Definicja:
Niewydolność serca: niezdolność serca do zapewnienia odpowiedniego przepływu krwi, zarówno w krążeniu systemowym, jak i płucnym lub do przyjęcia krwi powracającej naczyniami żylnymi pod odpowiednim ciśnieniem napełniania, wywołującą niekorzystne działanie na serce, układ naczyniowy i cały organizm.
Kliniczne cechy niewydolności serca unikatowe dla dzieci to:
- możliwość występowania strukturalnych, wrodzonych wad serca z jednoczesnym zwiększeniem przepływu płucnego i zmniejszeniem systemowego,
- inny obraz objawów w zależności od wieku.
Etiologia:
Największą grupę wśród dzieci z niewydolnością krążenia stanowią dzieci z wrodzonymi wadami serca.
Wrodzone wady serca u dzieci dzielą się na:
Przewodozależne — przeżycie dziecka zależy od drożnego przewodu tętniczego, który fizjologicznie zamyka się w 3.-4. dobie życia, strukturalnie 2.-3. tygodniu życia:
Wady z przewodozależnym przepływem płucnym: tetralogia Fallota, atrezja zastawki pnia płucnego, atrezja zastawki trójdzielnej, zwężenie zastawki pnia płucnego,
Wady z przewodozależnym przepływem systemowym: atrezja zastawki aorty, przerwanie łuku aorty, skrajna koarktacja aorty, zespół niedorozwoju lewej jamy serca,
Wady z przewodozależnym mieszaniem krwi: przełożenie wielkich pni tętniczych.
Przeciekowe – ubytek międzyprzedsionkowy, ubytek międzykomorowy, kanał przedsionkowo-komorowy, współny pień tętniczo-żylny, nieprawidłowy spływ żył płucnych, serca jednokomorowe.
Inne przyczyny:
- kardiomiopatie (rozstrzeniowa, niescalenie mięśnia sercowego, restrykcyjna, przerostowa, arytmogenna kardiomiopatia prawej komory),
- zaburzenia rytmu serca i przewodzenia,
- uszkodzenie mięśnia sercowego wskutek niedotlenienia, hipoglikemii,
- przetoki tętniczo-żylne w OUN,
- posocznica,
- bezpośrednio po urodzeniu – niedotlenienie okołoporodowe, hipowolemia (łożysko przodujące, przedwczesne oddzielenie łożyska),
- również: zespoły zaburzeń oddychania, zapalenie płuc, odma opłucnowa, wady wrodzone układu oddechowego, zakażenia uogólnione, przejściowe niedokrwienie mięśnia sercowego, zapalenia mięśnia sercowego,
-pierwotne niedobory żywieniowe (zbyt mała kaloryczność, niedobór białka, czasem pierwiastków śladowych),
U dzieci starszych przyczyną niewydolnośći serca są zazwyczaj nabyte choroby serca:
- zapalenie mięśnia sercowego, choroba reumatyczna, choroby mięśniowo-nerwowe przebiegające z kardiomiopatią, zmiany w sercu spowodowane przyjmowaniem leków kardiotoksycznych (doksorubicyna), również AIDS,
Objawy:
U noworodków i niemowląt często pierwszymi objawami zastoinowej niewydolności serca są trudności w karmieniu i związane z tym zaburzenie wzrastania. Charakterystyczne objawy mogą obejmować:
- przedłużające się karmienie (>20 minut),
- zmniejszenie objętości spożytego pokarmu,
- wyraźna nietolerancja z wymiotami po karmieniu,
- rozdrażnienie w trakcie karmienia,
- pocenie w trakcie karmienia,
- odmawianie spożywania pokarmu.
Utrzymywanie się u niemowląt i małych dzieci niewydolności serca ponad miesiąc wiąże się z wyraźnym spadkiem masy ciała, a po dłuższym okresie z zahamowaniem przyrostu długości ciała.
Objawy wynikające z zaburzeń pracy prawej komory serca to przede wszystkim:
- obrzęki na kończynach dolnych,
- obrzęki w okolicy lędźwiowo-krzyżowej,
- powiększenie wątroby,
- brak apetytu.
W zaawansowanej niewydolności prawej komory serca:
- pojawia się płyn w jamach ciała (jama brzuszna, jama osierdziowa, jama opłucnowa),
- poszerzają się żyły szyjne.
Objawy wynikające z zaburzeń pracy lewej komory serca to przede wszystkim:
- duszność (przyspieszenie liczby oddechów, wciąganie międzyżebrzy podczas oddychania),
- kaszel,
- zmiany osłuchowe nad polami płucnymi.
W miarę narastania zaburzeń pracy serca objawy niewydolności serca ulegają stopniowemu nasileniu, początkowo duszność lub pocenie się występuje podczas :
- posiłków u niemowląt,
- intensywnego wysiłku fizycznego u dzieci starszych.
W zaawansowanej niewydolności serca objawy występują również w spoczynku:
- pojawia się duszność i kaszel w pozycji leżącej oraz w godzinach nocnych.
- u niemowląt wydłuża się czas posiłku i zmniejsza ilość spożywanego pokarmu co ostatecznie powoduje zaburzenia rozwoju fizycznego (brak przyrostu masy ciała i wzrostu).
Leczenie:
- W leczeniu farmakologicznym uwzględnia się inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptorów AT1 dla angiotensyny II, diuretyki, beta-blokery, glikozydy naparstnicy.
- Ułożenie dziecka w pozycji uniesionej powoduje przemieszczenie narzadów jamy brzusznej w dół i ułatwia oddychanie. Okresowe układanie na brzuchu sprzyja upowietrznieniu przykręgosłupowych części płuc, co poprawia wymianę gazową.
- Żywienie powinno być wysokoenergetyczne, z zastosowaniem restrykcji płynowych oraz zmniejszeniem oraz zmniejszeniem podaży sodu.
- Tlenoterapia zmniejsza domieszkę żylną (zwaną przeciekiem wewnątrzpłucnym).
- Utrzymanie homeostazy metabolicznej – leczenie hipoglikemii, hipokalcemii, hipomagnezemii.
- W wypadku ostrej niewydolności serca ze spadkiem ciśnienia tętniczego krwi – katecholaminy: z wyboru dopamina i dobutamina. Jeśli są nieskuteczne – adrenalina. Inhibitory fosfodiesterazy III są lekami o działaniu inotropowo dodatnim, rozkurczającym naczynia systemowe i płucne.
W przewlekłej niewydolności krążenia – leczymy zależnie od przyczyny.