Diagnostyka zatruć
-Wywiad toksykologiczny
- Objawy kliniczne
- Zmiany anatomopatologiczne
- Badania laboratoryjna
1 cel nadrzędny ustalenie czynnika – nazwa
Zatrucie czynnikiem chemicznym, roślinnym zwierzęcym
Informacje:
-liczba chorujący; padłych zwierząt; masowość zatruć
-gatunek/i w tym poddanych ubojowi z konieczności
-czas i miejsce (np. alkierz, pastwisko)
-przebieg i objawy: nagłe, gwałtowne, szybka śmierć /kilka h, kilka dni/
-informacje o środowisku 9cieki, fabryki, plagi)
-zabiegi polowe :nawozy sztuczne, środowisko agronomiczne
-sposób żywienia: (składowanie, przygotowanie paszy)
-warunki higieniczne gospodarstwa
-zabiegi odkażania, dezynsekcja, odrobaczanie zwierząt
--woda z procesów technologicznych przechodzących do środowiska
-produkcyjność, wydajność mleczna, mięsna, słabsze przyrosty masy ciała u młodzieży, zaburzenia cyklu płciowego, niepłodność- zatrucia przewlekłe
Wywiad w przypadku zatrucia pszczół:
-ustalenie nazwy środka chemicznego użytego w krytycznym czasie i postaci
-czas stosowania środka chemicznego (data i pora dnia)
-warunki atmosferyczne:wiatr, deszcz
-czas i miejsce zamierania pszczół
-rodzaj uprwa i faza kwitnienia roślin w tym chwastów
-zachowanie pszczół
-masowość zamierania pszczół oraz straty (przy stosowaniu insekcydów śmierć innych owadów i duże straty pszczół, przy herbicytad mniejsze zamieranie)
Objawy kliniczne
-Patognomiczne:
Lakowata krew; czosnkowa woń( w wydychanym powietrzu, treści pokarmowej); ciemny/szary rąbek na dziąsłach; odkładanie szczawianów w nerkach
-mało swoiste /orientacyjne
Wymioty, biegunka, kaszel, duszność
Objawy u zatrutych zwierząt
-ogólne: gwałtowna śmierć, bez uchwytnych objawów klinicznych: cyjanek, cykotoksynasiarkowodór, sarin, tabun, cyklon, tlenek węgla
OUN: -depresja-utrata przytomności, śpiączka alkohol , barbiturany, CO, Fenol, H2S
-zapaść, utrata przytomności z osłabieniem serca i spadek temp- As, Ag , koniczna
-pobudzenie- niepokój: atropina, kokaina, piołun, CO, Pb, grzyby
-drgawki: -toniczne: skopalamina, strychnina, toksyna teżcowa, werwtryna
-kloniczne: atropina, fizostygmina, fluorki, NaCl, Pb, mocznik
-toniczno-kloniczne: insekcydy, fosforoorg., DDT, fenol, cebula morska
Objawy kliniczne u zatrutych zwierząt:
1 Objawy układ nerwowy:
-zapalenie wielonerwowe /polineuritis/ Pb, Ag, As, DDT
2 Mięśnie
-sztywnosć poszczególnych grup mięśniowych: Pb,As, alkohol, jad kiełbasiany, grzyby niższe, pleśń, sporysz
-zanik poszczególnych gru: As, Pb, skrzyp, sporysz
-ogólne porażenie: bolchnicyna
3. Układ krążenia
-spadek tetna:fizostygmina, CO, insekcydy,fosforoorg., naparstnica
-wzrost tętna: skopolamina,azotyny, Pb, atropina
4. Układ oddechowy:
-wzrost oddechów: atropina, fenol, cyjanki, NaCl, azotyny, jad pszczeli, łubin, koniczyna
-spadek oddechów:alkohol, barbiturany, czterochlorek węgla, CO, zw. Fosforoorg.
5. Skóra
-wilgotnośćL muskaryna, fizostygmina, insekcydy fosforoorg.
-suchoć:atropina, hioscyjamina, skopolamina, jad kiełbasiany
-wyryski: fenol, Pb, chloronaftaleny, gryka, koniczyna, lucerna, solamina, łubin, rdze, kumaryna
-brunatno-żółta barwa-As, lepik, rdze, skrzyp, łubin, pleśnie, grzyby niższe, koniczyna
6. Nerki:
-szkąpomocz/bezmocz: As, fenol, Hg, Pb, kw. Szczawiwy, łubin
-krwiomocz: werwtryna, No2, Cu, jad pszczeli, koniczyna, grzyby niższe, rdze, łubin
Barwniki krwi w moczu: As, Cu, solamina, rzepak, łubin
-wzrost wydzielania moczu: kofeina, skopolamina, akonityna, mocznik
Zmiany w zabarwieniu moczu:
-żółte,jasnoczerwony-fenocetyna
-żółtobrunatny-fosfor, fenol, koniczyna
-czerwonobrunatny- fenotiazyna
-zielononiebieski-błękit metylenowy
7. układ rozrodczy:
-poronienia/ przedwczesne porody: As, Hg, Pb, insekcydy fosforoorg., skrzyp, solami nam sporysz
8. Oko:
-rozszerzenie źrenic: atropina, Co, jad A
-zwężenie źrenic- fizostygmina, insekcydy fosfoorg.
-ślepota, osłabienie wzroku-As, Hg, Pb,jaskry, atropina
9. jama ustna
Nienaturalne zabarwienia błony śluzowej:
-żółtawa-azotyny -brunatna-fenol -niebieski-sole miedzi
-biaława-kw solny -stany zapalne niekiedy z owrzodzeniami: Hg, As, koniczyna, łubin, stadybotrys
Charakterystyczna woń oddechu, wymiocin: alkohol, amoniak, fenol, H2S, insekcydy fosfoorg,mocznik, szczwół plamisty
-wzrost wydzielania śliny/ślinotok/- saponiny, fizostygmina, muskaryna, akonina, werwtryna, NaCl, zw fosforoorg., Hg, azotyny, Cu, Pb, solamina, kąkol, buraki
-spadek wydzielania śliny (suchość)-atropina, hioscyjamina, skopolamina, jad kiełbasiany
Zmiany anatomopatologiczne
1. Zwłoki
-przyspieszony rozkład: P, Cu, jad węży, łubin
-zwolniony rozkład: fenol, lizol, formaldechy, alkohole, As, antybiotyki, sulfonamidy
2. Skóra:
-nadżerki: żrące kwasy/zasady, wapno, fenol
-wypryski-Hg,As
-hyperkeratoza-chlorowane naftaleny, Cd, lepik
-zabarwienie żółtawobrunatne- As, fosfor, azotyny, łubin
3Mięśnie szkieletowe:
-szybkie stężenie pośmiertne-strychnin,cykuto toksyna
-zmiany zwyrodnieniwe- P, As, solamina
4. Jama ustna:
-stany zapalne- fenol, Hg, As, koniczyna, stachybotrys, formaldehyd
-obrzęk głośni- sublimat, formaldehyd, dwutlenek siarki
5. Płuca:
-obrzęk- H2S,SO2, insekcydy fosfoorg, fizostygmina, mocznik, łubin, makuk rzepakowy
-płyn w jamie opłucnej- mocznik, aflatoksyny, lepik, atachybotrys
6. Żoładek, jelita
-zmiany martwicowe: fenol, Hg,Pb, stachybotrys
-stany zapalne: As, Hg, Cu, sól kuchenna, insekcydy fosforoorg., lepik, solamina, stachybotrys, łubin
7. Wątroba:
-zmiany zwyrodnieniowe: Cu, Pb, chlorowane naftaleny, z
Insekcydy fosforoorg, lepik, aflatoksyna
-Ostry, żółty, zaniwątroby, As, Lubin, aflatoksyny
8. Nerki
-zmiany zwyrodnieniowe : Hg, Pb; Ad,Cu, sulfonamidy
-oddkładania się szczawianów, glikole, szczaw, szczawik
9. Krew:
-iasnoczerwona-cyjaneki, Co
-brunatnoczerwona-azotyny, buraki
Badanie laboratoryjne
1 pobieranie wysyładnie materiałów + pismo przewodnie do analizy toksykologicznej
2 Właściwa analiza toksykologiczna
3Sporządzenie protokołu
Rodzaj przesyłanego materiału
Treść pokarmowa Przypadek zatrucie roślinne |
0,5-1kg 2-3kg |
|---|---|
| wątroba | 500g (od masy ciała) |
| nerki | Jedna cała dużych, 2 małych |
| krew | 100ml |
| mocz | Możliwie dużo |
| kości | Wycinek k. długiej ok. 250g |
| płuca | 250g, od małych jedno |
| Mm prążkowane | 250g |
| Tk tłuszczowa | 200-250g |
| Włosy, pióra | 100g |
| mózg | 1półkula |
| Pasze treściwe, ziarno | 0,5-1kg |
| Pasze objetościowe | 4-5kg |
| Kiszonki z miejsc widocznie zmienionych | 2-4kg |
| woda | 2l |
| pszczoły | 100g |
Jak pobierać?
- do naczyń szklanych uprzednio umytych (zw chromu, detergenty)wodą i wodą destylowaną
-zabezpieczyć- w okresie letnim- obłożyć lodem i najszybciej dostarczyć
Tabela przydatności poszczególnych narządów do badania
| arsen | Wątroba, treść p.p., nerki-ostre Przewlekłe- włosy, pióra, wątroba |
|---|---|
| ołów | Ostre- treść p.p., wątroba, nerki Przewlekłe- wątrobam nerki, kości |
| rtęć | Wątroba, treść p.p., nerki |
| fosfor | Treść, p.p., wątroba, krew |
| miedź | Wątroba, mocz, nerki |
| NaCl | Treść p.p, wątroba, mózg, krew |
| cyjanki | Treść p.p., wątroba, krew |
| Azotyna,azotany | Treść p.p., krew |
| Fenole,krezole | Wątroba, treść p.p., nerki |
| strychnina | Treść p.p., wątroba, krew, mózg |
| alkoloidy | Wątroba,treść p.p., krew |
| Insekcydy fosforoorg. | Krew, wątroba, treść p.p. |
| Insekcydy chloroorg. | Tłuscz, wątroba, treść p.p. |
| Środki gryzoniobójcze | Treść p.p., wątroba, krew |
| mocznik | Krew, treść pp |
Sposób wyosobniania trucizn z materiału biologicznego;
-destylacja z parą wodną -ekstrakcja z wodą -ekstrakcja z rozpuszczalnikami organicznymi (aceton, chloroform,benzen)
-mineralizacja- wyodrębnienie pierwiastków sucha/mokra
-mikrodyfuzja
Ogólne zasady leczenia zatruć
Dla klinicznych celow:
-takie dla których jest swoiste leczenie
-takie dla których nie ma swoistego leczenia (większość)
Większość zatruć –przyczyna wiązana
Antidotum-brak dla większości trucizn
Dla większości przypadków brak specyficznego leczenia, dlatego leczenie objawowe
Terapia podtrzymująca –podstawa leczenia zatruć
„Lecz pacjenta nie trucizne”
Podstawą jest diagnoza i leczenie
1.zapobieganie wchłaniania
2.przyspieszenie eliminacji
3.terapia podtrzymująca
Wywiad:
-czy właściciel podejrzewa konkretną substancje/-dlaczego?
Jaka była ilość/forma/koncentracja
-czy ma pojemnik po substancji-niech przyniesi
-jak dawno mogło nastąpić zatrucie
-czy i jakie wystąpiły objawy kliniczne
-jak i czy się pogłębiają?
-czy tylko 1 zwierze uległo zatruciu
- czy u zwierzęcia występują dodatkowe choroby
-czy przyjmuje jakies lekki
Możliwe zalecenia:
-dostarczyć najszybciej do lekarza weterynarii
-usunąć truciznę z powierzchni ciała (odkurzyć, zmyć wodą z lekkim detergentem: mydło, szmpon), przepłukać oczy (sól fizjologiczna), podać mleko/wode do picia(np. zatrucie ropa a może przełykać
-indukowanie wymiotów
-tylko gdy nie ma przeciwwskazań
-rutynowo nie zaleca się
-NaCl-u psów, kota 2-3łyżeczki per os, wymioty 1-15min; skutki uboczne: hipernatremia, krwawe wymioty, obrzęk mózgu, konwulsje- często więcej szkód niż korzyści
-3%H2O2 koty, psy 1-5ml/kg m.c. p.o. nie powinno się przekraczać 50ml na psa i 10ml na kota; nie ma poważnych skutków ubocznych, ryzyko adsorpcji przy podaniu
Po zebraniu informacji przejrzeć lterature, centrum informacji toksykologicznej, przeliczenie dawek
Następnie ocena:
-czy wystąpiła potencjalnie toksyczna ekspozycja?
-czy wystąpiła potencjalnie śmiertelna ekspozycja
-jakie są objawy dla danej trucizny
-czy objawy SA wczesnym czy późnym stadium
-czy wystąpienie i ewolucja jest typowa dla trucizny
Leczenie ostrych zatruć
1etap-ocena stanu klinicznego
2etap-pierwsza pomoc
3etap-diagnoza zatruć
4etap-leczenie
I etap Wydolność układu oddechowego, krążenia, nerwowego; liczba oddechów, tętno, świadomość
Temperatura per rectum
II etap Utrzymanie podstawowych funkcji życiowych, jeśli istnieje zagrożenie przywrócenie ich
Reanimacja i intensywna terapia
-drożność dróg oddechowych
-Dostęp do żyły- wenflon
-przywrócenie oddechu i krążenia
-Zwalczanie zaburzeń serca
-terapia wodno-elektrolitowa
Nawadnianie:
-przy zatruciu substancjami nefrotoksycznymi
-zapobieganie hipowolemi
-zapobieganie odwodnieniu
Tlen: -przy zatruciu CO
Rutynowe badanie hematologiczne i bichemczne:
-glukoza, elektrolity, mocznik, kreatynina, enzymy wątrobowe -USG, EKG
Skurcze
-częsty objaw, leczenie ogólne -odróżnić drżenie kilku- kilkunastu grup mięsni od skurczu -mogą indukować hipertermie
Diazepam 0,5mg/kg m.c. i.v. można powtórzyć 1 raz później rozważamy wlew ciągły lub inny lek
Pentobarbital 5-20mg/kg m.c. i.v. dodatkowo działa anestetycznie. Jeżeli powtórzą się drgawki rozważyć wlew ciągły 1-6mg/kg m.c./h
Obrzęk mózgu i wzrost ciśnienia wewnątrz czaszkowego
-predyspozycja u pacjentów z drgawkami na wzrost ciśnienia czaszkowego=>szybkie pogorszenie stanu ogólnego i statusu neurologicznego (nierówne źrenice, depresja pnia mózgu, oczopląs, (?) liczba oddechów i uderzeń serca)
Mannitol 0,5-1g/kg m.c.
IIIetap –diagnoza
IV etap –leczenie
1przerwanie kontaktu z trucizną
2zapobieganie dalszemu wchłanianiu
3przyspieszenie eliminacji trucizny z organizmu
4odtrutki
Cel: zmin. Ryzyko podrażnienia skóry i wchłaniania przez skórę, wchłaniania przez przewód pokarmowy w skótek lizania; kąpiel z łagodnym detergentem (mydło,szampon, płyn do mycia naczyń) wielokrotne płukanie wodą, wysuszyć dokładnie –nie stosować olejków! Jeśli na skórze substancja drażniąca bardzo delikatnie, pamiętać o chronie osoby wykonującej zabieg. U psów z długa sierścią rozważyć wycięcie sierści, Podać węgiel aktywny
Oczy: natychmiast ciepłą wodą, sole fizjologiczne, kontynuować przez 20-30minut; nie zobojętniać kwasem, zasadą;
Usuwanie z przewodu pokarmowego
Cel: zapobieganie wchłanianiu i ograniczenie przez jej usunięci
Skuteczność zależy od:
-czasu- pomiędzy pobraniem a usunięciem
-rodzaju trucizny
Sposoby---wymioty, płukanie żołądka
Czas-brak zgodności do jakiego czasu jest skuteczne po 4 h już w dwunastnicy; po 2h po zjedzeniu duża część w żołądku, rozważyć opróżnienie żołądka przynajmniej 3(4)h po zjedzeniu
Zawsze rozważyć korzyści i ryzyko
-stan kliniczny pacjenta
-cechy podejrzewanej substancji- właściwości fizyczne, cechy chemiczne, ilość
Wywoływanie wymiotów:
Przeciwwskazania
-nieprzytomny, bardzo osowiały, bardzo pobudzony, słabe odruchy połykania-aspiracja treści
-substancjie o właściwościach żrących- większe uszkodzenia , przerwanie ciągłości tkanek- perforacja żoładka/przełyka
-pochodne ropy naftowej-niska lepkość, łatwo mogą aspirować i spowodować zapaleni płuc
Wskazania:
-jeżeli spożyta substancja zawiera potencjalnie niebezpieczne związki np. pestycydy, Pamiętać o działaniu leków wymiotnych np. działanie sedacyjnenależy to uwzględnić i zawsze mieć przy sobie: Pomo -0,04g/kg i.v. z wyboru u psów, Xylazyna- u kotów, Płukanie żoładka
Przeciwskazania:
-po spożyciu substancji drażniących
-przeciwskazania do znieczulenia ogólnego
-jeśli można wywołać wymioty
Wskazania:
-u pacjentów z przeciwwskazaniem lub nie można było wywołac wymiotów
Zasada-wymaga sedacji, intubacji
Sondy-podwójna albo najszersza z bocznymi otworami
Stosuje się roztwory soli, zawiesiny węgla(może uniemożliwić ocene wyglądu popłuczyn) zaleta –jeśi treść w dwunastnicy zastosowanie wegla wymiesza się z treścią
Wziąć pod wagę oziębienie organizmu u młodych i małych przy intensywnym płukaniu
Wykonanie:
1.zaintubować, nadmuchać balonik(mankiet)
2.zmierzyć zwierze od początku nosa do wyrostka mieczykowatego i dopasowac (oznaczyć) długość sądy by nie perforować żołądka, włożyć sondę
3.wlać płyn przez sondę- łagodnie- zostosować lejek
4ilość płynu 5-10ml/kg m.c. każde płukanie maksymalnie 20ml/kg m.c.
5zwierze pochylic nosem w dół, obniżyć głowę poza krawędź stołu, gdy sonda jest już założona przed płkaniem zmniejsza to ryzyko aspiracji
6.obniżenie zewnętrznego końca zgłębnika powoduje opróżnienie żołądka przez grawitacje/można odsysać/
7.powtażać do klarownych popłuczyn (nawet do 40razy)
8.rozważyć podanie węgla przez sondę
Ostrożnie wyciągnąć zgłębnik
10. oczyścić dogardłową część jamy ustnej prze usunięciem rurki tchawiczej
Powikłania:
-aspiracja do dróg oddechowych -mechaniczne uszkodzenie przełyku/żołądka -zaburzenia wodno-elektrolitowe
Ad2. Zapobieganie wchłanianiu
-węgiel aktywny- absorbuje wiele trucizn, ułatwia pasaż przez przewód pokarmowy, skuteczność zależy od czasu, może przerwać krążenie wątrobowo-jelitowe i wzrost szybkości dyfuzji związków z organizmu. Można podać przez sondę po płukaniu/wymiotach Przeciwskazane jeśli podajemy potym lek
Podawać wielokrotnie jeśli:
-ulega cyrkulacji wątrobowo-jelitowej
-ma niski współczynnik dystrybucji
-może powodować ograniczenie motoryki żołądka
1-4(5)g/kg m.c. co 4-6h do czasu czarnego kału (maksymalnie 8 g/kg m.c.)
Stosuje się prawie przy wszystkich zatruciach przez przewód pokarmowy
Przeciwskazania:
-po połknieciu substancji drażniących
-pacjenci wymiotujący z drgawkami
-podejżenie możliwości wystąpienia perforacji przeodu pokarmowego
Substancje absorbowane prze węgiel:
-amfetamina, antybiotyki, antyprostaglandyny, atropina, barbiturany, błekit metylowy, chlordan, dizaepam, fungicydy, feny lana,glikol etylenowy, glikozydy nasercowe, kamfora, karbaminiany, kokaina,opiady, organiczne połączenia metali, paracetamol, rondacytyna antykoagulanty, strychnina, teofilina, trój cykliczne antydepresanty, związki chloro organiczne
Słabo absorbuje:
-alkoholem metale ,środki żrące, węglowodany
Ad 3. Przyspieszenie eliminacji
Poza przeodem pokarmowym drogą eliminacji są nerki;
-diuretyki -diureza z użyciem płynów -zmiana pH moczu
-hemodializa, dializa otrzewnowa Diuretyki- przy niewydolności nerek Furosemit 5ml/kg i.v co 6-8h Monnitol 0,25-1g/kg i.v. co6h W innych przypadkach diureza przez nawodnienie
Ad 4. Odtrutki
Mniej 5% potencjalnych toksyn ma odtrutki lub efektywnych antagonistów. Antitoda tylko przy DEFINITYWNEJ diagnozie!
| paracetamol | Merkaptamina |
|---|---|
| anitraza | yohimbina |
| rodentycydy | Wit K |
| Glikol etylowy | 4metylopyrazole, etanol |
| arsen | Dimerkaprol (BAC) |
| kadm | EDTA,penicylina, wersenian sodowowapniwy |
| chlorokalcyferol | Pomidronn sodu |
| Cu | Penicylina, octan cynku |
| krymidyna | Wit B6 |
| Glikozydy naparstnicy | Digitalis-antidot |
| Fe | Deferoksamina |
| Pb | EDTA, BAL, penicylina, DMSA |
| Hg organiczna | DMSA (eksperymenty) |
| Hg nie organiczna | EDTA, DMSA, penicylina |
| Opiaty, alkohol etylenowy | Nalokon |
| Insektycydy fosfoorganiczne | Atropina+obidoksyen |
| karbaininiany | Atropina |
| ksylazyna | yohimbina |
| cynk | EDTA, depenicylamina |
| Muchomor sromotnikowy | Penicylina potasowa |
| Efedryna, amfetamina | Fizostygmina |
| Atropina, skopolamina | Fizostygmina |
| Leki psychotropowe | Fizostygmina |
| Żmija zygzakowata | Antytoksyna jadu żmiji |
Substancje powodujące ślepotę: Pb, glikol etylowy, metyloaldehyd , sól, niektóre leki przeciw pasożytnicze (oparte na iwermektynie)
Substancje powodujące nieprawidłową prace serca:
-insekcydy fosforoorganiczne, karbaminiany -alkonityna-amfetamina, kokaina, teobrominy -antydepersanty
-pochodne ropy naftowej -kobalt, selen –amitraza -cyjanek
-glikozydy naparstnicy –grzyby -jad żmiji –avocado
-rododendron
Substancje zaburzające żołądkowo-jelitowe
-insekcydy fosforoorganiczne i karbaminiany
-fosforek aluminium, cynku, magnezu
-arsen, kadm, Cu, Fe, Pb, Hg
-kofeina, teobromina, nikotyna
-glikozydy naparstnicy, glikol etylowy, etanol
-rodzynki, rododendron, azalie NLPZ, trichoteceny
Substancje powodujące zaburzenia homestazy:
-rodentywydy antykoagulacyjne
-NLPZ, jad żmiji, toksyny związane z niewydolnością wątroby (aflatoksyny, paracetamol, cynk, ksynitol, miedź, grzyby
-toksyny związane z trambazytopenią (cefolosporyny, diuretyki, heparyna, fenol)
Substancje powodujące zaburzenia pracy wątroby
-paracetamol, eflatoksyny, Cu, Fe, Pb, diazepam, mebendazol, grzyby, citrozeniny, NLPZ, pochodne ropy naftowej, fenol, stamazolol, Wit. A, ksylitom
Substancje mogące powodować hipotermię:
-kokaina, haloten, chmiel, drgawki
Substancje mogące powodować depresje OUN
-aceton, amitraza, barbiturany, chloro kalcyferol, glikol etylowy, etanol, metanol, iwermektyna, grzyby, nikotyna, opioidy, ksylitom
Substancje powodujące pobudzenie OUN:
-insekcydy fosfoorg. karbqminiany
-atropna, amfetamina, antydepresanty, kofeina, LSD
-chlorowe węglowodany, amitraza, glikol etylenowy, metaldehyd, trójpierścieniowe antydepresanty
Substancje powodujące zaburzenia pracy nerek
-antybiotyki (osytetracyklina, sulfonamidy, gentamecyna, meomecyna), paracetamol -biomat, kwas borny -Cd, Cu, Pb, Hg, Zu -glikol etylowy -winogrona, rodzynki, lilie,grzyby
-NLPZ, adratoksyny
Substancje powodujące zaburzenia układu oddechowego:
-insekcydy fosfoorg., karbaminiany -chlorowane węglowodany
-formaldehyd, freon, jodyna, Hg, Se, opiady, pochodne ropy naftowej, fosforek cynku, magnezu, aluminium
Substancje powodujące zaburzenia pracy mięśni
-insekcydy fosfororganiczne -aresn, botulina -jad węży/ pajaków -sucynylocholina