Psychologia jako nauka zajmuje się człowiekiem, a dokładnie jego osobowością. Osobowość oznacza indywidualizm jednostki jej sposób myślenia, zachowania oraz przeżywania. Jest on na tyle stały, że pozwala na przewidywalność zachowania w danej sytuacji przez jednostkę. Osobowość jest czynnikiem organizującym i porządkującym działania jednostki. Człowiek o dojrzałej osobowości jest konsekwentny i zorganizowany w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu. Taki człowiek przejawia też względnie stałe poglądy, które nadają jego postępowaniu ciągłość i stabilność.1
Zdarza się jednak, że dochodzi do zaburzeń osobowości. Jednym z takich zaburzeń może być depresja. Może ona przebiegać w wyniku zaburzeń depresyjnych nawracających oraz w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Są to dwie jednostki chorobowe odmienne od siebie o różnej etiologii, rokowaniu i leczeniu.
Depresja jest to choroba w której patogenezie uczestniczy szereg elementów biologicznych. Aby ustalić te mechanizmy prowadzony jest szereg badań. Prace te mają za zadanie określenie zmian biologicznych i neurochemicznych wraz z ich konsekwencjami mającymi wpływ na funkcjonalne i strukturalne zmiany w określonych rejonach mózgu osób cierpiących na depresję.2
Punktem wyjścia są związane z depresją nieprawidłowości obserwowane w hipokampie i korze przedczołowej. Te obszary mózgu wraz z ciałem migdałowatym oraz innymi strukturami tworzą obwód wpływający na osiowe objawy depresji: smutek, poczucie beznadziejności, brak energii oraz kłopoty z pamięcią i koncentracją.
Hipokamp jako główny ośrodek regulacji stresu w którym stwierdzono powstawanie nowych komórek mózgowych oraz obszar szczególnie podatny na zmiany – zanik komórek oraz ich wzrost może mieć szczególne znaczenie. Istnieją badania które sugerują, że u osób z depresją hipokamp już we wczesnym okresie życia ma niewielkie rozmiary lub funkcjonuje wadliwie. Prawdopodobnie może to być warunkowane genetycznie stanowiące oznakę oraz przyczynę podatności na depresję.3
Zmianami stanowiącymi podłoże stanów nawracających depresji są nieprawidłowości funkcjonowania osi podwzgórze – przysadka – nadnercze, a także zaburzenia plastyczności neuronalnej. Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich kilkunastu lat dowodzą u licznej grupy pacjentów z depresją na przebieg procesu zapalnego. Proces zapalny i inne procesy charakteryzujące depresję tj. zwiększone przekaźnictwo glutaminergiczne czy wzrost aktywności monoaminooksydaz prowadzą do wzrostu produkcji wolnych rodników i ich nie rodnikowych pochodnych.4
Depresja wywiera wpływ na liczne narządy nie tylko w mózgu, gdzie przypomina objawy neurologiczne, ale także w układzie kostnym i nadnerczach. Mogą pojawić się bowiem problemy z sercem, składnikami krwi, a być może i z naczyniami krwionośnymi. Taki wieloukładowy zasięg charakteryzuje wiele schorzeń nie tylko depresję.5
Depresja kojarzy się z człowiekiem wycofanym i przygnębionym takim który stracił motywację i energię do jakiegokolwiek działania. Taka postać depresji nazywana jest depresją z zahamowaniami. Osoby w depresji mają trudności z wykonywaniem prostych czynności, wszystko je męczy, nuży, denerwuje, zmienia się dla niej poczucie czasu spowodowane wewnętrznym paraliżem, spowolnieniem psychoruchowym oraz spadkiem poziomu aktywności.6
Innym rodzajem jest depresja agitowana. Ten rodzaj depresji charakteryzuje się dużą nadpobudliwością i ciągłym lękiem. Pacjenci boją się własnego cienia, są przygotowani w każdym momencie do ucieczki gdyż mają poczucie, że stale im coś zagraża są oni ciągle pobudzeni i poddenerwowani co sprawia im wielkie cierpienie.7
Rozróżnia się także depresję maskowana. Odnosi się ona do objawów psycho - somatycznych. Tutaj pacjent jakoby ucieka w chorobę. Zaczynają się u niego pojawiać bóle psychosomatyczne np. pleców, głowy, dolegliwości żołądkowo – jelitowe, utrata łaknienia. Chorzy czują się wyczerpani i zdominowani przez swoje dolegliwości. Kiedy po wykonaniu niezbędnych badań okazuje się, że tak naprawdę nic poważnego im nie dolega mogą być bardzo zdziwieni, że dotknęła ich właśnie depresja. Lekarz musi w takim przypadku zachować wiele taktu, aby pacjent zaakceptował taką właśnie diagnozę.
Ten rodzaj depresji występuje na szczęście dość rzadko, ale gdy się ją zdiagnozuje na ogół potrzebna jest hospitalizacja gdyż często pacjenci mają skłonności samobójcze.8
Człowieka z depresją możemy scharakteryzować w następujący sposób: jest to osoba nadwrażliwa na przeciwności losu, nadmiernie podatna na stres, wycofana z bliskich związków międzyludzkich, przedwcześnie starzejąca się, coraz wolniej powracająca do zdrowia, z niedostateczna odpornością.9
Można powiedzieć, że depresja jest stanem chorobowym najściślej związanym z życiorysem. Aby wykazać jaki wpływ mają na występowanie depresji geny, a na ile jest to środowisko w latach 70 w USA w stanie Wirginia zaczęto badać w tym kierunku bliźnięta jednojajowe gdyż mają wspólne wszystkie geny. Jeżeli choroba jest całkowicie dziedziczna to wszystkie bliźnięta powinny wykazywać „zgodność” co do jej obecności. Jeżeli natomiast choroba nie jest dziedziczna czyli bierze początek wyłącznie z czynników środowiskowych podobieństwo genowe nie będzie z nią miało żadnego związku. 10
Po przeprowadzeniu badań i wieloletnich obserwacji co do zgodności występowania choroby u bliźniąt jednojajowych wyliczono, że ciężką depresję cechuje dziedziczność w 35-40%. Obliczanie dziedziczności stanowi próbę statystycznego spojrzenia na wszystkie czynniki determinujące to czy dana osoba będzie miała depresję, a także próbę określenia w
Jakiej mierze mają na nią wpływ geny. Jedynym czynnikiem który zwiększa dziedziczność choroby jest długie występowanie i częste nawroty.11
Jeśli chodzi o czynniki środowiskowe to psychoanalitycy utrzymują, że umysł kształtują w znacznym stopniu zdarzenia psychiczne wywołujące emocje, doświadczenia, wywołujące wewnętrzne konflikty. Drobne różnice zdarzeń w życiu płodowym mogą powodować odmienność bliźniąt np. stres psychiczny matki może wywrzeć niejednakowy wpływ na każdy z płodów. Ryzyko zwiększają również komplikacje przy porodzie. Prawdopodobnie wpływ ma tutaj pozbawienie dziecka dopływu tlenu. 12
Uczony Kendler w swoich badaniach bliźniąt jednojajowych dowiódł tego, iż jedynym typem osobowości który pozwala przewidzieć wystąpienie depresji jest neurotyzm czyli skłonność do posępności. Neurotycy są drażliwi, mają skłonność do poczucia krzywdy oraz umartwiania się zdarzeniami wywołującymi zażenowanie. Tak więc genetyczna podatność na depresję oraz neurotyczna osobowość rozwijają się równolegle mając wspólna przyczynę biologiczną.
W całym złożonym problemie Kendler wyróżnił trzy główne drogi wiodące ku depresji. Pierwszą nazywa internalizacją. Dowodzi, że główne zagrożenie stanowią czynniki genetyczne niezależne od korzystnych okoliczności społecznych. Depresji towarzyszą zaburzenia neurotyczne.
Druga droga to zaburzenia powstałe w środowisku rodzinnym włącznie z molestowaniem czy strata rodziców w dzieciństwie. Te niepomyślne doświadczenia prowadzą do niskiego poziomu wykształcenia, słabego wsparcia społecznego oraz nawracających urazów psychicznych, a następnie za pośrednictwem tych niekorzystnych zdarzeń losowych do depresji. Tutaj uwarunkowania genetyczne odgrywają mniejszą rolę.
Trzecia droga to eksternalizacja. Prowadzi do zaburzeń zachowania w dzieciństwie w wyniku nadużywania substancji psychoaktywnych.13
Depresja jest modelową chorobą ukazującą zależność geny – środowisko. Ma ustalone podłoże biologiczne. Powstaje na bazie genów oraz wpływów środowiskowych we wczesnym okresie życia odmiennych od psychicznych. Charakteryzuje ją nasilający się przebieg, a w efekcie oddzielenie zachorowań od zewnętrznych czynników przyczynowych. Jednocześnie jej korzenie wyrastają z doświadczeń życiowych. Stresujące zdarzenia stają się podwaliną do odczuwania deprywacji i niepowodzeń, które mogą prowadzić wprost ku chorobie.
Jednak nie wszystkie związki przyczynowe działają deprywująco. Ludzie mniej podatni poprzez swoje błędne wybory narażają się na szkodliwe zewnętrzne zdarzenia. Nawet pomiędzy epizodami choroby prowokują zdarzenia powodowane zależnością. Osoba chora doznaje strat ponad wszelką miarę. Czasami sama na siebie ściąga nieszczęście. Niektóre epizody depresji te najcięższe do złożone i trudne do leczenia nie mają wyraźnej zewnętrznej przyczyny.
Depresja reprezentuje odrębny rodzaj podatności na urazy. Niezależnie jaki ma swój początek prowadzi do tego samego efektu – do kruchości w której błahe problemy urastają do rangi katastrofy.14
Bibliografia:
Rybakiewicz J., Człowiek i psychologia , Wydanie I, Bielsko Biała 2004
Gałecki P. Wybrane czynniki genetyczne uczestniczące w patogenezie zaburzeń depresyjnych nawracających, Łódź 2009
Kramer P.D. Czym jest depresja, Poznań 2007
Althaus D., Hegerl U., Reiners H., Depresja, Poznań2008
Rybakiewicz J., Człowiek i psychologia , Wydanie I, Bielsko Biała 2004. S.163.↩
Gałecki P. Wybrane czynniki genetyczne uczestniczące w patogenezie zaburzeń depresyjnych nawracających, Łódź 2009 s. 11↩
Kramer P.D. Czym jest depresja, Poznań 2007, s. 149-156↩
Gałecki P. Wybrane czynniki genetyczne uczestniczące w patogenezie zaburzeń depresyjnych nawracających, Łódź 2009, s. 12-13↩
Kramer P.D. Czym jest depresja, Poznań 2007, s. 156↩
Althaus D., Hegerl U., Reiners H., Depresja, Poznań2008, s. 20↩
Tamże, s. 22↩
Tamże, s. 22↩
Kramer P.D. Czym jest depresja, Poznań 2007, s. 157↩
Tamże, s. 162-163↩
Tamże, s. 163↩
Tamże, s. 165↩
Tamże, s.180-181↩
Tamże, s. 186-187↩