Metody badania osobowości dorosłych
Zagadnienia na egzamin:
Osobowość – pojęcie, definicje
Rodzaje metod stosowanych w diagnozie osobowości (specyficzne, niespecyficzne)
Cele diagnozy psychologicznej
Rodzaje diagnoz (nozologiczna, funkcjonalna, interakcyjna, protodiagnoza)
Diagnoza w ujęciu Ziemskiego
Model procesu diagnozowania wg Paluchowskiego
Charakter kontaktu badajÄ…cy-badany w procesie diagnostycznym
Zasady postępowania w procesie diagnozy
Orientacja patogenetyczna i salutogenetyczna
Rola teorii psychologicznych w diagnozowaniu
Rekomendacje dla diagnostów pozwalające zmniejszyć ryzyko popełniania błędów
Test, kwestionariusz – definicje
Wymogi stawiane testom psychologicznym (standaryzacja, normalizacja, obiektywność, trafność, rzetelność, kulturowa adaptacja testów)
Zabiegi minimalizujące ryzyko uzyskania nierzetelnych wyników
Kwestie etyczne w diagnozowaniu
NEO-FFI i NEO-PI-R (podstawy teoretyczne, wymiary osobowości (charakterystyka), materiał testowy, procedura badania, normalizacja, zastosowanie)
EPQ-R, EPQ-R(S) (podstawy teoretyczne, wymiary osobowości, skale dodatkowe, materiał testowy, procedura badania, normalizacja, zastosowanie)
IVE (badane cechy, materiał testowy, procedura badania, normalizacja, zastosowanie)
ACL (podstawy teoretyczne, mierzone cechy osobowości, materiał testowy, procedura badania, normalizacja, zastosowanie)
16 PF (podstawy teoretyczne, rodzaje cech wg Cattella, materiał testowy, procedura badania, polskie adaptacje, zastosowanie)
TO-Z, TO (materiał testowy, procedura badania, przeznaczenie)
Metody do badania wartości (Skala Wartości Rokeacha, Skala Wartości Schelerowskich) – podstawy teoretyczne, procedura badania, zastosowanie)
Związek pomiędzy wartościami a zachowaniem, rola aprobaty społecznej
Metody do badania emocjonalności: CECS, SUPIN, UMACL (przeznaczenie skali, normy, zastosowanie)
Skala do pomiaru typu D (podstawy teoretyczne, przeznaczenie skali, normy, zastosowanie)
Koncepcje lęku w psychologii
Metody do badania lęku: STAI, Arkusz Samopoznania Cattella, Skala Niepokoju Egsystencjalnego Jurosa (podstawy teoretyczne, przeznaczenie skali, zastosowanie)
Metody projekcyjne – pojęcie, definicje, zastosowanie, zarzuty
Metoda Rorschacha (materiał testowy, zasady konstrukcji, procedura badania, zastosowanie)
RISB (materiał testowy, procedura badania, przeznaczenie, zastosowanie, ograniczenia)
TAT (materiał testowy, procedura badania, podstawy teoretyczne, przeznaczenie, zastosowanie, ograniczenia)
Test Piramid Barwnych – przeznaczenie
Osobowość – pojęcie, definicje: Osobowość to stała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i i budowy ciała determinująca adaptację do środowiska. Trójczynnikowy model osobowości: psychotyczność, ekstrawersja i neurotyczność.
Test Piramid Barwnych – przeznaczenie: badanie syndromu pobudzenia i tłumienia emocji
metoda projekcyjna do badania afektywnej struktury osobowości. Barwy mają szczególny widoczny i znamienny związek z emocjami i afektami.
Instrukcja TPB zawiera polecenie, by za pomocą kolorowych kwadracików badana osoba ułożyła trzy ładne i trzy brzydkie piramidy. TPB odzwierciedla wymiary charakteryzujące sferę emocjonalną, ale ponadto uwzględnia mechanizmy regulujące system emocjonalny (blokowanie, tłumienie, wyparcie, regresja)wypracowane przez psychologię dynamiczną. barwy użyte do budowy piramid ładnych odzwierciedlają świadome i łatwo aktywizowane cechy osobowości, natomiast barwy użyte do budowy piramid brzydkich odpowiadają tym cechom, które są świadomie odrzucane, lub tym, które leżą niżej w hierarchii reakcji danej osoby. Barwy normy: czerwona, zielona, niebieska. Barwy zaburzeń psychicznych, dysharmonijność przeżyć emocjonalnych: biały, szary, czarny.
Test psychologiczny: Badanie testowe to taka sytuacja, w której osoba badana uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu jakim jest jej ocena.
Jest to sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych, w której wywołuje się zachowania typowe pod względem tej charakterystyki jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji.
Jest to sytuacja, która od diagnosty nie wymaga osobistego zaangażowania i w której jasno jest określony zakres i rodzaj
dopuszczalnych zachowań
Właściwości psychometryczne:
Obiektywność, Standaryzacja, Rzetelność, Trafność, Normalizacja, Adaptacja
Cele diagnozy psychologicznej: Jej zadaniem jest opisanie funkcjonowania osoby zgłaszającej się na badanie, a także sformułowanie zaleceń do dalszego postępowania i prognozy na przyszłość. Celem jest dokonanie opisu nieprawidłowości w zakresie zachowania i funkcjonowania osoby w różnych sytuacjach życiowych oraz określenie stopnia udziału mechanizmów psychologicznych, organicznych lub środowiskowych w powstawaniu tych zaburzeń.
Lepsze zrozumienie osoby, wykrycie dysfunkcji psychicznych oraz ustalenie jaki udział miały uwarunkowania fizjologiczne, psychologiczne i środowiskowe.
Koncepcje lęku w psychologii:
Koncepcja behawiorystyczna
Koncepcja psychodynamiczna
Koncepcja poznawcza
Typy diagnozy według Ziemskiego:
•Klasyfikacyjna - Przyporządkowanie danych do jakiegoś typu lub klasy. Klasa jest efektem
indukcyjnego uogólnienia – poszukiwania stanu typowego lub pojęcia, porządkującego zróżnicowane obserwacje.
•Genetyczna - Koncentrująca się na pochodzeniu aktualnego stanu, na przyczynach. Tu najważniejszy jest
wyjaśniający charakter diagnozy.
•Prognostyczna - Poszukiwanie stanów przyszłych, które można wyprowadzić z aktualnego
•Funkcjonalna - Poszukiwanie sensu elementów wyodrÄ™bnionych z caÅ‚oÅ›ci i okreÅ›lanie funkcji jakie dane elementy w niej peÅ‚niÄ…Â
•Rozwojowa - Celem diagnozy mogą być deficyty rozwojowe – diagnoza negatywna, a także obszary rozwoju w których jednostka jest zaawansowana –diagnoza pozytywna.
Ze społecznego punktu widzenia ważniejsze jest zapobieganie kryzysom i wspomaganie rozwoju zamiast usuwania istniejących już dysfunkcji.
Koncepcje lęku w psychologii: Lęk jako cecha, Lęk jako stan
Kępiński dzielił lęki na: nerwicowe (anankastyczne, hipochondryczne, przed śmiercią, przed chorobą psychiczną, przed samotnością i lęk sumienia), depresyjne, schizofreniczne, psychoorganiczne, oligofreniczne, urojeniowe i biologiczne.
Salutogeneza skoncentrowała się na poszukiwaniu zasobów i czynników wspierających i podtrzymujących stan zdrowia, co podkreślała sama nazwa modelu: salus – szczęście, zdrowie oraz geneza – powstanie. Salutogeneza bada jak powstaje zdrowie i zadowolenie. Antonovsky definiował zdrowie znacznie szerzej niż czyniono to w powszechnym podejściu, które to stan zdrowia zrównywało z brakiem chorób. W salutogenezie pojęcie to, oprócz zdrowia fizycznego, zawiera także liczne dodatkowe elementy: zadowolenie, radzenie sobie organizmu ze stresem, samorealizację, dostrzeganie sensu, więzy społeczne, radzenie sobie ze zmianą.
Patogeneza - dział medycyny badający powstawanie i szerzenie się chorób oraz zajmujący się określeniem patogenów i częściowym ich zwalczaniem.
Metody projekcyjne – pojęcie, definicje, zastosowanie, zarzuty:
Test Rorschacha, Test Apercepcji Tematycznej Murraya, Test Niedokończonych Zdań Rottera, Test Piramid Barwnych
Metody projekcyjne to zastosowanie wobec danej osoby materiałów bodźcowych, celem ujawnienia indywidualnych właściwości jego osobowości.
Grupy technik projekcyjnych: skojarzenia, uzupełnienia, konstrukcje, ekspresje.
Zarzuty: słabo poddaje się weryfikacji i jest podatny na subiektywizm osoby dokonującej interpretacji, jeśli stosuje go mało kompetentny użytkownik, trafność diagnozy obniża się z powodu błędu związanego z niewiedzą osoby prowadzącej badanie.
TAT (materiał testowy, procedura badania, podstawy teoretyczne, przeznaczenie, zastosowanie, ograniczenia): Test Apercepcji Tematycznej, metoda do badania osobowości, dla młodzieży i dorosłych, badanie indywidualne, materiał: 30 obrazków+biała kartka, badany układa historię do 20 obrazków, test umożliwia dotarcie do potrzeb, emocji, kompleksów i konfliktów osobowościowych, pozwala wykryć nieakceptowane tendencje, test ugruntowany psychoanalitycznie.
Zastosowanie: badanie osobowości, interpretowanie zaburzeń zachowania, chorób psychosomatycznych, nerwic, psychoz, wstęp do psychoanalizy.
Rodzaje metod stosowanych w diagnozie osobowości:
Niespecyficzne – niekliniczne – obserwacja, wywiad, analiza wytworów
Specyficzne – techniki psychometryczne – testy psychologiczne, inwentarze, kwestionariusze, ankiety psychologiczne
Rodzaje diagnoz:
Diagnoza nozologiczna – pochodzi z medycyny, rozpoznaje symptomy, wybór jednostki chorobowej oraz rokowania. Traktowanie przedmiotowe, etykietowanie, dostrzeganie choroby nie osoby.
Diagnoza funkcjonalna – pogłębiony i wnikliwy obraz problemu, poszukiwanie drogi terapii, funkcjonowanie osoby w pewnych obszarach życia
Diagnoza interakcyjna – psychospołeczna – współpraca z osobą oraz jej otoczeniem, osoba badana jako partner przedsięwzięcia, konsultowanie etapów i wniosków z pacjentem, protodiagnoza - coś co poprzedza diagnozę.
Model procesu diagnozowania wg Paluchowskiego:
Etap prediagnostyczny
Etap badania diagnostycznego – identyfikacji
Etap wyjaśniania
Etap interwencji
Charakter kontaktu badajÄ…cy-badany w procesie diagnostycznym:
Niesymetryczny – jeden ma wyższe kmpetencje ale drugi jest w centrum uwagi
Planowy – ustalenie celów i procedur
Formalny – przebiega w jasno określonym miejscu i czasie
Zasady postępowania w procesie diagnozy: Zasada dobroczynności względem klienta, Ufność klienta, psycholog nie ma mocy i nie uzdrawia, diagnosta przekazuje swoje oczekiwania a klient współpracuje, kontakt psychologiczny chroni interesy klienta, jednakowe warunki diagnozowania dla wszystkich badanych.
Faza badania i wstępnych decyzji...
Skala do pomiaru typu D: 2005, przeznaczona do pomiaru stanu nastroju, diagnoza osób z zaburzeniami nastroju, 15 min, Osobowość stresowa to: negatywna emocjonalność (lęk, gniew, irytacja, wrogość) i hamowanie społeczne- 14 pytań mierzących te wymiary osobowości.
Cechy jednostek D: tendencja do zamartwiania się, skłonność do obwiniania się, niskie poczucie własnej wartości, niski poziom satysfakcji z życia, słabe więzi z ludźmi, samotność, pesymizm, odczuwanie napięcia.