzenia rządu
Prezydent stoi na czele Rady Bezpieczeństwa i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję.
Rada Ministrów:
Kieruje wewnętrzną polityką państwa
Zapewnia porządek publiczny, bezpieczeństwo narodowe
Realizuje ogólną politykę kierownictwa nad administracją publiczną
W skład Rady Ministrów wchodzą premier i ministrowie, ministrowie kierują resortami
Premier koordynuje polityką i pracą rządu i jest za nią odpowiedzialny.
Kompetencje:
Realizacja budżetu
Nie ma konstruktywnego wotum nieufności
Istnieje wotum zaufania, o które się występuje, w momencie kiedy rząd nie otrzymuje wotum zaufania premier zostaje wymieniony.
Władza ustawodawcza – Zgromadzenie Narodowe. Kompetencje:
Ustawodawcza
Kreacyjna
Kontrolna
Kreacja to wybór najważniejszych osób w państwie.
Władza sądownicza – Sądy Kasacyjne, Sądy Administracyjne, Sąd Konstytucyjny.
Sąd Konstytucyjny jest elementem wewnętrznym struktury sądowej, składa się z 12 sędziów, ½ wymieniana jest co trzy lata.
Kompetencje:
Rozstrzyganie o zgodności umów, ustaw z konstytucją
Ratyfikowanie umów międzynarodowych
Rumunia
Rumunia ogłasza niepodległość w 1877 roku, a w 1881 roku ogłasza się królestwem.
W myśl konstytucji z 1923 roku Królestwo Rumunii dzieli władzę ustawodawczą pomiędzy monarchę i dwuizbowe przedstawicielstwo (Zgromadzenie Narodowe).
W 1938 roku zostaje uchwalona nowa konstytucja, która wprowadza ustrój monarchiczny.
W 1952 roku na mocy nowej konstytucji Rumunia staje się państwem demokracji ludowej.
Kolejna zmiana konstytucji miała miejsce w 1965 roku.
Zasady ustroju politycznego i gospodarczego:
Zasada jedności narodowej i administracyjnej (kraj unitarny, jednolity pod względem mniejszościowym i wyznaniowym)
System republikański, zasady demokratycznego państwa prawnego
Pluralizm polityczny, suwerenem jest naród
Równość obywateli, zakaz dyskryminacji, pełen katalog praw i wolności obywateli
Parlament dwuizbowy (Izba Deputowanych i Senat). W skład Izby Deputowanych wchodzi ponad 300 deputowanych. Kadencja wynosi 4 lata, członkowie parlamentu spotykają się podczas dwóch sesji.
Parlament działa przez komisje: celowe, stałe, ad hoc (powoływane do rozwiązania problemu)
Przewodniczący parlamentu wybierany jest na kres 4 lat i pełni funkcje o charakterze porządkowym, zastępuje prezydenta, wybiera sekretarzy i inspektorów.
Podstawowe zadania komisji mają charakter sprawozdawczy (przygotowanie sprawzdania z działalności).
Prawo wyborcze czynne 18 lat, bierne do Senatu 35 lat.
Wybór kandydatów: na deputowanych zgłaszają obywatele, partie polityczne.
Status radnych, deputowanych, parlamentarzystów – wykonują mandat wolny (są w służbie narodu).
Parlament zbiera się na dwie sesje z ciągu roku (pierwsza od grudnia do czerwca, druga od września do grudnia).
Posiedzenia zwołuje przewodniczący.
Powoływane są wspólne posiedzenia dla obu izb dla rozstrzygnięcia zasadniczych kwestii związanych z państwem, albo w momencie, kiedy prezydent wygłasza orędzie, a także gdy przyjmują kwestie związane z przygotowaniem i realizacją budżetu.
Funkcje parlamentu:
Ustawodawcza
Kreacyjna
Kontrolna
Inicjatywa ludowa – 250 tyś.
Władza wykonawcza:
Prezydent pełni funkcję reprezentacyjną, gwarant jedności narodu.
Kompetencje:
Przyjmuje przedstawicieli, podpisuje umowy międzynarodowe, ma prawo łaski, może pełnić funkcję mediacyjną pomiędzy różnymi organami państwowymi.
Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich, wolnych, kadencja trwa 5 lat.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności za swoje działania.
Jeżeli nie zrzeknie się sam stanowiska, to wtedy decyzją sądu stanowisko przejmuje przewodniczący Izby Deputowanych lub przewodniczący Senatu. Prezydent może sam zrzec się stanowiska, np. z powodu niedyspozycji zdrowotnej.
Procedura impeachmentu – na wniosek 1/3 zgromadzonych parlamentarzystów, muszą oni powiadomić Prezydenta o wszczęciu takiego postępowania.
Prezydent powołuje rząd, desygnuje premiera, na jego wniosek ministrów, może rozwiązać parlament, może wprowadzić stan wyjątkowy i stan wojny, zawiera umowy międzynarodowe za zgodą parlamentu, mianuje dyplomatów.
Rząd
Na czele rządu stoi premier wraz z gabinetem. Rząd jest odpowiedzialny za sprawowaną przez siebie funkcję (ministrowie za ministerstwa którymi kierują).
Przewidziane jest wotum nieufności i zaufania, o które występuje rząd do parlamentu.
Izba Deputowanych w porozumieniu z Senatem może wycofać swoją decyzją wotum zaufania, poprzez uchwalenie wotum nieufności.
Władza sądownicza
Trybunał Konstytucyjny – 9 członków, połowa członków wymieniana co trzy lata.
Kompetencje:
Orzeka o zgodności ustaw z konstytucją
Zajmuje stanowisko w sprawach kompetencyjnych
Czuwa nad przestrzeganiem procedur wyborczych.