Tworzenie prawa
Przykłady wykorzystania psychologii w tworzeniu prawa:
Ustalenie granicy wieku, w którym człowiek może odpowiadać karnie (dojrzałość emocjonalna, intelektualna). W Polsce ta granica to 17 lat. Do tego wieku jest sąd dla nieletnich, wykorzystuje się zakłady opiekuńczo – poprawcze. Do 13 lat: jest postępowanie opiekuńczo – wychowawcze, do tego wieku uznaje się, że dziecko nie rozumie prawa. Wyjątek stanowi fakt, gdy dziecko w momencie popełnienia czynu działa z rozeznaniem, premedytacją wskazującą na wyższy poziom rozwojowy i gdy ma ukończone 15 lat – wówczas może być sądzone jak osoba dorosła. O tym decyduje są po rozeznaniu przypadku sprawcy.
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii.
Legalizacja aborcji i eutanazji.
Czyn zawiniony – popełnia osoba w pełni świadoma swojego postępowania i ponosząca całkowitą odpowiedzialność (tzw. poczytalność sprawcy). Jeśli zachodzi podejrzenie, że sprawca był niepoczytalny (choroba psychiczna) wówczas komisja złożona z dwóch psychiatrów (i dodatkowo czasem jednego psychologa) opracowują diagnozę, czy sprawca był rzeczywiście niepoczytalny czy tylko symuluje.
Czyn zabroniony – postępek sprzeczny z ustawą (KK, Kodeksem finansowym).
Kontratypy – zabronione czyny, które w odpowiednich okolicznościach zwalniają z odpowiedzialności:
Obrona konieczna – sprawca używa środków zabronionych prawem w samoobronie lub obronie bliskich. Środki te muszą być adekwatne do ataku. Jeśli jest przekroczenie – odpowiada się karnie.
Karanie dzieci – w ramach oddziaływań wychowawczych nie jest karane.
Prawo do odmowy składania zeznań – przysługuje najbliższej rodzinie oskarżonego, ma to chronić więzy rodzinne.
Internacja – zamknięcie w szpitalu psychiatrycznym, wówczas gdy sprawca jest chory.
Organizacja sądownicza.
Sądy grodzkie – najniższa instancja, rozpatrują wykroczenia.
Sądy rejonowe:
Wydział karny
Wydział cywilny
Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny, opiekuńczy, dla nieletnich)
Wydział ksiąg wieczystych
Wydział pracy
Wydział gospodarczy
Wydział rejestrowy.
Sądy okręgowe – rozpatruje sprawy apelacyjne płynące z sądów rejonowych (Sąd II instancji) – nie ma tutaj wydziałów rodzinnego i dla nieletnich. Tutaj trafiają też poważniejsze sprawy. Dodatkowo:
Wydział penitencjarny
Sąd ochrony konkurencji i konsumentów.
Sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych.
Sądy apelacyjne.
3 modele wymiaru sprawiedliwości:
Model retrybutywny (oko za oko). Punktem wyjścia jest przestępstwo i wymierzenie kary identycznej do czynu (model ten sięga Kodeksu Hammurabiego). Pozycja ofiary jest tutaj drugorzędna. System ten pokazuje siłę państwa.
Model resocjalizacyjny – XX w. głównie w USA. Punktem wyjścia jest sprawca. Wszystko podporządkowane jest temu, aby wychować sprawcę, ofiara jest tutaj drugorzędną postacią. Model ten charakterystyczny jest dla krajów opiekuńczych.
Model naprawczy – korzenie w plemionach pierwotnych. Sprawca ma wynagrodzić krzywdę ofierze. W Polsce funkcję taką spełnia mediacja. Ofiara jest w centrum zainteresowania; ważne jest zadośćuczynienie ofierze i przyznanie się do winy. Jest to kara dla sprawcy. System mediacyjny uwalnia sprawcę od etykiety przestępcy.
Świadkowie
Świadkowie są często jedynym źródłem informacji. Aby uniknąć kłopotów z wiarygodnością zeznań świadków zaczęto wprowadzać zasady dotyczące zeznań świadków.
Pierwsze zasady były sformułowane jeszcze w czasach przed naszą erą, np.: Kodeks Hammurabiego.
W starożytności ustalono, jakie cechy powinien spełniać wiarygodny świadek:
Prawidłowość spostrzegania (narządy zmysłu czy są prawidłowe).
Poziom umysłowy (czy prawidłowy rozwój umysłowy)
Przekaz logiczny, pełny.
Odpowiednie słownictwo.
Świadek to osoba prawdomówna.
Jaka jest osobowość świadka?
Jaki jest tryb życia świadka?
Stosunek do sprawcy.
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego zrezygnowano z instytucji świadka na rzecz ordaliów – Sądów Bożych. Zakładano, że sprawca sam przyzna się do popełnionego czynu lub panowało przekonanie, że Pan Bóg nie dopuści do skazania niewinnego człowieka. Stosowano np.: próbę gorącej wody, próbę krzyża, próbę żelaza. Przez te próby zwycięsko wychodził człowiek niewinny. Po zakazaniu ordaliów wprowadzono tortury.
W średniowieczu uważano, że człowiek to przede wszystkim istota rozumna, warto wierzyć człowiekowi, ale nie dokładano starań co do wiarygodności tych zeznań.
W XIX i XX w. gdy zaczęła rozwijać się psychologia zaczęto zwracać uwagę na jakość zeznań. Pierwszym biegłym sądowym psychologiem został Stern. Zaczęto rozróżniać:
Fałszywe zeznania – świadome kłamstwo, zniekształcenie prawdy.
Błędne zeznania – brak świadomości mijania się s prawdą wypływające z braku dobrych informacji, zaburzonych narządów zmysłu itp.
Obecnie wyróżniamy:
Świadkowie faktyczni i procesowi
Świadkowie faktyczni – to osoby, które posiadają wiedzę o danym zdarzeniu, mogą stać się świadkami procesowymi.
Świadkowie procesowi – osoby, które zostały wezwane przed Sąd, Prokuraturę. Mają obowiązek stawienia się przed sądem, mimo, że nie muszą posiadać wiedzy na temat zdarzenia.
Świadkowie naoczni i ze słuchu
Świadek naoczny – osobiście uczestniczył w danym zdarzeniu, widział, słyszał, sam przeżył dane zdarzenie.
Świadek ze słuchu – sam nie uczestniczył w zdarzeniu, ale dowiedział się o zdarzeniu od świadków faktycznych.
Świadkowie zdolni/niezdolni do składania zeznań
Świadek zdolny do składania zeznań – brak wad w narządach zmysłu, brak przeciwwskazań do składania zeznań.
Świadek niezdolny do składania zeznań – upojenie alkoholowe, chory psychicznie, stan silnego wzburzenia.
Świadkowie nieletni/dorośli/starzy
Świadkowie nieletni – przy zeznaniach dzieci zawsze obecny jest psycholog.
Świadkowie pełnoletni (dorośli).
Świadkowie starzy – u których rozpoczynają się procesy starzenia: zapominanie, umiejscowienie w czasie itp.
Świadek z obowiązkowym składaniem zeznań/z odmową
Świadkowie z obowiązkowym składaniem zeznań – gdy nie łączą go żadne więzy uczuciowe, rodzinne z oskarżonym.
Świadek z odmową – ksiądz, adwokat, bliska rodzina.
Świadkowie są uprzedzani, iż za fałszywe składanie zeznań grozi im kara. Oskarżony nie składa zeznań, tylko wyjaśnienia – może kłamać ! – to komplikuje proces. Obowiązkiem oskarżonego jest bronić się – to są ma mu udowodnić winę.
Często bywa tak, że oskarżony przyznaje się do popełnienia winy. Jednak oskarżony czasem jest przerażony stawianymi mu zarzutami, może więc przyznać się do winy – co nie jest prawdą. Wówczas, gdy nie ma innych przesłanek (inni świadkowie) sąd wierzy oskarżonemu i jego zeznaniom.
O wiarygodności zeznań świadków decyduje SĄD a nie psycholog. Psycholog tylko zakreśla zarys osobowości i bada, natomiast ocenia to sąd.
Najbardziej wyczuleni na kłamstwo (łatwo to kłamstwo rozpoznają) są: strażnicy graniczni i więźniowie. Kłamstwo najprościej rozpoznań po mikroekspresji twarzy.
Co sprzyja zafałszowaniu zeznań?
Pewne cechy osobowościowe, np.: osoby sugestywne, podatne na uleganie.
Pytania sugerujące wobec świadków (często dzieje się tak w stosunku do dzieci).
Duży poziom lęku osoby przesłuchiwanej (zasłanianie się niepamięcią).
Duży poziom lęku przed sprawcą.
Osoby histeryczne.
Motywy osobiste (zeznania przeciwko bliskiej osobie, ewentualna korzyść z tego).
Nieletni
Sprawy dotyczące nieletnich rozpatrują sądy rodzinne i dla nieletnich na poziomie sądów rejonowych. Czyny karalne dotyczą 13-18 rok życia, zaś postępowanie związane z demoralizacją trwa do 18 roku życia.
Jeśli nieletni popełni czyn karalny może być skierowany do schroniska młodzieżowego (np. w Warszawie na ulicy Lipowczanej dla chłopców i w Falenicy). W takim schronisku zwykle jest pedagog (który bada i diagnozuje, przeprowadza wywiad z rodzicami) oraz psycholog (który przeprowadza badania testowe z młodym człowiekiem). Trafia tam osoba, która przejawia zachowanie niedostosowane, nieprawidłowe w roli dziecka, ucznia, kolegi (np.: wagarowanie, agresja wobec nauczycieli, uczniów, proces demoralizacji: drobne kradzieże, udział w bójkach, palenie papierosów, przyjmowanie narkotyków, picie alkoholu). Zwykle są to dzieci z bardzo patologicznych domów, choć zdarzają się również dzieci z tzw. „dobrych domów”.
Sąd niewiele może: upominanie, poddawanie pod dozór rodzica lub kuratora. Kurator musi posiadać wyższe wykształcenie w zakresie prawa, psychologii lub pedagogiki.
Małżeństwo
Polskie prawo mówi, iż zawrzeć związek małżeński może osoba, która ukończyła 18 lat dla kobiet i dla mężczyzn. W niektórych przypadkach sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa, gdy kobieta ma lat 16. Wówczas zgodę wydaje sąd, biorąc pod uwagę różne okoliczności.
Jedną z nich jest sytuacja, w której młodzi ludzie nie mają oparcia wśród własnych rodziców, którzy pozwolą zapewnić byt nowej rodzinie; małżeństwa takie zwykle wynikają z faktu zajścia w ciążę dziewczyny i są zwykle nieudane, gdyż rolę matki przejmuje babcia, z czego wynikają konflikty.
Jeśli są nie jest pewny co do decyzji, może powołać kuratora lub/i psychologa w celu zebrania wywiadu środowiskowego i zbadaniu cech osobowości przyszłych małżonków.
Poza wiekiem, istnieją inne warunki w prawie, które są obowiązkowe przy zawieraniu związków małżeńskich:
Osoba nie może pozostawać w innym związku małżeńskim, jeśli chce zawrzeć nowe małżeństwo – bigamia jest niedozwolona.
Zdrowie psychiczne – jeśli osoba z powodu głębszego upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej jest ubezwłasnowolniona to nie może zawrzeć związku małżeńskiego. W przypadku lekkiego upośledzenia, gdy to nie zaburzy tej choroby – sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa. Istnieje tutaj ryzyko remisji choroby, na co sąd musi zwrócić uwagę.
Pokrewieństwo w linii prostej – bezwzględny zakaz, np.: ojciec z córką.
Zakaz powinowactwa w linii prostej, np.: macocha z pasierbem, brat z siostrą, zięć z teściową.
Wraz z zawarciem związku małżeńskiego, małżonkowie nabywają obowiązki: zobowiązanie do wierności, wspierania się we wspólnych problemach, prowadzenie własnego gospodarstwa itp.
Nie istnieje małżeństwo, w których nie ma konfliktów. Cała sztuka życia w małżeństwie polega na rozwiązywaniu konfliktów – daje to lepsze zrozumienie, nową reorganizację życia małżeńskiego. Rozwiązanie może przynieść kompromis, dialog, wysłuchanie, ustalenie reguł. Małżeństwo przeżywa swój pierwszy poważny kryzys w momencie ustalania spraw organizacyjnych (kto trzyma pieniądze, kiedy są spotkania z teściami, itd.). Drugi poważny kryzys to narodziny dziecka. Kolejny to pójście dziecka do szkoły…aż do fazy pustego gniazda. Gdy konflikty narastają i nie ma rozwiązania następuje rozwód.
Rozwód
Gdy konflikty nie są rozwiązane, małżonkowie kierują do sądu pozew rozwodowy. Zanim jednak sąd orzeknie rozwód, często małżeństwa scalają się dzięki terapii rodzinnej.
Rozwód może być orzeczony, gdy nastąpiło trwałe zerwanie więzi między małżonkami: więzi emocjonalne, gospodarcze, seksualne na przestrzeni dłuższego czasu. Sąd może nie dać rozwodu w przypadkach:
Dobro małoletnich dzieci. Rozwód jest zawsze traumatycznym przeżyciem dla dzieci (polecana literatura: „Dorosłe dzieci rozwiedzionych rodziców”).
Gdy rozwód jest sprzeczny z normami społecznymi – np.: jedna ze stron traci swoją atrakcyjność, sprawność i druga osoba nie chce być już z kimś, kto stał się niepełnosprawny.
Gdy jedna osoba – winna rozpadowi więzi żąda rozwodu, a druga niewinna się na to nie zgadza.
Gdy rozwodnicy mają dzieci zachodzi konieczność zdecydowania z kim dziecko powinno zostać. Tutaj sąd często kieruje się z pytaniem do psychologa. Musi on zdecydować, kto zapewni największe zaspokojenie potrzeb dziecka oraz kto zapewni kontakt z drugim rodzicem. Nie chodzi tutaj tylko o kontakt emocjonalny, ale również o potrzeby dziecka – ich zaspokojenie. Psycholog korzysta z testów projekcyjnych, wywiadu.
Rozwód może być bez orzekania o winie, może być orzeczony z obopólnej winy lub z winy jednej ze stron.
Gdy dziecko jest u jednej osoby i rodzice są skłóceni, lub są ograniczone prawa rodzicielskie, to są ustala: godziny spotkań, miejsce, czas, czas spędzania świąt.
Adopcja
Jest znana od starożytności, obecnie już nie przypomina tej adopcji z czasów antycznego Rzymu, gdzie adoptować mógł tylko mężczyzna bezdzietny i tylko adoptować mógł mężczyznę z całą jego rodziną. Zmiany następowały powoli, najpierw można było adoptować tylko mężczyznę, potem kobietę, a na końcu adoptować mogła kobieta.
W Polsce pierwotnie można było adoptować chłopca, który nabierał praw majątkowych, zwykle dotyczyło to osób dorosłych. Od XVII wieku do czasów II Wojny Światowej można było tylko adoptować osoby dorosłe.
Obecnie istnieją konkretne zasady regulujące instytucje adopcji:
Najpierw musi być bardzo dobrze sprawdzona rodzina chcąca adoptować. W Polsce zajmują się tym ośrodki adopcyjne, np.: Caritas, punkty przykościelne. Sprawdza się w nich m.in.:
Motywacje rodziny, która chcę adoptować, motywy ojca i matki – czy są takie same.
Zdrowie fizyczne i psychiczne, relacje między małżonkami.
Warunki, które zapewnią prawidłowy rozwój dziecku.
Względy materialne.
Dlaczego chcą adoptować?
Różnica wieku między dzieckiem a rodzicem musi wynosić 18 lat (czyli stosunek zbliżony do wieku rodziców biologicznych).
Zwykle bywa tak, że rodzice do 35 roku życia mogą adoptować małe dziecko, a raczej osoby starsze adoptują dzieci starsze.
W polskim prawie występują 3 formy adopcji:
Adopcja niepełna – polega na tym, że między adoptowanym a adoptującym wytwarzają się więzi – nie dotyczą one osób spokrewnionych z dzieckiem adoptowanym.
Adopcja pełna – zawiązują się związki pokrewieństwa z całą rodziną, czyli rodzice nowych rodziców dziecka adoptowanego stają się jego dziadkami. W niektórych przypadkach może zostać rozwiązana.
Adopcja całkowita (blankietowa) – do tej adopcji trafiają dzieci, których rodzice stracili prawa rodzicielskie, lub matka całkowicie zrzeka się praw do dziecka (zwykle ten okres zanim się zrzeknie trwa 6 tyg. od momentu narodzin). Ta adopcja jest nierozerwalna, tu również jest adopcja pełna – czyli rodzina cała wchodzi w związek pokrewieństwa.
W Polsce ponad 80% osób decyduje się na adopcję tylko zdrowego dziecka, a ponad 60% na adopcję dziecka do lat 2.
Wiktymologia (ofiarologia)
Nauka o ofierze, zajmuje się ustaleniem czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania temu. Często bywa tak, że ofiara również bywa winna przestępstwa. Istnieje pewna podatność wśród ludzi, pewne cechy, które stwarzają z nich dobre ofiary, np.: osoby depresyjne, bierne, apatyczne, ofiary żądne zysku, osoby dążące do intensywnych przeżyć, osoby, które terroryzują innych, znęcają się nad otoczeniem (często otoczenie nie wytrzymuje i osoby znęcające się stają się ofiarą), osoby, które prowokują swoim zachowaniem, osoby słabe fizycznie i psychicznie, osoby charakteryzujące się poczuciem bezradności, dzieci, osoby starsze.
Dzieci często padają ofiarą: znęcania się psychicznego i fizycznego, uprowadzeń, porzuceń, zaniedbań, wykorzystywania seksualnego, przemocy fizycznej, zespołu potrząsania, zespołu Munchhausena, zespołu FAS.
Syndrom sztokholmski – stan psychiczny, który pojawia się u ofiar porwania lub u zakładników, wyrażający się odczuwaniem sympatii i solidarności z osobami je przetrzymującymi. Może osiągnąć taki stopień, że osoby więzione pomagają swoim prześladowcom w osiągnięciu ich celów lub w ucieczce przed policją. (za: Wikipedia)
Kobiety również są często ofiarami. Co temu sprzyja?
Przenoszenie wzorca z domu rodzinnego.
Traumatyczne przeżycia w domu.
Brak jednego z rodziców.
Niepowodzenia szkolne skutkujące mniejszym wykształceniem.
Jednym z najczęstszych nadużyć wobec kobiet są nadużycia siły fizycznej. Cykl nadużywania siły fizycznej przebiega wg pewnego schematu (wzrasta napięcie – dochodzi do wybuchu agresji, następuje miesiąc miodowy – przeprosiny, przynoszenie kwiatów – potem znów wzrasta napięcie itd.). Oprócz nadużyć siły fizycznej, kobiety najczęściej padają ofiarami gwałtu, molestowania seksualnego (słowne lub fizyczne), handel kobietami.
Kolejną grupą narażoną na bycie ofiarami są prostytutki.
Podział prostytutek:
Uliczne.
Dworcówki (obsługują ludzi czekających na pociąg, maszynistów)
Mewki (obsługują marynarzu, działają na Wybrzeżu).
Dyskotekówki
Hotelowe.
Agentki (pracujące w agencjach towarzyskich).
Tirówki (jagodówki).
Małolaty, galerianki (do 14 r. ż.)
Stare malutkie (małolaty, które wyglądają na osoby starsze, są wyzywające)
Dorosłe (19-25r. ż) – najbardziej pożądane.
Wiekowe, stare rury (powyżej 35 r. ż.)
W Polsce prostytucja nie jest karana.
Testament – sprawy testamentowe oraz sprawy związane ze stanem psychicznym osób dysponujących swoim mieniem.
Testament ustawowy – zmarły nie zostawia testamentu, a więc połowa jego dóbr wędruje do współmałżonka, połowa dla dzieci. Jeśli nie ma dzieci – wnuki, rodzeństwo zmarłego.
Testament, który został ujawniony:
Nikt tego nie kwestionuje – podział zgodny z testamentem.
Ktoś kwestionuje podział zawarty w testamencie – zwykle jest to osoba pominięta przez zmarłego lub ktoś, kto uważa, że stan osoby spisującej testament wskazuje, że nie jest to jego wola świadoma, osoba nie była w pełni władz umysłowych. Sprawa trafia do sądu.
PROBELMATYKA PENITENCJARNA
Dzisiejsze więzienia są stworzone na zasadach domów poprawy w Anglii. Pierwszy z nich powstał z subwencji królewskich. Był to początek tzw. Systemu celkowego. Polegało to na zmuszaniu do pracy poprzez chłostę. W XVI w. domu poprawy zaczęły lawinowo powstawać w wielkich miastach i zaczęto wprowadzać poprawę moralną, uczono pisać, czytać, przygotowywać do życia w społeczeństwie. Wzorcowym domem poprawy był zakład w Gandawie. W Polsce odbywało się to nieco inaczej.
Więzienie marszałkowskie – w XVIII w. dla sześćdziesięciu kilku osób, supernowoczesne jak na tamte czasu, była to przede wszystkim rewolucja pod względem higienicznym. Obowiązywały:
Zasady humanitarnego traktowania.
Zasady higieny – czysta pościel, sienniki, ciepło, dostępność lekarza.
Zasady organizacji – intendent więzienia miał do pomocy malutką armię, jednak bez nadużywania siły, poprzez pokojowe czynności udawało się rozwiązywać konflikty.
Humanitarne traktowanie polegało m.in. na tym, iż bez przymusu i znęcania uczono czytać, pisać, uwzględniano wiarę różnych wyznań, respektowano religię i zwyczaje z nimi związane, dostawano przepustki, więźniowie pracowali na zewnętrz, zwykle to były prace społeczne.
Do tego więzienia trafiali zwykle dłużnicy, drobni oszuści, drobni przestępcy. Dłużnik miał prawo żebrać i tym samym spłacać swój dług.
W Stanach Zjednoczonych powstały 2 główne struktury więzień (stworzone na wzorzec Gandawskiego):
Pensylwański
Augsburski.
Trzecim, innym systemem, był stworzony przez Lucasa system progresywny, polegający na stopniowym odbywaniu kary.
Przestępstwem jest tylko czyn zabroniony w ustawie. Czyn taki, który cechuje się społeczną szkodliwością. Prawo nie działa wstecz.
Przestępstwa dzielimy na:
Zbrodnie (czyny zabronione, kara co najmniej 3 lat pozbawienia wolności).
Występki.
Kary w ustawodawstwie:
Kara grzywny – wymierzana wg stawek dziennych, od 1- do 100zł, nie dłuższa niż przez 1 rok. Może być orzekana jako kara samoistna (tylko grzywna) lub jako dodatkowa.
Kara ograniczenia wolności – od 1 miesiąca do 12 miesięcy. Człowiek musi odpracować na cele społeczne lub z zarobków jest potrącana odpowiednia liczba pieniędzy. Człowiek nie może w tym czasie zmieniać miejsca zamieszkania.
Kara pozbawienia wolności – od 1 miesiąca do 15 lat.
Kara 25 lat pozbawienia wolności.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności – taka osoba może ubiegać się po 25 latach odbycia kary o warunkowe, przedterminowe zwolnienie, chyba, że sąd poda inny termin w wyroku.
Odnośnie punktu 4 i 5 – nie orzeka się takich kar w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 r.ż.
Zakłady karne
Przy rozmieszczaniu osób do zakładów karnych bierze się pod uwagę:
Płeć (osobno mężczyźni, osobno kobiety).
Wiek:
Dla młodocianych (czyli do 21 roku życia).
Dla dorosłych: dla tych którzy są po raz pierwszy osadzeni (mogą tam trafiać osoby uprzednio karane, np.: grzywną, ale nigdy więzieni) oraz więzienia dla recydywy penitencjarnej (czyli osoby, które wracają do więzienia, mieli i odsiedzieli już wyrok).
Skazanie za przestępstwa nieumyślne (głównie otwarte zakłady) lub umyślne (zamknięte lub półotwarte).
Wysokość orzeczonej kary:
Zakład zamknięty (długi wyrok, zagrożenie dla innych).
Zakład półotwarty (wszyscy młodociani o krótkich karach, większa swoboda).
Zakład otwarty (poruszanie się, posiadanie swoich przedmiotów, największa swoboda).
Istnieją różne systemy odbywania kary:
System programowego oddziaływania – dotyczy wszystkich młodocianych, zbiera się o nich akta, przeprowadza się z nimi wywiad, zbiera dane o nich i wspólnie z osadzonym opracowuje się program, którego wypełnienie ma wpłynąć na jego resocjalizację i co pewien czas sprawdza się, czy dane zadania są realizowane.
System zwykły – gwarantuje osadzonemu podstawowe prawa, ale tutaj nie ma nakłaniania do zmiany zachowania, myślenia.
System terapeutyczny – na oddziale jest psycholog, lekarz, psychiatra. Osoby z niepsychotycznymi zaburzeniami, z zaburzeniami osobowości – prowadzi się z nimi terapię zajęciową. Są też oddziały odwykowe.
Instytucje totalne
Instytucje totalne to np.: szpital psychiatryczny, koszary wojskowe, szpital zakaźny, klasztor oraz więzienie. Więzienie różni się od pozostałych tym, że wiąże się ono ze stygmatyzacją. Stygmat przestępcy pozostaje na cale życie, ale także rozszerza się na całą rodzinę.
Cechy instytucji totalnej:
Człowiek przebywa stale w gronie tych samych osób, które są tak samo traktowani, wykonują zadania narzucone przez władzę.
Całe życie toczy się w jednym miejscu (jedzenie, spanie, spotkania).
Plan dnia jest ściśle ułożony, określony, wykonywanie zadań jest nadzorowane.
Zadania są z góry narzucone i mają służyć określonym celom, często nie znanym więźniom.
Izolacja prowadzi do deprywacji wielu potrzeb:
Potrzeba sensoryczna – brak dopływu nowych bodźców lub po prostu bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych, powoduje to nudę, przygnębienie.
Potrzeba wyżywienia – więźniowie otrzymują pożywienie, zapewniające utrzymanie zdrowia (jest wyznaczona określona liczna kalorii), stawka dzienna więźnia wynosi poniżej 5zł. Jednak zwykle są to zbyt małe porcje, często jedzenie mało jadalne. Jak ktoś dysponuje pieniędzmi, może dokupić jedzenie w kantynie.
Ograniczenie powierzchni terytorium – skazany powinien mieć minimum 3 m2 powierzchni. Jednak w Polskich więzieniach jest przeludnienie i to terytorium zmniejsza się. Każdy ma prawo do godzinnego spaceru.
Potrzeba seksualna.
Potrzeba utrzymania zdrowia – panują choroby zakaźne, HIV.
Potrzeba bezpieczeństwa – w więzieniu nie ma solidarności, więźniowie często boją się gwałtu, ataków agresji.
Potrzeba afiliacji – brak kontaktu z bliskimi, przynajmniej kontakt mocno ograniczony.
Potrzeba szacunku, obdarzania kogoś szacunkiem – więzień zawsze traktowany jest przedmiotowo, a nie podmiotowo.
Większość potrzeb jest częściowo zaspokajanych, ale nigdy w pełni. Musi być przede wszystkim zaspokajana potrzeba bezpieczeństwa. Więźniowie mają prawo do wolności religijnej, łóżka, pościeli, wyżywienia, podstawowej higieny, zatrudnienia o otrzymywania wynagrodzenia za pracę + do świadczeń takich jak w normalnej pracy.
Wynagrodzenie więźnia ma być takie, jakie jest minimalne wynagrodzenie ustalane przez państwo. 20% tego wynagrodzenia idzie na postpenitencjarny fundusz pomocowy, pozostała kwota jest dzielona na pół: jedna część idzie na Skarb Państwa (za pokrycie kosztów procesowych, pobytu w więzieniu) a druga połówka trafia dla więźnia.
Więzień ma prawo również do samokształcenia, wykonywania pracy twórczej, jeśli ma na to ochotę, prawo do korzystania z działalności kulturalno – oświatowej, do komunikowania się z obrońcą, kuratorem, stowarzyszeniami, ma prawo poznać opinię, która została na jego temat stworzona w czasie jego pobytu w więzieniu.
Kary dla osadzonych, którzy dopuścili się naruszenia przepisów obowiązujących w więzieniu:
Nagana z wpisaniem do akt.
Pozbawienie możliwości otrzymywania paczek żywnościowych. – na okres do 3 m-cy
Pozbawienie możliwości zakupów w kantynie. – na okres do 3 m-cy
Pozbawienie możliwości odbywania widzeń przy stoliku (tylko przez szybę) – na okres do 3 m-cy.
Karne obniżenie wynagrodzenia za pracę – na okres do 3 m-cy
Umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni.
Nagrody: aby je otrzymać, trzeba wzorowo się zachowywać oraz czymś się wykazać. Nagrody:
Zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe lub bez nadzoru lub w osobnym pomieszczeniu widzenie.
Nagrody zastępują kary, które były w przeszłości.
Nagroda rzeczowa lub pieniężna.
Zezwolenie na widzenie poza obszarem więziennym na okres 30 godzin.
Zezwolenie na opuszczenie zakładu bez dozoru na okres do 14 dni.
Więzienie jako instytucja totalna uruchamia:
Proces stygmatyzacji (po wyjściu z więzienia jest problem ze znalezieniem pracy, dotyczy to również całej jego rodziny, często stygmat obejmuje także dzieci skazanego).
Proces standaryzacji (wszyscy traktowani są tak samo).
Proces degradacji (pozbawienie prestiżu, pozycji przez fakt bycia więźniem).
Proces depersonalizacji (utrata poczucia siebie, kim ja tak naprawdę jestem?)
Strategie działania, w celu ochrony siebie przed powyższymi procesami:
Faza buntu – często na początku osadzenia, jest to wszelka niechęć do współpracy.
Całkowite odcięcie i wyizolowanie – odcięcie od świata zewnętrznego.
Konwersja – granie roli dobrego więźnia, by zdobywać nagrody.
Zimna kalkulacja – skazany dokonuje bilansu zysków i strat, jak będę spostrzegany przez innych współwięźniów, strażników itd.
Zadomowienie – więzienie to mój dom, najczęściej stosowane przez recydywistów.
Powstawanie podkultury więziennej.
Podkultura więzienna
Im surowszy regulamin, to tym podkultura jest bogatsza. Pierwsze zalążki pojawiły się w okresie wojennym. Polegało to na tym, iż mistrz (np.: wysokiej klasy złodziej) skupiał wokół siebie pewną grupę ludzi, którzy w zamian za wykonywanie za mistrza pewnych czynności (pranie, zmywanie, itp.) otrzymywali od niego naukę fachu. Następnie zrodzili się:
Urkowie – podział na urków i nie-urków (frajerów), urkowie podporządkowywali sobie innych poprzez siłę fizyczną.
Grupa charakterniaków – siła charakteru jest ważniejsza od siły fizycznej, wierność danemu słowu. Podział na charakterniaków (solidarność, szacunek, wzajemność) i nie-charakterniaków (frajerów).
Grupa apropagów – ci nie byli przyjmowani do charakterniaków (mniej więcej w tym samym okresie się narodzili), mieli maturę, ale byli tolerowani przez innych, bo umieli pisać, czytać.
Grupa Możdżan – wszystkich skazanych dotknął ten sam los, więc wszyscy powinni się kochać.
Grupa ibermerszy – wyłoniona z urków, byli bezwzględni, używali przemocy.
Grupa git-ludzi – wyłoniona czy raczej przekształcona z charakterniaków. Przypisywanie magicznej wartości słowu. Podstawą bycia gitem było poznanie i opanowanie słownictwa, specyficznej gwary, np.: nie można było używać słów: ładny, krótki, długi, wysiadać – bo kojarzyły się z seksualnością. Gwara opierała się głównie na przekleństwach. Bluzgano nie tylko ludziom, ale i przedmiotom – kto ich dotknie, staje się sfrajerowany. Do git-ludzi nie każdy mógł należeć.
Grupa festów – mieli kilka wspólnych zasad z gitowcami.
Obecnie swoja przynależność do grupy (np.: grypsujących) oznacza się zwykle tatuażami.
Podkultura w zakładach dla kobiet:
Nie miała nigdy takiej skali jak w zakładach dla mężczyzn.
Tworzenie haremów – osoba skazana (mająca poważanie, szacunek, będąca osobą przebojową itd.) skupiała wokół siebie inne kobiety (które za nią sprzątały, prały) w zamian za ciepło, bezpieczeństwo. Z czasem wśród tych kobiet zaczęły rodzić się konflikty o bliskość, która jest bliżej, bardziej ceniona a która mniej.
Podział na nawijające i nienawijające (nawijające przyjmowały rolę męskie, odrzucały kontakty z mężczyznami; te drugie zachowywały rolę kobiecą).
Recydywiści - podział
Zdeptani (na których inni się wyżywają, „depczą”)
Wykorzystywani (zarówno przez innych więźniów jak i przez funkcjonariuszy)
Donosiciele.
Seryjni mordercy – podział
Wizjonerzy – słyszą głosy, by zabijać. Głos mówi, jakie osoby trzeba zabić.
Misjonarze – mają do spełnienia konkretną misję, wyczyszczenia świata.
Hedonistyczni z lubieżności – wykorzystują seksualnie, zabijają i maltretują ciało.
Nastawieni na komfort – wchodzą w związki małżeńskie z zamożna kobietą, uśmiercają ją i zagarniają jej majątek.
Zorientowani na władzę – chcą pokazać, że są sprawniejsi od organów ścigania.
Seryjne morderczynie – podział
Anioły śmierci – kobiety pracujące w domach opieki, pielęgniarki zajmujące się osobami starszymi, schorowanymi – zabijają podopiecznych dbając o to, by wcześniej chory przepisał majątek dla nich.
Czarne wdowy – odpowiednik „nastawionych na komfort” mężczyzn, wyszukują bogatych partnerów, przepisany majątek zagarniają po szybkiej śmierci partnera.
Mścicielki – zabijają własne dziecko, by się zemścić na ojcu dziecka.
Seksualne drapieżczynie – najczęściej prostytutki zabijające swoich klientów, którzy nie są w stanie spełnić i zaspokoić ich potrzeb.
Zabijające dla zysku.
Sprawcy gwałtu
Zgwałcenie motywowane pozaseksualnie:
Represyjne – zemsta na kobiecie, upokorzenie jej.
Zgwałcenia władcze – w celu pokazania kto ma władzę.
Zgwałcenia gniewne – w celu rozładowania złości.
Zgwałcenia motywowane niespecyficznie lub kombinacyjnie – seksualne, pozaseksualne, np.: psychotyczne, homilopatyczne.
Zgwałcenia motywowane seksualnie:
Sytuacyjne (kobieta w pewnym stopniu współdziała ze sprawcą, prowokuje, pozwala na pieszczoty).
Instrumentalne – w służbie innych dewiacji, np.: w przypadku pedofilii.
Sadystyczne – wyżycie seksualne na ofierze, dochodzi do uszkodzeń ciała, agresja, złość; łączą się z nekrofilią.
Po co psycholog bada nieletniego sprawce? Wyjasnienie pscyhologicznych mechanizmów działania. Ocena poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, społeczno moralnego,ocena stopnia demoralizacji, oraz prognoza możliwosci skutecznej resocjalizacji