System prawa (system prawny) – termin wieloznaczny z zakresu teorii prawa, oznaczający pewien uporządkowany układ powiązanych ze sobą elementów (najczęściej norm prawnych). Można mówić o systemie prawnym poszczególnych państw, systemie określonej gałęzi prawa czy systemie źródeł prawa.
System prawa danego państwa oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów prawnych tego państwa, uporządkowanych według przyjętych kryteriów.
POSTAWY WOBEC PRAWA
1. Postawa legalistyczna - postawa wobec prawa cechująca się aprobatą obowiązującego porządku prawnego i wynikającym z tego postępowaniem zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi.
2. wynikająca z szacunku prawa
3. Oportunizm (łac. opportunus, korzystny, wygodny) – postawa życiowa charakteryzująca się rezygnacją ze stałych zasad moralnych lub przekonań dla osiągnięcia doraźnych korzyści, wybieranie zawsze tego, co jest w danej sytuacji bezpieczne i korzystne.
4.Konformizm to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej.
5.postępowanie zgodnie z prawem wtedy , kiedy się to opłaca
System prawa kontynentalnego (łac. iuscivile) – system funkcjonowania prawa typowy dla krajów Europykontynentalnej, obecny także w krajach Ameryki Łacińskiej, Szkocji i Luizjanie. Jego charakterystyczną cechą jest wyłączność stanowienia prawa przez organy władzy ustawodawcze.
System prawa precedensowego, czyli tzw. common law jest stosowany głównie w krajach anglosaskich - w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii itp. W tym przypadku tworzenie prawa jest związane z wydawanymi przez sądy konkretnymi rozstrzygnięciami w danej sprawie. Podstawową kategorią jest tu pojęcie precedensu, czyli orzeczenia sądowego, które w przyszłości stanowi podstawę wydawania decyzji w podobnych sprawach
System prawa zwyczajowego opiera się na zwyczaju - niepisanych regułach, obowiązujących na określonym terytorium określoną grupę ludzi przez określony czas. Zwyczaj może przekształcić się w prawo zwyczajowe, gdy zostaną spełnione dwa kryteria.
Prawo wyznaniowe(religijne) – gałąź prawa, która reguluje prawa i obowiązki obywateli ze względu na wyznanie religijne oraz określa zasady tworzenia i ramy działania Kościołów i innych związków wyznaniowych. Normuje ono stosunek państwa do religii w wymiarze indywidualnym i zbiorowym. Wytycza rzeczywisty zakres istniejącej w danym państwie wolności religijnej, a tym samym zakres swobód obywatelskich i praw człowieka gwarantowanych w Konstytucji.
Pozytywizm prawniczy – nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu natury. Jego najsłynniejszymi przedstawicielami byli: John Austin, Rudolf von Ihering,Georg Jellinek, Herbert Hart i Hans Kelsen.
Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych.
Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii – konieczne, chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów islamu.
Prawo hybrydalne, mieszane - występuje jako system mieszany prawa zwyczajowego i stanowionego np. Japonia - gdzie stosuje się jednocześnie systemy prawa stanowionego
Norma prawna – najmniejszy, stanowiący sensowną całość, element prawa. Reguła postępowania zewnętrznego stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie.
Przepis prawa – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) zazwyczaj wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania.
Wykładnia prawa (także interpretacja prawa (przyjmuje się, że wyrazy wykładnia i interpretacja są synonimami), wykładnia przepisów prawa, wykładnia tekstu prawnego) to pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:
wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo);
wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej.
Wykładnia autentyczna prawa – zwykle dokonywana jest przez ten sam organ, który ustanowił daną normę i zarazem przyjmuje się, że ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. Jest to wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej.
wykładnia prawa
Doktrynalna – przez przedstawiciela nauk prawniczych
Operatywna – przez organ stosujący prawo (np. sądy)
Funkcje prawa można rozpatrywać z bardzo różnych punktów widzenia, w szczególności biorąc pod uwagę:
kierunek oddziaływania - funkcja stabilizująca i dynamizująca
rodzaj oddziaływania - funkcja ochronna i organizacyjna
sposób oddziaływania - funkcja represyjna i funkcja wychowawcza
Zasada prawa – pojęcie języka prawniczego, Zasady prawa w ujęciu dyrektywalnym wyrażają z reguły wartości, które prawodawca uważa za szczególnie doniosłe i co do których chce, by były respektowane przy stosowaniu norm, które nie są zasadami prawa.
Klauzula generalna – zwrot lub wyrażenie niedookreślone, zawarte w akcie normatywnym, umożliwiające zastosowanie pewnego stopnia dowolności w wykładni prawa.
Zasada sprzeczności logicznej współcześnie coraz powszechniej nazywana zasadą niesprzeczności to prawo logiczne w postaci dla klasycznego rachunku zdań.
Przeciwieństwo logiczne polega na tym, iż 2 lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które zgodnie z naszą widzą są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania
Niezgodność prakseologiczna (praktyczna) polega na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą lub skutek takiego zachowania unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą
Reguły kolizyjne - reguły mające na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa.
Kolizja reguł kolizyjnych:
hierarchiczność > chronologiczność
chronologiczność < szczegółowość
hierarchiczność >=< szczegółowość
Luka w prawie to sytuacja, w której brak jest odpowiedniego przepisu (normy) prawa, bądź istniejący przepis (norma) nie jest taki jak być powinien.
Zasada praworządności stanowi jedną z podstawowych zasad funkcjonowania instytucji państwowych. W demokracjach liberalnych jest jedną z naczelnych zasad prawa konstytucyjnego i administracyjnego.
Źródła prawa – akty stanowione przez organy państwowe, które w swej treści zawierają normy prawne. Mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu, określamy je najczęściej mianem aktów normatywnych.
Źródła prawa w znaczeniu formalnym- w naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja,ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne.
Źródła prawa w znaczeniu materialnym- w odróżnieniu od źródeł prawa w znaczeniu formalnym i poznawczym, źródłami prawa w znaczeniu materialnym określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm.
Źródła prawa w znaczeniu poznawczym źródła w znaczeniu poznawczym to źródła poznania prawa czyli publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych, np. Dziennik Ustaw,Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, itp.
Źródła prawa międzynarodowego- Tradycyjnie do źródeł prawa międzynarodowego należą umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy. Do tych dwu podstawowych źródeł dodaje się ogólne zasady prawa.
Powszechnie obowiązujące źródła prawa charakteryzują się tym, że zwierają generalne i abstrakcyjne normy prawne. Normy generalne to normy skierowane
skierowane do nieokreślonego katalogu osób poprzez wskazanie cech, natomiast normy abstrakcyjne określają zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.
ŹRÓDŁA PRAWA HIERARCHIA; konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa europejskiego, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.
1. Konstytucja akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
2.Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego.
Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego
3. Ratyfikacja – jeden ze sposobów wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez upoważniony do tego organ państwowy. Jest formą najbardziej uroczystą, z reguły dokonywaną przez głowę państwa . Dowodem dokonania ratyfikacji jest dokument ratyfikacyjny, który składa się u depozytariusza lub wzajemnie wymienia z drugim układającym się państwem.
Ustawa – akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament. W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze , organiczne i zwykłe.
Rozporządzenie – akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego.
Akt prawa miejscowego – specyficzny rodzaj aktu powszechnie obowiązującego. Posiada wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązuje tylko na obszarze działania organu, który go wydał.
Norma merytoryczna – norma prawna, która formułuje dla jej adresata obowiązek jakiegoś zachowania psychofizycznego (np. odśnieżenia ulicy, postawienia budynku) lub też konwencjonalnego.
Reguły kolizyjne porządku czasowego norma późniejsza uchyla normę wcześniejsza pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu.
Prawo Unii Europejskiej – zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami TS UE, nosi nazwę acquis. Przed Traktatem z Lizbony znaczna część uregulowań wymienionych w niniejszym artykule występowała pod nazwą prawo wspólnotowe. Wraz z wejściem w życie Traktatu, z dniem 30 listopada 2009 rokuWspólnota Europejska przestała istnieć, a jej spadkobiercą prawnym została Unia Europejska.
Prawo pozytywne to prawo pojmowane przede wszystkim jako – zależne od czasu i miejsca – dzieło danego społeczeństwa, tworzone w ramach nowoczesnej demokracji parlamentarnej, uwzględniającej prawotwórczą rolę organów państwa, partii politycznych, organizacji pozarządowych i grup nacisku.
Prawo natury, prawo naturalne – postulowany, odmienny od prawa pozytywnego porządek prawny. Różne doktryny naturalnoprawne prowadziły spory co do źródeł prawa natury, jego istoty, treści i stosunku do prawa stanowionego.
Prawo kanoniczne – prawo obowiązujące w Kościele katolickim oraz w innych kościołach.Prawo kanoniczne oznacza też dyscyplinę, której przedmiotem są normy należące do systemu prawa kanonicznego.
Prawo prywatne– jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi.
Prawo publiczne – jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa prywatnego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu publicznego.
Prawo wewnętrzne (prawo krajowe, prawo narodowe) – jedna z najstarszych gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych obowiązujących na terenie danego państwa lub w danej organizacji w przeciwieństwie do prawa międzynarodowego, regulującego stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego
Prawa miejskie – zbiór praw dotyczący mieszkańców miasta, szczególnie istotny w średniowieczu, gdyż wyjmował mieszczan spod jurysdykcji prawa ziemskiego.
Prawo międzynarodowe – jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego.
Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej.
Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy.
Gałąź prawa – ukształtowany w toku historycznym zbiór norm prawnych, regulujący daną dziedzinę życia. Podstawowy podział gałęzi prawa to podział na prawo prywatne, które chroni interesy jednostek, reguluje stosunki osobiste i majątkowe oraz prawo publiczne, które służy ochronie interesów państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli.
Najważniejsze gałęzie prawa to:
prawo międzynarodowe publiczne
prawo pracy
Naruszenie prawa- to działąnie lub zaniechanie działąnia niezgodne z normą prawną.
Obywatelskie nieposłuszeństwo – celowe działanie łamiące konkretne przepisy prawne w imię przekonania, że owe przepisy rażąco naruszają wartości istotne dla stosującego nieposłuszeństwo obywatelskie – połączone ze świadomością możliwości poniesienia negatywnych konsekwencji prawnych.
Omijanie prawa - cel zabroniony przez jedną normę osiąga poprzez zachowanie będące pozornie przypadkiem zastosowania innej normy.
Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.
Niezależność sądów polega na tym, że na wyroki nie ma wpływu ani władza ustawodawcza, ani władza wykonawcza, ani osoby postronne.
Sądy powszechne – część systemu sądownictwa właściwa do rozstrzygania spraw niezastrzeżonych dla innych sądów.
Sąd rejonowy– w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości jeden z sądów powszechnych powołanych do rozpoznawania wszystkich spraw należących do sądów powszechnych, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sądów wyższych instancji.
Sąd okręgowy – w Polsce sąd powszechny orzekający zarówno w pierwszej jak i drugiej instancji.Sądy okręgowe tworzy i znosi minister sprawiedliwości po uzyskaniu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia.
Sąd apelacyjny – organ wymiaru sprawiedliwości powołany do rozstrzygania w II instancji spraw z zakresu: prawa cywilnego, karnego,pracy.
Sądy wojskowe – organy wymiaru sprawiedliwości Wojska Polskiego.Organami sądownictwa wojskowego są sądy wojskowe. Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodową służbę stałą[1]. Są oni powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Sąd administracyjny – sąd kontrolujący działalność organów administracyjnych, w szczególności badający legalność aktów administracyjnych.Sądy administracyjne wykonują ten obowiązek poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.
Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) – organ państwowy sprawujący kontrolę funkcjonowania i bezczynności lokalnej i regionalnej administracji publicznej pod względem zgodności z Konstytucją RP, prawem unijnym i ustawami. Kontroli tej podlegają organy samorządu terytorialnego izawodowego, terenowe organy administracji rządowej oraz inne podmioty w zakresie wykonywania funkcji administracji publicznej.
Kasacja – nadzwyczajny środek zaskarżenia od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego.
Krajowa Rada Sądownictwa (KRS) – konstytucyjny organ kolegialny istniejący od 8 kwietnia 1989, a powołany 29 grudnia 1989.Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków.
Zasada Nieusuwalność z urzędu Sędzia w Polsce powoływany jest na urząd dożywotnio, można go pozbawić tego stanowiska wyłącznie orzeczeniem sądu.
Nieusuwalność sędziego i dożywotnie powołanie gwarantuje, że sędzia będzie niezależny od nacisków z zewnątrz, mogąc nieskrępowanie orzekać zgodnie z własnym sumieniem, wskazaniami wiedzy, doświadczeniem życiowym oraz literą prawa.
Nieprzenoszalność aby środkiem nacisku na sędziego nie była groźba przeniesienia na inne stanowisko lub do innej siedziby, Konstytucja gwarantuje, że przeniesienie takie może odbyć się tylko za zgodą sędziego, a w braku jego zgody, tylko na podstawie orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie, chyba że nastąpią zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych
Immunitet – instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet może też oznaczać ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji.
Naruszenie nietykalności cielesnej – występek polegający na uderzeniu pokrzywdzonego lub naruszeniu jego nietykalności cielesnej w inny sposób.
Ławnik - niezawodowy członek składu orzekającego (sądu), stanowiący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. W zakresie orzekania ławnik posiada większość prerogatyw sędziego: jest niezawisły, podlega tylko Konstytucji i ustawom, a jego głos w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem ma taką samą wagę jak głos sędziego zawodowego.
Trybunał – organ władzy sądowniczej uprawniony do sądzenia, rozstrzygania, ustalania roszczeń lub sporów.
Skarga konstytucyjna – środek prawny przewidziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z systemu prawa norm prawnych niezgodnych z Konstytucją.
Odpowiedzialność konstytucyjna – przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy.
Odpowiedzialność karna – powinność poniesienia przez daną osobę konsekwencji określonych w prawie za konkretne przestępstwo lub wykroczenie.
Trybunał Konstytucyjny – organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi.
Trybunał Stanu – konstytucyjny organ władzy sądowniczej w Polsce, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstw.
NIK- Najwyższa Izba Kontroli
NBP- Narodowy Bank Polski
KRRiT- Krakowa Rada Radiofonii i Telewizji
Prawo karne (sensu largo) jest to zespół przepisów prawnych, który określa jakie czyny są przestępstwami oraz normuje kwestie odpowiedzialności za czyny zabronione.
Prawo karne materialne – określa czyny które są przestępstwami, srodki karne i zabezpieczające, zasady odpowiedzialności karnej. – prawo karne wojskowe (przestępstwa popełnione przez zolnierzy), prawo karne skarbowe (wykroczenia skarbowe)
Prawo karne procesowe – opisuje reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym i uprawnienia, obowiązki osob uczestniczących w procesie karnym.
Prawo karne wykonawcze - normuje zasady wykonywania kar, środków karny i zabezpieczających. Kara pozbawienia wolności – prawo penietencjarne.
Prawo o wykroczeniach – reguluje kwestie wykroczenia.
Prawo powstępowania z nieletnimi
Przestępstwo jest to czyn zabroniony dokonany przez człowieka zawiniony, bezprawny i społecznie szkodliwy, za którego popełnienie grozi kara na mocy prawa
Zbrodnie – zagrożone karą pozbawienia wolności nie mniej niż 3 lata. Często są to przestępstwa popełniane świadomie.
Występki – zagrożone kara ograniczenia lub pozbawienia wolności (dłużej niż jeden miesiąc), grzywną. Tego rodzaju przestępstwa mogą być lekkie, ciężkie, umyślne i nieumyślne.
Ściganie z urzędu – niezależnie od woli pokrzywdzonego podejmują działanie odpowiednie organy państwowe.
Ściganie na wniosek – o podjęcie działań ubiega się osoba pokrzywdzona.
umyślne – przestępca działa świadomie przeciw prawu,
•nieumyślne – popełnione są w wyniku lekkomyślności.
Wykroczenie – czyn szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełniania pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny do 5000.
Formy popełniania przestępstw:
Sprawstwo – sprawca działa sam
Współsprawstwo – co najmniej 2 osoby
Sprawstwo kierownicze – osoba która kieruje wykonaniem czynu zabronionego
Podżeganie – nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa
Prowokacja – forma podżegania
Pomocnictwo – jest umyślne
Proces karny określamy jako zespół norm prawnych, które normują działania zmierzające do wykrycia przestępstwa i przestępcy, udowodnienia winy i pociągnięcia do odpowiedzialności sprawcy oraz wykonania wyroku.
Proces karny – etapy
- postępowanie przygotowawcze – dochodzenie i śledztwo (lżejszymi sprawami zajmuje się policja, zaś przestępstwami cięższymi prokurator)
- postępowanie jurysdykcyjne (etap rozprawy głównej) – składa się z takich elementów jak:
+ rozpoczęcie rozprawy, przewód sądowy,
+ pouczenie oskarżonego o przysługujących mu prawach, przeprowadzenie dowodów,
+przemówienie stron,
+ wydanie wyroku.
Pomoc prawna – wyznaczenie obrońcy
Przewód sądowy- właściwe rozpoznanie sprawy.
- postępowanie apelacyjne – rozpoczyna się od momentu odwołania jednej ze stron od wyroku ogłoszonego w sądzie wyższej instancji,
- postępowanie wykonawcze – rozpoczyna się z chwilą uprawomocnienie wyroku. Jeżeli zapadł wyrok skazujący to następuje wykonanie kary. = wyrokowanie
.Apelacja – środek odwoławczy do sądu drugiej sankcji.
Kasacja – środek odwoławczy który rozpatruje Sąd Najwyższy.
Funkcje kar:odstraszającą- powoduje niechęć i strach innych podmiotów do działania przeciw prawu;represyjną- odstrasza przestępcę, a innym daje poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości;resocjalizacyjną- umożliwia przestępcy ponowne dostosowanie się do norm prawnych;izolacyjną - izoluje przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnianie dalszych czynów niezgodnych z prawem.
Zasada humanitaryzmy – zabrania tortur i poniżania.
Dolegliwości prawne – negatywne odzialywania stosowane w procesie egzekwowania prawa.
Grupy:
Środki zapobiegawcze- środki przymusu karnoprocesowego;celem jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania sądowego.
Kary – przymus przewidziany przez prawo za dokonanie przestępstwa
Środek karny – realizuje cele uboczne postępowania karnego. Odstraszanie od kolejnego popełnienia przez sprawcę czynu. – prewencja ogólna i szczególna.
Penalizacja – proces zaostrzenia odp. Karnej
Depenalizacja – proces złagodzenia.
Recydywista – osoba z drugim wyrokiem mogąca starać się o zwolnienie po odbyciu 2/3 kary.
Prawo łaski – głowa państwa może darować karę lub ją zmniejszyć – ułaskawienie.
Amnestia – umozliwia złagodzenie lub odwołanie sprawy tylko w określonych kategoriach spraw i typach przestępstw.
Abolicja – nakazuje zaprzestania lub kompletnego wstrzymania postępowania karnego
Prawo cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe i osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa, tj. osobami prawnymi i fizycznymi.
Zdolność prawna – prawa i obowiązki cywilno prawne
- osoby fizyczne – jest nią każdy człowiek bez względu na rasę, wiek, wykształcenie czy pochodzenie.
- osoby prawne – czyli jednostka organizacyjna wyposażona przez prawo w osobowość prawną. Osobowość prawną uzyskuje się w momencie zarejestrowania we właściwym rejestrze sądowym. Przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością, związki zawodowe, stowarzyszenia i fundacje.
Zdolność do czynnośći prawnej – możliwość samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej poprzez nabywanie praw.
Pełna zdolność – maja osoby prawne i pełnoletnie osoby fizyczne
Ograniczona zdolność – osoby małoletnie (pow. 13 r z) i osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Do czynności prawnych nie maja zdolności osoby małoletnie poniżej 13 r z i osoby ubezwł. Całkowicie.
Zasady prawa cywilnego:
- zasada równości wszystkich obywateli – oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi równość formalnej, równości wobec prawa,
- zasada ochrony dobrej wiary – zapewnia ochronę osobom, które działają w dobrej wierze ale w błędnym przekonaniu do tego, od kogo nabywają rzeczy lub prawa,
- zasada jednakowej ochrony każdej własności – oznacza, że prawo zapewnia ochronę własności każdego obywatela, bez względu na jej rodzaj, czy to prywatnej, komunalnej czy innej,
- zasada autonomii woli – mówi o tym, że każda osoba fizyczna i prawna może kształtować swoje stosunki prawne przez czynności prawne w granicach prawa,
Prawo rzeczowe– prawo to reguluje wszystkie sprawy dotyczące prawa do posiadania rzeczy (własności) .
Podstawowymi rodzajami praw rzeczowych są:
Własność –wyłączne prawo do posiadania rzeczy i rozporządzania nimi.
Użytkowanie wieczyste – jest to oddanie na użytkowanie gruntu, będącego własnością skarbu państwa, województwa, powiatu, gminy osobie prawnej lub fizycznej na okres minimum 40 lat, przeważnie jest to 99 lat.
Ograniczone prawa rzeczowe – to prawa rzeczowe przekazujące uprawnionemu ściśle określony zakres uprawnień względem wybranej rzeczy. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: hipoteka, zastaw, służebność, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.
Prawo spadkowe – to gałąź prawa cywilnego normująca zasady dziedziczenia, a więc przechodzenie praw i obowiązków majątkowych z osoby zmarłej na spadkobierców tej osoby.
-dwie możliwości dziedziczenia:
=> testament – jest to jednostronne oświadczenie woli dotyczące podziału, rozporządzenie własnego majątku na wypadek śmierci
=>dziedziczenie ustawowe – ma miejsce, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub testament jest nieważny.
Prawo zobowiązań- Zobowiązania są częścią prawa cywilnego, które regulują społeczne formy wymiany dóbr i usług, czyli wszelkiego rodzaju usługi czy dobra, które potrafią przedstawić pewną wartość majątkową.
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Odpowiedzialność kontraktowa – jest to odpowiedzialność cywilna która grozi po niewykonaniu zobowiązania lub nienależytego jego wykonania.
Odpowiedzialnosc deliktowa – jeśli skutkiem naruszenia prawa jest powstanie szkody.
Oświadczenie woli – chęć jednej ze stron do wywołania określonych skutków prawnych.
Umowa – czynność dwustronna przez którą strony, na zasadzie porozumienia ustalają wzajemne prawa i obowiązki. – zasada swobody umów (Polska).
Pacta suntservanda – umów należy dotrzymywać.
Małżeństwo jest trwałym i równoprawnym związkiem kobiety i mężczyzny. W celu jego zawarcia należy złożyć w urzędzie stanu cywilnego oświadczenia, że nie ma żadnych okoliczności uniemożliwiających ślub. Aktu zawarcia związku małżeńskiego można dokonać przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed duchownym Kościoła lub związku wyznaniowego.
Nie mogą zawrzeć: niepełnoletni, ubezwłasnowolnieni całkowicie z powodu choroby psych. Lub niedorozwoju umysłowego, pozostają w związku małżeńskim, pozostają w stosunku pokrewieństwa i powinowactwa w linii prostej, są rodzeństwem, relacja przysposabiający i przysposobiony.
Zasada równych praw i obowiązków nawet zerwanie więzi małżeńskich nie zwalnia małżonka z obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny. Jeżeli jeden z małżonków nie wywiązuje się z łożenia na utrzymanie rodziny, drugi może wystąpić do sądu o alimenty.
Małżeńska( ustawowa) wspólność majątkowa – kategoria małżeńskiego ustroju majątkowego zakładająca współwłasność przedmiotów majątkowych nabytych przez małżonków w zakresie określonym przez ustawę bądź umowę. Wyróżnia się trzy rodzaje małżeńskiej wspólności majątkowej: ustawową, umowną ograniczoną i umowną rozszerzoną.
Umowna wspólność majątkowa (intercyza) może być podpisana przed zawarciem małżeństwa jak i w jego trakcie. Do jej sporządzenia niezbędna jest forma aktu notarialnego. Małżonkowie mogą zmieniać zasady intercyzy rozszerzając, ograniczając albo zastępując ją rozdzielnością majątkową lub rodzielmająt. Z wyrównaniem dorobków.
Rozwód to prawne rozwiązanie małżeństwa. Następuje na mocy orzeczenia sądu okręgowego jeśli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Sąd nie orzeknie rozwodu jeżeli miałyby na tym ucierpieć dzieci małżonków lub jeżeli byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Separacja to prawne rozłączenie małżonków bez rozwiązywania małżeństwa.
Alimenty – regularne, obligatoryjne świadczenia na rzecz osób fizycznych, do których zobowiązywane są inne osoby fizyczne.
Władza rodzicielska to prawa i obowiązki rodziców wobec dzieci pzostających nad ich pieczą aż do pełnoletniości.
Mediacja rodzinna jest stosowana gdy dorośli nie są w stanie sami rozwiązać problemów rodzinnych. Może być stosowana między członkami rodziny połączonej pokrewieństwem oraz w związkach rodzinnych zdefiniowanych przez prawo (adopcyjne,zastępcze)
Prowadzi się ja na podst. Umowy o mediację lub postanowienia sądu.
Zawieszenie władzy rodzicielskiej sąd może orzec np. gdy rodzic przebywa w więzieniu lub na przymusowym leczeniu odwykowym
Ograniczenie wł. Rodz. Sąd rozpatruje jakich czynności rodzice nie mogą wykonywać bez jego zgody. Nie pozbawia to rodziców praw i obowiązków rodzicielskich
Pozbawienie wł rodz. Jeżeli wł rodz. Nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody lub jeśli rodzice nadużywają tej władzy i zaniedbują dziecko.
Niegodnym dziedziczenia jest spadkobierca który popełnił przestępstwo przeciwko spadkodawcy.
Obowiązek alimentacyjny dot. Dostarczania środków utrzymania innej osobie. Może wynikać z pokrewieństwa, powinowactwa lub małżeństwa. Przesłanką do zasądzenia alimentów jest brak środków do zaspokojenia podst. Potrzeb życiowych
Zasada równej stopy życiowej należy zapewnić drugiemu małżonkowi takie same warunki życiowe w jakich się samemu pozostaje.
Prawo administracyjne to dział prawa publicznego. Obejmuje normy odnoszące się do ustroju i aktywności administracji publicznej. Obejmuje takie dziedziny jak: ochrona zdrowia i środowiska ; gospodarka, bezpieczeństwo wew. , obronność kraju, szkolnictwo, budownictwo i kultura. Wykonawcami są organy administracji np. rada ministrów, rada gminy, burmistrz, wojewoda, rada powiatu.
Działy prawa ad mini.
-ustrojowe – określa strukturę oraz zasady funkcjonowania administracji publicznej i obsadzania stanowisk
-materialne – reguluje prawa i obowiązki organów ad mini. Publicznej i obywateli oraz skutki nieprzestrzegania norm
-procesowe- reguluje tok czynności podejmowanych przez organy w celu realizacji norm prawa materialnego
Akt administracyjny to jednostronne oświadczenie woli organu ad mini. Rozstrzygającego w indywidualnej sprawie w toku postępowania. Muszą być zgodne z prawem materialnym.
Decyzje administracyjne (np. o przydziale lokalu cudzoziemcom). Adresatem zawsze jest podmiot niepodporządkowany organowi administracyjnemu ani organizacyjnie ani służbowo. Rodzaje decyzji: zezwolenie (pozwolenie , zgoda) , licencja (patent, karta), koncesja
Porozumienia administracyjne przyjmują formę dwu lub wielostronnych porozumień między podmiotami administracji publicznej. Są zbliżone do umów cywilnoprawnych np. porozumienia międzygminne.
Czynności materialno-techniczne mają wyraźną podst. Prawną , nie prowadzą jednak do powst. Określonej normy postępowania tzn. że nie powodują powstania , zmiany lub wygaśnięcia określonych stosunków prawnych. Najczęściej charakter ewidencyjny lub rejestracyjny
Rozprawa sądowa – porządek zasadniczych czynności podejmowanych na sesjisądowej w celu rozpoznania sprawy, tj. orzeczenia o prawach i obowiązkach zainteresowanych.
Zasady prawa postępowania administracyjnego
zasada jawności działań administracji organy admini. Publicznej są zobowiązane do wyczerpującego informowania stron o okolicznościach które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania. Nie oznacza to jednak że organy admini. Mają obowiązek udzielania porad prawnych
zasada dostępu obywateli do informacji publicznej obywatel ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
Zasada prawdy obiektywnej nakłada na organy administracji publicznej obowiązek dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy mając na względzie interes społeczny i słuszy interes obywateli.
Zasada sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnej decyzje admini mogą być zaskarżane do sądu admini z powodu ich niezgodności z prawem, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych ustawach.
Zasada pisemności sprawy należy załatwiać w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego za pośrednictwem elektronicznej platformy usług administracji publicznej.
Uczestnicy postepowania dmini
Stroną postępowania admini jest każdy kogo dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu zwgl. Na swój interes prawny lub obowiązek.
Zdolność administracyjnoprawną mają osoby fizyczne i prawne.
Pełnomocnik może być nim tylko osoba fizyczna mająca zdolność do czynności prawnych przy czym nie musi być to prawnik.
Uczestnicy na prawach strony np. organizacje społeczne, prokurator czy rzecznik praw obywatelskich. Nie opierają swojego udziału na podstawie interesu prawnego lub obowiązku. Nie dysponują pełnią praw. Brak prawa do zawieszenia postępowania.
Organizacja społeczna ma prawo występować w sprawie dot. Innej osoby z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu.
Prokurator bierze udział w postępowaniu admini. Tylko wtedy gdy wymaga tego ochrona praworządności Gdy jest zagrożony interes RP, podst. Prawa obywatela lub gdy strona postępowania nie jest w stanie chronić swoich praw.
Rzecznik praw obywatelskich może włączyć się w postępowanie w sytuacjach naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela. Ma prawo zwrócić się do właściwego organu administracji publicznej o wszczęcie postępowania lub uczestniczyć w postępowaniu na prawach strony.