WŁOCHY
SYTUACJA GOSPODARCZA
Rok 2010 to rok powolnego wychodzenia Włoch z kryzysu. Zanotowano wzrost PKB o 1,2%, (-5,2% w 2009r.). Główną przyczyną złego stanu gospodarki włoskiej są problemy strukturalne: wysokie zadłużenie, brak reform służby zdrowia i systemu emerytalnego, niska konkurencyjność, korupcja i niewydolność systemu sprawiedliwości oraz ewidentny spadek popytu wewnętrznego. Charakterystycznym elementem gospodarki włoskiej jest duża liczba pośredników w dystrybucji towarów, co prowadzi do zawyżenia cen wewnętrznych i spadku konkurencyjności Włoch na rynku światowym. Istotną rolę w gospodarce kraju odgrywają tradycyjne branże przemysłowe sektora firm małych i średnich, których produkcja przenosi się do Azji oraz eksport towarów o niskiej wartości dodanej, ale wysokich cenach. Oba elementy powodują, że są one łatwiej zastępowalne przez tańsze wyroby z importu. Udział Włoch w handlu światowym obniżył się do 3,2%. Tym nie mniej Włochy zajmują nadal wysokie, 8 miejsce jako eksporter światowy, a w przypadku importu znajdują się na 7 pozycji.
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne (% zmiana w skali roku)
2008 | 2009 | 2010 | 2011* | 2012* | |
---|---|---|---|---|---|
PKB | -1,3 | -5,2 | 1,3 | 1,0 | 1,3 |
Konsumpcja prywatna | -0,8 | -1,8 | 1,0 | 0,6 | 1,1 |
Konsumpcja publiczna | 0,5 | 1,0 | -0,6 | -0,4 | 0,1 |
Nakłady brutto na środki trwałe | -3,8 | -11,9 | 2,5 | 2,2 | 3,1 |
Stopa bezrobocia | 6,7 | 7,8 | 8,4 | 8,4 | 8,2 |
Realne jednostkowe koszty pracy | 2,0 | 2,0 | -0,6 | -0,7 | -0,5 |
Inflacja | 3,5 | 0,8 | 1,6 | 2,6 | 1,9 |
Eksport | -4,3 | -18,4 | 9,1 | 6,0 | 5,7 |
Import | -4,4 | -13,7 | 10,5 | 4,6 | 5,1 |
Deficyt budżetowy w % PKB | -2,7 | -5,4 | -4,6 | -4,0 | -3,2 |
Dług publiczny w % PKB | 106,3 | 116,1 | 119,0 | 120,3 | 119,8 |
Źródło: European Economic Forecast, Spring 2011
(*dla 2011 i 2012 prognoza)
POLITYKA GOSPODARCZA
Nadrzędnym celem bieżącej polityki gospodarczej jest uzdrowienie finansów publicznych. Ewolucja włoskiego modelu przedsięwzięć antykryzysowych poszła w kierunku zastąpienia wsparcia budżetowego środkami sektora bankowego oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich firm na rynkach zagranicznych. Plan antykryzysowy zakłada pobudzenie wzrostu, stabilizację finansów publicznych i reformę podatków, wprowadzenie podatku od zysków firm sektora naftowego oraz funduszy inwestycyjnych. Celem strategicznym pozostaje zmniejszenie uzależnienia od importu surowców energetycznych, dywersyfikacja źródeł importu, budowa gazoportów, farm wiatrowych i ograniczanie zużycia energii.
Główną siłą napędową włoskiej gospodarki w 2010 r. był tradycyjnie przemysł oraz pewne ożywienie wymiany handlowej, które przypadło na drugie półrocze 2010 r. Priorytetowe kierunki geograficzne włoskiego eksportu nie uległy zasadniczej zmianie i nadal są nimi kraje BRIC oraz rynki o znacznym potencjale rozwoju (Afryka, Azja), na których aktywnie promowano produkty „Made in Italy”. Eksport towarów i usług w 2010 r. rósł wolniej niż ich import, co wpłynęło na wzrost ujemnego salda handlu zagranicznego do wysokości -27.314 mln Euro (-4.109 mln Euro w 2009 r.). Największą dynamiką charakteryzował się eksport do państw spoza UE. Wzrósł eksport produktów naftowych, chemicznych, przemysłu rolno-spożywczego, branży elektronicznej, spadła natomiast produkcja przemysłu odzieżowego. Po stronie importu wzrósł import surowców energetycznych i produktów rafineryjnych oraz metali i wyrobów metalowych.
Wyniki w głównych sektorach
Przemysł samochodowy i mechaniczny
Produkcja maszyn, komponentów samochodowych i środków transportu stanowi istotną część całości produkcji przemysłowej Włoch. W 2010 r. w porównaniu do 2009 r. odnotowano znaczny wzrost produkcji maszyn i komponentów (12,3%), produkcji wyrobów metalurgicznych (8,8%) oraz środków transportu (4,5%). Eksport wyrobów metalurgicznych stanowił 11,1% całości włoskiego eksportu, maszyn i komponentów 18,9%, a środków transportu 10,1% (3,4% samochodów osobowych).
Przemysł chemiczno-farmaceutyczny
Przemysł chemiczny w 2010 r. odnotował wzrost produkcji o 6%. Włochy są trzecim, po Niemczech i Francji, liczącym się producentem w Europie - to 3.000 firm zatrudniające 126 tys. osób, z wartością produkcji bliskiej 57 mld euro. Przemysł chemiczny odnotowuje wzrost produkcji, bowiem posiada „zdolność wyczucia światowego popytu”, co w połączeniu z dużym popytem ze strony krajów rozwijających się, wpłynęło na pozycję tej branży we Włoszech w 2010 r.
46% eksportu to produkcja dużych firm (ponad 250 zatrudnionych), 39% przypada na firmy średnie, a 15% na małe (poniżej 50 zatrudnionych).
W ostatnich latach wzrósł włoski import surowców farmaceutycznych, natomiast nieznacznie spadł eksport tych produktów. Włochy eksportują również ponadto 90 % urządzeń wytworzonych na potrzeby przemysłu farmaceutycznego.
Rynek kosmetyczny we Włoszech
Obroty przemysłu kosmetycznego we Włoszech w 2010 r. wyniosły 6.197,7 mln euro, co oznacza przyrost o 1,3 % w stosunku do 2009 r. Kosmetyki sprzedawane są w tradycyjnych kanałach dystrybucji (supermarkety, drogerie), w kanałach profesjonalnych (salony kosmetyczne, apteki, sklepy firmowe) oraz poprzez sieć aptek i sklepów zielarskich, których pozycja znacznie wzrosła w 2010r.Według danych szacunkowych eksport włoskich kosmetyków wyniósł roku 2010 2.391,4 mln euro, co oznacza wzrost o 17% w stosunku do ubiegłego roku. Głównymi odbiorcami są kraje UE (Hiszpania, Wlk. Brytania, Niemcy) oraz Stany Zjednoczone. Produkcja kosmetyków wzrosła o 5,2% w stosunku do 2009 r, a na wyniki tej branży wpłynęły zdecydowanie wyniki eksportu. Wartość konsumpcji kosmetyków we Włoszech w 2010 r. przekroczyła 9.290 mln euro. Rynek włoski jest przede wszystkim bardzo rozdrobniony, nie istnieje jeden duży brand włoski. Firmy zrzeszone w Unipro to przede wszystkim mali i średni przedsiębiorcy.
Sektor rolno-spożywczy
Gospodarstwa rolne we Włoszech charakteryzuje duże rozdrobnienie (jedynie 2% gospodarstw ma powierzchnię przekraczającą 50ha). Sektor przyczynia się do kreacji 1,8% PKB i zatrudnia 5,3% siły roboczej. Ważnym elementem gospodarki jest przetwórstwo rolno-spożywcze, w którym Włochy są jednym z liderów światowych. Coraz większy udział mają też produkty rolnictwa ekologicznego. W 2010 r. udział produktów spożywczych w całości eksportu Włoch wyniósł 7%. Ponadto coraz bardziej widoczna jest postępująca modernizacja sektora. Uprawy i produkcja rolna odbywają się w oparciu o wykorzystanie najnowszych rozwiązań, a prowadzenie gospodarstwa rolnego coraz częściej jest kojarzone z działalnością biznesową. Do mocnych stron sektora rolno-spożywczego należy dobrze rozwinięty system promocji oparty na bezpośrednim kontakcie z konsumentem oraz wsparciu integracji producentów rolnych, jak również wszystkich podmiotów działających na rynku od rolnika, po dystrybutorów i eksporterów.
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne i podstawowe wskaźniki handlu zagranicznego.
2009 | 2010 | 2011** | |
---|---|---|---|
PKB (w mln Euro) | 1.519.702 | 1.548.816 | b.d. |
PKB (dynamika w%,) | -5,2 | 1,2 | 1,1 |
PKB na mieszkańca (tys. Euro)* | 25.200 | 25.600 | b.d. |
Deficyt budżetowy/ PKB(%) | -5,4 | -4,6 | -4,3 |
Dług publiczny/PKB (%) | 116,9 | 119 | 118,5 |
Inflacja (w%) | 0,7 | 1,6 | 1,8 |
Bezrobocie (w%) | 7,8 | 8,6 | 8,3 |
Eksport towarów i usług (w mln EUR) | 362.449 | 414.728 | b.d. |
Import towarów i usług (w mln EUR) | 368.628 | 442.163 | b.d. |
Saldo towarów i usług (mln Euro) | -6.233 | -27.435 | b.d |
Eksport towarów (w mln euro) | 290.116 | 337.517 | b.d. |
Import towarów (w mln euro) | 294.225 | 364.831 | b.d. |
Saldo HZ (w mln euro) | -4.109 | -27.314 | b.d. |
Źródło: Włoski Urząd Statystyczny ISTAT, *Eurostat** Prognozy European Economic Forecast
Główne produkty eksportowe Włoch (86% całości eksportu), mln euro
eksport 2010 | Udział % | |
---|---|---|
maszyny i urządzenia gdzie indziej nie sklasyfikowane | 60 089,236 | 18 |
metale i produkty metalurgiczne | 39 324,733 | 12 |
odzież, akcesoria skórzane, tekstylia | 37 283,754 | 11 |
środki transportu (w tym samochody) | 34 411,350 | 10 |
wyroby chemiczne | 22 527,447 | 7 |
produkty spożywcze, napoje i tytoń | 22 189,163 | 7 |
guma i wyroby z plastiku | 20 815,389 | 6 |
urządzenia elektryczne | 19 379,877 | 6 |
wyroby przemysłowe | 18 912,014 | 6 |
koks i produkty rafinacji ropy | 14 666,922 | 4 |
OGÓŁEM | 337.583.778.549 | 100% |
Główne produkty importowe Włoch (82% całości importu), mln euro
import 2010 | Udział % | |
---|---|---|
produkty mineralne | 57 842,477 | 16 |
środki transportu (w tym samochody) | 37 736,794 | 10 |
metale i produkty metalurgiczne | 35 963,654 | 10 |
komputery, urządzenia elektroniczne | 32 057,027 | 9 |
wyroby chemiczne | 31 882,121 | 9 |
odzież, akcesoria skórzane, tekstylia | 25 542,828 | 7 |
produkty spożywcze, napoje i tytoń | 25 247,827 | 7 |
maszyny i urządzenia gdzie indziej nie sklasyfikowane | 22 252,232 | 6 |
produkty farmaceutyczne | 17 150,825 | 5 |
urządzenia elektryczne | 13 176,466 | 4 |
OGÓŁEM | 364 949,622 | 100% |
Włoskie inwestycje zagraniczne (mln euro) – FDI outward
2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
---|---|---|---|---|
Inwestycje netto | 33. 534,4 | 66. 324,6 | 29. 927,6 | 31. 614,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Centralnego Włoch
Polsko - włoskie obroty towarowe (w mln EUR)
2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2010 2009 |
I-VI. 2011* | 2011 2010 |
|
---|---|---|---|---|---|---|---|
Obroty | 14.866,0 | 15.815,9 | 13.639,1 | 14.787,47 | 105 | 7.862,8 | 105 |
Eksport | 6.949,0 | 6.884,7 | 6.598,8 | 7.141,10 | 106 | 3.893,3 | 104 |
Import | 7.940,0 | 8.931,2 | 7.040,3 | 7.646,37 | 104 | 3.969,4 | 106 |
Saldo | -991,0 | -2.046,4 | -441,5 | -505,27 | - | -76,11 | - |
Źródło: GUS, *dane wstępne
Włochy są aktualnie drugim partnerem handlowym Polski z ok. 6% udziałem w obrotach z krajami UE ogółem. W roku 2010 wartość wzajemnych obrotów handlowych przekroczyła 14,7 mld EUR, eksport do Włoch - 7,1 mld EUR, zaś import z Włoch -7,6 mld EUR - pozytywnym zjawiskiem był wzrost polskiego eksportu do Włoch, mimo, ze saldo obrotów pozostało ujemne (-505 mln EUR). W 2009 roku nastąpił spadek obrotów handlowych o 15% związany z zjawiskami kryzysowymi w gospodarce europejskiej. Dopiero w okresie styczeń-październik 2010 r. import z Włoch osiągnął poziom ubiegłoroczny, podczas gdy w polskim eksporcie wystąpił już kilkuprocentowy wzrost w porównaniu do analogicznego okresu 2009 r. w 2010 r. Polska awansowała na 8 miejsce we włoskim eksporcie i 11 we włoskim imporcie (2% udziału we włoskim hz). Cechą charakterystyczną wymiany był dotychczas strukturalny deficyt handlowy związany z wysokim importem polskiej branży samochodowej oraz art. konsumpcyjnych pochodzenia przemysłowego i leków. W rezultacie znacznego zmniejszenia importu w latach 2009 - 2010 nastąpił silny spadek deficytu. Polsko-włoską wymianę handlową cechuje koncentracja na kilku grupach towarowych. Najwyższy udział wykazują pojazdy samochodowe, silniki spalinowe, części i akcesoria samochodowe, urządzenia elektroniczne i transmisyjne dla TV oraz artykuły spożywcze. Głównymi pozycjami w imporcie z Włoch są również części i akcesoria do pojazdów samochodowych, silniki spalinowe, towary branży maszynowej, sprzęt gospodarstwa domowego, wyroby chemiczne i farmaceutyki.
POLSKO – WŁOSKA WSPÓŁPRACA INWESTYCYJNO – KAPITAŁOWA
Włochy zajmują 8 miejsce na liście największych inwestorów zagranicznych w Polsce. Wielkość zainwestowanego kapitału włoskiego na koniec czerwca 2010 roku wyniosła 8 miliardów Euro (3,12% wszystkich inwestycji zagranicznych), a liczba funkcjonujących w Polsce włoskich przedsiębiorców wynosi szacunkowo ok. 1 000. Ponad połowa wartości tych inwestycji przypada na koncern Fiata i bank UniCredit. Należy do niego Bank Pekao S.A. W ostatnich latach największe włoskie inwestycje to odlewnia firmy Brembo, producenta tarcz hamulcowych, fabryka lodówek firmy Merloni oraz Manuli Hydraulics, która w 2010r. podjęła decyzję o budowie nowego zakładu w Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W 2010 r. odnotowano 10 projektów typu greenfield z Włoch o wartości ok. 330 mln USD. Inwestorzy włoscy są głównie związani z przetwórstwem przemysłowym i usługami. Polskie inwestycje kapitałowe we Włoszech nie są wysokie (ok. 50 mln Euro) i występują głównie w branży transportowej, handlu hurtowym i detalicznym, jakkolwiek liczba podmiotów dość szybko rośnie. Według szacunkowych danych zarejestrowanych jest ok. 100 polskich spółek kapitałowych i ponad 2000 podmiotów w formie samozatrudnienia w rzemiośle i usługach.
Zgodnie z danymi opublikowanymi przez ISTAT (odpowiednik polskiego GUS) polski eksport do Włoch wyniósł w 2010 r. 7,214 mld euro, zaś import 8,527 mld euro. Saldo obrotów z Włochami, podobnie jak w latach poprzednich, było ujemne i wyniosło -1,313 mld euro, co oznacza wzrost o 7,4% w stosunku do również ujemnego salda z 2009 r. Mimo ujemnego salda polski eksport do Włoch wzrósł o 8,7%, natomiast import o 7,6%. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost polskiego eksportu.
W 2010 r. Polska zajęła 8-me miejsce w grupie krajów, do których Włochy eksportują swoje produkty. Poprawiła swoja pozycją z 13-ego miejsca w 2009 r. na 11-te w grupie krajów, z których Włochy importują towary. Dla Polski natomiast Włochy pozostają drugim partnerem w eksporcie i czwartym w imporcie.
Nie ulega znacznej zmianie charakterystyka i pozycja głównych grup towarowych w eksporcie Polski do Włoch. Najwyższą wartość utrzymują od lat środki transportu, w tym samochody i komponenty motoryzacyjne o wartości w 2010 r. 2,9 mld euro. Na drugim miejscu znalazła się branża komputerów, urządzeń elektronicznych i optycznych o wartości 754 374 tys. euro, na trzecim artykuły spożywcze, napoje, tytoń o wartości 690 531 mln euro i w kolejności metale i produkty metalurgiczne z wartością 546.081 tys. euro oraz urządzenia elektryczne – 427 502 tys. euro.
Struktura polskiego importu z Włoch również nie uległa zasadniczym zmianom. W pierwszej piątce znalazły się w 2010 r.: maszyny i urządzenia nie sklasyfikowane gdzie indziej o wartości 1,7 mld euro, środki transportu, w tym samochody o wartości 1,5 mld euro, metale i produkty metalurgiczne o wartości 1,2 mld euro, urządzenia elektryczne o wartości 710 291 tys. euro, wyroby chemiczne i farmaceutyczne o wartości 660 946 tys. euro. Duży był także import gumy i wyrobów z tworzyw sztucznych – 501 757 tys euro.
Utrzymująca się od lat dominacja towarów z branży samochodowej i mechanicznej w obrocie towarowym z Włochami jest wynikiem obecności fabryki FIAT-a i innych zakładów produkujących podzespoły dla tego sektora. W roku 2009 spadek eksportu tej branży wynosił 3%, w roku 2010 spadek był rzędu 10,8 %. Odwrotna sytuacja miała miejsce po stronie importu tej branży: w 2009 r. import spadł o 12,3%, w roku 2010 jedynie o 0,2%.
W 2010 r. znacznie wzrósł polski eksport metali i produktów metalurgicznych (o 46,3%), wyrobów chemicznych (o 32,8%), gumy i wyrobów z tworzyw sztucznych (o 25,8%), a także artykułów przemysłu spożywczego (13,5%) i produktów pochodzenia rolnego (29,2%). O prawie 20% wzrósł eksport głównych grup towarowych, takich jak komputery, urządzenia elektryczne i optyczne oraz urządzenia elektryczne. Poprawił się eksport wyrobów dziewiarskich, obuwia i wyrobów skórzanych, papieru i wyrobów z papieru oraz mebli i innych produktów przemysłowych. Powyższe dane potwierdzają zainteresowanie włoskich przedsiębiorców sprowadzaniem wysoko przetworzonych komponentów do przemysłu metalowego, elektrotechniki, produktów chemii gospodarczej, produktów spożywczych, w tym mięsa, mleka w proszku i owoców miękkich.
Przemysł drzewny i jego produkty jest od lat przedmiotem zainteresowania włoskiego rynku, głównie domy prefabrykowane, półprodukty, listwy itp. Rośnie konkurencja polskich firm produkujących elementy wykończenia domów, meble drewniane, także ogrodowe, półprodukty, ale ceny proponowane przez polskich producentów w powiązaniu z kosztami transportu powodują, że Polska traci część rynku włoskiego na rzecz Słowenii i Rumunii. Powoli toruje sobie drogę na włoskim rynku także przemysł poligraficzny.
2010 rok był kolejnym rokiem promocji sektora kosmetycznego we Włoszech. Zwiększa się rokrocznie liczna polskich firm uczestniczących w prestiżowych międzynarodowych targach kosmetycznych Cosmooprof w Bolonii. Polskie firmy kosmetyczne często są lub wchodzą na włoski rynek pod innymi markami. Potwierdza to ocenę, że bez skutecznej promocji, inwestycji i działań marketingowych trudno będzie polskim producentom wprowadzić własne marki na rynek włoski.
Należy podkreślić, że na rynek włoski trafia dużo komponentów do produkcji mebli, okien, maszyn i urządzeń, oświetlenia, ale produkt gotowy jest produktem włoskim. Eksportujemy na rynek włoski samochody, telewizory oraz sprzęt AGD, ale jest to efekt włoskich inwestycji Fiata, czy Grupy Merloni.
Od kilku lata potwierdza się słaba penetracja polskich towarów na rynku włoskim, co jest wynikiem wielu czynników – słabej znajomości polskiej oferty eksportowej i zainteresowania włoskiego konsumenta, wyboru kanałów dystrybucji, małej aktywności polskich firm, które niechętnie biorą udział w targach, czy spotkaniach B2B, nie inwestują w reklamę, stosują bardzo sztywne i czasami niczym nie uzasadnione wysokie ceny oraz bardzo rzadko korzystają z usług agenta handlowego. Należy podkreślić, że pozycja agenta handlowego jest we Włoszech bardzo silna. Bardzo trudno jest sprzedać towar na większą skalę lub wprowadzić go do sieci dystrybucji bez agenta handlowego, który współpracuje również z hurtownikami i importerami.
INWESTYCJE POLSKIE WE WŁOSZECH
Polskie inwestycje kapitałowe we Włoszech są stosunkowo niskie (ok. 49 mln Euro) i dotyczą głównie sektorów farmaceutycznego, transportu, budownictwa, handlu hurtowego i detalicznego. Obroty 5 największych inwestorów wynoszą 60 mln Euro. Od 2009 r. obserwuje się większą aktywność polskich inwestorów m.in. informatycznej firmy Asseco. Wzrasta także zainteresowanie strony polskiej inwestycjami w sektorze hotelarskim stoczniowym oraz hutnictwa szkła. Na rynku włoskim dotychczas zainwestowało jedynie kilku znaczących inwestorów polskich, a przejęcie przez Bioton udziałów w dwóch włoskich spółkach farmaceutycznych Pharmatex Italia oraz Fisiopharma o wartości ok. 17 mln Euro w 2007 r., to jak do tej pory największa polska inwestycja w tym kraju. Obecna jest na rynku włoskim również Grupa Impexmetal, która ma 100% udziałów we włoskiej FLT & Metals oraz spółka Pol-Rail z siedzibą w Udine, powstała na bazie porozumienia polskich i włoskich Kolei Państwowych, świadcząca spedycyjno-logistyczne usługi kolejowe i Est Cargo Trans z siedzibą w Rzymie. W 2010 r. grupa Boryszew Romana Karkosika nabyła wybrane aktywa włoskiej grupy Maflow. Maflow to główny producent m.in. gumowych przewodów dla przemysłu motoryzacyjnego. Dostarcza wyroby dla niemal wszystkich marek samochodów. Inne polskie firmy działające na terenie Włoch, to głównie mikro przedsiębiorstwa, często firmy jednoosobowe, dysponujące przeważnie nieznacznym kapitałem. Ich liczba corocznie nieznacznie wzrasta. Firmy polskie zlokalizowane są głównie w największych aglomeracjach włoskich na terenie całych Włoch. Prawie połowa z nich to firmy budowlane, firmy handlowe, hotelarskie i gastronomiczne oraz osoby pracujące w sektorze rolnictwa. Rośnie również liczba podmiotów zarejestrowanych w kategorii wynajem, agencje podróży, doradztwo.
Włosko-Polska Izba Handlowo-Przemysłowa http://www.italpolchamber.it/pl/home.html
Włoskie Izby Handlowe http://roma.trade.gov.pl/pl/przewodnik/article/detail,64,Izby_Handlowe.html
WAŻNE LINKI
Vademecum dla przedsiębiorcy http://roma.trade.gov.pl/pl/Publikacj/article/detail,5406,Vademecum_dla_przedsiebiorcy.html
Analizy rynkowe http://roma.trade.gov.pl/pl/analizy_rynkowe
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Rzymie
via Olona 2
Rzym 00198
Italia
tel.: 0039 - 06 884 02 73, 0039- 06 854 81 89, 0039- 06-854 11 28
fax: 0039 06 855 33 91
e-mail: info@infopolonia.it
http://roma.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/list/pix,1
Źródła: Ministerstwo Gospodarki RP, WPHI Ambasady RP we Włoszech