Norwegia NOTATKI

Norwegia przez ponad 400 lat używała flagi duńskiej. Współczesną flagę Norwegii zaprojektowano w 1821 r., dodając niebieski krzyż do białego krzyża Danii.

Czerwony kolor przedstawia przelaną krew żołnierzy walczących o niepodległość, Biały kolor - krzyż, który przyśnił się duńskiemu królowi, Niebieski kolor oznacza leżącą nad otwartą wodą Norwegię.

INFORMACJE PODSTAWOWE

Położenie: państwo położone w Europie Północnej, w zachodniej części Półwyspu Skandynawskiego oraz na wyspach przybrzeżnych i archipelagu Svolbord. Administracyjnie podlegają Norwegii: wyspa Jan Mayen, Wyspa Bouveta, Wyspa Piotra I i Ziemia Królowej Maud na Antarktydzie.

król Harald V od 1991 roku

USTRÓJ POLITYCZNY

Królestwo Norwegii jest dziedziczną monarchią konstytucyjną.

Król - według konstytucji jest głową państwa, najwyższym wodzem armii oraz przyjmuje gości z zagranicy. Jest symbolem jedności i ciągłości państwa. Nadaje obywatelstwo i teoretycznie może odrzucić ustawę uchwaloną przez parlament (po raz ostatni z tej możliwości skorzystał król Olav V w 1967 roku). Król mianuje premiera i jest odpowiedzialny tylko przed bogiem. Korona dziedziczona jest według starszeństwa, więc kobieta również może panować nad krajem. Wszystkie wyroki sądowe ferowane są w jego imieniu. Król posiada dość szerokie uprawnienia, a mianowicie: wybiera Radę Stanu, w skład której wchodzą premier i co najmniej 7 członków, egzekwuje podatki, mianuje wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych, jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich, ma też prawo łaski. Król może przedstawiać rządowi projekty ustaw. Może (ale nie musi) na wniosek parlamentu zdymisjonować premiera.

WARUNKI NATURALNE

Powierzchnia Norwegii jest wyżynno-górzysta. Z południowego-zachodu na północny-wschód ciągną się Góry Skandynawskie z najwyższym szczytem kraju Galdhopiggen (2 469 m n.p.m.). Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Norwegii są fieldy - rozległe płaskowyże wyrównane przez erozję lodowcową, m.in. Jotunheimen i Hardangervidda. Na płaskowyżach zalegają potężne lodowce. Dobrze rozwiniętą linię brzegową tworzą fiordy - głęboko wcinające się w ląd zatoki morskie, powstałe po przejściu lodowca. W Norwegii jest także wiele jezior polodowcowych - największe z nich to Mjosa. Rzeki są krótkie, z licznymi progami i wodospadami. W południowej części kraju, w okolicach Oslo i na wybrzeżach rozciągają się niewielkie niziny. Największe z wysp należących do Norwegii to: Spitsbergen, Ziemia Północno-Wschodnia, Wyspa Niedżwiedzia, wyspa Jan Mayen, Wyspa Bouveta.

KLIMAT

W południowej części kraju zaznacza się klimat morski, umiarkowany ciepły, w środkowej
i północnej - umiarkowany chłodny, na krańcach północno-wschodnich - subpolarny. Na zachodzie klimat łagodzi ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztorm). Na wschodzie zimy są chłodniejsze, lata cieplejsze, a opady niższe.

FLORA I FAUNA

Ponad 1/4 powierzchni Norwegii porastają lasy: na południu mieszane i liściaste, na północnym wschodzie - borealne lasy sosnowe i świerkowe oraz subarktyczne lasy brzozowe. W lasach (poza subarktycznymi) rosną m.in. czarna borówka, żurawina błotna i malina moroszka. Dużą część powierzchni zajmuje tundra.

Świat zwierząt reprezentują m.in.: jelenie, łosie, renifery, wilki, rysie, bobry, zające polarne i lisy.

OBIEKTY NORWESKIE WPISANE NA LISTĘ ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I PRZYRODNICZEGO UNESCO

* Kościół drewniany (stavkyrke) w Urnes (K I, II, III / 1979)

* Dzielnica Bryggen w Bergen (K III / 1979)

* Miasto Røros (K III, IV, V / 1980)

* Rysunki naskalne z Alty (K III / 1985)

* Vegaoyan - Archipelag Vega (K V/ 2004)

* Fiordy zachodniej Norwegii - Geirangerfjord i Nærøroyfjord (N I, III /2005)

CIEKAWOSTKI Norwegia, Królestwo Norwegii (bokmål Norge, Kongeriket Norge, nynorsk Noreg, Kongeriket Noreg) – państwo położone w Europie Północnej na Półwyspie Skandynawskim. Administracyjnie podlegają Norwegii też Jan Mayen, archipelag Svalbard, Wyspa Bouveta, Wyspa Piotra I i Ziemia Królowej Maud na Antarktydzie (dwie ostatnie zgodnie z Traktatem Antarktycznym). Nazwa kraju pochodzi od Nordvegen co znaczy droga na północ.

Ciekawostki : dla kobiet ;) Ok. 80% facetów to niebieskoocy blondyni

Norwegia posiada najwięcej milionerów w przeliczeniu na 1 mieszkańca
* Norwedzy zajmują drugie miejsce pod względem posiadania telefonów komórkowych na osobę (1 miejsce Finlandia)
* Norwegia jest najrzadziej, po Islandii, zaludnionym krajem europejskim
* Norwegia została wybrana we wrześniu 2005 r. przez Bank Światowy na kraj najbardziej przyjazny dla przedsiębiorców, zaraz po Nowej Zelandii, Singapurze, USA i Kanadzie
* W Norwegii można żebrać tylko Norwegom
* W norweskim mieście Trondheim znajduje się jedyny na świecie wyciąg dla rowerów
* Anders Beisvag reprezentant Norwegii, Kolumbijczyk, jest jedynym czarnoskórym skoczkiem w historii

Najładniejszą miejscowością w rankingu jest Geiranger mała miejscowość która jest otoczona wzgórzami. Jest tam wiele pięknych gór które mają różne ukształtowanie. Domki są pomalowane na wszystkie kolory tenczy. Głównym sportem jaki się tam uprawia to jazda na nartach (Sporty zimowe). Każde miasto ma coś charakteryzującego dla siebie np. w Bergen są domki poustawiane koło siebie i mają spadziste dachy. Norwedzy najczęściej pieką placki z marcepanu. W źyciu Norwegów ważną rolę wygrywa flaga . Każdy Norweg 17 maja musi mieć ją wywieszoną. W lato chodzi sie na wędrówki górskie. Szlaki są przeróżne. Można przechodzić pod wodospadami. Norwegia jest położona nad Morzem Norweskim i graniczy z Szwecją, Rosją. Panuje tam król obecnie Harald V i królowa Sonia. Są one najczęściej o Trolach. Norwegowie obchodzą inaczej święta wielkanocne niż my. W jednych regionach świętują już od Soboty. Panuje tam Luteranizm. Są tam piękne krajobrazy. Połowa miast jest położona na kilku wyspach. Dużo jeździ się w tunelach. A co do Geiranger do są tam piękne widoczki. Jest tam Wodospad siedmiu sióstr,

... Norwegia jest jednym z największych eksporterów gazu ziemnego i ropy naftowej na świecie?

... Norwegia jest szóstym krajem w Europie pod względem powierzchni, ale zaledwie dwudziestym ósmym pod względem liczby ludności

... Hornindalsvatnet w Norwegii jest najgłębszym jeziorem Europy (514 m)

* Średnia gęstość zaludnienia - 14,7 mieszkańców na 1 km2 - plasuje Norwegię po Islandii na drugim miejscu jako najrzadziej zaludniony kraj europejski!

* Norwegia stanowi prawie 40% obszaru Półwyspu Skandynawskiego !

* Północne krańce kraju sięgają daleko poza koło podbiegunowe - przylądek Nordkyn jest najbardziej na północ wysuniętym punktem lądu Europy !

* Norwegia leży na krystalicznej tarczy Fennoskandzkiej, najstarszej geologicznie części Europy! Archaiczne skały sprzed 1,5 miliarda lat widoczne są na powierzchni na południowych i północnych krańcach kraju.

* Na przedpolu wybrzeża zachodniego i północnego - leżą - szkery - rojowiska wysepek i skał wygładzonych przez lodowiec. Jest ich ponad 150 000, nie licząc podwodnych skał i raf. Ogromna większość szkerów jest bezludna i bezleśna.
* Pustkowia zajmują 70% powierzchni kraju !

* Świat roślinny reprezentuje tylko około 2 000 gatunków !

MUZEUM ŁODZI WIKINGÓW (Vikingskipshuset)
Znajduje się na Półwyspie Bygdoy, stanowi część Norsk Folkemuseum. Głównym tematem ekspozycji są trzy łodzie Wikingów pochodzące z IX wieku, odnalezione przez archeologów
w kurhanach (kopcach grobowych) na południu Norwegii. Prezentowane są te dębowe łodzie wraz ze znalezionymi przedmiotami, należącymi do zmarłych właścicieli tych statków.

Łódź z Oseberg - najokazalsza, z wysoko wzniesionym dziobem i rufą, ma 22 m długości i 5 m szerokości. Załogę stanowiło 30 mężczyzn i należała prawdopodobnie do żony wodza Wikingów (o czym świadczą znaleziska towarzyszące), pochowanej w roku 834. Wikingowie wierzyli, że wraz ze śmiercią zmarły nie traci pozycji społecznej i dlatego do grobu wkładano przedmioty, które mogły przydać się zmarłemu oraz podkreślać jego status w zaświatach. Wydobyta w miejscowości Osberg w roku 1904. Łódź wybudowano około 820 roku.

Łódź z Gokstad - o długości 25 m i 5 m szerokości; bogato rzeźbiona. Pochodzi z roku 890. Odnaleziona w okolicach miejscowości Gokstad w roku 1980.

Łódź z Tune - miała prawdopodobnie około 22 m długości i 4.35 m szerokości, znacznie zniszczona, zachowana we fragmentach. Odkryta w roku 1867 w okolicach miejscowości Tune. Zbudowana została około roku 900.
www.khm.uio.no - oficjalna strona internetowa muzeum

NORWESKIE MUZEUM LUDOWE (Norsk Folkemuseum)
Obejmuje około 150 obiektów, zarówno wiejskich, jak i miejskich, przeniesionych tu z całej Norwegii. Większość obiektów pochodzi z XVII i XVIII stulecia. Są tu m.in. drewniany kościół typu stav z XII wieku - przeniesiony z miejscowości Gol. Stanowi on typowy przykład norweskiego budownictwa drewnianego. Do charakterystycznych elementów architektonicznych kościoła należą m.in. stromy dach, wielokrotnie łamany oraz dekoracje snycerskie. W muzeum znajdziemy również gabinet dramaturga Henryka Ibsena oraz wielką kolekcję zabawek dziecięcych. Latem na wolnym powietrzu odbywają się występy zespołów folklorystycznych. Starajmy się nie używać tu słowa szwedzkiego - skansen.
www.norskfolke.museum.no - - oficjalna strona internetowa muzeum

NORWESKIE MUZEUM ŻEGLUGI (Norsk Sjofartsmuseum)
Muzeum posiada bogatą kolekcję modeli statków. Prezentuje historię Norwegii powiązaną
z morzem.
www.museumsnett.no - oficjalna strona internetowa muzeum

MUZEUM KON-TIKI (Kon-Tiki Museet)
Poświęcone słynnemu podróżnikowi norweskiemu Thornowi Heyerdahlowi i jego ekspedycjom. Tu eksponowana jest słynna tratwa "Kon-Tiki" wykonana z balsy, powiązana linami, zbudowana bez użycia gwoździ. Podróżnik przepłynął na niej w roku 1947 ponad 8 tysięcy kilometrów z Peru do Polinezji, aby udowodnić, że zasiedlenie wysp Pacyfiku przez pierwotnych mieszkańców Ameryki Południowej było możliwe. Część wystawy dotyczy wyprawy Ra I (1969) i Ra II (1070). Heyerdahl chciał w nich udowodnić, że starożytni mieszkańcy północnej Afryki mogli dopłynąć do Ameryki wcześniej niż Europejczycy.
www.kon-tiki.no - - oficjalna strona internetowa muzeum.

MUZEUM FRAM (Frammuseet)
Poświęcone "najsilniejszemu" szkunerowi świata" - "Fram", zwodowanemu w 1892 roku. Statek służył w polarnych wyprawach m.in. Fridfjoda Nansena (1893-1896), Otto Sverdrupa (1898-1902) i Roalda Amundsena (1910-1912), wielkich odkrywców norweskich. Prezentowany jest wraz z całym wyposażeniem. Mapy i plany uskazują przebieg wypraw, w których "Fram" brał udział.
www.fram.museum.no - - oficjalna strona internetowa muzeum.

Inne muzea na terenie miasta:

MUZEUM HISTORYCZNE (Historisk Museet)
Jest to kompleks trzech różnych muzeów pod jednym dachem i razem z Muzeum Łodzi Wikingów tworzy Uniwersyteckie Muzeum Dziedzictwa Kulturowego.
Zbiory Starożytności (Oldsaksamlingen) - dotyczą historii Norwegii od czasów prehistorycznych do średniowiecza. Bardzo ciekawa wystawa o czasach i samych Wikingach.
Muzeum Etnograficzne (Etnografisk Mueseum) - przedstawia w szerokim ujęciu ludy Arktyki, Afryki, Azji i Ameryki.
Kolekcja Monet i Medali (Myntkabinettets) - prezentuje norweskie numizmaty od X wieku
i bogate zbiory monet z czasów rzymskich i państw Bliskiego Wschodu.

MUZEUM GUSTAWA VIGELANDA (Vigeland Museum)
Wybudowano ten obiekt jako studio i rezydencja najsłynniejszego rzeźbiarza Norwegii w 1920 roku. Został zamieniony na jego muzeum w roku 1947. Prezentowana jest tutaj większość prac artysty w postaci popiersi, pomników, drzeworytów i rysunków.
www.vigeland.museum.no - - oficjalna strona internetowa muzeum.

MUZEUM IBSENA (Ibsen-museet)
Mieści się w ostatnim z mieszkań dramatopisarza. Henryk Ibsen żył w nim 11 lat, aż do śmierci w roku 1906. Wnętrza w większości zrekonstruowane.
www.ibsenmuseet.no - oficjalna strona internetowa muzeum.

MUZEUM MUNCHA (Munch-museet)
Siedziba muzeum mieści się w nowoczesnym budynku o powierzchni ponad 1800 m2 z roku 1963. Ekspozycja zapoznaje z życiem i twórczością najwybitniejszego malarza Norwegii. Kolekcja składa się z ponad 1100 obrazów, 4500 rysunków i kilkunastu tysięcy grafik. Znajdziemy tu polski akcent - portret Stanisława Przybyszewskiego, którego Edward Munch poznał w czasie pobytu w Berlinie i z którym zaprzyjaźnił się.
www.munch.museum.no - oficjalna strona internetowa muzeum

RZEKA GLOMMA

W swoim górnym biegu nazywa się Glama. Najdłuższa rzeka Norwegii, płynąca w południowo-wschodniej części kraju. Długość - 598 km, powierzchnia dorzecza 41,8 tys. km2. Glomma wypływa z jeziora Aursunden, a uchodzi koło Fredrikstad do cieśniny Skagerrak poprzez Oslofjord. Zbiera wody z 13% powierzchni Norwegii. Największym dopływem jest rzeka Vorma. Od najdawniejszych czasów była ważnym szlakiem komunikacyjnym i transportowym. Bieg rzeki wykorzystywany jest przez liczne hydroelektrownie. Rzeka przepływa przez okręgi administracyjne: Hedmark, Akershus i Ostfold. Większe miasta położone nad Glommą: Fredrikstad, Sarpsborg , Kongsvinger i Elverum.

FIORDY NORWEGII

FIORD

Fiordem nazywamy wąską i długą, mniej lub bardziej rozgałęzioną, głęboką morską zatokę położoną wśród skalistych wysokich i stromych brzegów. Fiordy powstały przez zalanie żłobów i dolin polodowcowych na obszarze górskim. Zatoki tego typu stanowią element polodowcowego krajobrazu Norwegii, Szkocji, Grenlandii, Labradoru, Patagonii i Nowej Zelandii.

Norwegia posiada największe skoncentrowanie fiordów na świecie. Wybrzeża i okolice części fiordów są zagospodarowane pod względem rolniczym już od 3 tysięcy lat. Fiordy jeszcze przed czasami Wikingów stanowiły ważne szlaki komunikacyjne i transportowe.

ANDFJORD (Andfjorden)

Położony pomiędzy wyspami And (na wschodzie) i Senja (na zachodzie) na obszarze dwóch okręgów: Nordland i Troms. Długość fiordu wynosi 90 km, a maksymalna głębokość dochodzi do 517 m.

DRAMMENFJORD (Drammenfjorden)

Kilka lat temu polski nurek Leszek Piotr Zochowski odkrył w tym fiordzie rafę koralową. Znajduje się ona na głębokości 10 - 20 metrów i ma długość około 40 m. Wysokość rafy dochodzi do 3 metrów. Ocenia się, że liczy ona 7 tysięcy lat. Jest martwa. Drammenfjord połączony jest na zachodzie z Ytre Oslofjord. Do fiordu uchodzi rzeka Drammenselva, która łączy Drammenfjord z Tyrifjordem. Rzeka ma 48 km długości. Nad fiordem położone jest miasto Drammen. Głębokość fiordu dochodzi do 117 metrów. Zachodnie i południowo-zachodnie wybrzeże fiordu graniczy z okręgiem Vestflod.

GEIRANGERFJORD (Geirangerfjorden)

Fiord znajduje się w południowo-zachodniej Norwegii w okręgu More og Romsdal, na północny wschód od Bergen. Wraz z leżącym o 120 km od niego Noeroyfjordem został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO 14 lipca 2005 roku. Szczyty wokół fiordu przekraczają 1 700 m wysokości. Geirangerfjord rozciąga się na długości 16 km pomiędzy miejscowościami Geiranger i Hellesylt. Jest gałęzią Storfjordu. Najgłębsze miejsce fiordu dochodzi do 260 metrów pod poziomem tafli wody. Wielką atrakcją fiordu są wodospady: De syv sostre, Friaren i Brudesloret. W okolicy Geirangerfjordu położona jest słynna turystyczna Droga Trolli. Najważniejszą i zarazem najsłynniejszą miejscowością leżącą nad brzegiem fiordu jest Geiranger. Tutejszy port obsługuje 160 statków pasażerskich w sezonie letnim (od maja do września).

HARDANGERFJORD (Hardangerfjorden)

Ten norweski fiord w okręgu Hordaland pod względem długości zajmuje trzecie miejsce na świecie i drugą pozycję wśród krajowych fiordów. Rozpoczyna się przy Oceanie Atlantyckim na południe od Bergen i ciągnie się przez 179 km. Największa głębokość fiordu dochodzi do 891 metrów. Hardangerfjord spotyka się na swojej przestrzeni z lodowcem Folgefonna o powierzchni 220 km2. Nad brzegami fiordu zlokalizowanych jest 13 gmin. Szerokość dochodzi do 10 km. Fiord posiada liczne rozgałęzienia. Do głównych ramion fiordu należą: - Sorfjord (zachodnie ramię) rozciągający się do płaskowyżu Hardangervidda, wcinając się na odległość 40 km. Nad tym ramieniem położona jest miejscowość Odda, a atrakcję stanowi wodospad Skjeggedalsfoss o wysokości 160 metrów. - Eidfjord (wschodnie ramię), wcinający się na odległość 24 km, wielką atrakcją jest tu wodospad Voringfoss o wysokości 163 metrów. Inne fiordy połączone z Hardangerfjordem, licząc ze wschodu na zachód to: Hunsefjorden, Lokksundet, Onarheimsfjorden, Storsundet, Kvinnheradsfjorden, Oynefjorden, Bundesundet, Sildefjorden, Hissfjorden, Strandebarmsbukta, Ytre Samlafjorden, Indre Samalfjorden, Utenfjorden, Granvinfjorden, Osafjorden, Ulvikfjorden. Fiordy charakteryzują się bardzo dobrze rozwiniętą linią brzegową. 28 lutego 2007 rozpoczęła się budowa najwyższego wiszącego mostu w Norwegii, mającego liczyć 1 380 m. Most przerzucony zostanie między miejscowościami Bruravik i Brimnes u zbiegu tras nr 7 i 13, biegnących przez płaskowyż Hardangervvida.

www.hardangerfjord.com

HAFRSFJORD (Hafrsfjorden)

Długość fiordu wynosi 9 km. Hafrsfjord znajduje się w granicach administracyjnych gminy Stavanger i gminy Sola, w okręgu Rogaland. Tu odbyła się słynna bitwa w roku 872, której skutkiem było zjednoczenie ziem norweskich w królestwo przez króla Haralda Pięknowłosego (Jasnowłosego), panującego w latach 872-930.

IDDEFJORD (Iddefjorden)

Rozciąga się wzdłuż granicy norwesko-szwedzkiej od Singlefjord. Nad nim twierdza Fredriksten i miasto Halden. Fiord znajduje się w granicach administracyjnych okręgu Ostfold.

LYSEFJORD (Lysefjorden)

Położony jest w okręgu Rogaland w południowo-zachodniej Norwegii. Jego długość wynosi 42 km, a głębokość dochodzi do 422 metrów. Ściany otaczających gór wznoszą się ponad 1 000 m nad poziomem fiordu. Nad brzegami fiordu położone są tylko dwie wsie: Forsand i Lysebotn. Na dwóch krańcach fiordu znajdują się wielkie atrakcje turystyczne kraju: Preikestolen i Kjeray.

www.lysefjordeninfo.no

OFOTFJORD (Ofotfjorden)

Pod względem długości jest 12 fiordem kraju - 78 km, a biorąc pod uwagę jego głębokość - zajmuje 18 miejsce z maksymalną głębią 553 m. Na jego wschodnim wybrzeżu położony jest słynny Narvik, zaś na północnym - miejscowości Tjeldsund i Evenes. Okolice północnego wybrzeża stanowią równiny, zaś z pozostałych kierunków występują góry dochodzące do 1 700 m n.p.m.. Na dnie fiordu spoczywają zatopione w czasie II wojny światowej statki, w tym niemiecki niszczyciel "Georg Thiele". Znajduje się w okręgu Nordland.

OSLOFJORD (Oslofjorden)

Fiord w cieśninie Skagerrak, u południowych wybrzeży Norwegii, wcinający się 107 km w głąb Półwyspu Skandynawskiego. Powierzchnia 1984 km2, szerokość u ujścia 15-30 km, głębokość do 354 m. Przez Oslofjord prowadzi droga wodna do Oslo. Jedna z najbardziej zaludnionych części wybrzeża Norwegii. Graniczy z następującymi okręgami norweskimi: Oslo, Ostfold, Akershus, Buskerud, Vestfold i Telemark. Gałęzie główne Oslofjordu to: Ytre Oslofjord, Drobaksundet i Indre Oslofjord (tu na dnie znajduje się zatopiony niemiecki krążownik "Blucher"). Pod względem długości jest 5 fiordem Norwegii.

www.frommers.com - strona internetowa o fiordzie i atrakcyjnych miejscach w jego okolicy.

RANFJORD (Ranfjorden)

Fiord liczy 85 km długości. Do fiordu uchodzi rzeka Ranelva. Położony jest w okręgu Nordland.

SOGNEFJORD (Sognefjorden)

Drugi pod względem długości fiord na świecie, po Scoresby Sund na Grenlandii, zarazem najdłuższy w Norwegii. Znajduje się w okręgu Sogn og Fjordane w zachodniej części kraju. Fiord zaczyna się w Solund 72 km na północ od Bergen i ciągnie się 203 km w głąb lądu, aż do miejscowości Skjolden. Najgłębszy punkt fiordu znajduje się na głębokości 1 308 m poniżej poziomu morza, a jego szerokość waha się od 1,5 km do 6 km. Nad fiordem oraz jego rozgałęzieniami leżą m.in. miejscowości: Hoyanger, Viki i Sogn, Sogndal i Ardal. Otaczające fiord klify dochodzą do wysokości ponad 1 000 m. Sognefjord posiada wiele odgałęzień. Licząc z zachodu na wschód: Sognesjoen, Bofjorden, Risnefjorden, Ikjefjorden, Vadheimsfjorden, Fugleseffjorden, Hoyangsfjorden, Lanefjorden, Finnafjorden, Arnafjorden, Esefjorden, Fjerlandsfjorden (naprzeciw lodowca Jostedalsbreen), Vettefjorden, Sverefjorden, Norafjorden, Sogndalsfjorden, Barsnesfjorden, Eidsfjorden, Aurlandsfjorden, Noeroyfjorden (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO), Amlabukt, Lerdalsfjorden, Ardalsfjorden, Lusterfjorden (naprzeciw Jotunheimen, Breheimen i Jostedalsbreen), Gaupnefjorden. U wejścia do fiordu znajduje się grupa wysp Sula. Sognefjord rozciąga się u stóp gór Jotunheim i Parku Narodowego Jostedalsbree. W okolicy wybrzeży fiordu biegnie droga Sognefjells vegen, najwyżej położona w Skandynawii.
Najsłynniejszym ramieniem fiordu jest Noeroyfjorden z racji dziewiczo-surowego krajobrazu oraz z tylko 250 m szerokości w najwęższym miejscu. Ma on 17 km długości. Wysokość szczytów nad fiordem dochodzi do 1 800 m Został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. To w sąsiedztwie fiordu występują wodospady: Feigumfossen o wysokości 218 m (nad Lusterfjorden) i Kvinnafossen o wysokości 120 m (obok drogi Leikanger-Hella).
Sąsiadami Sognefjordu są także jęzory lodowcowe: Nigardsbreen, Boyabreen, Bergsetbreen, Austerdalsbreen, Flatbreen i Tunsbergsdalabreen.

www.sognefjord.no
www.statnett.no
www.flamsbana.no

TRONDHEIMSFJORD (Trondheimsfjorden)

Jest odnogą Morza Północnego. Pod względem długości jest trzecim norweskim fiordem - 130 km. Położony jest w w środkowo-zachodniej części kraju. Rozciąga się od Orland na zachodzie do Steinkjer na północy, mijając po drodze Trondheim. Największa głębokość dochodzi do 785 metrów. Szerokość fiordu waha się od 4 do 18,5 km. Głównymi wyspami fiordu są Ytterdy (28km2, 13,5x4,3 km) i Taytra. U wejścia do fiordu znajduje się grupa wysp. Pomiędzy miejscowościami Inderoy i Mosvik przerzucono nad fiordem w roku 1991 most Skarnsundet bru o długości 1010 m i wysokości nad taflą wody 45 m. Trondheimsfjord nie zamarza zimą, ale jego północna odnoga Verrasundet skrywa się pod lodem. Basen fiordu składa się jescze z 2 częśći: Skarnsundet i Beitstadfjord. Wody fiordu są bogate w różne gatunki ryb, występuje ich tutaj 90 gatunków. W latach 90-tych odkryto w wodach fiordu na głębokości około 50 m rafy koralowe. Do fiordu uchodzą m.in. rzeki: Gaula i Orkla. Obszary na wschód i południe od fiordu są terenami rolniczymi, na zachód zaś i na północ występują góry. Fiord jest od najdawniejszych czasów wykorzystywany jako droga komunikacyjna i transportowa.
Trondheimsfjord stanowi naturalną granicę pomiędzy częścią północną Norwegii a południową. Odgałęzienia główne fiordu to: Orkedalsfjorden, Strindfjorden i Asenfjorden.
Trondheimsfjorden znajduje sie w granicach administracyjnych okręgu Sor-Trondelag.

TYSFJORTD (Tysfjorden)

Jest drugim pod względem głębokości fiordem kraju - 897 m. Otoczony jest przez masyw górski Stetinden z Narodową Górą Norwegii Stetind o wysokości 1 392 m n.p.m.
Położony jest w okręgu Nordland.

VEFSNFJORD (Vefsnfjorden)

Długość fiordu około 50 km. Ma swój początek w Tjotta, spotyka się z Leirfjordem. Do fiordu uchodzą rzeki: Vefsna, Fusta i Drevja.
Znajduje się w okręgu Nordland.

NAJSTARSZE DZIEJE NORWEGII

Przez długie okresy olbrzymi lądolód pokrywał Norwegię wraz z całą Europą Północną. Ostatnie zlodowacenie zakończyło się na Półwyspie Skandynawskim około 13 tysięcy lat przed naszą erą. Klimat stawał się coraz cieplejszy. Lądolód topniał. Geologowie jednak obliczają, że trzeba było dalszych 6 tysięcy lat, by Skandynawia całkowicie wyzwoliła się spod jego pokrywy.
Nic to przeto dziwnego, że człowiek pojawił się tu znacznie później niż na obszarach Europy Środkowej. Kiedy na terenach dzisiejszej Polski rozwijały się już rolnicze osady, do wyłaniającej się spod lodowca Skandynawii przybyły wędrowne plemiona, pierwotne grupy myśliwych, rybaków i zbieraczy, posługujących się narzędziami z krzemienia, kości i jeleniego rogu.

Najstarsze ślady owych koczowników pochodzą z dwóch miejsc w Norwegii. Jedne z nich odkryte w roku 1929, na dalekiej północy w prowincji Finnmark, noszą nazwę "kultury Komsa" od szczytu górskiego, pod którym dokonano znaleziska. Drugie, zwane "kulturą Fosna", pochodzą z prowincji More na wybrzeżu zachodnim. W obu przypadkach archeolodzy natrafili na resztki obozowisk myśliwskich sprzed mniej więcej 10 tysięcy lat. Odkopano tam narzędzia i kości upolowanych zwierząt, a także szczątki ryb. Nie wiadomo kim byli ci najstarsi mieszkańcy Norwegii.
Niektórzy uczeni przypuszczają, że przybyli ze wschodu, z terenów nadwołżańskich. Inni wskazują, że w tym czasie można było również przywędrować do dzisiejszej Norwegii
z południa, z Jutlandii, która w owej epoce tworzyła jeszcze zwartą masę lądu ze Szwecją.
Okres paleolitu, czyli starszej epoki kamiennej, kończy się na obszarach dzisiejszej Norwegii mniej więcej 3 tysiące lat przed naszą erą. Ówczesne ludy koczownicze żyły z myślistwa i rybołówstwa. Mieszkały okresowo w jaskiniach, rozpadlinach skalnych wokół fiordów lub w prymitywnych szałasach. Spośród zwierząt domowych oswoili tylko psa.

Rozwój prymitywnych form bytowania nastąpił w okresie neolitu, czyli młodszej epoki kamiennej, która trwała 1,5 tysiąca lat i zakończyła się w Norwegii około 1500 roku przed naszą erą.
W znaleziskach archeologicznych z tego czasu widać już wyraźnie ślady życia osiadłego, znajomość hodowli zwierząt domowych i pierwociny rolnictwa. Narzędzia i broń nadal były z kamienia, lecz ich wykonanie było bardziej precyzyjne. Właśnie z epoki neolitu pochodzą pierwsze ślady skandynawskiej sztuki naskalnej w Norwegii. Są to naturalistyczne rysunki dzikich zwierząt wyryte licznie na skałach. Największe ich skupisko odkryto w Vingen nad Nordfjordem. Świadczą, że ich twórcy uprawiali magię myśliwską i że w dalszym ciągu łowiectwo odgrywało w ich życiu podstawową rolę. Pochodzenie kultur neolitycznych w Norwegii jest również problematyczne.

Epoka brązu trwała około tysiąca lat i zakończyła się około 500 roku przed naszą erą. Przyniosła ona kulturom przedhistorycznym tego kraju nowy surowiec - brąz - stop miedzi z cyną, która daje się łatwo formować. Przedmioty z brązu pochodziły z importu (w Norwegii ten surowiec nie występuje) i były towarem luksusowym. Okres brązu był w Norwegii epoką wyraźnego rozwoju kultur przedhistorycznych. Nastąpił rozwój życia osiadłego, rolnictwa, żeglugi, ustroju społecznego i wierzeń. Naturalistyczną sztukę neolitycznych myśliwych zastąpiły magiczne rysunki rolników, czczących słońce jako dawcę życia i dobrych urodzajów. Największe skupisko takich rytów odkryto na południe od Oslo, na farmie Kalnes. Nie wiemy kim byli ich twórcy, chociaż wiadomo, że przodkowie ludów germańskich już w II tysiącleciu przed naszą erą mieszkali na Półwyspie Jutlandzkim i w południowo-zachodniej części Półwyspu Skandynawskiego, skąd później zaczęli wędrować w różnych kierunkach. Być może już wówczas germańscy przybysze wchłonęli pierwotne ludy zamieszkujące dotychczas pustkowia Norwegii.

Około pół tysiąca lat przed naszą erą pojawiło się w Norwegii żelazo i ten pierwszy, pięćsetletni okres nazywają Norwegowie "celtyckim". Była to epoka upadku kultury i wyludnienia, czego przyczyną było okresowe oziębienie klimatu.
Ale już począwszy od początków naszej ery klimat ocieplił się ponownie i okres kolejnych 400 lat, zwany "rzymskim", lub raczej okresem wpływów prowincjonalno-rzymskich, był epoką pomyślnego rozwoju kultur skandynawskich. Norwegia ówczesna utrzymywała stosunki z północno-zachodnimi krańcami Imperium Rzymskiego.

Pismo runiczne używane przez Skandynawów powstało prawdopodobnie pod wpływem alfabetów greckiego i łacińskiego, i pochodzi w swych najstarszych okazach właśnie z tej epoki, z III i IV wieku naszej ery. Składało się ono w swej najdawniejszej postaci z 24 liter. Umieszczano je na przedmiotach codziennego użytku, ozdobach i monetach.
Okres rzymski - to w Norwegii wszechstronny rozkwit wydobycia i zastosowania żelaza. Ten stosunkowo ustabilizowany obraz rozwijających się plemiennych kultur Europy Północnej zakłócił w latach 400-600 okres wędrówek ludów, które nie tylko zburzyły cywilizację rzymską, lecz także dotarły do Norwegii. Liczne ślady zniszczonych osad warownych świadczą o zbrojnych inwazjach, jakich doświadczyła Norwegia w tym okresie.

Stopniowo jednak wędrówki ustawały i z chaosu wyłaniał się nowy obraz tej części naszego kontynentu. W okresie od roku 600 do 800 zacieśniły się kontakty Norwegii z ludami i państwami w rejonie Morza Północnego. Zaczęła wytwarzać się dość jednolita kultura, która rozkwitła w następnej epoce, zwanej przez Skandynawów okresem wikińskim.

NARODZINY NORWEGII

Wejście Norwegii na arenę dziejów nastąpiło w okresie migracji nordyckich. Do końca IX wieku Norwegia składała się z szeregu lokalnych księstw i królestw, mimo że już miała swoją obecną nazwę i geograficzno-plemienne poczucie jedności.

Dopiero król Harald I Pięknowłosy, władający w latach 872-939, pochodzący ze starej rodziny Ynglingów z Uppsali podporządkował sobie najpierw zachodnie połacie Oslofjordu, a następnie część Norwegii Wschodniej i okolice fiordu Sogne na zachodzie. Na czele licznej drużyny przeprawił się przez góry Dovre i bez walki, samą tylko zbrojną obecnością zdołał zhołdować potężnego jarla Haakona, władającego Trondelagiem, oraz jego sąsiada, jarla More. Natomiast na południowym zachodzie, gdzie lokalni władcy zjednoczyli się i stawili mu opór, Harald rozgromił ich flotę w okolicach dzisiejszego Stavangeru. Przyjmuje się, że zjednoczył większość ówczesnej Norwegii w pierwszym roku swojego panowania, czyli w roku 872. Zwyciężywszy oponentów, którym odebrał majątki, powiększając nimi własne posiadłości, król Harald podporządkował sobie następnie Szetlandy i Orkany. Żelazną ręką jednoczył państwo krusząc opozycję. Staronorweskie sagi mówią, że wielu tych, którym się nowy ład nie podobał uchodziło na daleką północ oraz przez Góry Skandynawskie do Szwecji, gdzie zamieszkali na pograniczu, w niezależnym państewku Jamtland. Wielu wielmożów uszło z całymi rodzinami jeszcze dalej, aż na Islandię. Na wyspę tę przesiedliło się od roku 870 do 930 kilkanaście tysięcy Norwegów. Zorganizowali tam swoje państwo.

W 930 roku został zmuszony do abdykacji przez opozycję na rzecz swojego najstarszego syna, który objął tron w tym samym roku. Eryk Twardy Topór (930-934?) wprowadził twarde i krwawe rządy oraz prowadził walkę z pozostałymi synami Haralda I, starającymi się przejąć władzę nad Norwegią, co przyczyniło się do tego, że po śmierci Pięknowłosego (933) nastąpił okres walk wewnętrznych między synami królewskimi. Eryk został strącony z tronu w roku 934 lub 935, a jego miejsce zajął Haakon I Dobry (935-961), ochrzczony i wykształcony w Anglii. Jako zwolennik nowych prądów płynących z sąsiednich państw europejskich, usiłował wprowadzić chrześcijaństwo, lecz wobec silnej opozycji pomysł zarzucił. Wprowadził natomiast rodzaj pospolitego ruszenia floty wojennej, której okręty były budowane i utrzymywane przez ludność poszczególnych okręgów. Następnym królem Norwegii był Harald II Szara Opończa (961-976), syn Eryka Twardego Topora, wychowany w Danii i kierowany przez Duńczyków. Doszedł do tronu norweskiego po bitwie z wojskami Haakona I pod Fitje (961) - w okręgu Hordaland, w której Haakon I zginął.

Wewnętrzne tarcia i wojnę domową podsycali Duńczycy i dzięki nim wzrósł w siły jarl Haakon Sigurdsson, dotychczasowy wasal królów norweskich w Trondelagu. Początkowo jako namiestnik duński rządził znaczną częścią Norwegii. Później pobił Duńczyków w bitwie morskiej i władał samodzielnie Norwegią w latach 976-995, z niebywałym okrucieństwem. Zginął zamordowany przez własnych poddanych w roku 995, a tron po nim objął wnuk Pięknowłosego, Olaf I Tryggvasson (995-1000).

Był to typowy wiking o bagatej przeszłości, pełen inicjatywy i odwagi . Dzieciństwo spędził na Rusi. W młodości brał udział w licznych wyprawach na Bałtyku, na Rusi, a następnie na Wyspach Brytyjskich. W Anglii przyjął chrześcijaństwo i postanowił wprowadzić je w Norwegii. Opornym groził, nie wahając się przed stosowaniem tortur. Niszczył pogańskie świątynie i budował kościoły. Wśród jednych popularny, innych zraził sobie szybko swym bezwzględnym tępieniem pogaństwa. Opozycja - jak poprzednio - wyszła z Trondelagu, gdzie Olaf wprawdzie założył miasto Nidaros (Trondheim), lecz gdzie również żyli synowie jarla Haakona, żądni władzy, nawet za cenę podporządkowania się Duńczykom. Sprzymierzywszy się z Danią i Szwecją wrogowie Olafa stoczyli z nim bitwę morską na Bałtyku pod Svolder, czyli prawdopodobnie w Sundzie, w czasie której król-wojownik, zdradzony przez część swojej floty rzucił się z pokładu okrętu w morze. Przez następne kilkanaście lat władcą Norwegii był Swen Widłobrody (1000-1014), jednocześnie król Danii (987-1014) i Anglii (1013-1014).

Rok 1000, w którym stoczono bitwę pod Svolder jest pierwszą pewną datą w historii Norwegii. Po okresie zamieszania, nawrotu pogaństwa i zależności Norwegii od sąsiadów, w roku 1015 pojawił się następca godny Pięknowłosego i Tryggvassona. Był nim znowu doświadczony i okryty sławą wojenną wiking, Olaf II Haraldsson, który w młodości wojował na Bałtyku i Morzu Północnym na własną rękę, a następnie na żołdzie króla angielskiego walczył przeciwko Duńczykom. Opanował on tron norweski sprzymierzywszy się ze Szwedami, którzy z niepokojem obserwowali wzrost sił Danii. Olaf II ostatecznie scementował Norwegię, kontynuując dzieło Pięknowłosego. Państwu swojemu narzucił organizację odpowiadającą ówczesnym potrzebom. Rozumiejąc, że pogaństwo i lokalni wielmoże grożą władzy królewskiej i całości kraju, Olaf II z całą stanowczością dokończył dzieła chrystianizacji. Kościół w Norwegii podlegał wprawdzie, tak jak w Szwecji i Danii, arcybiskupowi w Bremie, lecz król i norweski biskup czuwali nad całością na miejscu. Autorytatywne rządy Olafa II nie w smak były wielmożom. Jarlowie z Trondelagu znów znaleźli sprzymierzeńca w królu duńskim, Kanudzie Wielkim (1018-1035) - był synem Świętosławy, córki Mieszka I, i doprowadzili do usunięcia monarchy (1028). Olaf musiał szukać schronienia na Rusi, a gdy wrócił i podjął próbę odzyskania tronu, poległ w bitwie pod Stiklestad 29 lipca 1030 walcząc z przeważającymi siłami Knuda. Ten zaś zapanował poprzez swoich namiestników także nad Norwegią (1028-1035), lecz wskutek niefortunnego postępowania, obrażającego godność Norwegów, duńscy wielkorządcy szybko zrazili sobie cały naród. Nieszczęsny Olaf II urósł do roli króla-męczennika. Kościół kanonizował go na patrona Norwegii, a zwłoki królewskie spoczęły później we wzniesionej w Nidaros katedrze.

W roku 1035 tron objął syn Olafa II, Magnus, zwany Dobrym, który z czasem panował także i w Danii (1042-1047). Po jego śmierci w roku 1047 władzę nad Norwegią objął Harald III Surowy. Był on wcześniej przez wiele lat zaciężnym wojownikiem najpierw u władców ruskich, a następnie u Bizantyjczyków. To on założył Oslo. Próba podboju Anglii i wskrzeszenia imperium nordyckiego na wzór Knuda nie powiodła się i Harold III Hardrade zginął pod Stamford Bridge w roku 1066.

Następcy Haralda III prowadzili na ogół politykę spokojniejszą, utrwalając organizację swojego państwa. Należeli do nich: Magnus II Haraldsson (1066-1069) i Olaf III Pokojowy (1066-1093) - to on lokował po raz drugi Bergen, założył biskupstwo w Bergen i Nidaros, przyczynił się do powstania pierwszych gildii kupieckich; pod jego rządami spisano pierwszy raz prawa norweskie. Zasłynął też jako pierwszy władca norweski umiejący czytać i pisać. Kolejni królowie również wpisywali się ogólnie w ten obraz, a byli nimi: Haakon Magnusson (1093-1094)), Magnus III Bosy (1093-1103), Eystein I Magnusson (1103 -1122) Sigurd I Krzyżowiec (1103-1130).

Okres przeszło stuletnich wojen domowych w latach 1130-1240 był wywołany brakiem dokładnych zasad dziedziczenia tronu. Zasadę dziedzictwa utrzymywano bowiem tylko w obrębie dynastii, lecz władcę wybierano na lokalnych wiecach spośród synów królewskich. Stwarzało to dogodne warunki do wybuchu antagonizmów lokalnych, szczególnie silnych między Trondelagiem a Norwegią Zachodnią.

Po pierwszym okresie trzydziestoletnich walk domowych (w tym czasie panowali: Magnus IV Ślepy (1130-1135), Harald IV Gille (1130-1136), Sigurd II Gęba (1136-1155), Inge I Garbaty (1136-1161), Eistein II (1142-1157), Haakon II Barczysty (1157-1162)) doszło do ugody między wielmożami a przedstawicielami kościoła w Norwegii. Ten ostatni stał się od chwili ustanowienia arcybiskupstwa w Nidaros w roku 1153 pierwszorzędną siłą polityczną w kraju. Ustanowiono zasadę dziedziczenia tronu przez najstarszego syna królewskiego, a następnie wybrano królem młodego szlachcica, Magnusa Erlingssona - Magnus V (1161-1184). Jego przeciwnik został pokonany i zginął w walce, a resztki rozgromionej opozycji umknęły do Szwecji. Zwano ich "brzozonogami", gdyż jakoby ukrywając się po lasach musieli strzępy spodni okręcać wokół nóg pasami kory brzozowej. Nieoczekiwanie i zupełnie przypadkowo garstka uciekających za granicę "brzozonogów" spotkała człowieka, który natchnął ich ponownie wolą walki i stanął na ich czele. Podając się za syna zmarłego króla-krzyżowca, Sigurda, w ciągu kilku lat obalił Magnusa, zdobywając tron. Nie wiemy i chyba nigdy już nie dowiemy się, czy Sverre Sigurdsson, władający Norwegią w latach 1177-1202, był rzeczywiście synem królewskim, czy też tylko zręcznym awanturnikiem, który wykorzystał wojnę domową. Wiadomo jedynie, że niegdyś w domu biskupa na Wyspach Owczych otrzymał wykształcenie kleryka przygotowującego się do stanu duchownego...

Sverre Sigurdsson wzmocnił władzę królewską, podporządkowując jej kościół w Norwegii, przeprowadził szereg reform administracyjnych i prawnych, lecz nie zdołał ustrzec państwa przed dalszą wojną domową. Toczyła się ona właściwie bez przerwy aż do jego śmierci między "brzozonogami", obecnie wyniesionymi przez króla na najwyższe stanowiska w państwie, a "baglerami", czyli przedstawicielami arystokracji i duchowieństwa zgrupowanymi wokół biskupa Oslo Mikołaja, najzaciętszego wroga Sverre. Po śmierci króla doszło między obiema stronami do zawieszenia broni, w wyniku czego kraj rozpadł się jak gdyby na dwa królestwa rządzone przez wrogie stronnictwa. Po Sverre panowali do zakończenia wojny domowej: Haakon III (1202-1204), Guttorm Sigurdsson (1204), Inge II Baardsson (1204-1217).

Porządek zaprowadził dopiero wnuk Sverre, Haakon IV Stary (1217-1263). Początkowo do ugruntowania jego władzy walnie przyczynił się zdolny i energiczny jarl Skule Bardsson, główny doradca a zarazem teść młodego króla i faktyczny rządca państwa. Z czasem jednak ambitny Skule sam zapragnął tronu i wystąpił z otwartym buntem, który zakończył się jego klęską i śmiercią w roku 1240 pod Trondheim. Pod berłem Haakona IV średniowieczna Norwegia przeżyła najwspanialszy rozkwit. W jej skład wchodziły dziś należące do Szwecji prowincje Bohuslan, Jamtland i Harjedalen. Natomiast na północy Finnmark był obszarem zależnym, z którego Norwegowie ściągali podatki pospołu z ruskim Nowogrodem. Islandia i Grenlandia zgodziły się na zwierzchnictwo Haakona, który zapewnił tym wyspom dostawy żywności. Silna flota królewska strzegła wszystkich posiadłości. Ustanowiono ostatecznie prawo primogenitury regulujące zasady następstwa tronu. Specjalne przywileje nadano kupcom z hanzeatyckich miast północnoniemieckich, głównie Lubeki, by ożywić norweski handel. Bergen stało się główną rezydencją królewskiego dworu.

W przeciwieństwie do innych państw europejskich Norwegię ówczesną cechował słaby rozwój stosunków feudalnych. Rycerzom, którzy pierwotnie czerpali dochody z piractwa i handlu morskiego, nie udało się podporządkować wolnego chłopstwa. Ludność żyła w zagrodach rozproszonych wśród gór i fiordów w poczuciu odwiecznej samowystarczalności i niezależności. Podporządkowanie jej przez wielmożów ani zbyt potężnych, ani zamożnych nie było łatwe. Co ważniejsze, nie bardzo opłacało się to wybijającej się warstwie rycerstwa. Nie sposób więc porównywać stosunków społecznych ówczesnej Norwegii z innymi państwami europejskimi, typu Niemcy, Francja, czy Polska.

Wprowadzenie monarchii dziedzicznej stanowiło klęskę wielmożów, gdyż władza królewska znalazła główne oparcie w zamożnym chłopstwie. Miało to zresztą w przyszłości zaciążyć na rozwoju całego społeczeństwa norweskiego i ostatecznie zadecydować o jego odmiennym charakterze, w porównaniu ze społeczeństwami większości państw europejskich.

W roku 1276 za panowania Magnusa VI Prawodawcy (1263-1280) ukończono kodyfikację praw, obejmującą cały kraj, w miejsce dotychczasowych czterech różnych kodeksów lokalnych. Zlikwidowano zgromadzenia ludowe - thingi. Określono także status Rady Królestwa, złożonej z arystokratycznego ziemiaństwa i biskupów, która miała szansę rozwinąć się z czasem w rodzaj parlamentu, gdyby nie późniejszy wzrost potęgi króla. Kościól uzyskał niezależność od władcy i liczne przywileje, których pozbawił go Sverre. Za panowania Magnusa VI nastąpiło także pokojowe zrzeczenie się Hebrydów i wyspy Man przez Norwegię na rzecz króla szkockiego, a tym samym początek zmierzchu norweskiego imperium morskiego. Określono po raz pierwszy przebieg granicy ze Szwecją.

W latach 1280-1299 królem Norwegii był Eryk II Wróg Księży, którego przydomek mówi sam za siebie w kwestii stosunków państwo-kościół. Doprowadził do ograniczenia przywilejów kościelnych, wprowadzonych przez poprzednika. Król Haakon V Długonogi (1299-1319) przeniósł siedzibę dworu królewskiego z Bergen do Oslo, które uczynił stolicą Norwegii i od razu wschodnie połacie kraju uzyskały czołową rolę w państwie. Zbudował szereg fortec, począwszy od południa, a na dalekim Finnmarku skończywszy. W polityce zagranicznej okazał się władcą energicznym, w wewnętrznej dał do zrozumienia, iż rządy sprawuje sam. Popierał Hanzę, nie pozwalając jednak zbytnio panoszyć się kupcom z Lubeki i Roztocku. Jednak pod koniec panowania Haakona V zarysowały się niebezpieczne objawy kryzysu. Niepewna był sprawa sukcesji, gdyż król nie miał synów. Ponadto niemieccy kupcy zaczęli dążyć do zakładania stałych własnych osad w norweskich portach, by tym łatwiej opanować handel śledziami i dorszami z bogatych łowisk tego kraju. Handel rybami z bogatych łowisk skańskich u wylotu Sundu na Bałtyk i z łowisk norweskich stał się jednym z podstawowych źródeł bogactwa Hanzy.

Obawy okazały się niebawem słuszne. W roku 1319 po śmierci Haakona V, na tron norweski wstąpił król szwedzki, wnuk zmarłego monarchy - Magnus VII Eriksson (1319-1344). Unię między dwoma krajami szybko Norwegowie zerwali niezadowoleni z arbitralnych posunięć nowego władcy. Zgodzili się natomiast uznać za króla jego syna, po dojściu do pełnoletności. Tak też się stało i władający w latach 1344-1380 Haakon VI Magnusson był ostatnim "własnym" królem Norwegów.

UNIA KALMARSKA I UTRATA NIEPODLEGŁOŚCI PRZEZ NORWEGIĘ

UNIA KALMARSKA

W roku 1319 po śmierci Hakona V, na tron norweski wstąpił król szwedzki, wnuk zmarłego monarchy - Magnus VII Eriksson (1319-1344). Ale unię między obu krajami już wkrótce Norwegowie zerwali niezadowoleni z arbitralnych posunięć nowego władcy. Zgodzili się natomiast uznać za króla jego syna, po dojściu do pełnoletności. Tak też się stało i władający w latach 1343-1380 Hakon VI Magnusson był ostatnim "własnym" królem Norwegów. Jego syn bowiem, Olaf IV, który najpierw został królem duńskim (1370-1380), a w roku 1380 królem Norwegii, umarł bezpotomnie w 1387 roku.

Matka Olafa IV, duńska księżniczka, a następnie królowa Małgorzata, objęła trony Norwegii (1387-1412) i Danii (1375-1412), a nieco później została regentką (1398-1412) Szwecji. Umożliwiło jej to utworzenie z trzech państw jednego organizmu złączonego w roku 1397 tak zwaną unią kalmarską. Unia ta została zawarta 20 lipca 1397 roku na zamku Kalmar (Szwecja), nie została potwierdzona żadnym dokumentem prawnym. Państwa unii wybierały wspólnego władcę. Pierwszym królem tych 3 unijnych państw został - Eryk Pomorski (jako Eryk III w Norwegii, Eryk VII w Danii i Eryk XII w Szwecji). Faktyczne rządy w tych trzech krajach zaczął sprawować po śmierci Małgorzaty w roku 1412. Państwa unii zobowiązały się do wspólnego prowadzenia wojen. Członkowie unii formalnie zachowywali niezależność, lecz decydująca rola polityczna przypadła Danii. Unia kalmarska pozwoliła na zjednoczenie sił państw skandynawskich do walki z handlową dyktaturą Hanzy i terytorialną ekspansją niemiecką. W efekcie związek Norwegii z Danią okazał się bardziej trwały niż unia kalmarska i doprowadził do podporządkowania całego kraju Danii. W roku 1450 unia z Danią została oficjalnie przypieczętowana traktatem, który miał zachować i umocnić potęgę władców Norwegii. Państwa nie przekształcono jednak w monarchię, nie zapewniono również gwarantowanej przez traktat równości obu stron.

Jak do tego doszło? Było kilka przyczyn. Przede wszystkim w połowie XIV wieku przeszła przez Norwegię zaraza "czarnej śmierci", w wyniku której z około 350 tysięcy mieszkańców tego kraju zmarła niemal połowa. Przez szereg pokoleń olbrzymie połacie okolic niegdyś zamieszkałych ziały pustką. Pociągnęło to za sobą załamanie się ówczesnej struktury społecznej i gospodarki, gdyż Norwegia była już przedtem krajem nadzwyczaj ubogim. Osłabiona klęską zarazy nie mogła stawiać dłużej oporu naciskowi gospodarczemu kupców hanzeatyckich, którzy zahamowali wzrost rodzimego mieszczaństwa, całkowicie monopolizując handel ze światem. Norwegia była więc w sposób najbardziej oczywisty najsłabszym krajem unii kalmarskiej. Dużą rolę w uzależnieniu Norwegii od Danii odegrało wynarodowienie rodzimej arystokracji, wyniszczonej przez zarazę, przenoszącej się do Danii lub łączącej drogą koligacji rodzinnych z Duńczykami. Ci ostatni napływali masowo do kraju i obejmowali kluczowe stanowiska w administracji. Przedstawiciele arystokracji zasiadający w Radzie Królestwa z reguły stawali po stronie króla duńskiego, nie bacząc na norweskie interesy narodowe.

Ucisk podatkowy ze strony możnowładców spowodował co prawda serię powstań i rozruchów, lecz nie doprowadził do wybuchu powszechnego wrzenia w Norwegii, które w sąsiedniej Szwecji zakończyło się zerwaniem unii kalmarskiej i osadzeniem na tronie w roku 1523 narodowej dynastii Wazów.

UTRATA NIPODLEGŁOŚCI

Szczególnie tragiczny obrót przybrały sprawy narodowe po roku 1523, kiedy to poniósł klęskę zdetronizowany król Chrystian II, popierany przez Norwegów, a jego następca, Chrystian III, gorący zwolennik reformacji postanowił przekreślić jakąkolwiek odrębność Norwegii. Ostatni katolicki arcybiskup Nidaros, Olaf Engelbrektson, usiłował walczyć w imię interesów religijnych i narodowych, lecz przegrał pozbawiony poparcia wielmożów i zwalczany przez mieszczan, głównie z Bergen. Zwycięski Chrystian III ogłosił w roku 1536, że Norwegia przestaje być odtąd królestwem, przechodząc bezpośrednio pod władzę Danii. Reformacja narzucona siłą nie przyniosła w tym kraju ożywienia kulturalnego, lecz zwiększyła jeszcze zależność od Duńczyków. Wtedy bowiem w Radzie Królestwa zabrakło norweskich biskupów katolickich. Natomiast możnowładcy wzbogacili się po otrzymaniu części majątków kościelnych i klasztornych.

Pod względem gospodarczym nastąpiły jednak korzystne zmiany. W początkach XVI wieku Chrystian II ograniczył monopole hanzeatów, a ostatecznie rozprawiono się z nimi w czasie panowania Chrystiana III. Pokonanie Hanzy i wyrugowanie jej wpływów gospodarczych z całej Skandynawii było olbrzymim sukcesem Skandynawów. W konsekwencji doprowadziło to do wytworzenia się warstwy norweskiego mieszczaństwa. Nastąpił rozwój stoczni norweskich, których cieśle zapoznawali się z najnowszą techniką w sąsiedniej Holandii. Na zachodzie rozwinęło się rybołówstwo, a na południu powstało dziesiątki tartaków pracujących na eksport do Anglii, Szkocji i Holandii. W ciągu XVI stulecia wytworzyły się zręby norweskiego górnictwa, a następnie i hutnictwa.

Wzrost sił mieszczaństwa, zarówno duńskiego jak i norweskiego, doprowadził w roku 1660 do absolutyzmu (za króla Fryderyka III). Ten typ ustroju odpowiadał bardziej Norwegom, ponieważ mieli wtedy oni te same prawa w królestwie co Duńczycy. W praktyce wszakże przez całe pokolenia jeszcze Norwegowie byli na ogół poddanymi drugiej kategorii, lekceważonymi i pomijanymi przy obsadzaniu ważniejszych stanowisk w państwie. "Olaf-Norweg" był w popularnych anegdotach duńskiego pospólstwa synonimem wiejskiej nieporadności i chłopskiego grubiaństwa.

Ujemne cechy podporządkowania Danii szczególnie uwidoczniły się w czasie wojen ze Szwecją w XVI, XVII i XVIII wieku. W toku tych wojen Norwegia utraciła na rzecz Szwecji prowincje Bohuslan (1658), Jamtland i Harjedalen (1645). Królowie duńscy, osłabieni porażkami, musieli jednakże nadać Norwegii większy samorząd, utworzyli lokalną armię i flotę. Jeszcze ważniejszym następstwem owych niefortunnych dla królewskiego skarbu kampanii była konieczność rozprzedania między norweskich chłopów ziemi zagarniętej po reformacji z dóbr kościelnych. Wzmocniło to i tak od dawna niezależne chłopstwo Norwegii.

Nie było już mowy o dawnych próbach całkowitego zmajoryzowania mieszkańców kraju fiordów w ich własnej ojczyźnie. Jednak z drugiej strony porażki Kopenhagi w międzynarodowych konfliktach o hegemonię polityczną i gospodarczą w Skandynawii godziły bezpośrednio i w interesy norweskiego partnera. Szczególnie drastycznie wystąpić to miało później, w okresie wojen napoleońskich.

Tymczasem jednak w XVII wieku zaczął się rozwój norweskiej marynarki handlowej, który trwał przez całe następne stulecie, i w początkach wieku XIX Norwegia miała już większą flotę handlową od Danii. Bergen, Oslo , Drammen i Arendal znajdowały się w czołówce portów. Mieszczaństwo norweskie, bogacące się głównie na eksporcie ryb i drewna, stopniowo przejmowało z zachodu modne kierunki umysłowe: fizjokratyzm francuski i angielski liberalizm. Rosło zainteresowanie rodzimą historią, a wydane wówczas sagi islandzkie opracowane przez średniowiecznego Snorre Sturlussona zyskały sobie znaczną popularność. Stąd już tylko krok do rozbudzenia na nowo świadomości narodowej. Jej wyrazem było wielokrotnie powtarzające się żądanie utworzenia norweskiego banku narodowego i własnego uniwersytetu, wychodzące ze sfer mieszczańskich i urzędniczych. Pojawiły się też głosy, że Norwegia winna zerwać z Danią i połączyć się ze Szwecją. Przywódcą tego prądu był światły polityk i zaciekły wróg absolutyzmu, Herman Wedel Jarlsberg. Tendencje separatystyczne nie wynikały bynajmniej z uczuć wrogości do Duńczyków, z którymi łączyły Norwegów - i po dziś dzień łączą - odwieczne tradycje wspólnoty kultury i języka, bez wątpienia silniejsze w Skandynawii niż między pokrewnymi narodami innych części Europy. Coraz wyraźniej zaczynano jednak w Norwegii rozumieć konieczność pójścia własną drogą. Był to zresztą wynik wzrastających w tym czasie i w pozostałych częściach naszego kontynentu tendencji narodowych.

UNIA NORWEGII ZE SZWECJĄ

Do ostatecznego zerwania Norwegii z Danią doprowadziły wojny napoleońskie, w które w roku 1807 oba kraje zostały wciągnięte po stronie cesarza Francuzów. Blokada kontynentalna Wielkiej Brytanii dla Norwegii była katastrofalna. Drożyzna, złe urodzaje i brak żywności doprowadziły społeczeństwo norweskie do punktu wrzenia. Wobec braku łączności z Danią w praktyce władze Norwegii działały samodzielnie, starając się - o ile to możliwe - zapobiec katastrofie gospodarczej. W roku 1814 Dania i Norwegia znalazły się w obozie, który przegrał wojnę. Norwegię bez jej zamorskich posiadłości (Wysp Owczych, Islandii i Grenlandii) odebrano Danii i przyznano w Traktacie Kilońskim (podpisanym 14 stycznia 1814 roku) Szwecji w nagrodę za pomoc zbrojną, jakiej udzielał koalicji antynapoleońskiej Bernadotte. Norwegowie odpowiedzieli na ten arbitralny akt uchwaleniem 17 maja 1814 roku przez Zgromadzenie Konstytucyjne niepodległości, liberalnej konstytucji i wybraniem na króla dotychczasowego duńskiego namiestnika, księcia Chrystiana Fryderyka. Ale Bernadotte nie zrezygnował i ruszył z armią ku granicom Norwegii. Mimo zabiegów dyplomatycznych Norwegów, unii ze Szwecją nie dało się uniknąć. Król Chrystian Fryderyk abdykował 10 października 1814 roku, zaś 4 listopada zawarto unię personalną Norwegii ze Szwecją. Wspólnym królem został Karol II (1814-1818). Z drugiej jednak strony Szwedzi przekonali się, że Norwegia gotowa jest stawić zbrojny opór, jeżeli nie będzie miała zagwarantowanych wolności konstytucyjnych i znacznego stopnia niezależności. Tym bardziej że Anglicy nie życzyli sobie zbytniej supremacji Szwedów, gdyż to mogłoby naruszyć równowagę sił w Europie Północnej. Tak więc Norwegia zachowała konstytucję, parlament, armię i mianowany przez króla rząd. Wspólnymi zaś dla Norwegii i Szwecji miały być: monarcha i polityka zagraniczna.

Przez cały wiek XIX trwała dalsza walka o emancypację narodową i państwową Norwegii. Albowiem, pomimo że formalnie była ona odrębnym królestwem, to jednak reprezentację norweskich interesów za granicą powierzono Szwecji. Rozwój norweskiego przemysłu, handlu i żeglugi w drugiej połowie XIX wieku wymagał własnej reprezentacji za granicą, co ostatecznie stało się przyczyną poważnych konfliktów.

Norwegia związana unią personalną ze Szwecją miała status niemal zupełnie niepodległego państwa, co pozwoliło na przeobrażenie całej struktury gospodarczej i społecznej kraju, mocno w stosunku do swych skandynawskich sąsiadów zacofanego. W sto lat po uchwaleniu konstytucji, gdy Norwegia dokonywała ostatecznego aktu wyodrębnienia się jako w pełni niepodległe państwo, był to już zupełnie inny kraj.

U progu tego brzemiennego w skutki stulecia, w którym wytworzyć się miała współczesna świadomość narodowa Norwegów, mieszkańcy fiordów stanęli w obliczu poważnych trudności gospodarczych.

Romantyczny wzrost uczuć narodowych i pietyzmu dla lokalnych tradycji zarówno w Norwegii, jak i pozostałych krajach skandynawskich sprzyjał wzrastaniu na sile skandynawizmu, ruchu głoszącego wzajemną solidarność narodów Północy, aż do udzielenia sobie zbrojnej pomocy. Tu jednak rzeczywistość srodze zawiodła romantycznych teoretyków. Co prawda w pierwszej wojnie szlezwickiej w 1848 roku Duńczyków walczących z Prusakami wspomagali liczni Norwegowie. Jednakże w kilka lat później w roku 1864, gdy Dania skapitulowała wobec zwycięskich Prus, pozostałe kraje skandynawskie wolały mimo licznych obietnic duńskich nie ryzykować konfliktu.

Rozwój elit umysłowych Norwegii, rosnąca świadomość narodowa a także działalność polityków prowadziły Norwegię ku niepodległości. Bezpośrednią zaś przyczyną zerwania przez Norwegię unii ze Szwecją w roku 1905 miał się okazać trwający od 1892 roku spór norwesko-szwedzki o odrębną służbę dyplomatyczną dla Norwegii.

Norweskie pejzaze piekne i dzikie, goscinne i grozne, nagie skaly ustepuja miejsca zyznym nizinom, majestatyczne gory pietrza sie nad tajemniczymi fiordami a dlugie noce polarne poprzedzaja olsniewajace zajwisko slonca o polnocy. krwiozerczy wikingowie stali sie oredownikami pokoju w skali ogolnoswiatowej. Norwegia laczy miejski gwar z wiejskim spokojem a najnowsze technologie funkcjonuja obok stabilnej tradycji

Renifery na dalekiej północy,

najodleglejsze miasto finnmark

niecałe 4,8 mln mieszkancow

Uzywane sa dwie odmiany jez norweskiego: bokmal (nad a jest kolko- ksiazkowy- zdominowany przez wplywy dunskie) i nynorsk (polowiczny sukces proby przeksztalcenia licznych zroznicowanych dialektow w jezyk narodowy, ze wzgledu na wielkie regionalne roznice w jezyku mowionym) na polnocy jez laponski, wiekszosc norwegow moi znakomicie po ang i robi to bardzo chetnie. Czesto zrozumienie cudzoziemca jest latwiejsze niz rodaka mowiacego dialektem

Norwegia zajmuje długi waski pas ladu wzdluz zach poszarpanego wybrzeza polwyspu skandynawskiego od grnic europy kontynentalnej daleko w glab arktyki . ponad 4mln mieszkańców wiec norwegowie moga narzekac na brak przestrzeni. Norwegowie od niepamietnych czasow byli znakomitymi zeglarzami i do dzis ten sposob przemieszczania jest popularny i atrakcyjny. Popłyń statkiem z Bergen do Kirkenes, lub wsiadaj i wysiadaj gdzie zechcesz.

Hurtigruten  czyli Norweskie Statki Przybrzeżne wyruszają z Bergen i płyną przez Koło Podbiegunowe do Kirkenes we Finnmarku, przez serce wybrzeża norweskiego.

Można wybrać krótką wycieczkę lub zdecydować się na cały rejs do Kirkenes i z powrotem. Podróż na trasie Bergen–Kirkenes–Bergen trwa 11 dni.

Statki kursują codziennie i często zatrzymują się w portach wzdłuż wybrzeża. Przewożą samochody, można więc połączyć rejs statkiem z wakacjami w różnych przybrzeżnych miejscach.

Statki linii Hurtigruten kursują wzdłuż pięknego wybrzeża przez magiczne fiordy i do czarujących wysp, zawijając do 34 portów. Warto skorzystać z tej wyjątkowej, przyjaznej i bezpretensjonalnej wycieczki o prawdziwie norweskim charakterze.

Każdy statek ma swój wyrazisty styl i charakter, i nie ma dwóch jednakowych podróży. Zmieniające się pory roku, klimat, flora i fauna oraz napotkani mieszkańcy sprawią, że każdy rejs pozostawi po sobie zupełnie odmienne wrażenia.

Porty Hurtigruten położone są wzdłuż całego wybrzeża Norwegii

Prad zatokowy iogrzewa zach wybrzeze wiec wody sa wolne od lodu.

Na ladzie udalo sie norwegom cos z pozoru niemozliwego: najbardziej odizolowane miejscowosci polaczyli za pomoca linii kolejowych drog mostow nad fiordami oraz tuneli pod gorami i morskim dnem.

Dobrobyt norwegi przyniosla eksploatacja zloz ropy i gazu ziemnego spod dna morskiego. Stad odrzucenie propozycji wstapienia do ue, dzieki takze rybolostwu w norwegii praktycznie nie istnieje ubostwo ale tez nie ma ostentacyjnego bogactwa

Wazne muzea: oslo, vikingskipshuset, nasjonalgalleriet

Zabytki: gamle bergen, katedra w trondheim, roros, koscioly slupowe w borgund i heddal

Cuda przyrody: fiordy, prekestolen, lofoty, przyladek polnocny

Wikingowie VIII-X

Do dzis odczuwany gniew wobec szwecji ktora umozliwila tranzyt wojskom nie ieckim dokonujacych inwazji na norwegie, po wojnie strategicznie nie maja wyboru i musza poszukac ochronny innych panstw przed min zwiaznkiem radizeckim, nie nalezy ich jednak brac za ksenofobow bowiem sa goscinni wobec cudoziemcow (amerykanski turtysta ujal w 3 s,owachkawa i ciastka) a ich budzet na pomoc miedzynarodowa moglby zawstydzic inne kraje rozwiniete

Bergen, Stavanger, Trondheim, Tromsø, Drammen, Fredrikstad, Molde, Lillestrøm, Kristiansand, Narwik.


Wyszukiwarka