Zakażenia wywoływane przez grzyby, prątki, chlamydie, mykoplazmy i riketsje
Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej
Warszawski Uniwersytet Medyczny
-Rodzaj Mycobacterium
Proste lub lekko zakrzywione pałeczki
Nieruchome
Bardzo wolny wzrost (od 2 do 60 dni)
Bezwzględne tlenowce
Unikalna budowa ściany komórkowej- duża zawartość lipidów - do 60% suchej masy
-Rodzaj Mycobacterium
Mycobacterium tuberculosis complex
WYWOŁUJĄ GRUŹLICE
Gatunki powodujące gruźlice ludzi:
M. tuberculosis subsp. tuberculosis
M. bovis subsp. bovis
M. africanum
M. bovis BCG
Mycobacterium other than tuberculosis-MOTT
-WYWOŁUJĄ MIKOBAKTERIOZY
Gatunki chorobotwórcze dla ludzi:
M. avium subsp. avium
M. intracellulare
M. chelonae
M. fortuitum
M. ulcerans
Gruźlica
Najczęściej występuje odmiana płucna
Odmiana poza płucna dotyczy: opłucnej, węzłów chłonnych, układu pokarmowego, moczowo-płciowego, opon mózgowo-rdzeniowych, kości i stawów
Odmiana prosówkowa- rozsiew prątków po organizmie za pomocą krwi, w konsekwencji zaatakowanie wszystkich narządów
Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub pyłową
-Grupy o najwyższym ryzyku zachorowania:
Pacjenci z upośledzonym układem immunologicznym
Osoby nadużywające alkoholu lub narkotyków
Osoby bezdomne
Pracownicy służby zdrowia
Objawy Gruźlicy
Mało charakterystyczne dolegliwości:
kaszel utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie ,odkrztuszanie plwociny, brak apetytu i utrata wagi ciała, nocne poty, stany podgorączkowe, osłabienie i łatwe męczenie się, duszność i/lub ból w klatce piersiowej, krwioplucie
-Diagnoza kliniczna na podstawie:
Zdjęcia RTG
Dodatni wynik testu skórnego
Wykrycie prątków w preparacie lub w posiewie
Wykrywanie prątków
Preparat bezpośredni z próbki plwociny barwiony metodą Ziehl-Neelsena
Próba tuberkulinowa
Testy biochemiczne
Wyhodowanie bakterii w laboratorium oraz oznaczenie lekooporności
Metody molekularne- The Xpert® MTB/RIF- wynik w przeciągu 90 min
Próba tuberkulinowa
0,1 ml tuberkuliny (oczyszczona pochodna białkowa, ang. PPD)
wstrzyknięta podskórnie
wynik odczytywany po 72 h- mierzenie średnicy stwardnienia za pomocą linijki:
0 - 5 mm - to odczyn jest ujemny
powyżej 6 mm - odczyn jest dodatni
powyżej 15 mm - odczyn wzmożony, stanowiący wskazanie do dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia profilaktycznego
Wady próby tuberkulinowej jako testu wykrywającego:
Osoby zaszczepione oraz te które w przeszłości chorowały na gruźlicę wykazują dodatnią próbę tuberkulinową
Rozmiar nacieku zależy od czasu jaki upłynął od zakażenia lub szczepienia, wieku osoby
Osoby z niedoborem układu odpornościowego (np. AIDS) mogą nie reagować na próbę, nawet jeśli chorują na gruźlicę
DODATNIA PRÓBA NIE JEST JEDNOZNACZNYM DOWODEM NA CZYNNE ZAKAŻENIE
http://www.wydzialszczepien.pl/33-w-szczepionka-bcg-przeciw-gruzlicy.html
Szczepionka BCG
żywa szczepionka bakteryjna prątka bydlęcego- M. bovis
BCG- Bacillus Calmette-Guérin
Metodą szczepienną stosowaną w Polsce jest metoda Mantaux. Polega ona na podaniu jednej dawki preparatu niezależnie od wieku, w wielkości 0,05 mg/0,1 ml śródskórnie w zewnętrzną, górną część lewego ramienia
Wg kalendarza szczepień:
Szczepienie obowiązkowe
Wykonywane w 1 dobie życia, lub jeżeli istnieją przeciwskazania do szczepienia najpóźniej do 15 roku życia
Leczenie
Lekami pierwszego rzutu stosowanymi w terapii są m. in.:
Streptomycyna, Izoniazyd, Etambutol, Rifampicyna Pirazynamid
Obserwuje się 2 typy oporności M. tuberculosis:
- typu MDR- oporność na leki pierwszego rzutu
- typu XDR- oporność na leki pierwszego rzutu oraz dodatkowe
„Gruźlica jest obecnie w pełni wyleczalna”
Warunkiem osiągnięcia takiego sukcesu jest:
przyjmowanie jednocześnie wszystkich leków p/prątkowych zalecanych przez lekarza
przyjmowanie leków w dawkach oraz rytmie zalecanym przez lekarza
przyjmowanie leków tak długo, jak zalecił lekarz, najczęściej przez 6 m-cy
leki p/prątkowe chory powinien przyjmować w obecności pielęgniarki, wolontariusza
Nie stosowanie się do tych zaleceń powoduje powstawanie szczepów opornych
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa, ul Płocka 26
Od 1993 jest ośrodkiem referencyjnym WHO w dziedzinie gruźlicy
Mykobakteriozy
Powodowane przez MOTT
Występują rzadziej niż gruźlica
Częstość chorób jest zależna od położenia geograficznego kraju
Dotyczą zwykle osób:
Z predyspozycjami, cierpiącymi na inne przewlekłe schorzenia np. pylica płuc,
Wykonujących zawody związane z hodowlą zwierząt bądź glebą
Mających zaburzone funkcje układu immunologicznego
W zależności od gatunku prątków mogą mieć różny obraz kliniczny:
M. avium, M. intracellulare- atakują głównie układ oddechowy- klinicznie nie do odróżnienia od gruźlicy
M. marinum, M. fortuitum – infekcje skóry i tkanki podskórnej oraz infekcje związane z ranami kłutymi
M. bovis – oportunistyczne infekcje u osób z niedoborami immunologicznymi
Podział MOTT
Prątki MOTT zostały podzielone ze względu na tempo wzrostu oraz zdolność do produkcji pigmentu (Klasyfikacja Runyona):
Wolno rosnące fotochromogeny (produkcja pigmentu tylko podczas ekspozycji na światło) np. M. kansaii, M. marinum
Wolno rosnące skotochromogeny (produkcja pigmentu podczas ekspozycji na światło jak i w ciemności) np. M. gordonae
Wolno rosnące prątki niefotochromogenne (nie produkujące barwnika) np. M. avium, M. intracellulare
Prątki szybko rosnące np. M. chelonae, M. abscessus
Mycobacterium leprae
Prątek trądu
Choroba obecnie praktycznie wyeliminowana w Europie
Zakażenie drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt
Brak możliwości hodowli w warunkach laboratoryjnych, jedynym zwierzęciem wrażliwym na zakażenie jest pancernik
Diagnostyka oparta na badaniu mikroskopowym zeskrobin lub bioptatów skórnych/śluzówkowych barwionych metodą Ziehl-Neelsena
Dwie postaci kliniczne:
Tuberkuloidalna – łagodniejszy przebieg, występowanie na skórze odbarwionych plam
Guzowata- postępującą z guzowatymi zmianami w skórze i zajęciem nerwów obwodowych (zaburzenia czucia)
Chlamydie
Rodzaj Chlamydia oraz Chlamydophila
Nieruchliwe ziarenkowce
Bezwględne wewnątrzkomórkowe pasożyty
Hodowla tylko w żywych komórkach
Rezerwuar- ptaki oraz człowiek
Komórki występują w postaci dwóch form:
Ciałka podstawowego- forma zakaźna, niezdolna do podziałów, odporna na czynniki środowiskowe
Ciałko siateczkowate- intensywny metabolizm, zdolność do podziału, niezakaźne
Gatunki chorobotwórcze dla ludzi
Chlamydophila pneumoniae
Atypowe zapalenie płuc i oskrzeli przenoszone drogą kropelkową
Brak rezerwuaru zwierzęcego
Chlamydophila psittaci
Powoduje zoonozę- ornitozę (zapalenie płuc - papuzica)
Zakażenie drogą kropelkową lub przez uszkodzoną skórę
Chlamydia trachomatis – obejmuje 2 biotypy:
TRIC powodujący:
jaglicę, zapalenie płuc u niemowląt, zapalenia spojówek, zapalenia śluzowo-ropne szyjki macicy, nierzeżączkowe i porzeżączkowe zapalenie cewki moczowej
LGV wywołujący ziarniniak weneryczny
choroba przenoszona drogą płciową, charakteryzuje się występowaniem na skórze zewnętrznych narządów płciowych zmian grudkowo-pęcherzykowatych i owrzodzeń
Diagnostyka
Izolacja patogenów w hodowlach komórkowych
Badanie mikroskopowe wymazów – fluorescencja bezpośrednia
Metody immunoenzymatyczne
Metody molekularne – PCR
Testy serologiczne nieskuteczne w przypadku C. trachomatis ze względu na powierzchniowy charakter zmian
Riketsje
Pasożyty ssaków oraz stawonogów
Zakażenie następuje poprzez ukąszenie lub wtarcie w uszkodzoną skórę odchodów stawonogów
Brak wzrostu na podłożach sztucznych
Gram ujemne, polimorficzne
Rozwijają się tylko wewnątrz komórek gospodarza
Objawy zakażenia:
Gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe, wysypka
Wywołują riketsjozy, zakażenia uogólnione dotyczące:
płuc, nerek, wątroby, śledziony oraz OUN
Wyróżniamy:
grupa duru wysypkowego (Rickettsia prowazekii)
grupa gorączek plamistych (Rickettsia rickettsii)
Rodzaj Mycoplasma
Brak ściany komórkowej
Na pożywkach stałych kolonie wyglądem przypominają sadzone jajo
Ruch pełzający
Gram „-”
Komensale jamy ustnej, górnych dróg oddechowych, dróg moczowo-płciowych
Powodują zakażenia w obrębie układu oddechowego oraz moczowo-płciowego
Zakażenia dróg oddechowych
Mycoplasma pneumoniae
Bezwględnie chorobotwórcza:
Zapalenia:
oskrzeli
oskrzelików
gardła
krtani
śródmiąższowe atypowe zapalenie płuc
Przenoszona drogą kropelkową
Nieswoiste wczesne objawy zakażenia podobne do grypy
Zakażenia dróg moczowo-płciowych
Czynniki etiologiczne:
Mycoplasma genitalium
Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (NGU)
Zapalenia występujące w obrębie miednicy
Mycoplasma hominis oraz Ureaplasma urealyticum
Zapalenie pochwy oraz szyjki macicy
Zapalenia jajników i jajowodów
Posocznica poporodowa
Zapalenia błon płodowych (poronienia i przedwczesne porody)
Infekcje noworodków :
Zakażenia wewnątrzmaciczne (zakażenia układu oddechowego oraz OUN)
Nabywane w czasie porodu
U mężczyzn:
NGU
Zapalenie gruczołu krokowego oraz górnych dróg płciowych
Grzyby
Roślinopodobne
Organizmy eukariotyczne
Heterotroficzne
Brak chlorofilu = brak fotosyntezy
Jednokomórkowe, wielokomórkowe, dimorficzne, Rozprzestrzeniają się poprzez zarodniki
W metodzie Grama barwią się jak bakterie G „+”
Morfologia grzybów
jednokomórkowe
drożdże i drożdżopodobne: Saccharomyces sp., Candida sp., Cryptococcus sp., Geotrichum sp.
rosną w postaci charakterystycznych pojedynczych komórek (blastospory). W procesie pączkowania mogą tworzyć strukturę nazywaną pseudogrzybnią
wielokomórkowe
pleśniowe: Mucor sp., Rhizopus sp., Aspergillus sp. , Penicillium sp., dermatofity
twory wielokomórkowe zbudowane ze strzępek – rurkowatych komórek, które najczęściej są rozgałęzione. Masy strzępek tworzą grzybnię. Grzybnia może rozpościerać się na znacznej powierzchni dorastając nawet do kilkunastu metrów
Grzyby dimorficzne
w zależności od warunków otoczenia, mogą istnieć:
w postaci drożdżakowej- jako patogeny lub pasożyty, które mogą znajdować się, np.: w ustroju człowieka lub w hodowlach inkubowanych w temperaturze 370C
w postaci grzybni- w warunkach naturalnych i w temperaturze poniżej 250C
Sytematyka grzybów chorobotwórczych
Dermatofity – grzyby skóry
Microsporum spp., Epidermophyton spp., Trichophyton spp.
Drożdże i drożdżopodobne
C. albicans, C. krusei, C. parapsilosis, C. tropicalis, Saccharomyces cerevisiae, Geotrichum spp., Rhodotorula spp., Cryptococcus neoformans
Pleśnie
Mucor spp., Rhizopus spp., Absidia spp., Aspergillus spp., Penicillium spp., Fusarium spp.
Grzyby wywołujące grzybice tropikalne
Histoplazma spp. Blastomyces spp. i inne
Grzyby jako flora fizjologiczna
Grzyby z rodzaju Candida
skóra - okolice wilgotne:
fałdy skórne, okolica około odbytnicza , błony śluzowe: , jama ustna, noso-gardziel ,jelito grube, pochwa
Ryzyko zakażeń grzybiczych
Choroby nowotworowe, Biorcy narządów, Urazy, Zakażenie HIV, Wcześniactwo, Zabieg chirurgiczny, Choroby krwi, Cukrzyca
Oparzenia, Narkomania Antybiotykoterapia, kortykoterapia, chemioterapia, immunosupresja
Podział zakażeń grzybiczych
Pierwotne
Wywołane przez typowe patogeny, które mogą zakażać i rozwijać się w tkankach ludzi zdrowych
Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis, Blastomyces spp.
Wtórne
Patogeny oportunistyczne - czynnikiem sprzyjającym zakażeniu jest niewydolność lub niedobór w układzie immunologicznym:
Candida spp., Aspergillus spp., Mucor spp.
Cechy grzybów istotne w chorobotwórczości
Zarodniki = dużą rozsiewalność
Termotolerancja
Właściwości adhezyjne
Właściwości alergizujące
Wytwarzanie mykotoksyn (aflatoksyna)
Zdolność wytwarzanie 2 różnych antygenowo form drożdżowej i strzępkowej
Kandydoza skóry
Obejmuje każdy obszar skóry o wzmożonej wilgotności
Objawy kliniczne: rumień, pękanie lub maceracja skóry
Czynniki etiologiczne :
C.albicans
C.glabrata
Cryptococcus spp.
Malassezia furfur
Kandydoza błon śluzowych
a) jamy ustnej na błonach śluzowych policzków i języka pojawiają się białe, silnie przylegające naloty, podobne do pleśniawek
ostra rzekomobłoniasta - (pleśniawki) u osób chorych na HIV, na białaczkę, po leczeniu sterydami z powodu np. astmy
ostra zanikowa - po antybiotykoterapii
ostra zanikowa związana z noszeniem protez
przewlekła rozrostowa - zajmuje wewnętrzną powierzchnię policzków
b) przełyku – u chorych na AIDS, po chemioterapii
c) pochwy - (80% C. albicans, 50% C. glabrata)
w cukrzycy, ciąży, stosowanie tamponów, dopasowana bielizna, niedobory immunologiczne
Kandydoza jamy ustnej
charakter zapalny, powierzchniowy
penetrują w głąb tkanek jamy ustnej
następuje zmiana formy komórek grzyba z blastospory na mycelialną
komórki przylegają do komórek nabłonka jamy ustnej wydzielane przez nie enzymy, glikoproteiny i metabolity hamują fagocytozę i odpowiedź ze strony układu immunologicznego
Klinicznie wyróżniamy kilka typów kandydozy jamy ustnej
Grzyby a położnictwo
Grzybicze zakażenie pochwy i sromu (Vulvovaginal Candidiosis - VVC) dotyczą nawet 75% aktywnych seksualnie kobiet
Szczyt zachorowań występuje między 16-30 r.ż.
75% kobiet przebyło grzybicze zapalenie pochwy min. raz w ciągu życia
5-55% populacji kobiet to bezobjawowe nosicielki grzybów Candida spp.
30% kobiet w ciąży choruje na kandydozę pochwy
Przejściowe lub stałe nosicielstwo grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Candida w pochwie szacuje się na 6-30%
Zakażenia grzybicze w ginekologii i położnictwie
U ciężarnych kolonizacja pochwy grzybami jest zjawiskiem powszechnym
W I trymestrze występuje u ok. 10%
W III trymestrze występuje u ok. 23-55%
U 60-90% występują objawy
Ciąża:
↑ steroidogenezy - ↑ depzytów glikogenu
↑ przylegania grzybów do śluzówki
Immunosupresyjny wpływ na odporność komórkową: estrogenów, progesteronu, β HCG, somatotropiny łożyskowej
Antykoncepcja hormonalna
Podaż egzogennych steroidów
Kandydoza sromu, pochwy, cewki i pęcherza moczowego
Objawy:
upławy, świąd, pieczenie, bóle w okolicy sromu, w przedsionku pochwy, nasilające się w nocy, treść pochwy obfita, gęsta, biała lub kremowa, nadżerki w pochwie, częste parcie na mocz oraz bóle podczas oddawania moczu, zaczerwienie i obrzęk ujścia zewnętrznego cewki moczowej, biały mocno przylegający nalot w okolicy ujścia cewki, krwawienie z cewki po uciśnięciu
Czynniki etiologiczne:
C. albicans, C. tropicalis, C. kefyr, C. guilliermondii, C. parapsilosis, C. glabrata
inne gatunki z rodzaju Candida
Kandydoza pochwy w ciąży
W przypadku zakażenia płynu owodniowego i zapalenia błon płodowych na tle grzybiczej infekcji pochwy
Poronienie, Poród przedwczesny, Przedwczesne pęknięcie błon płodowych
Subkliniczne postacie zakażenia wewnątrzowodniowego wywołanego Candida spp. – indukcja czynności skurczowej macicy
Wrodzona grzybica noworodka – u 6% noworodków matek zakażonych Candida spp. stwierdza się pleśniawki w j. ustnej (u noworodków zdrowych matek – 0,8%)
Kandydoza, a ciąża
noworodki – zakażenie okołoporodowe
obejmuje zwykle zewnętrzne narządy płciowe, skórę i prawie zawsze jamę ustną
ostry przebieg kliniczny (prawie 70%), rzadziej przewlekłe
objawy:
obrzęk
zaczerwienienie
drobne, bolesne ubytki nabłonka-nadżerki na powierzchni sromu i w przedsionku pochwy
Aspergiloza
postać alergiczna, oskrzelowo - płucna (astma)
grzybniak kropidlakowy płuc (aspergiloma) - po przebytej gruźlicy
aspergiloza zatok przynosowych (leki immunosupresyjne)
Inwazyjna choroba - nierozpoznana u 35% pacjentów w momencie śmierci
śmiertelność - 65%
Cryptococcus neoformans
Otoczkowe pączkujące drożdże
Zakażenie następuje poprzez: Wdychanie drożdży w postaci aerozolu, Poprzez skórną inokulację
Kliniczne postaci grzybicy:
Kryptokokowe zapalenie płuc, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, Rozsiew krwiopochodny, Kryptokokoza układu moczowo-płciowego, Skórna kryptokokoza
Diagnostyka
Barwienie metodą Grama – fioletowe Gram dodatnie
Preparat tuszowy na obecność otoczek Cryptococcus spp.
Podłoże Sabourauda z chloramfenikolem i gentamycyną oraz bez antybiotyków inkubacja do 10 dni w temp. 30-35OC
IDENTYFIKACJA
Agary selektywne - Podłoże chromogenne CHROMagar
Testy biochemiczne (rozkład cukrów)-API ID 32 C – automatyczny odczyt komputerowy
Diagnostyka grzybów pleśniowych
Preparat bezpośredni z materiału klinicznego w celu wykazania obecności strzępków grzyba, konidioforów, konidiów
Izolacja przez hodowlę (makrohodowla)
Obserwacja makrohodowli w celu oceny morfologii kolonii
Aspergillus fumigatus – kolonie filcowate, zielone
Aspergillus flavus – kolonie filcowate, żółte
Aspergillus niger – kolonie puszyste, czarne
Mikrohodowla szkiełkowa (hodowla prowadzona na szkiełkach podstawowych w komorach wilgotnych)
ocena elementów morfotycznych grzybów pleśniowych pozwalających na identyfikację (konidiofory, konidia)
Lekowrażliwość
E-test
Metoda referencyjna, ilościowa
MIC – minimalne stężenie leku hamujące wzrost drobnoustroju
Metody serologiczne
Wykrywanie kompleksów antygen – przeciwciało
Wykrycie fazy zakażenia (ostre, przewlekłe, stan odporności)
Porównanie miana przeciwciała z próbek pobranych w odstępach 2-4 tygodni