RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA A COTROLLING
Rachunkowość zarządcza (rachunkowość menedżerska) - to jeden z członów rachunkowości (obok rachunkowości finansowej i podatkowej) służy celom wewnętrznym przedsiębiorstwa, dostarcza danych w przedsiębiorstwie niezbędnych do podejmowania decyzji bieżących i rozwojowych oraz informacji, które ułatwiają podejmowanie decyzji strategicznych, taktycznych, operacyjnych, planowanie i kontrolę poprzez wyspecjalizowane techniki i procedury, jak np. budżety, wzorce, odpowiednio dobrane modele rachunku kosztów i przychodów, analizę zachowania się kosztów i informowania o dokonaniach1.
Kierując się aktualnym ustaleniami Międzynarodowej Federacji Rachunkowości (IFAC) oraz literaturą w tej dziedzinie, możemy przyjąć, że: rachunkowość zarządcza jest systemem gromadzenia, agregacji, klasyfikacji, analizy i prezentowania informacji finansowych i nie finansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji.
2) Cele rachunkowości zarządczej - podstawowym celem rachunkowości zarządczej jest systematyczne dostarczanie kierownictwu informacji ułatwiających podejmowanie optymalnych decyzji dotyczących działania firmy w określonych warunkach. Ma ona charakter rachunkowości wewnętrznej tzn. ze jest ona w znacznym stopniu zindywidualizowana i dostosowana do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa. Informacje dostarczane przez rachunkowość zarządczą służą bezpośrednio odbiorcy, który je wykorzystuje w celu:
wyjaśnienia wątpliwości np. co do sposobu działania,
wyborze tych zadań, na których przedsiębiorstwo powinno skupić uwagę,
rozwiązywania problemu, czyli znalezienia najlepszego z możliwych, sposobu wykonania zadania,
kontroli zarówno przebiegu poszczególnych procesów, jak i realizacji planów i budżetu.
Głównym celem rachunkowości zarządczej jest wspomaganie procesu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie. Ogólnie należy stwierdzić, iż rachunkowość zarządcza spełnia ważne funkcje w procesie decyzyjnym.
3) Funkcje zarządzania:
funkcja planistyczna - polega na dostarczaniu informacji zmniejszających stopień ryzyka przy dokonywaniu wyboru; rachunkowość zarządcza dostarcza dane, potrzebne do podejmowania decyzji w procesie zarządzania jednostką, pomaga zbudować wzorce kosztów stanowiące podstawę oceny podjętych działań,
funkcja kontrolna - wskazuje różnicę pomiędzy wielkościami planowanymi a rzeczywiście osiągniętymi; identyfikuje odchylenia pod kątem miejsc ich powstania, przyczyn i osób odpowiedzialnych,
funkcja organizacyjna - rachunkowość zarządcza znajduje swój wyraz w strukturze, która definiuje podporządkowanie, odpowiedzialność i specjalizację; zakreśla granicę pomiędzy ośrodkami odpowiedzialności, wskazuje zadania i kompetencje decyzyjne kierowników ośrodków,
funkcja komunikacyjna - zapewnia należyty system komunikacji poprzez odpowiednie formy i metody przepływu informacji (sprawozdania, raporty, polecenia i instrukcje).
4) Zadania rachunkowości zarządczej:
planowanie - opracowanie programu przyszłej działalności, wskazania jakie środki będą potrzebne i jakie rezultaty zostaną osiągnięte,
ocena - jest to proces wydawania osądów minionych i oczekiwanych zdarzeń oraz co z nich wynika, celem oceny jest podjęcie właściwych w danej sytuacji działań. W procesie oceny dokonuje się interpretacji danych, próbuje się wychwycić trendy, aby dojść do oceny zaistniałego stanu rzeczy,
kontrola i sterowanie - dostarczanie kierownictwu informacji i wykonywanie analiz na rzecz zarządzających poszczególnymi funkcjonalnymi obszarami działalności jednostki. Istotą sterowania jest podejmowanie działań stymulujących prawidłowy przebieg procesów realnych, w związku z czym informacje z systemu rachunkowości muszą przyczyniać się do osiągania tego stanu rzeczy. Głównym zadaniem rachunkowości zarządczej w zakresie kontroli jest kontrola kosztów,
rozrachunek w zakresie środków gospodarczych - dostarczanie poszczególnym kierownikom informacji zgodnych z ich zakresem odpowiedzialności i stałe utrzymywanie systemu rozrachunku nad aktywami jednostki,
raporty zewnętrzne - sprawozdania finansowe, sporządzanie specjalistycznych zestawień, informacji wynikających z analiz danych księgowych potrzebnych przy różnych przedsięwzięciach.
5) Controlling to obejmujący całe przedsiębiorstwo, skoordynowany i zintegrowany, wspierany komputerowo system wspomagania w procesie strategicznego i operacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem poprzez koordynacje planowania (ustalania celów przedsiębiorstwa), kontroli (porównania stanu faktycznego z zamierzeniami; analiza odchyleń) oraz kierowania (przeprowadzenia działań korygujących).
Controlling bywa też definiowany jako nowa funkcja zarządzania, a dokładniej jako ponadfunkcjonalny instrument zarządzania - łączy ona w sobie elementy planowania, dyspozycji, kontroli, analizy i zasilania w informacje. Utożsamia się go również z advocatus diaboli. W tym znaczeniu controlling ma na celu pobudzenie kadry kierowniczej do twórczego niepokoju, po to, aby sprowokować ją i tym samym pomóc jej w podejmowaniu lepszych, wielopłaszczyznowych decyzji.
6) Cele controllingu:
Zabezpieczenie samoregulacji systemu przedsiębiorstwa,
Centralizacja informacji dotyczących planowania i kontroli,
Zapewnienie elastyczności firmy,
Potrzeba koordynacji działań.
7) Zadania controllingu:
wyszukiwanie i rozpoznanie celów strategicznych i operatywnych, pomaga w ich formułowaniu, nadzoruje ich realizacje i skutki,
wyszukiwanie i rozpoznanie właściwiej drogi na przyszłość,
wyszukiwanie i rozpoznanie wąskich gardeł,
wprowadzenie miarodajnej kalkulacji kosztów i wydajności,
tworzenie wskaźników i mierników oceny sytuacji finansowej,
tworzenie i ciągła aktualizacja struktury systemu planowania finansowego,
stworzenie odpowiedniego systemu informacyjnego ( bieżąca kontrola i porównywanie zaplanowanych celów z faktycznie osiągniętymi wynikami),
rozwiązywanie wysoce skomplikowanych wzajemnych związków między przedsiębiorstwem a otoczeniem,
umożliwia stworzenie normy (imperatywu), która skłoni kadrę kierowniczą jak i ich bezpośrednich wykonawców do postępowania zgodnie racjonalnością ekonomiczną i interesem przedsiębiorstwa,
pozwala na wybór najbardziej optymalnej metody i techniki do wykonywania nowych zadań i analiz oraz stworzenie nowych metod badawczych (np. "systemy wczesnego ostrzegania").
8) Relacje pomiędzy rachunkowością zarządczą a controllingiem - 3 stanowiska2:
rachunkowość zarządcza, dostarczając informacji pełni rolę usługową względem controllingu,
rachunkowość zarządcza i controlling to odrębne systemy,
rachunkowość zarządcza i controlling to różne określenia tego samego systemu.
Taka polaryzacja poglądów jest konsekwencją niejednoznacznego definiowania controllingu. To pojęcie ma wiele znaczeń, np. kierownictwo, zarząd, nadzór, kontrola, decydujący wpływ, regulacja3. Takie zróżnicowanie definicji sprowadza się do tego, że możemy wyróżnić dwa podstawowe nurty controllingu:
Narzędzie (instrument) wspomagające zarządzanie
System zarządzania, sterowania czy koordynacji
Zdaniem I. Sobańskiej trafniejsze jest pierwsze podejście. Controlling jest tu rozumiany jako wszechstronne, systemowe, ciągłe wspomaganie zarządzania. W związku z tym, możemy wyróżnić kilka cech charakterystycznych:
orientacja na wynik
sprzężenie wyprzedzające
strategiczne i operatywne rozpatrywanie problemów
nastawienie na klienta (rynek)
9) Cechy wspólne controllingu i rachunkowości zarządczej
Oba te systemy mają wspólne cele i obszary działania, ponieważ zarówno rachunkowość zarządcza jak i controlling wspomagają kierownictwo w planowaniu, podejmowaniu decyzji i kontroli ich wykonania.
10) Różnice controllingu i rachunkowości zarządczej
Rachunkowość zarządcza pomaga w rozwiązywaniu problemów decyzyjnych i osiąganiu celów od strony merytorycznej. Controlling natomiast pomaga w rozwiązywaniu problemów decyzyjnych i osiąganiu celów od strony sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania. A zatem różnica sprowadza się do filozofii pojmowania rachunkowości zarządczej i controllingu.
11) Istotną rzeczą w funkcjonowaniu controllingu jest stworzenie specjalnego stanowiska (działu) controllera. Pełni on funkcję koordynatora, doradcy i „nawigatora”. Controller inicjuje i wprowadza do przedsiębiorstwa rozwiązania pomagające osiągnięciu założonych przez daną firmę celów.
12. Rachunkowość zarządcza a controlling – podsumowanie.
Zdaniem wielu współczesnych specjalistów czy naukowców koncepcje controllingu i rachunkowości zarządczej nie wykazują żadnych różnic. Po przeanalizowaniu definicji obu tych pojęć można stwierdzić, że ich cele, zadania, stosowane metody i techniki są identyczne.