POSTĘPOWANIE GŁÓWNE

I. PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GLOWNEJ

Oddanie pod sąd:

• Sensu largo- akt procesowy określonej władzy lub osoby, na podstawie którego dana osoba zostaje postawiona w stan oskarżenia za zarzucany jej czyn i odpowiada przed sądem na rozprawie, która ma na celu orzeczenie o przedmiocie postępowania, tj. o jej winie lub niewinności oraz o pozostałych skutkach czynu, przewidzianych w prawie karnym materialnym.

• Sensu stricte- (oddanie pod sąd przez sąd) akt sądowy, polegający na kontroli przez sąd zasadności oskarżenia przed rozprawą główną. Wstępna kontrola oskarż

• enia może następować przed wniesieniem oskarżenia do sądu (w jej wyniku sąd albo zezwala na wniesienie aktu oskarżenia albo uznaje że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie wystarcza do postawienia oznaczonej osoby w stan oskarżenia przed sądem; sąd podejmuje czynności kontrolne na etapie przygotowawczym- niezasadne w przekonaniu sądu oskarżenie, nie zostanie przedłożone sądowi do rozpatrzenia) lub po wniesieniu oskarżenia do sądu (sąd albo wyznacza rozprawę albo podejmuje inną stosowną decyzję). Oddanie przez sąd pod sąd może być:

• obligatoryjne- może mieć miejsce we wszystkich sprawach lub w sprawach o poważniejsze przestępstwa (jak w sys. francuskim)

• fakultatywne- w razie pełnienia określonych szczególnych warunków

• o charakterze mieszanym (w naszym kpk)- w niektórych przypadkach obligatoryjne (art. 339 §1 i 2, art. 344), w pozostałych sytuacjach rezerwuje tą kwestię prezesowi sądu i uzależnia to od jego uznania, że zachodzi potrzeba wydania innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia (art. 339 §3)

Zalety oddania przez sąd pod sąd:

• gwarancja interesów oskarżonego w procesie karnym (chodzi o to by nikt nie stał się ofiarą nieuzasadnionych oskarżeń)

• oszczędzenie kosztów organom i osobą uczestniczącym w procesie oraz chroni sąd i strony przed niepotrzebnymi czynnościami

• wzmacnia autorytet i powagę władzy państwowej, sprzyjając eliminowaniu niesłusznych oskarżeń

• kontrola zasadności oskarżenia dokonywana jest przez organ sądowy, a więc obiektywnie i bezstronnie

W polskim procesie karnym instytucja oddania pod sąd obejmuje:

1. kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia (art. 337). Kontroli podlega spełnienie szczególnych warunków formalnych przewidzianych w przepisach o akcie oskarżenia (art. 332, 333, 335), a także spełnienie ogólnych warunków formalnych, jakim winny odpowiadać pisma procesowe (art. 119). Kontrola ta dokonywana jest przez prezesa sądu (w praktyce zazwyczaj przewodniczący wydziału lub uprawniony sędzia; w projekcie kpk- referendarz sądowy). Jeżeli stwierdzi istnienie braków formalnych zwraca akt oskarżenia oskarżycielowi, wzywając do ich uzupełnienia w ciągu 7 dni. Każdy brak formalny aktu oskarżenia powoduje że pismu temu nie można nadać biegu. Szczególny tryb badania aktu oskarżenia dot. aktu wniesionego przez oskarżyciela pub., posiłkowego subsydiarnego i prywatnego.

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania musi spełniać takie same warunki formalne jak akt oskarżenia (projekt kpk- wniosek prokuratora o zobowiązanie podmiotu określonego w art. 52 kk do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej będzie podlegał badaniu pod kątem spełnienia warunków formalnych określonych w art. 333 §4 i art. 119). Prezes sądu w przedmiocie zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi wydaje zarządzenie, w którym wskazuje wszystkie stwierdzone baki formalne i określa termin ich usunięcia. Nie zawsze wiąże się to ze zwrotem aktu oskarżenia, czasem wystarczające jej wezwanie oskarżyciela do dołączenia brakującego dokumentu.

Nie jest dopuszczalny zwrot sprawy prokuratorowi by rozszerzył oskarżenia na inne czyny oskarżonego, byłoby to obrazą skargowości procesu.

Na wydane przez prezesa sądu zarządzenie oskarżycielowi przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 337 §2). Jeśli zostanie ono uwzględnione prezes sądu zobowiązany jest do podjęcia dalszych czynności związanych z wniesionym aktem oskarżenia.

Podstawa prawna zwrotu aktu oskarżenia:

• art. 337- jeśli akt oskarżenia nie spełnia jednego z warunków z art. 332, 333, 335 lub 334

• 120 §1- niespełnienie wymogów z art. 119 §1 lub niezłożenie należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej.

* Charakter 7- dniowego terminu wskazanego w art. 337 §1 i art. 120 §1- różne stanowiska:

• SN- termin z art. 120 to termin zawity

• S.A. w Katowicach- termin z art. 120 to termin porządkowy

• to termin zbliżony to terminu zawitego

Jeśli prezes sądu uzna że akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym, albo jeśli stwierdzone przez niego braki zostały w wyznaczonym terminie usunięte, prezes zarządza doręczenie jego odpisu oskarżonemu oraz jego obrońcy jeśli został ustanowiony (gdy akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzania rozprawy- także pokrzywdzonemu). Taki akt oskarżenie spowoduje powstanie stanu zawisłości sprawy przed sądem na dzień jego wniesienia. Doręczając oskarżonemu odpis, prezes sądu wzywa go do przedłożenia wniosków dowodowych, wyznaczając 7-dniowy termin (termin o charakterze instrukcyjnym).

Akt oskarżenia doręcza się oskarżonemu i jego obrońcy (a także pokrzywdzonemu), zawsze wraz z uzasadnieniem. Jeżeli jednak istnieje obawa ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”, może on zostać doręczony bez uzasadnienia (uzasadnienie wtedy udostępnia się z zachowaniem rygorów ustalonych przez prezesa sądu lub przez sąd)- art. 338 §3.

Oskarżonemu przysługuje prawo do wniesienia w terminie 7-dniowym (termin instrukcyjny) pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia, o czym należy go pouczyć (także gdy korzysta z obrońcy) .

Jeżeli braki aktu oskarżenia zostały ujawnione po wywołaniu sprawy, jednak przed rozpoczęciem przewodu sądowego (przed odczytanie aktu oskarżenia)- w przedmiocie tego zwrotu postanowienie wydaje sąd.

Jeśli brak zostanie ujawniony już po odczytaniu aktu oskarżenia- zwrot nie jest dopuszczalny; postępowanie przed sądem uruchomione zostało wadliwym aktem oskarżenia, na sądzie ciąży obowiązek dokonania czynności, których powinien był dokonać oskarżyciel.

Dokonywana przez prezesa sądu kontrola dotyczyć może tylko warunków formalnych aktu oskarżenia, nie może łączyć się z merytorycznym badaniem sprawy. Brak jest przepisu obligującego do dokonania kontroli w określonym terminie (projekt kpk- nie później niż 30 dni od wniesienia do sądu aktu oskarżenia).

1. kontrolę sprawy (art. 339 i 344)- ma charakter merytoryczny i dokonywana jest wyłącznie przez sąd na posiedzeniu poprzedzającym rozprawę główną (tzw. posiedzenie przygotowawcze). Sprawę na posiedzenie kieruje prezes sądu z własnej inicjatywy; strony mogą złożyć wniosek o skierowanie sprawy na posiedzenie (nie jest to uregulowane przez kpk). Posiedzenie przed rozprawą może być:

1. obligatoryjne- następuje gdy:

• prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających (art. 339 §1 pkt 1)- prokurator występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie, tytułem środka zabezpieczającego, przepadku (art. 39 pkt 4 kk) gdy:

• po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego, w razie stwierdzenia istnienia podstaw określonych w art. 99 §1 (stwierdzono że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności) i art. 100 kk (czyn jest społecznie szkodliwy w stopniu znikomym zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego),

• po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego, w razie stwierdzenia istnienia podstaw określonych w art. 43 §1 ( sprawca dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego, zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego )i 2 (nie wykryto sprawcy) oraz art. 47 §3 kks (zastosowano wobec sprawcy zamiast kary lub środka karnego środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze albo gdy sprawcy zarzucono popełnienie wykroczenia skarbowego),

• postępowanie przygotowawcze zostało umorzone z powodu niewykrycia sprawców przestępstwa jeżeli przepisy przewidują orzeczenie takiego przepadku z uwagi na okoliczność uniemożliwiającą ukaranie sprawcy z powodu jego niewykrycia

Osoba roszcząca sobie prawo do korzyści lub przedmiotów, których przepadek orzeczono tytułem środka zabezpieczającego, może dochodzić swych roszczeń tylko w postępowaniu cywilnym (art. 340 § 3).

• zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania (art. 339 §1 pkt 2), a zwłaszcza gdy prokurator złożył odpowiedni wniosek o warunkowe umorzenie postępowania- w razie uznania wniosku za zasadny sąd orzeka o warunkowym umorzeniu postępowania na posiedzeniu wyrokiem, a jeśli uzna, że warunkowe umorzenie byłoby niezasadne, albo jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania to kieruje sprawę na rozprawę. W takim wypadku wniosek ten zastępuje akt oskarżenia;

• akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie oskarżonego na posiedzeniu, bez kierowania spawy na rozprawę (art. 339 §1 pkt 3)- prokurator może zamieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za zarzucany mu występek zagrożony karą nie przekraczającą 10 lat pozb. wol. bez przeprowadzenia rozprawy jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje że cele postępowania zostaną osiągnięte. Na posiedzeniu nie prowadzi się postępowania dowodowego, sąd jednak dokonuje ustaleń co do osoby oskarżonego na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mogą wziąć udział w posiedzeniu, a ich udział jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi. Pokrzywdzony najpóźniej na tym posiedzeniu może złożyć oświadczenie że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego

• oskarżony jest tymczasowo aresztowany- w celu rozstrzygnięcia o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu tego środka; w razie potrzeby sąd na posiedzeniu może orzec również o innych środkach zapobiegawczych (art. 344)

• (projekt kpk- gdy oskarżony któremu zarzucono występek, przed doręczeniem mu zawiadomienia o wyznaczeniu rozprawy złożył wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego)

1. Fakultatywne- ma miejsce gdy prezes wnosi sprawę na posiedzenie, jeżeli wg jego oceny zachodzi potrzeba wydania innego (niż te które powodują obowiązek skierowania sprawy na posiedzenie) rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, tj. gdy zachodzą stany wymagające wydania postanowienia przez sąd, a zwłaszcza:

• umorzenia postępowania z powodu niedopuszczalności procesu (art. 339 §3 pkt 1)- sąd z urzędu bada istnienie przeszkód procesowych z art. 17 pkt 2-11

• umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 §3 pkt 2)- konieczne jest uprzednie stwierdzenie że postępowanie przygotowawcze nie jest dotknięte brakami; SN: oczywisty brak podstaw faktycznych oskarżenia zachodzi m.in. w sytuacji braku jakichkolwiek dowodów, świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przypisywanego mu czynu, nie może natomiast być efektem ich oceny

• wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania

• zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego. Istotnym brakiem jest przede wszystkim brak o charakterze dowodowym, ale także np. niezachowanie prawem wymaganej formy postępowania przygotowawczego (mimo obligatoryjnego śledztwa prowadzono dochodzenie). Zwrot sprawy do uzupełnienia potęp. przyg. może mieć miejsce wówczas gdy zachodzą koniunkcyjnie 2 warunki:

• stwierdzone braki postęp. przyg są istotne (bez ich usunięcia nie jest możliwe przeprowadzenie postępowania sądowego lub nie jest możliwe przeprowadzenie go w rozsądnym terminie)

• ich usunięcie przez sąd powodowałoby znaczne trudności (z uwagi na szersze w tym zakresie możliwości prokuratora i Policji, w szczególności gdy dzięki temu możliwe będzie przyspieszenie postępowania, sąd uznaje za celowe powierzenie uzupełnienia dowodów prokuratorowi).

O zwrocie sprawy sąd orzeka postanowieniem na które stronom przysługuje zażalenie. W razie uprawomocnienia się postanowienia prokurator jest zobowiązany podjąć określone czynności, by w ich wyniku złożyć do sądu nowy akt oskarżenia, podtrzymać poprzednio wniesiony, albo zwrócić sądowi akta sprawy wraz z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania lub postępowanie umorzyć. Jeśli prokurator nie przedstawi takich dowodów które mogłyby usunąć istniejące w przekonaniu sądu wątpliwości, sąd rozstrzyga je na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo).

• wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania- w wyniku odmiennej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego albo pojawienia się przeszkody uzasadniającej zawieszenie postępowania po wniesieniu aktu oskarżenia

• wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu- sąd może wydać postanowienie o utrzymaniu w mocy, zmianie, uchyleniu lub o zastosowaniu środka przymusu (np. o kontroli i utrwalaniu rozmów)

• wydania wyroku nakazowego, gdy istnieją ku temu przesłanki określone w art. 500 §1 (w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy) i 3 ( jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości).

• rozważenia celowości przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego, przewidzianego w art. 23a

• wydania rozstrzygnięcia przez sąd na tym etapie procesowym co do innych w niewyliczonych kwestii, których rozstrzygnięcie przed przystąpieniem do organizacji sprawy jest konieczne albo celowe z uwagi na wymogi ekonomiki procesowej, jeśli tylko przekracza to uprawnienia prezesa sądu (np. potrzeba rozstrzygnięcia co do przyjęcia powództwa cywilnego, wyłączenia części sprawy do odrębnego rozpoznania, wyłączenia jawności postępowania, w celu rozważenia wydania postanowienia o poszukiwaniu oskarżonego listem gończym

• ze względu na zawiłość sprawy lub inne ważne powody może to przyczynić się do usprawnienia postępowania zwłaszcza do należytego przygotowania i organizacji rozprawy głównej (art. 349), np. potrzeba zmiany składu sądu z uwagi na zawiłość sprawy

Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w obligatoryjnych posiedzeniach sądu (art. 339 §1), a także wyznaczonych w trybie art. 339 §3 pkt 1 (umorzenie postępowania na podst. art. 17 §1 pkt 2-11), pkt 2 (umorzenie postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia) i pkt 6 (wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego śr. przymusu). Gdy przedmiotem posiedzenia jest kwestia orzeczenia o środku zabezpieczającym określonym w art. 94 kk (umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym) lub w art. 95 (umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym w którym stos. się szczególne śr. lecznicze lub rehabilitacyjne) udział w posiedzeniu prokuratora i obrońcy jest obowiązkowy. Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniu jeżeli się stawią (wyjątki: orzekanie na posiedzeniu o warunkowym umorzeniu postępowania, w zw. z aktem oskarżenia zawierającym wniosek prokuratora o skazanie oskarżonego bez przeprowadzania rozprawy, orzekania o umorzeniu postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy czynu zabronionego i zastosowaniu wobec niego środka zabezpieczającego, wydania wyroku nakazowego); zawiadomienie ich o terminie posiedzenia nie jest obowiązkowe, zaś rozpoznanie sprawy pod ich nieobecność pozostaje bez wpływu na dopuszczalność podejmowanych czynności.

Umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających na wniosek prokuratora (art. 324)- wniosek prok. kieruje się na rozprawę, jeżeli jednak popełnienie czynu i niepoczytalność oskarżonego nie budzą wątpliwości, a prezes sądu na wniosek oskarżonego uzna to za celowe, kieruje sprawę do rozpoznania na posiedzeniu z udziałem prokuratora, podejrzanego i jego obrońcy. Podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika że byłoby to niewskazane, jednak sąd może uznać jego udział za konieczny. W posiedzeniu tym ma prawo także wziąć udział pokrzywdzony o czym należy go pouczyć i zawiadomić o terminie (art. 354 pkt 2). W postępowaniu tym stos. się przepisy rozdz. 41, z tym że nie stos. się przepisów o oskarżycielu posiłkowym i nie jest dopuszczalne zgłoszenie powództwa cywilnego.

W toku dalszego postępowania sąd nie jest związany oceną stanu faktycznego i prawnego przyjętą na posiedzeniu w ramach wstępnego badania sprawy.

Czynności związane z organizacją rozprawy

Jeżeli wniesiony do sądu akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym (lub braki zostały usunięte w terminie), brak jest przyczyn skierowania sprawy na posiedzenie lub na posiedzeniu nie zostało wydane postanowienie kończące postępowanie (np. z powodu przeszkód procesowych), prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:

• sędziego albo członków skł. orzekającego, wyznaczając przewodniczącego- wyznacza się ich w kolejności wg wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sadu lub wydziału (możliwe odstępstwo- z powodu choroby sędziego lub innej ważnej przeszkody; należy to zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy); wyznaczenie składu w drodze losowania następuje wówczas gdy przestępstwo zagrożone jest karą 25 lat pozb. wol. albo dożywocia, a nadto gdy został zgłoszony taki wniosek przez prokuratora lub obrońcę, którzy mają być prawo przy losowaniu, które jest protokołowane. W zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy prezes sądu powinien też zdecydować o tym czy sprawa rozpoznawana będzie w skł. ławniczym czy zawodowym, o ile ta kwestia na mocy szczególnego uregulowania pozostawiona została jego decyzji. Uchybienie ww. regułom stanowić będzie bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia przez nienależytą obsadę sądu (art. 439 §1 pkt 2)

• dzień, godz. i miejsce rozprawy- między doręczeniem aktu oskarżenia a terminem rozprawy musi upłynąć co najmniej 7 dni, w razie niedochowania tego terminu sąd na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy zgłoszony do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego odracza rozprawę (art. 353), jeżeli mimo zgłoszonego wniosku rozprawa jest prowadzona w dalszym ciągu stanowić to może podstawę uchylenia zaskarżonego orzeczenia, o ile uchybienie to mogło mieć wpływ na jego treść (art. 438 pkt 2). Jeśli oskarżony występuje w procesie bez obrońcy, powinien zostać pouczony o możliwości złożenia takiego wniosku

• strony i inne osoby które należy wezwać na rozprawę (oskarżonego, świadków, biegłych) lub zawiadomić (pozostałe str. procesowe, obrońcę, pełnomocnika) o jej terminie- pismo może być doręczone adresatowi także za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej (art. 132 §3); jeśli oskarżony jest pozb. wolności, konieczne jest wydanie zarządzenia o doprowadzeniu go na rozprawę (art. 350 §2)

• inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy- np. wydanie zarządzenia o dopuszczeniu dowodów i sprowadzeniu ich na rozprawę

Prezes sądy wyznacza także oskarżonemu obrońcę z urzędu w sytuacjach określonych w art. 78 §1, art. 79 §1 i 2 oraz art. 80.

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Poza wyjątkami określonymi w art. 342 §1 (wyrok warunkowo umarzający postępowanie) oraz w art. 343 §6 (skazanie oskarżonego wyrokiem bez przeprowadzania rozprawy) w zasadzie tylko na tym etapie postępowania może być wydany wyrok stwierdzający winę lub niewinność oskarżonego. Podstawy wyroku nie mogą stanowić okoliczności nie ujawnione w toku rozprawy głównej (nie dot. to notoryjności, która jednak powinna być notyfikowana stronom). A zatem, podstawę ustaleń mogą stanowić tylko te fakty dowodowe co do których strony miały możliwość wypowiedzenia się.

Przewodniczący kieruje rozprawą i czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem, bacząc, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, a w miarę możności także okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa (art. 366. § 1) .Przewodniczący powinien dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej.

Do uprawnień przewodniczącego składu w ramach kierownictwa rozprawą należą takie czynności jak:

• podejmowanie decyzji o otwarciu i zamknięciu rozprawy (art. 381)

• sprawdzanie obecności osób wezwanych na rozprawę

• kierowanie postępowaniem dowodowym (art. 366)

• decydowanie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego któremu inna strona się sprzeciwiła (art. 368)

• sprawowanie policji sesyjnej, tzn. wydawanie wszystkich zarządzeń niezbędnych do utrzymania na Sali sądowej porządku i spokoju (art. 372)

• zarządzenie przerwy w rozprawie (art. 402)

• udzielanie głosu stronom i innym uczestnikom postępowania (art. 406)

• kierowanie przebiegiem narady i głosowania (art. 109)

• ogłaszanie wyroku i pouczanie o prawie, terminie i sposobie jego zaskarżenia (art. 418 §1 i art. 100 §6)

Czynności kierowania rozprawą wykonywane przez cały skład orzekający (podejmowane wyłącznie w formie postanowienia):

• rozstrzygnięcie natychmiastowego odwołania od zarządzenia przewodniczącego wydanego na rozprawie, chyba że sąd orzeka jednoosobowo (art. 373)

• wyłączenie jawności rozprawy (art. 360)

• zezwolenie przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357)

• odroczenie rozprawy (art. 404)

• oddalenie wniosku dowodowego (art. 170 § 3)

W przebiegu rozprawy głównej można wyróżnić następujące etapy:

1. cz. wstępna rozprawy

2. przewód sądowy

3. przemówienia str.

4. wyrokowanie

Sąd może skazać oskarżonego na jego wniosek o wymierzenie mu oznaczonej kary bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art. 387). W czasie rozprawy umożliwia się także oskarżonemu i pokrzywdzonemu porozumienie w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia (art. 341 §3 w zw. z art. 414 §5 i art. 387 §3).

III. CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Wywołanie sprawy- głośne oznajmienie w poczekalni przed salą rozpraw że będzie rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa z podaniem jej sygn., nazwiska oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości (z niezmiennością skł. orzekającego). Tak rozpoczęta rozprawa powinna być zakończona w jednym terminie, *wyjątki: zarządzenie przerwy (art. 401) i odroczenie rozprawy (art. 404) [w praktyce reguła i wyjątek zostały odwrócone].

W ramach cz. wstępnej rozprawy głównej dokonuje się następujących czynności:

1. sprawdzenie obecności os. wezwanych i zawiadomionych- w wypadku niestawiennictwa str. lub ich przedstawicieli, trzeba ustalić czy zostali wezwani lub zawiadomieni zgodnie z przepisami. W razie braku dowodu prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia, podmioty swoją nieobecność usprawiedliwiły albo istnieje uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikało z powodu przeszkód żywiołowych lub innych przyczyn wyjątkowych, rozprawa podlega odroczeniu (art. 117 §2). Skutki niestawiennictwa:

• oskarżonego- w zasadnie rozprawa może się toczyć tylko w jego obecności (art. 374 §2 i art. 382); *wyjątki:

• oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie (art. 377 §1)

• oskarżony oświadczy że nie weźmie udziału w rozprawie (art. 377 §3)

• oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę (art. 377 §3)

• oskarżony zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia

• gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego w postępowaniu uproszczonym (art. 479)

• w postępowaniu w przedmiocie wyroku łącznego

Projekt kpk- udział oskarżonego w rozprawie stanie się jego uprawnieniem i to on decydował będzie czy w rozprawie uczestniczyć, sąd mimo jego nieobecności (jeżeli został o rozprawie prawidłowo powiadomiony) będzie mógł rozprawę kontynuować. Jedynie wyjątkowo przewodniczący lub sąd mogą decydować o jego obowiązkowym udziale (np. w sprawie o zbrodnie- podczas czynności przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów)

• obrońcy oskarżonego- powoduje odroczenie rozprawy (przy obronie obowiązkowej i nieobowiązkowej jeżeli oskarżony oświadczy że chce z niej korzystać)

• prokuratora- jego obecność jest nieobowiązkowa w sprawach: z oskarżenia prywatnego (chyba że nastąpiła ingerencja prokuratora w takiej sprawie), w sprawach wszczętych na skutek wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, w postępowaniu uproszczonym

• oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika- bez usprawiedliwionej przyczyny powoduje umorzenie postępowania

• powoda cywilnego- sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód wniósł o rozpoznanie powództwa pomimo jego nieobecności (art. 383)

• świadka- niezależnie od nałożenia kary pieniężnej i zarządzenia przymusowego doprowadzenia (art. 285) należy podjąć decyzję o prowadzeniu rozprawy lub jej odroczeniu. Rozprawę prowadzi się dalej gdy: będzie istniała możliwość odczytania zeznań świadka (art. 392), sąd ma możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego w części, a w celu przeprowadzenia dowodu z nieobecności świadka, przewodniczący zarządzi przerwę w rozprawie lub sąd rozprawę odroczy.

• tłumacza- uniemożliwia przeprowadzenie czynności, chyba że nie stawił się również sam oskarżony

• biegłego lub specjalisty- najczęściej będzie powodowało odroczenie rozprawy

1. sprawdzenie czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy- np. konieczność zawieszenia postępowania z powodu przyczyn określonych w art. 22 (nie można ująć oskarżonego, jego choroba psychiczna lub inna ciężka choroba), niezachowanie 7-dniowego okresu pomiędzy zawiadomieniem oskarżonego o rozprawie, a terminem rozprawy

2. wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego

3. załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy

Rozpoczęcie przewodu sądowego= odczytanie aktu oskarżenia.

Dopuszczalność dokonania wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego. Jeżeli z jakiejś przyczyny postępowanie wróci do fazy poprzedzającej rozpoczęcie przewodu sądowego (np. przekroczony został termin na jaki odroczono wydanie wyroku- art. 411 §2; po uchyleniu przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku sprawa została przekazana do postępowania ponownego- art. 437 §2) czynności te do czasu „ponownego” rozpoczęcia przewodu sądowego mogą być dokonane. Jeżeli czynność taka została dokonana wcześniej, lecz sąd nie wydał w tym przedmiocie postanowienia, albo jeśli dokonano jej w części wstępnej rozprawy, sąd powinien wydać co do takiej czynności stosowną decyzję przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Do czynności tych należą:

• złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 §1)

• zgłoszenie przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego (art. 62)- sąd orzeka o jego przyjęciu lub odmowie przyjęcia (art. 65)

• przyłączenie się innego pokrzywdzonego tym samym czynem do toczącego się postępowania (art. 55 §3 i art. 59 §2)

• w razie zgłoszenia przez przedstawiciela organizacji społecznej (przedstawiciela społecznego) udziału w postępowaniu- sąd orzeka o jego dopuszczeniu (art. art. 90)

• zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia okoliczności tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 41 §1); wniosek taki może zostać zgłoszony po rozpoczęciu przewodu sądowego, jeżeli przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego (art. 41 §2)

• cofnięcie za zgodą sądu wniosku o ściganie (jeżeli nie dot. przestępstwa zgwałcenia)

• zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeżeli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni (art. 353 §2)

• pozostawienie zgłoszonego powództwa cywilnego bez rozpoznania jeżeli pokrzywdzony bez usprawiedliwienia nie stawił się na rozprawę do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego i nie wniósł o rozpoznanie powództwa pomimo jego nieobecności (art. 383)

• przekazanie sprawy właściwemu sądowi, jeżeli zostanie ujawnione, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie (art. 400)

• umorzenie postępowania przez sąd postanowieniem, jeżeli stwierdzona zostanie okoliczność wyłączająca ściganie (art. 414 § 1 i 2)

• umorzenie postępowania bez zgody oskarżonego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia (art. 496 §2)

• wniesienie przez oskarżonego oskarżenia wzajemnego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego (art. 497 §1)

• cofnięcie sprzeciwu od wyroku nakazowego (art. 506 §5)

• Projekt kpk- cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, także pomimo braku zgody oskarżonego

W cz. wstępnej rozprawy powinny być także dokonywane czynności związane z biegiem i organizacją przyszłej rozprawy (mogą być one dokonane także w toku przewodu sądowego, jeśli potrzeba wydania takiej decyzji ujawni się dopiero po rozpoczęciu przewodu). Np.:

• Sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a waży interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia (art. 357 §1);

• Sąd może wydać postanowienie o wyłączeniu jawności całości lub części rozprawy;

• Przewodniczący może wydać zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu wydalenia się z sądu przed zakończeniem rozprawy (art. 374 §2)

• Przewodniczący może wydać zarządzenie opuszczenia sali przez osoby które nie mogą uczestniczyć w rozprawie (art. 356 § 1 i 3);

• Przewodniczący może zezwolić określonym os. na uczestniczenie w rozprawie (art. 356 §2 i art. 361 §3)

Jeśli zostały dokonane wszystkie czynności w ramach cz. wstępnej rozprawy głównej, przewodniczący ustala na podst. danych osobowych czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań jako os. najbliższa (art. 182) dla oskarżonego lub z powodu pozostawania z oskarżonym w szczególnie bliskim stos. osobistym (art. 185). O uprawnieniu do odmowy składania zeznań należy świadka uprzedzić (art. 191 §2). Przewodniczący poucza świadka o obow. mówienia prawdy i uprzedza o odpowiedzialności karnej za składnie fałszywych zeznań (art. 190 §1). Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali rozpraw przez świadków. Świadkowie czekają poza salą rozpraw do czasu wezwania ich w celu złożenia zeznań; *wyjątek: jeśli świadkiem jest pokrzywdzony powinien on zostać przesłuchany w pierwszej kolejności, by uczestniczyć we wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, a równocześnie by uczynić zadość regule, w myśl której świadek który nie złożył jeszcze zeznań nie powinien brać udziału w czynności przesłuchania innego świadka. Biegli mogą pozostać na sali rozpraw jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej. Zarządzenie przewodniczącego o opuszczeniu sali rozpraw nie dot. pokrzywdzonego lub quasi-pozwanego (art. 416), choćby mieli składać zeznania jako świadkowie; sąd przesłuchuje ich w pierwszej kolejności. Sąd może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części (art. 384 §3).

IV. PRZEWÓD SĄDOWY

4 etapy:

1. Odczytanie aktu oskarżenia- rozpoczyna przewód sądowy (art. 385 §1), następuje na zarządzenie przewodniczącego, odczytuje go oskarżyciel (publiczny, prywatny lub posiłkowy subsydiarny) [projekt kpk- odczytywane mają być przez oskarżyciela tylko zarzuty, bez uzasadnienia]. W przypadku obszernego uzasadnienia- można przedstawić same tylko podst. oskarżenia. Jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia przewodniczący informuje o jej treści (art. 385 §3). Akt oskarżenia podlega ponownie odczytaniu gdy rozprawa jest przeprowadzana powtórnie, od początku, w postępowaniu głównym. Rozprawę prowadzi się od początku, np.:

• w wyniku odroczenia rozprawy (art. 404 §2)

• w wyniku przekroczenia terminu odroczenia wydania wyroku (art. 411 §2)

• po uchyleniu orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 442)

1. Wyjaśnienia oskarżonego- przewodniczący poucza oskarżonego o prawie do składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pyt., po czym pyta go o to czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu i czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie (art. 386 §1). Po złożeniu wyjaśnień można zadawać mu pytania. Do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej wszystkich oskarżonych, oskarżony, któremu zarzucono występek może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub śr. karnego (dobrowolne poddanie się karze), pod warunkiem że zostaną spełnione przesłanki: 1. okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, 2. cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości, 3. nie sprzeciwiają się temu prokurator i pokrzywdzony. Jeżeli wniosek oskarżonego został złożony przed rozpoczęciem rozprawy, sąd rozpoznaje go na rozprawie. Sąd może wtedy wydać tylko wyrok skazujący (nie warunkowo umarzający).

Sąd może za zgodą obecnych str. przeprowadzić postęp. dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego, przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości (art. 388)- powinno to być odnotowane w protokole.

W razie odmowy złożenia wyjaśnień lub oświadczenia oskarżonego że pewnych szczegółów nie pamięta, albo złożenia odmiennych wyjaśnień odczytuje się na rozprawie protokół jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie (w postęp. przygotowawczym, sądowym lub innym, przewidzianym przez ustawę). Po odczytaniu protokołu przewodniczący zwraca się do oskarżonego o wypowiedzenie się co do jego treści i o wyjaśnienie zachodzących sprzeczności (art. 389 §2). Nie można odczytywać protokołu zeznań złożonych w charakterze świadka, jeżeli ta os. jest następnie przesłuchiwana jako oskarżony (nawet na jej wniosek!). Dopuszczalne jest (choć ten pogląd jest kontrowersyjny) odczytywanie protokołów wyjaśnień oskarżonego który zmarł w sprawie przeciwko drugiemu współoskarżonemu.

Po złożeniu wyjaśnień albo jego odmowy, przewodniczący poucza oskarżonego o przysługującym mu prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzonego dowodu (art. 386 §2).

1. Dalsze postępowanie dowodowe- w czasie przeprowadzania dowodów mogą być obecne wszystkie str. i ich przedstawiciele. Wyjątkowo tylko oskarżony może być wydalony z sali rozpraw, gdy jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego, albo na zeznania świadka lub biegłego (art. 390 §2). Jeżeli oskarżony po złożeniu wyjaśnień opuści salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może dokończyć rozprawę podczas nieobecności oskarżonego (art. 376 §1), wydany wyrok nie jest wtedy uznawany za zaoczny. Jeżeli przewodniczący uzna obecność oskarżonego za niezbędną, zarządza jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie (przysługuje na nie oskarżonemu zażalenie). Postępowanie dowodowe może toczyć się bez udziału oskarżonego gdy:

• istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego (oskarżony któremu doręczono wezwanie nie stawi się na rozprawę główną i nie stawił się jego obrońca- art. 479 i nast.)

• oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie.

W czynnościach postępowania dowodowego powinien wziąć udział obrońca oskarżonego.

Postępowaniem dowodowym kieruje przewodniczący. Str. i ich przedstawiciele obecni na rozprawie w czasie całego postępowania dowodowego są uprawnieni do składania oświadczeń w związku z przeprowadzonymi dowodami. Przewodniczący powinien umożliwić wymienionym podmiotom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu (art. 367 §1); jeżeli jedna ze stron zabiera głos (favor defensionis) , prawo głosu przysługuje również wszystkim innym str. (art. 367 §2). Oskarżonemu i jego obrońcy zawsze przysługuje ostatni głos.

Po wysłuchaniu oskarżonego dowody na poparcie oskarżenia powinny być przeprowadzone w miarę możliwości wcześniej niż dowody służące do obrony (art. 369).

Świadkowi należy umożliwić złożenie relacji, a następnie mogą mu być zadawane pytania przez uczestników procesu w kolejności: oskarżyciel publiczny-> posiłkowy-> jego pełnomocnik-> oskarżyciel prywatny-> jego pełnomocnik-> powód cywilny-> jego pełnomocnik-> biegły-> quasi-pozwany (art. 416)-> obrońca-> oskarżony-> członkowie skł. orzekającego (art. 370 §1). Przewodniczący uchyla pytania sugerujące odpowiedź lub gdy z innych powodów uznaje je za niestosowne (art. 370 §4). Str. może wnieść o uchylenie zadanego przez przewodniczącego pytania uprzednio wnosząc o jego zaprotokołowanie.

Świadka przesłuchuje się podczas nieobecności innych świadków, którzy jeszcze nie złożyli zeznań (art. 371 §1). Przewodniczący powinien przedsiębrać środki zapobiegające porozumiewaniu się osób przesłuchanych z osobami, które jeszcze nie zostały przesłuchane. W tym celu powinno być wydzielone obok sali rozpraw pomieszczenie dla świadków. Jeżeli względy techniczne nie stoją na przeszkodzie przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk jeśli zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu , albo jeżeli przesłuchanie przeprowadzane jest w trybie art. 396, tj. przez sąd wezwany lub sędziego wyznaczonego (art. 147 §2). Gdy przesłuchanie ma dot. pokrzywdzonego przestępstwem określonym w rozdz. XXV i XXVI kk, jeżeli w chwili czynu nie ukończył on 15 lat, bądź też jeśli przesłuchiwany ma być świadek, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa określone w rozdz. XXV kk, jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy- czynność przesłuchania powinna być utrwalona za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk (chyba że świadek współdziałał popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne).

Odstępstwem od zasady bezpośredniości jest odczytanie protokołu zeznań świadka w trybie określonym w:

• art. 185a §3- obligatoryjne odczytanie protokołu zeznań świadka pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa określone w rozdz. XXV i XXVI kk (odtworzenie zapisu dźwiękowego przesłuchania)

• art. 391 §1- wolno odczytać w odpowiednim zakresie protokoły złożonych poprzednio przez świadka zeznań w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej sprawie, albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, jeżeli świadek:

• bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań,

• składa zeznania odmienne od poprzednich,

• oświadcza że pewnych okoliczności nie pamięta,

• przebywa za granicą,

• nie można mu było doręczyć wezwania,

• nie stawił się na skutek niedających się usunąć przeszkód,

• zmarł,

• prezes sądu zaniechał wezwania świadka na podst. art. 333 §2 (Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie)

Gdy świadek w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, sąd może odczytać protokoły wyjaśnień, jakie złożył świadek wcześniej, występując w charakterze oskarżonego (art. 391 §2).

Jeżeli świadek jest obecny na rozprawie to przewodniczący po odczytaniu protokołu jego zeznań powinien zwrócić się do świadka o wyjaśnienie zachodzących sprzeczności (art. 391 §3).

Sąd może odczytywać na rozprawie głównej protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzone w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia (art. 392 §1).

Na pdst. Art. 393 §1 wolno na rozprawie odczytywać:

• protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy,

• opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji,

• dane o karalności,

• wyniki wywiadu środowiskowego

• wszelkie dokumenty urzędowe, złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.

Nie wolno odczytywać notatek dot. czynności z których wymagane jest sporządzenie protokołu (oznacza to że w pozostałym zakresie, notatki urzędowe podlegają odczytaniu).

Na rozprawie mogą być ponadto odczytywane:

• zawiadomienia o przestępstwie, chyba że zostało złożone do protokołu o którym mowa w art. 304a,

• wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym i nie dla jego celów, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki (projekt kpk- wolno będzie odczytywać te dokumenty także wtedy gdy powstały dla celów postępowania karnego)

• zapisy najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności procesowej, jeżeli jest ona utrwalona za pomocą stenogramu (art. 145 §1) lub urządzenia rejestrującego dźwięk (art. 147 §3)

• protokoły zeznań świadka anonimowego, przesłuchanego w warunkach określonych w art. 184; jawność rozprawy podlega wówczas wyłączeniu, zaś w rozprawie nie mogą uczestniczyć os. zaufania stron (art. 393 §4).

Dane dot. osoby oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego uznaje się za odczytane bez odczytywania. Należy je odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy (art. 394 §1).

Inne dokumenty podlegające odczytaniu mogą być uznane bez ich odczytywania za ujawnione w całości lub w części, jeżeli jednak którakolwiek ze str. o to wnosi należy je odczytać. Sprzeciw str. której treść tego dokumentu nie dotyczy nie stoi na przeszkodzie jego odczytaniu.

Rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu- gdy świadek nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia, sąd może zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi wezwanemu (w ramach pomocy sądowej), w którego okręgu świadek przebywa (art. 396 §2). Str. mają prawo brać udział w tej czynności; pewne ograniczenie dot. oskarżonego aresztowanego, którego sprowadza się tylko wtedy gdy sąd uzna to za konieczne (art. 396 §3). Sędzia wyznaczony lub sąd wezwany może przeprowadzić dalszy dowód jeżeli taka potrzeba wyłoniła się w toku przesłuchania świadka (art. 396 §4). Rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu przez sąd wezwany może być dokonane przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (art. 177 §1a).

1. Zamkniecie przewodu sądowego

Przerwa i odroczenie rozprawy -są to instytucje stanowiące wyjątek od zasady koncentracji materiału dowodowego, a szczególnie od zasady ciągłości rozprawy.

PRZERWA W ROZPRAWIE	ODROCZENIE ROZPRAWY
zarządza przewodniczący składu orzekającego	decyduje sąd
ma postać zarządzenia	ma postać postanowienia (które powinno zawierać uzasadnienie, chyba że zostało wydane na wniosek strony, któremu druga str. się nie sprzeciwia)
str. może się niezwłocznie odwołać do składu orzekającego; wówczas kwestię tę rozstrzyga sąd w całym składzie (jeżeli skład jednoosobowym nie można kwestionować zarządzenia)	nie podlega zaskarżeniu zażaleniem
zarządza się ją: w celu sprowadzenia dowodu (np. świadka dopuszczonego dopiero na rozprawie lub os. która nie zgłosiła się na rozprawę, gdy odroczenie rozprawy z tego powodu nie jest konieczne) dla wypoczynku z innej ważnej przyczyny (np. niezgłoszenie się obrońcy w sytuacji obrony obligatoryjnej, albo niestawiennictwo oskarżonego na rozprawę, jeśli jego obecność jest obowiązkowa- art. 382). projekt kpk: potrzeba przygotowania przez str. wniosku dowodowego	rozprawę można odroczyć tylko gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające. Obligatoryjne odroczenie rozprawy: np. w art. 353 §2 w razie żądania przez oskarżonego lub jego obrońcę odroczenia rozprawy z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 353.
Maksymalny czas przerwy- 35 dni; w postępowaniu uproszczonym- 21 dni (art. 484 §1). Procesowym skutkiem przekroczenia tych terminów jest to ze rozprawę uważa się za odroczoną. W jednej rozprawie może być zarządzona więcej niż jedna przerwa. Ogłaszając przerwę przewodniczący jednocześnie oznacza czas i miejsce w którym odbędzie się dalszy ciąg rozprawy (art. 402 §1).	Nie ma maksymalnego czasu odroczenia
- reguła: po jej wznowieniu prowadzi się ją w dalszym ciągu (art. 402 §2); -wyjątek: rozprawę prowadzi się od początku, jeśli jednak sąd uzna to za konieczne lub gdy skład sądzący uległ zmianie	- reguła: rozprawę prowadzi się od początku - wyjątek: sąd prowadzi ją w dalszym ciągu (gdy przeprowadzone na poprzedniej rozprawie dowody nie mają istotnego znaczenia dla ustalenia stopnia i zakresu winy oskarżonego; gdy materiał dowodowy jest bardzo obszerny a obiektywnie zachodzące przeszkody powodują konieczność, nawet wielokrotnego odraczania rozprawy)
jeżeli w jej czasie należałoby wydać orzeczenie co do jakiejś kwestii (np. środka zapobiegawczego, wniosku dowodowego) to wydaje je sąd w tym samym imiennym składzie, a gdy nie ma takiej możliwości- sąd w tym samym składzie (inny imiennie)

Jakakolwiek zmiana sądu zawsze będzie skutkowała koniecznością prowadzenia sprawy od początku (także gdy str. wyraziły zgodę na kontynuowanie rozprawy pomimo zmiany składu).

W razie podjęcia postępowania zawieszonego, wyjątkowo można prowadzić rozprawę w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ w międzyczasie zmianie; w takim wypadku rozprawę prowadzi się od początku (art. 404 §3).

Przerwa i odroczenie w celu nadzwyczajnego uzupełnienia dowodów. Braki postępowania przygotowawczego powinny być eliminowane przed rozprawą główną, aby w stopniu minimalnym wpływały na zakłócanie przebiegu samej rozprawy. Służy temu instytucja określona w art. 339 §3 pkt 4 (Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, a zwłaszcza: zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego).

Rozwiązanie przyjęte w art. 397 §1 polega na tym, że sąd, nie zwraca sprawy prokuratorowi do usunięcia tych braków, lecz przerywa lub odracza w tym celu rozprawę wyznaczając oskarżycielowi stosowny termin do przedstawienia dowodów (termin ten w razie potrzeby może być przedłużony, oskarżyciel może wystąpić do sądu z takim wnioskiem), których przedstawienie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków. Zatem nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem i kierowniczym organem postępowania pozostaje sąd (tj. podejmuje wszystkie decyzje procesowe). Zastosowanie tej instytucji jest możliwe jeżeli (warunki muszą być spełnione kumulatywnie):

• ujawnia się istotne braki postępowania przygotowawczego, np. nie zebrano wszystkich dowodów, niedokonanie lub wadliwe dokonanie czynności procesowych

• braki te ujawnią się dopiero w toku rozprawy,

• ich usunięcie przez sąd jest w ogóle niemożliwe albo spowodowałoby przewlekłość postępowania wykraczając poza ramy rozsądnego terminu,

• nie można ich usunąć stosując tzw. rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu

Przepis art. 397 §4 nakazuje rozstrzyganie na korzyść oskarżonego tych wszystkich wątpliwości które wynikają z nieprzeprowadzenia tych dowodów, jakie miał przeprowadzić oskarżyciel (domniemywa się że starania o znalezienie stosownych dowodów nie przyniosły rezultatu).

Instytucja z art. 397 może być stosowana wyłącznie w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, gdy podmiotem wnoszącym do sądu akt oskarżenia jest oskarżyciel publiczny.

Przerwa lub odroczenie rozprawy w celu nadzwyczajnego uzupełnienia dowodów może mieć miejsce także w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym.

Przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia. Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych aktem oskarżenia, jest wyjątkowo możliwe w ramach art. 398, jest to tzw. proces wpadkowy. Jest ono dopuszczalne jeżeli nie wystąpią przeszkody procesowe uniemożliwiające w tym zakresie prowadzenie postęp. karnego i kumulatywnie wystąpią przesłanki stosowania tej instytucji, do których należą:

• okoliczności które wyszły na jaw na rozprawie wskazują że oskarżony dopuścił się innego czynu, oprócz objętego aktem oskarżenia (czyn musi być nowy, nie zmieniony w istotny sposób)

• oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego rozszerzenia postępowania o ten czyn. Mamy wtedy do czynienia z zarzutem sformułowanym w postaci ustnego oskarżenia

• oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu w ramach nowego oskarżenia na taj samej rozprawie (musi to zrobić sam oskarżony, nie może tego zrobić jego obrońca; zgoda ta powinna zostać zaprotokołowana)

• nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu.

Sąd nie jest zobowiązany do rozpoznania na rozprawie nowego zarzucanego oskarżonemu czynu (może ale nie musi). Ustny akt oskarżenia nie pełni funkcji inicjującej postęp. karne, jest pewną propozycją dla sądu i oskarżonego by szybciej i efektywniej rozstrzygnąć o odpowiedzialności oskarżonego.

Sąd może odroczyć rozprawę powodując czasowe wstrzymanie biegu procesu. Może to mieć miejsce gdy oskarżony zgadza się na rozpoznanie nowego czynu, jednak nie wyraża zgody na czynienie tego natychmiast uznając że winien mieć czas na przygotowanie obrony. Nie ustaje wtedy zawisłość rozprawy przed sądem o oba czyny, lecz oskarżyciel wnosi nowy, uzupełniający akt oskarżenia, który umożliwia oskarżonemu przygotowanie obrony. Pisemny akt oskarżenia powinien być dostarczony oskarżonemu przed rozprawą.

Przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia może wystąpić w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, prywatno-skargowe, gdy z subsydiarnym aktem oskarżenia wystąpił oskarżyciel posiłkowy; dot. to również innych podmiotów uprawnionych do występowania przed sądem w postępowaniu uproszczonym.

Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie. W toku rozprawy może się okazać że kształt czynu opisanego w akcie oskarżenia uległ modyfikacji na skutek ujawnionych okoliczności. Opis czynu musi być dostosowany do materiału dowodowego wynikającego z rozprawy i musi chodzić o to samo zdarzenie (czyn) co do którego wniesiono akt oskarżenia.

Kwalifikacja prawna jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, stanowiącego czyn przestępczy. Zmiana kwalifikacji prawnej może być:

• pierwotna- nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one bowiem wykonane w sposób prawidłowy, a tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną

• wtórna- ma miejsce gdy zmiana dokonana w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu (w zakresie ustaleń faktycznych) pociąga za sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej.

Sąd nie jest związany kwalifikacją prawną czynu. Może ona zostać zmieniona w zależności od ustaleń lub ocen sądu. Czyn oskarżonego może być zakwalifikowany na podst. innego przepisu pr. materialnego., ale tylko w granicach oskarżenia. O zamierzonej zmianie sąd powinien uprzedzić str. obecne na rozprawie. Ta notyfikacja powinna przybrać postać postanowienia sygnalizującą możliwość zakwalifikowania czynu na mocy innego, wskazanego w tym postanowieniu przepisu pr. materialnego. Na wniosek oskarżonego rozprawa może zostać przerwana w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony (art. 399 §2). Zarządzenie tej przerwy nie jest obligatoryjne.

Zamknięcie przewodu sądowego. Stanowi ono czynność należącą do kompetencji przewodniczącego. Jest ono jednoznaczne z zamknięciem postępowania dowodowego; nie jest już wtedy możliwa jakakolwiek zmiana w zakresie podstawy dowodowej rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu, dla dokonania takiej zmiany konieczne jest uprzednie wznowienie przewodu. Przewód sądowy może być zamknięty gdy:

• przeprowadzono wszystkie dowody dot. istotnych okoliczności sprawy

• strony:

• nie wnoszą o przeprowadzenie dowodu, albo

• ich wnioski o przeprowadzenie dowodu nie zostały uwzględnione, a dalszych wniosków nie składają

• przewodniczący uzna że zostały wyczerpane wszystkie możliwości dowodowe, a nikt z członków składu orzekającego nie dopatruje się potrzeby przeprowadzenia dowodu z urzędu.

Wznowienie zamkniętego przewodu sądowego- oznacza cofnięcie rozprawy do fazy przewodu sądowego. Wznowienie może nastąpić z fazy wyrokowania (ale tylko do czasu ogłoszenia wyroku) lub z fazy przemówień stron. Wymaga ono wydania postanowienia przez sąd.

Ustawa nie wylicza przyczyn wznowienia. Do przyczyn tych mogą należeć:

• (art. 409) potrzeba uprzedzenia stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu (art. 399), jeżeli tego nie uczyniono w toku przewodu sądowego lub w celu udzielenia dodatkowego głosu stronom,

• Sąd przewidując możliwość warunkowego umorzenia postępowania albo możliwość orzeczenia kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania uzna za celowe wyznaczenie stronom odpowiedniego terminu ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia (art. 414 §5 w zw. z art. 341 §3),

• Sąd dojdzie do wniosku że dla wydania prawidłowego orzeczenia konieczne jest przeprowadzenie dodatkowego dowodu lub ponowne przeprowadzenie dowodu (np. konieczność wypytania przesłuchanego świadka, co do pewnych istotnych dla sprawy okoliczności o które nie zapytano go w trakcie poprzedniego przesłuchania)

• Sąd pod wpływem przemówień str., albo podczas dyskusji w trakcie narady dojdzie do przekonania że zachodzi potrzeba dopuszczenia nowych dowodów w celu stworzenia optymalnych warunków dla podjęcia decyzji merytorycznej.

We wznowionym przewodzie sądowym dokonuje się czynności z powodu których nastąpiło wznowienie -> pyta czy str. wnoszą o uzupełnienie przewodu sądowego, a w razie wyczerpania wszystkich możliwości dowodowych –> zamyka przewód sądowy ->udziela głosu str. w ramach fazy przemówień (nawet jeśli poprzednio miały już taką możliwość). Kpk nie wyklucza ponownego wznowienia.

5. Przemówienia stron

Następują po przewodzie sądowym, po wyczerpaniu całego materiału dowodowego. Inf. ujawnione na tym etapie (np. wynikające z ostatniego słowa oskarżonego) mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu stanu faktycznego.

Przemówienia str. służą do wypowiedzenia swego własnego poglądu na wyniki postępowania dowodowego. Mogą zawierać także wnioski dowodowe, które nasunęły się str. dopiero w tej fazie lub które wcześniej zgłoszone nie zyskały aprobaty sądu. Ich uwzględnienie spowoduje wznowienie przewodu sądowego. Kolejność przemówień (art. 406): oskarżyciel publiczny -> oskarżyciel posiłkowy/ prywatny -> powód cywilny -> quasi-pozwany (art. 416)-> obrońca oskarżonego -> oskarżony. Możliwość zabrania głosu nie jest uzależniona od decyzji przewodniczącego (wyjątek: tylko w stos. do przedstawiciela społecznego). Jeżeli powód oskarżyciel lub cywilny ponownie zabiorą głos (repliki) prawo głosu również przysługuje obrońcy oskarżonego a na końcu oskarżonemu.

Oskarżyciel w swoim przemówieniu powinien omówić:

1. aspekt społeczny

2. stan faktyczny sprawy, ze szczególnym ustosunkowaniem się do ujawnionych w przewodzie sadowym dowodów

3. kwalifikację prawną

4. swoje stanowisko co do tezy oskarżonego

5. w razie domagania się ukarania oskarżonego- wszelkie okoliczności związane z wymiarem kary a więc powinien przedstawić charakterystykę sylwetki oskarżonego, jego zachowanie przed i po popełnieniu przestępstwa i inne aspekty osobopoznawcze,

6. aspekty sprawy co do których sąd orzeka z urzędu (np. co do odszkodowania z urzędu)

Obrońca oskarżonego powinien ocenić materiał dowodowy korzystnie dla oskarżonego oraz podkreślić wszystkie te elementy podmiotowo-przedmiotowe, które mogą przemawiać na korzyść oskarżonego.

Oskarżonemu w ostatnim słowie należy umożliwić pełne wypowiedzenie się. Ograniczenie lub pozbawienie oskarżonego tego uprawnienia powoduje uchybienie, mogące mieć wpływ na treść wyroku (art. 438).

Przemówienia powinny zostać zaprotokołowane (ale kpk tego nie wymaga).

Oskarżonemu który nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, pełna treść przemówień str. powinna być przetłumaczona przez tłumacza.

5. Wyrokowanie

Stanowi fazę rozprawy w której zostaje wydane rozstrzygnięcie co do przedmiotu procesu. Rozstrzygniecie ma formę wyroku. Sąd przystępuje do wyrokowania niezwłocznie po wysłuchaniu przemówień str. Chodzi o to by sąd zostawał pod bezpośrednim wrażeniem wystąpienia str., aby jego inf. o sprawie nie uległy zubożeniu przez upływ czasu, aby wyeliminować możliwość wpływania na stanowisko sędziego za pomocą np. środków masowego przekazu. Etapy wyrokowania:

1. Narada nad wyrokiem (art. art. 108 i nast.)

2. Głosowanie nad wyrokiem (ar 111 i nast.)

3. Sporządzenie wyroku na piśmie (art. 412 i nast.)- powinno nastąpić niezwłocznie po zakończeniu głosowania (art. 412). Wyrok dla swej ważności wymaga sporządzenia na piśmie i ogłoszenia. Podpisują go wszyscy członkowie składu orzekającego (brak jednego podpisu powoduje że wyrok nie zostaje ogłoszony). Wyrok wydaje się w imieniu RP, ma formę uroczystą.

Art. 413. § 1. Każdy wyrok powinien zawierać:

1) oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta,  

2) datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku,  

3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,  

4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu,  

5) rozstrzygnięcie sądu,  

6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.  

§ 2. Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:

1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną (czas, miejsce, czynności wykonawcze, dobra prawne które zostały przez ten czyn zaatakowane, skutki czynu, wyrządzoną szkodę),  

2) rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276.

Zmieniając opis czynu sąd nie może uniewinnić oskarżonego od fragmentów zarzucanego czynu, nie potwierdzonych w przewodzie sądowym. Jeżeli np. oskarżonemu zarzucono dopuszczenie się zaboru tym samym czynem dwóch różnych przedmiotów, to w razie niepotwierdzenia się dokonania przez niego zaboru jednego z nich, sąd w tej części nie może go uniewinnić, lecz opisem czynu przypisanego objąć tylko zabór przez niego drugiego przedmiotu.

W wyroku rozstrzyga się również kwestie:

• Bezwarunkowego lub warunkowego umorzenia postępowania karnego (art. 414 §1)

• Powództwa cywilnego (art. 415 §1)- rozstrzygnięcie to przybiera postać merytoryczną w postaci uwzględnienia lub oddalenia powództwa cywilnego w całości lub w części, albo postać formalną gdy sąd pozostawia powództwo bez rozpatrzenia (następuje także gdy w toku postępowania nie zebrano wystarczających dowodów pozwalających na wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, a jego uzupełnienie spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania).

• Zasądzenia z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego (415 §4)

• Orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 415 §5)

• Kosztów postępowania (art. 626)

1. Ogłoszenie wyroku (art. 418 §1)- jest czynnością prawną powodującą że od tej chwili staje się on faktem obowiązującym; nie może go już zmienić organ który go wydał. Od tego czasu liczony jest termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Dla pozbawionego wolności oskarżonego, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin ten biegnie od daty doręczenia mu wyroku (art. 422 §2). Wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet gdy rozprawa odbyła się z wyłączeniem jawności. Wyrok ogłasza się przez odczytanie, czyni to przewodniczący składu orzekającego. W czasie ogłoszenia wszyscy oprócz składu orzekającego stoją. Niestawiennictwo str. ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszenia wyroku.

Wyrok na posiedzeniu (w wypadku orzekania warunkowym umorzeniu postępowania i orzekania wyrokiem nakazowym w postępowaniu nakazowym)-> wyrok udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na 7 dni w sekretariacie sądu o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.

1. Ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku (art. 418 §3)- dokonywane przez przewodniczącego lub jednego z członków składu orzekającego. Z reguły odbywa się jawnie. Wyjątkowo ustne powody wyroku mogą być przytoczone z wyłączeniem jawności rozprawy, jeżeli miałaby ona doprowadzić do ujawnienia okoliczności decydującej o wyłączeniu jawności rozprawy w całości lub w części

2. Pouczenie o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku (art. 100 §6)- jest obowiązkiem prawnym; dokonywane także wtedy gdy strona ma obrońcę lub pełnomocnika. Brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych. Może ono stanowić przyczynę przywrócenia terminu do dokonywania czynności.

Odroczenie wydania wyroku (art. 411). Stanowi wyjątek od zasady ciągłości rozprawy i oznacza przerwę w rozprawie, ogłoszoną w toku wyrokowania przed ogłoszeniem wyroku. Powody odroczenia, np.: zawiła sprawa, zbyt późna pora, zmęczenie ograniczające w znacznym stopniu prawidłowe wyrokowanie. O odroczeniu sąd orzeka postanowieniem w którym wskazuje czas (max- 7 dni, projekt kpk- 14 dni) i miejsce ogłoszenia wyroku. Możliwe jest ponowne odroczenie wydania wyroku, ale łączny czas nie może przekroczyć 7 dni. Jeżeli termin ten zostanie przekroczony rozprawę prowadzi się od początku.

Zamknięcie rozprawy głównej. Rozprawa główna kończy się zamknięciem. Decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego składu orzekającego. Niekiedy między pouczeniem o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku a zamknięciem rozprawy sąd ogłasza postanowienia dot. np. natychmiastowego zwolnienia oskarżonego tymczasowo aresztowanego. Str. mogą co do tego zgłaszać wnioski przed zamknięciem rozprawy; sąd powinien się do nich ustosunkować wydając postanowienie odpowiedniej treści. Sąd może również zadecydować o zastosowaniu aresztu tymczasowego.

5. Czynności końcowe w sądzie I instancji

Gdy określona osoba złoży wniosek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku, powoduje to obowiązek sporządzenia tego uzasadnienia i doręczenia go wraz z odpisem wyroku tej osobie. Jego doręczenie otwiera termin do wniesienia skargi apelacyjnej. Jej wniesienie powoduje przejście postępowania do następnego etapu procesu- postępowania odwoławczego. Jeżeli nie zostanie zgłoszony wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku lub jeśli wystąpi z nim os. nieuprawniona, albo gdy wniosek zostanie złożony po terminie (a termin ten nie został przywrócony) lub nie zostanie wniesiona skarga apelacyjna- wyrok uprawomocni się.

Czynności końcowe obejmują czynności dokonywane między zamknięciem rozprawy, a wniesieniem środka odwoławczego, uprawomocnieniem się wyroku/ skierowaniem wyroku do wykonania. Do cz. końcowych należą:

1. Doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu (tylko w wypadku gdy pozbawiony wolności oskarżony, który nie miał obrońcy nie został doprowadzony na rozprawę lub gdy wyrok był zaoczny; jeżeli oskarżony nie włada językiem polskim- wyrok wraz z tłumaczeniem) wraz z pouczeniem o przysługującym mu prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Nie ma wyznaczonego na to terminu

2. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I inst. na piśmie- wniosek może złożyć: strona, quasi-pozwany i pokrzywdzony (w razie wydania na posiedzeniu wyroku warunkowo umarzającego postęp.); termin- 7-dniowy, zawity. Podmiot składający wniosek nie jest obowiązany do wniesienia apelacji ani nie musi wyjaśniać przyczyn domagania się uzasadnienia. Uzasadnienie wyroku z urzędu sporządza się gdy: jeden z członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne (art. 114 §3), gdy orzeka jako sąd I inst. sąd wojskowy z wyłączeniem sytuacji z art. 335 (skazanie bez rozprawy) i art. 387 (dobrowolne poddanie się karze). Nie zwalnia to jednak ww. podmiotów od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia . Jeżeli wniosek nie pochodzi od oskarżonego, powinien on wskazywać tego z oskarżonych którego dot.

3. Sporządzenie uzasadnienia wyroku- powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, w przypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu- od daty ogłoszenia wyroku (termin porządkowy- przekroczenie tego terminu nie powoduje bezskuteczności tej czynności, a jedynie skutki dyscyplinarne dla sędziego); prezes sadu może ten termin przedłużyć na czas nieokreślony. Dla sądu apelacyjnego uzasadnienie jest dokumentem pozwalającym na kontrolę prawidłowości rozstrzygnięć zawartych w wyroku. Powinno ono zawierać (art. 424):

• wskazanie faktów jakie sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione i na jakich w tej mierze oparł się dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

• wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku

• okoliczności które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego i przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

Najczęściej uzasadnienie sporządza przewodniczący i sędzia sprawozdawca, ale może to być też inny sędzia (kpk nie reguluje kto powinien). Jeżeli sprawa była rozpatrywana w składzie ławniczym i zostało zgłoszone przez sędziego (sędziów) zawodowego zdanie odrębne, sędzia ten nie ma obowiązku sporządzenia uzasadnienia, chyba że żaden z ławników nie podjął się sporządzenia uzasadnienia. Jeżeli wniosek o sporządzenie uzasadnienia został złożony jedynie w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych (ograniczenie podmiotowe) to sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych jedynie cz. wyroku których wniosek dot. (art. 423 §1).

Uzasadnienie podpisują os. które wydały orzeczenie, włącznie z tymi os. które zostały przegłosowane (art. 115). Jeżeli sprawa była rozpoznawana w składzie ławniczym, podpisują tylko sędziowie, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. Jeżeli zgłoszone zostało przez któregokolwiek z sędziów (także ławników) zdanie odrębne, uzasadnienie podpisuje cały skład sądzący (z ławnikami włącznie). Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny.

Uzasadnienie doręcza się tylko tej os. która o niego wystąpiła z wnioskiem. Jeżeli sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie że uzasadnienie zostało sporządzone. Od tego momentu biegnie 14-dniowy termin do wniesienia apelacji.

1. Czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku- prawomocność pociąga za sobą z reguły wykonalność wyroku (powoduje bezzwłoczne wszczęcie postępowania wykonawczego, jeżeli wyrok zawiera rozstrzygnięcia podlegające wykonaniu). W ramach czynności końcowych możliwe jest wydanie postanowienia uzupełniającego gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie przepadku, co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276 albo dowodów rzeczowych (art. 420 §1) lub też wtedy gdy sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary (art. 420 §2).

2. Uzupełnienie wyroku

POSTĘPOWANIE SZCZEGÓLNE

1. KONTRUKCJA POSTĘPOWAŃ SZCZEGÓLNYCH

Postępowanie szczególne- przebieg procesu karnego, zmierzający do rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej oskarżonego różniący się w sposób istotny od przebiegu procesu uznanego za typowy (zwykły) w danym systemie prawa karnego procesowego. 3 grupy postępowań szczególnych:

Związek zachodzący między trybem zw. a szczeg. opiera się przede wszystkim na zasadniczej zależności: ten pierwszy jest pkt odniesienia dla tego drugiego. Sposoby wprowadzania modyfikacji do postępowania szczególnego:

• jednostopniowo- postęp. szczeg. konstruuje się poprzez bezpośrednie zmiany w przebiegu postęp. zwykłego; zaliczamy tu postępowanie uproszczone

• dwustopniowo (metoda „kolejnych wyjść”)- najpierw wprowadza się jedno zmodyfikowane postęp. szczeg. o zredukowanym formalizmie, a następnie statuuje się odstępstwa od jego przebiegu w wyniku czego uzyskujemy dalsze zmodyfikowane postępowanie szczególne; zaliczamy tu postępowanie w spr. z oskarżenia prywatnego, postęp. nakazowe i postęp. przyspieszone.

Uzasadnienie wyodrębnienia postęp. szczeg.:

• względy związane z kształtowaniem polityki kryminalnej, w kierunku zapewnienia szybkiej reakcji karnej w odniesieniu do drobnych czynów przy jednoczesnym zaoszczędzeniu środków niezbędnych w zakresie ścigania spraw ważniejszych.

• odrębność reguł odpowiedzialności za określone czyny (np. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego) lub określonych os.

Konstrukcja postęp. szczeg., zwłaszcza tych o zredukowanym formalizmie stwarza potencjalne zagrożenie dla realizacji praw przysługujących podmiotom uwikłanym w proces karny. Modyfikacje przewidziane w ramach postępowań szczególnych nie mogą pozbawiać uczestników procesu ich praw, a w szczególności oskarżonego w aspekcie jego pr. do obrony- generalna dyrektywa. Konstruowanie postęp. szczeg. musi być oparte o należyte poszanowanie zasad procesu karnego.

Z uwagi na przedmiot odpowiedzialności karnej (w znaczeniu sensu largo) lub podmiot podlegający odpowiedzialności karnej (ranione personae) można wydzielić gr. postępowań odrębnych, do których należą:

1. kodeksowe postępowanie odrębne, tj. postępowanie w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych

2. pozakodeksowe postępowania odrębne, do których należą:

• postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, uregulowane w kks

• postępowanie poprawcze unormowane w u. post. nielet.

• Postępowanie w sprawach o wykroczenia powszechne, przewidziane w kpw

• Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, unormowane w ustawie z dnia 28.10.2002r.

1. POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE

Zmodyfikowane jednostopniowo, świadczy o tym art. 468 (obowiązek stosowania przepisów o postępowaniu zwyczajnym, pod warunkiem że przepisy rozdz. 51 nie stanowią inaczej). Postęp. uproszczone jest ograniczone włącznie do stadium jurysdykcyjnego. Projekt kpk- przewiduje wyeliminowanie tego typu postępowania.

Przesłanki postęp. uproszczonego:

1. Przeprowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia (jedyna szczególna przesłanka pozytywna)- dochodzenie to musi być legalne (muszą być spełnione wszystkie ustawowe wymogi przewidziane dla tej formy postęp. przyg.); nie zawsze jednak warunki dochodzenia determinują możliwość rozpoznania sprawy w postęp. uproszczonym (np. pojawienie się w postęp. sądowym okoliczności z art. 325c wyłączających dochodzenie, nie wyklucza trybu uproszczonego).

2. Nieletniość oskarżonego- przesłanka negatywna

3. Toczenie postępowania przed sądem wojskowym (art. 646)- przesłanka negatywna

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA UPROSZCZONEGO:

1. Zmiany dot. składu orzekającego- sąd rozpoznaje sprawy tylko jednoosobowo (sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego); prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym w składzie jednoosobowym.

2. Rozszerzenie zakresu organów mogących występować w roli oskarżyciela publicznego- uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia w postęp. upr. w sądzie I inst. są organy:

• Inspekcji Handlowej

• Państwowej Inspekcji Sanitarnej

• urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

• Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej

• Straży Granicznej

Mogą one wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu chyba że prokurator postanowi inaczej (art. 331 §2). Ustawy szczególne stanowią że oskarżycielami mogą być:

• Straż Leśna w Lasach Państwowych i podmioty mające uprawnienia strażników leśnych,

• Państwowa Straż Łowiecka

• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz gmina.

Ich zakres kompetencji jest taki jaki przyznaje im ustawa szczególna. Działanie tych innych oskarżycieli pub. jest uwarunkowane brakiem aktywności prokuratora w procesie, przejawiającej się we wniesieniu i popieraniu aktu oskarżenia.

1. Możliwość zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się karze (art. 387), ale w zmodyfikowanej postaci (art. 474a)- w trybie zwyczajnym regulacja ta odnosi się tylko do rozprawy, zaś w trybie uproszczonym może dot. także posiedzenia. Dopuszczalność zakończenia procesu wyrokiem wydanym na posiedzeniu jest uzależniona od złożenia odpowiedniego wniosku przez oskarżonego przed rozprawą. Wszystkie pozostałe warunki z art. 387 muszą być zachowane. O terminie posiedzenia zawiadamia się str., przesyłając im odpis wniosku oskarżonego. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie tworzy przeszkody w uwzględnieniu wniosku, gdy są spełnione inne warunki w art. 387.

2. Modyfikacje postępowania uproszczonego oznaczają redukcję formalizmu w typowym, klasycznym ujęciu:

• jeżeli akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym, a sprawę skierowano na rozprawę główną, odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę (art. 475);

• niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje toku rozprawy lub posiedzenia (art. 477), gdy ta sytuacja dot. rozprawy, akt oskarżenia odczytuje protokolant (art. 478)

• niestawiennictwo na rozprawie głównej oskarżonego i jego obrońcy może skutkować wydaniem wyroku zaocznego, chyba że oskarżony usprawiedliwi swe niestawiennictwo (art. 479 §1 i art. 480)

• każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 21 dni, a w razie przekroczenia tego terminu następuje zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny, przy czym odbywa się to niezależnie od stanowiska oskarżonego lub innych str. (art. 484).

WYROK ZAOCZNY. Wyrokowanie zaoczne ma charakter fakultatywny, nie jest obowiązkiem sądu. Aby sąd mógł zastosować tą formę orzekania, w pierwszej kolejności trzeba w ogóle stwierdzić dopuszczalność postępowania uproszczonego. Ponadto muszą być spełnione inne warunki (można je nazwać samoistnymi):

• niestawiennictwo oskarżonego i jego obrońcy na rozprawie o której zostali prawidłowo powiadomieni oraz brak wniosku oskarżonego o odroczenie rozprawy w połączeniu z usprawiedliwieniem jego niestawiennictwa (gdy stawił się sam obrońca, albo oskarżony jest nieobecny ponieważ po złożeniu wyjaśnień bez zwolnienia przewodniczącego opuścił salę rozpraw nie będzie to wyrok zaoczny),

• możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego (możliwe jest też rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu).

Treść wyroku zaocznego- dopuszczalne jest każde rozstrzygnięcie, tj. skazanie, uniewinnienie i umorzenie postępowania (warunkowe i bezwarunkowe). Tytułem śr. zabezpieczającego można orzec tylko przepadek przedmiotów- orzeczenie innych śr. wymaga obecności oskarżonego.

Wyrok taki doręcza się z urzędu oskarżonemu (nie ma takiego obowiązku co do innych str. procesowych).

TRYB ZASKARŻENIA WYROKU ZAOCZNEGO- 2 „ścieżki”:

ZMIANA TRYBU POSTĘPOWANIA. Przejście trybu zwyczajnego w uproszczony- powinno mieć miejsce od chwili ujawnienia przesłanki pozytywnej postęp. upr. Pojawienie się tej okoliczności przed rozprawą uzasadnia wydanie przez sąd na posiedzeniu postanowienia o zmianie trybu postępowania. Przejście trybu uproszczonego w zwyczajny- powinno mieć miejsce w razie stwierdzenia braku przesłanki pozytywnej postępowania uproszczonego lub zaistnienie jego przesłanki negatywnej. Art. 483- jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego okaże się że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postęp. upr., sąd za zgodą oskarżonego rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postęp. zwyczajnym. W razie braku takiej zgody rozprawa podlega odroczeniu, a w konsekwencji- prowadzeniu od początku w trybie zwyczajnym. Nie jest konieczny zwrot aktu oskarżenia celem jego uzupełnienia gdy oskarżenie było wniesione przez prokuratora lub przez niego zatwierdzone; odmienny wniosek trzeba by sformułować w warunkach wniesienia aktu oskarżenia przez nieprokuratorskiego oskarżyciela publicznego nie mogącego występować w postęp. zwyczajnym i zwolnionego z wymogu uzyskiwania aprobaty prokuratora dla swego oskarżenia. Do zmiany trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny dochodzi także na skutek przekroczenia 21-dniowego terminu przerwy w rozprawie.

1. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO

Zmodyfikowane dwustopniowo (art. 485- w spr. z oskarżenia prywatnego stos. się przepisy o postępowaniu uproszczonym z zachowaniem przepisów normujących postępowanie z oskarżenia prywatnego). Projekt kpk- przewiduje dla tego trybu modyfikację jednostopniową.

PRZESŁANKI POSTĘPOWANIA W SPRAWIE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO:

Pozytywne:

1. ściganie przestępstwa w trybie prywatnoskargowym- np. zniewaga, zniesławienie

2. wniesienie i popieranie skargi przez oskarżyciela prywatnego- skarga taka stanowi uproszczony akt oskarżenia, wystarczy: oznaczenie os. oskarżonego, zarzucanego mu czynu i wskazanie dowodów na których opiera się oskarżenie (art. 478). Skarga powinna odpowiadać wymogom pisma procesowego (art. 119). Pokrzywdzony może swoją pisemną lub ustną skargę złożyć Policji, która w razie potrzeby zabezpieczy dowody, po czym przesyła skargę właściwemu sądowi (art. 488 §1). Na polecenie sądu Policja ma obowiązek dokonania określonych czynności dowodowych, których wyniki przekazuje następnie sądowi.

3. uiszczenie zryczałtowanej równowartości wydatków (300zł)- złożenie aktu oskarżenia bez wniesienia opłaty powoduje wszczęcie postępowania, ale tworzy przeszkodę w jej dalszym rozwijaniu się. Oskarżyciel prywatny powinien zostać wezwany do uiszczenia brakującej opłaty w terminie 7 dni- w razie jej braku akt oskarżenia zostaje uznany za bezskuteczny. W tej kwestii prezes sądu wydaje zarządzenie na które przysługuje zażalenie. Zwrot w całości lub połowie zryczałtowanych wydatków następuje w sytuacjach określonych w art. 622

Negatywne (wykluczają wszczęcie i prowadzenie postęp. z oskar. pr.):

1. przedawnienie karalności- karalność przestępstwa z oskar. pr. ustaje z upływem roku od czasu gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, jednakże nie później niż z upływem 3 lat od jego popełnienia. W razie wszczęcia postępowania przeciwko os. przed upływem tych terminów, okres przedawnienia ulega przedłużeniu o 5 lat. Przerwanie tego biegu nastąpi przez wniesienia aktu oskarżenia do sądu a także złożenie skargi Policji.

2. ściganie przestępstwa prywatnoskargowego w trybie publicznoskargowym- ma miejsce w sytuacji:

• ingerencji prokuratora w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego z uwagi na istnienie interesu społecznego,

• gdy przestępstwo prywatnoskargowe ma charakter chuligański i jest przedmiotem rozpoznania w ramach postępowania przyspieszonego (art. 517b §2),

• jeśli pokrzywdzony wniesie skargę w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego do sądu wojskowego, wtedy z chwilą złożenia skargi to przestępstwo staje się ex lege czynem ściganym z urzędu (art. 661 §1).

1. odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia- za względu na formę, można wyróżnić:

1. odstąpienie od oskarżenia w ścisłym znaczeniu, obejmujące:

• odstąpienie w drodze wyraźnego oświadczenia (art. 496 §1 i 2)- może być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu. Złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej → implikuje obowiązek sądu dot. umorzenia postępowania, bez konieczności uzyskiwania zgody oskarżonego (art. 496 §2). Odstąpienie realizowane po rozpoczęciu przewodu sądowego → umorzenie z tego powodu procesu wymaga zgody oskarżonego (wyrażonej w sposób wyraźny), z tym że odstąpienie może mieć miejsce do chwili prawomocnego zakończenia postępowania.

• odstąpienie dorozumiane (art. 491 §1 i art. 496 §3)- dot. posiedzenia pojednawczego i rozprawy. Podstawą tego odstąpienia są domniemania prawne przewidziane przez przepisy. Fakt nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika traktuje się jako jego odstąpienie od oskarżenia. Domniemanie to nie znosi przeciwdowodu, tzn. że oskarżyciel prywatny nie może dowodzić że poprzez swoje zachowanie nie zamierzał odstąpić od oskarżenia. Wnosząc jednak zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania, oskarżyciel prywatny może podjąć próbę wykazania że jego nieobecność była spowodowana usprawiedliwioną przyczyną. Wg SN skutek w postaci umorzenia postępowania jest spowodowany nieusprawiedliwionym niestawiennictwem w każdej fazie prowadzenia rozprawy. [niestawiennictwo na spotkaniu mediacyjnym nie wywołuje takich skutków].

1. odstąpienie od oskarżenia w szerszym znaczeniu:

• pojednanie (art. 492)- dwustronne oświadczenie, w którym strony postanawiają nie wysuwać w stosunku do siebie pretensji z powodu popełnionego przestępstwa i wyrażają zgodę na umorzenie postępowania z tego powodu (jest to pojednanie proste; pojednanie złożone- obejmuje również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się jednocześnie pomiędzy tymi samymi stronami- art. 493)

• ugoda (art. 494)- zawiera uregulowanie niektórych lub wszystkich roszczeń pozostających w związku z oskarżeniem. Kumulacja 2 kwestii: odpowiedzialność karna za przestępstwo prywatno-skargowe + odpowiedzialność cywilna za szkodę wynikającą z przestępstwa. Ugoda zawarta na posiedzeniu pojednawczym stanowi tytuł egzekucyjny po nadaniu jej przez sąd klauzuli wykonalności.

1. inne przesłanki negatywne- nie znajdują zastosowania przepisy regulujące postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego w sprawach dot. nieletnich i podlegających orzecznictwu sądów wojskowych (art. 646).

OSKARŻENIE WZAJEMNE. Oskarżony może do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu (będącemu pokrzywdzonym) wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzuconym (art. 497 §1).

Każdy z oskarżycieli prywatnych korzysta wówczas z uprawnień służących oskarżonemu (prawo do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień i odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania). Niemożliwe jest przesłuchanie tych osób w charakterze świadków. Pierwszeństwo zadawania pytań wygłaszania przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Sąd ma obowiązek zaznaczyć w wyroku, że postępowanie karne toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych.

Odstąpienie od oskarżenia: jednego z oskarżycieli pr. → sąd umarza postępowanie tylko w części dot. wniesionego przezeń oskarżenia; obydwu oskarżycieli pr. → umorzenie obejmuje całość postępowania prywatnoskargowego.

Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne gdy prokurator wcześniej wszczął postępowanie w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego albo wstąpił do toczącego się już postępowania (art.498 §1) . Jeżeli ingerencja prokuratora ma miejsce po wniesieniu aktu oskarżenia wzajemnego i polega na wstąpieniu do jednego z oskarżeń wzajemnych (pokrzywdzony korzysta wtedy z uprawnień oskarżyciela posiłkowego –art. 498 §2), sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do odrębnego postępowania. Gdy prokurator obejmuje zakresem swej ingerencji obydwa oskarżenia wzajemne postępowanie toczy się z urzędu, a oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie z uprawnień oskarżycieli posiłkowych (art. 498 §3).

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRYWATNOSKARGOWEGO

1. Postępowanie przygotowawcze- w sprawach w oskarżenia prywatnego nie przeprowadza się postępowania przygotowawczego poprzedzającego postępowanie jurysdykcyjne. Można mówić o namiastce dochodzenia w postaci dokonywania przez Policję określonych czynności dowodowych; możliwość taka aktualizuje się w dwóch wariantach:

1. art. 488 §1- przyjęcie przez Policję ustnej lub pisemnej skargi od pokrzywdzonego, zabezpieczenie przez nią dowodów jeżeli zachodzi taka potrzeba (np. dokonanie oględzin, ustalenie personaliów i miejsc zamieszkania świadków itp.). Z przyczyn funkcjonalnych i gwarancyjnych trzeba zaaprobować prowadzenie przez Policję działań także w celu wykrycia dowodów, a następnie ich zabezpieczenia. Po dokonaniu stosownych czynności Policja przekazuje skargę do właściwego sądu.

2. Art. 488 §2- Policja dokonuje czynności dowodowych na polecenie sądu- nie ustaje wtedy zawisłość sprawy przed sądem; chodzi o cz. dowodowe których przeprowadzenie przez sąd byłoby niemożliwe lub łączyłoby się z poważnymi trudnościami. Policja może wykroczyć poza wyznaczone przez sąd ramy, jeżeli byłoby to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem.

1. Postępowanie przed sądem- zasadniczym trybem wszczęcia postępowania jest bezpośrednie wniesienie przez pokrzywdzonego do sądu uproszczonego aktu oskarżenia. Rozprawa główna poprzedzona jest posiedzeniem pojednawczym prowadzonym przez sędziego (art. 489 §1). Bez jego przeprowadzenia nie można wyznaczyć rozprawy (charakter obligatoryjny). Jego alternatywą jest postępowanie mediacyjne (art. 23a)- za zgodą lub na wniosek stron sąd może wyznaczyć termin dla przeprowadzenia postęp. mediacyjnego zamiast posiedzenia pojednawczego. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo na posiedzeniu pojednawczym: oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika → traktuje się jako odstąpienie od oskarżenia (powoduje umorzenie postęp.); oskarżonego → sprawa zostaje skierowana na rozprawę główną (w miarę możliwości wyznacza się jej termin).

Posiedzenie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania, a następnie podejmowane są próby skłonienia str. do polubownego rozwiązania istniejącego między nimi konfliktu. Z jego przebiegu sporządza się protokół (opisując stanowisko str. wobec wezwania i omawiając wyniki posiedzenia). Jeżeli doszło do pojednania protokół podpisują także str.

Gdy str. pojednały się → prowadzący posiedzenie umarza postępowanie (art. 492 §1). Na to postanowienie przysługuje zażalenie.

Gdy str. się nie pojednały → sędzia prowadzący posiedzenie kieruje sprawę na rozprawę główną (wyznaczając w miarę możliwości termin), chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie w celu wydania innego rozstrzygnięcia (art. 495 §1). Str. obecne na posiedzeniu pojednawczym powinny wtedy zgłosić wnioski dowodowe w celu zagwarantowania sprawnego i szybkiego przeprowadzenia rozprawy. Na rozprawie sąd rozpatruje sprawę w składzie jednoosobowym.

Gdy do pojednania doszło w trakcie rozprawy → sędzia umarza postępowanie

Jeżeli do pojednania doszło: na posiedzeniu pojednawczym lub na rozprawie, ale do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego → prezes sądu zarządza zwrot uiszczonej przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanej równowartości wydatków w całości; po rozpoczęciu przewodu sądowego → zwrot obejmuje jej połowę (art. 622).

IV. POSTĘPOWANIE NAKAZOWE

Istota tego postępowania przejawia się w rezygnacji z rozprawy głównej, w kierunku orzekania rzez sąd o przedmiocie procesu na posiedzeniu w formie wyroku nakazowego. Opiera się na podwójnej redukcji formalizmu w stosunku do trybu zwyczajnego (stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym jeżeli przepisy regulujące tryb nakazowy nie stanowią inaczej- art. 500 §2)- [wg projektu kpk- ma być zmodyfikowane jednostopniowo].

PRZESŁANKI POSTĘPOWANIA NAKAZOWEGO. Postęp. nakazowe może być prowadzone w razie spełnienia przesłanek ogólnych i szczególnych. Przesłanki szczególne pozytywne:

1. przestępstwo podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,

2. zachodzi wypadek pozwalający na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub kary grzywny- wykluczone jest w postęp. nakazowym wymierzanie kary pozb. wolności,

3. na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału dowodowego sąd uznaje, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne (art. 500 §1).

Szczególne przesłanki negatywne (przesądzające o niedopuszczalności postęp. nakazowego):

1. oskarżony jest pozbawiony wolności w tej lub innej sprawie,

2. sprawa dot. przestępstwa podlegającego ściganiu z oskarżenia prywatnego,

3. występują okoliczności o których mowa w art. 79 §1 (oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności).

PRZEBIEG POTĘPOWANIA NAKAZOWEGO. O rozpoznaniu sprawy w postępowaniu nakazowym decyduje wstępnie prezes sądu, który kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli uzna że rozstrzygnięcie może zapaść w formie wyroku nakazowego. Sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu które odbywa się bez udziału stron. Wyłączona jest także jawność zewnętrzna. Sąd może wydać wyrok nakazowy jeżeli na podst. zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości (art. 500 §3). Wyrokiem nakazowym można orzec: karę ograniczenia wolności → w granicach wyznaczonych przepisami prawa karnego materialnego, karę grzywny → do 100 stawek dziennych lub do 200tys. zł. Obok kary w wypadkach przewidzianych w ustawie można orzec śr. karny każdego rodzaju. Sąd może także poprzestać na orzeczeniu śr. karnego jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego śr.

Wydając wyrok nakazowy sąd zasądza w całości roszczenie zgłoszone w powództwie cywilnym (art. 503 §1). Sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przygotowawczym nie wystarcza do rozstrzygnięcia tego powództwa (art. 503 §2). Jeżeli powództwa cywilnego nie wytoczono, sąd zasądza odszkodowanie pieniężne na rzecz pokrzywdzonego z urzędu w trybie art. 415 §4.

Treść wyroku nakazowego obejmuje:

1. oznaczenie sądu i sędziego, który wydał ten wyrok,

2. datę wydania wyroku,

3. imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość pokrzywdzonego,

4. dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu ze wskazaniem zastosowanych przepisów ustawy karnej,

5. wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia (art. 504 §1).

Nie istnieje możliwość warunkowego umorzenia postępowania karnego wobec oskarżonego w trybie nakazowym. Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia (art. 504 §2). Treść wyroku nakazowego udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia. Odpis takiego wyroku doręcza się oskarżycielowi, a oskarżonemu i jego obrońcy łącznie z odpisem aktu oskarżenia. Prokuratorowi należy doręczyć odpis wyroku nakazowego zawsze (także wtedy gdy nie występował w sprawie w charakterze oskarżyciela). Wraz z odpisem wyroku doręcza się pouczenie o prawie, sposobie i terminie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia (art. 505).

Wyrok nakazowy może być zaskarżony sprzeciwem w terminie zawitym 7 dni od dnia doręczenia tego wyroku (art. 506 §1)- uprawnienie to przysługuje oskarżycielowi i oskarżonemu (przyjmuje się że taką możliwość ma także obrońca oskarżonego). Sprzeciw powinien odpowiadać ogólnym wymogom pisma procesowego przewidzianym w art. 119. Powinien być wniesiony do sądu który wydał wyrok. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną (art. 506 §2). Zarządzenie to podlega zaskarżeniu. Nie wymaga się przytoczenia w sprzeciwie jakichkolwiek zarzutów przeciwko wydanemu rozstrzygnięciu, gdyż ten śr. zaskarżenia odznacza się kasacyjnością. Z chwilą złożenia sprzeciwu wyrok nakazowy ex lege traci moc. Jeżeli jednak w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty w części dot. rozstrzygnięcia o roszczeniu cywilnym, wyrok nakazowy traci moc tylko w tym zakresie. W warunkach wniesienia powództwa cywilnego konieczne staje się wyznaczenie posiedzenia w celu wydania postanowienia o pozostawieniu tegoż powództwa bez rozpoznania (art. 506 §4).

W następstwie utraty mocy prawnej wyroku nakazowego, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, co oznacza w tym wypadku procedowanie w trybie uproszczonym. Sędzia który wydał wyrok nakazowy jest wyłączony od udziału w tej sprawie.

Art. 506 §6- sąd rozpoznający sprawę w następstwie wniesienia sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego → tzn. że nie obowiązuje zakaz reformationis in peius dot. śr. odwoławczych oraz że brak jest związania ustaleniami faktycznymi i zapatrywaniami prawnymi sądu, który wydał wyrok nakazowy.

Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej (art. 506 §5) → wówczas wyrok nakazowy odzyskuje moc prawną utraconą na skutek wniesienia sprzeciwu.

Wyrok nakazowy od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto staje się prawomocny i podlega wykonaniu (art. 507). Nie ma możliwości zaskarżenia wyroku nakazowego w drodze apelacji (jedyna sytuacja gdy nie przysługuje apelacja).

V. POSTĘPOWANIE PRZYSPIESZONE

Postępowanie przyspieszone ma charakter fakultatywny. Konstrukcja tego postępowania zakłada dwustopniową redukcję formalizmu (stosuje się przepisu normujące tryb uproszczony jeżeli przepisy regulujące tryb przyspieszony nie stanowią inaczej).

PRZESŁANKI POSTĘPOWANIA PRZYSPIESZONEGO. Szczególne przesłanki pozytywne:

1. popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym, a więc:

• czynu który podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym (art. 517b §1)

• przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego pod warunkiem że miał charakter chuligański (art. 517b §2), tj. występek polegający na:

• umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy,

• publicznym działaniu sprawcy,

• podjęciu tego działania bez powodu albo z oczywiście błahego powodu

• okazaniu przez to rażącego lekceważenia porządku prawnego.

1. ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem (tj. w pościgu podjętym tuż po czynie przestępnym w warunkach zachowania ciągłości czasowej między czynem a czynnościami związanymi z pościgiem)- ujęcia może dokonać obywatel (art. 243 §1) lub Policja. W razie ujęcia obywatelskiego powstaje obowiązek niezwłocznego przekazania sprawcy Policji,

2. zatrzymanie sprawcy oraz w ciągu 48h doprowadzenie go przez Policję i przekazanie do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (art. 517b § 1 i 2)- zatrzymanie to stanowi jedną z odmian zatrzymania os podejrzanej uregulowanego w art. 244 §1. Konieczne jest jego natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego gdy: nie zostanie on doprowadzony do sądu i przekazany do dyspozycji tego organu przed upływem 48h, ustanie przyczyna zatrzymania (np. okaże się że sprawca nie podlega trybowi przyspieszonemu) lub jeżeli tak zarządzi prokurator wydając polecenie zwolnienia zatrzymanego.

Przesłanka ta odznacza się względnością ponieważ istnieją 2 możliwości odstąpienia od niej:

• tzw. rozprawa odmiejscowiona (art. 517b §2a)- następuje wówczas rezygnacja z doprowadzenia zatrzymanego sprawcy do budynku sądu,

• można odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy już ujętego, ale można też zwolnić zatrzymanego (w czasie trwania stanu zatrzymania), zobowiązując go jednocześnie do stawienia się w sądzie- to stawiennictwo ze skutkiem wezwania powinno nastąpić w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72h od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji. W takim wypadku Policja przekazuje do sądu wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym nadal w ciągu 48h od chwili zatrzymania (albo oddania sprawcy Policji), jednakże gdy ten termin upływa w dniu wolnym od pracy- w najbliższym dniu roboczym, tak aby sąd mógł przystąpić do rozpoznania sprawy przed upływem 72h od zatrzymania lub przejęcia przez Policję os. ujętej. Tryb ten może wyjątkowo znaleźć zastosowanie w stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim, jeżeli z okoliczności wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób (art. 517b §4).

Przesłanki negatywne:

1. niemożność niezwłocznego rozpoznania sprawy- niedopuszczalność procedowania w postęp. przyspieszonym w razie nie zachowania 72-godzinnego terminu od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji. Przerwa w rozprawie- możliwa raz lub więcej razy, byleby czas łączny zarządzonych przerw nie przekroczył 14 dni (art. 517f §1). Niemożność rozpoznania sprawy z zachowaniem dopuszczalnego czasu przerw dostrzeżona przed rozprawą lub w jej toku skutkuje zmianą trybu postępowania → sąd rozpoznaje wtedy sprawę w dalszym ciągu w tym samym składzie w trybie uproszczonym (art. 517g §1), tzn. że czynności dokonane w ramach trybu przyspieszonego zachowują skuteczność w toku dalszego postępowania. Gdy jednak nie ma możliwości rozpoznania sprawy w trybie uproszczonym sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiając o tym pokrzywdzonego.

2. potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego łącząca się dla sądu ze znacznymi trudnościami- opiera się na konieczności realizacji zas. prawdy; jeżeli okoliczności te pojawiły się po rozpoczęciu przewodu sądowego sprawę przekazuje się prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zas. ogólnych, o czym należy zawiadomić pokrzywdzonego (art. 517g §2)

3. przewidywana możliwość wymierzenia kary powyżej 2 lat pozb. wolności- ujawnienie okoliczności świadczących o możliwości wymierzenia kary powyżej 2 lat pozb. wolności:

• przed rozpoczęciem przewodu sądowego → rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w trybie uproszczonym w tym samym składzie;

• po rozpoczęciu przewodu sądowego → następuje przekazaniem sprawy prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zas. ogólnych. Nie jest istotne czy w dalszym postępowaniu zostanie wniesione oskarżenie i czy sąd w nowym procesie taką karę orzeknie. Sędzia który (w postanowieniu) wyraził pogląd co do prognozowanej kary jest z mocy prawa wyłączony z udziału w sprawie (art. 517g §3).

[projekt kpk- jeżeli sąd dostrzeże nie podleganie sprawy rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym bezpośrednio przekaże sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. Tak samo stanie się gdy stwierdzi niemożność zachowania łącznego czasu przerw jeszcze przed rozprawą. Ustalenie tej okoliczności w trakcie prowadzenia rozprawy będzie oznaczało możliwość rozpatrywania sprawy w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym]

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYSPIESZONEGO.

1. Postępowania przygotowawcze- w każdej sprawie kierowanej do postępowania przyspieszonego musi być przeprowadzone dochodzenie; będzie ono w znacznym zakresie skrócone (czas trwania- 48h, dążenie do realizacji zas. szybkości). Dochodzenie można ograniczyć do przesłuchania os. podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie. Możliwe jest zaniechanie takich czynności jak:

• wydanie postanowienia o wszczęciu dochodzenia (art. 303)

• zaznajomienie podejrzanego lub jego obrońcy z materiałami postępowania (art. 321 §1-5)

• wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia (art. 321 §6).

Podejrzanego poucza się o przysługujących mu uprawnieniach: do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, do korzystania z pomocy obrońcy, do złożenia jeszcze w toku dochodzenia wniosku o dobrowolne poddanie się karze. Nadto podejrzanego należy poinformować o możliwości złożenia przez prokuratora wniosku o skazanie bez rozprawy, a także o obowiązkach i konsekwencjach wynikających z art. 74, 75 (obowiązek stawiania się na rozprawę), 138 (obow. wskazania adresata dla doręczeń w kraju, gdy str. mieszka za granicą), 139 (wypadki uznania pisma za doręczone) i 517e §2 (możliwość prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonego). To pouczenie wręcza się podejrzanemu na piśmie, co on potwierdza złożeniem podpisu (art. 517c §2). Obowiązek przesłuchania podejrzanego przez prokuratora następuje gdy (art. 517c §3):

• zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem o skazanie bez rozprawy (art. 335 §3),

• podejrzany wystąpił z wnioskiem o dobrowolne poddanie się karze (art. 387 §1).

Jeżeli zachodzą podstawy do zainicjowania postęp. w trybie przyspieszonym Policja sporządza na piśmie wniosek o rozpoznanie sprawy w tym postępowaniu i przekazuje go do sądu wraz z doprowadzeniem do tego organu podejrzanego (art. 517d §1)- o tym fakcie niezwłocznie zawiadamia prokuratora. Wniosek ten pełni funkcję aktu oskarżenia. Wniosek ten nie podlega zatwierdzeniu przez prokuratora; *wyjątki (art. 517d §2): ww. art. 335 §3 i art. 387 §1 (wtedy prokurator występuje z nim do sądu). Wniosek powinien składać się z elementów wymaganych w stosunku do aktu oskarżenia w sprawach z oskarżenia publicznego, z wyjątkiem dot. uzasadnienia. Z wnioskiem przesyła się akta postępowania wraz z załącznikami oraz odpisy wniosku dla każdego z oskarżonych. Nie ma obowiązku zawiadomienia pokrzywdzonego o złożeniu wniosku o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. Art. 517d §3- wymóg pisemnego pouczenia pokrzywdzonego o uprawnieniu do złożenia wniosku o nałożenie obowiązku naprawienia szkody (art. 49) o możliwości wniesienia sprzeciwu w sytuacji dobrowolnego poddania się karze przez oskarżonego oraz o prawie działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Art. 517d §4- każda os. wezwana przez Policję w charakterze świadka, biegłego, tłumacza lub specjalisty jest obowiązana stawić się w sądzie we wskazanym terminie.

1. Postępowanie przed sądem. Nie stos. się przepisów art. 339 §1 pkt 1 i 2 i §3-5, przewidujących wstępną merytoryczną kontrolę oskarżenia przez sąd. Jest to konsekwencją faktu, że w trybie przyspieszonym nie wyznacza się posiedzenia (*wyjątki: art. 335- skazanie bez rozprawy, art. 474a-dobrowolne poddanie się karze), a po doprowadzeniu podejrzanego natychmiast odbywa się rozprawa. Nie jest wykluczona kontrola formalna w trybie art. 337.

Prezes sądu lub sąd doręcza oskarżonemu oraz jego obrońcy odpis wyroku o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. Należy wówczas umożliwić im przygotowanie się do obrony, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin oraz kontakt obu podmiotów bez obecności os. trzecich (art. 517e §1).

Sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego. Udział oskarżonego i oskarżyciela publicznego w rozprawie nie jest obowiązkowy. W roli oskarżyciela pub. wystąpić tu może tylko prokurator. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego co do którego odstąpiono od zatrzymania lub którego zwolniono w trybie art. 517b §3 sąd dysponuje możliwością prowadzenia rozprawy pod jego nieobecność, a wydanego wyroku nie uważa się wtedy za zaoczny (art. 517e §2).

Aby zapewnić oskarżonemu korzystanie z pomocy obrońcy w postęp. przyspieszonym ustanowiono obowiązek pełnienia dyżurów przez adwokatów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach (art. 517j §1).

Nie jest dopuszczalne w postęp. przyspieszonym wniesienie powództwa cywilnego (art. 517e §4).

Sytuacje gdy sąd jest zobligowany do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie śr. zapobiegawczego (sąd mimo obowiązku nie musi takiego śr. zastosować):

1. w razie zarządzenia przerwy w rozprawie (art. 517f §2)

2. we wszystkich przedstawionych wyżej sytuacjach (§2 pkt 2 tego rozdziału) w których następuje przekazanie sprawy prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych (art. 517g §1-3)

3. w razie skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania- po wysłuchaniu stron (art. 517g §4)

W postep. przyspieszonym nie ma możliwości odroczenia sporządzenia uzasadnienia postanowienia i odroczenia wydania wyroku (art. 517f §3). Inne modyfikacje:

• wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia, albo złożony na piśmie w terminie zawitym 3 dni od dnia ogłoszenia wyroku (art. 517h §1);

• sąd sporządza uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty złożenia stosownego wniosku (art. 517h §2);

• termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni i dla każdego uprawnionego biegnie od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem (art. 517h §3);

• apelację przekazuje się niezwłocznie wraz z aktami sądowi odwoławczemu, który rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu (art. 517h §4).

Jeżeli po rozpoznaniu śr. odwoławczego sąd ustali, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego co do istoty sprawy, wówczas uchyla wyrok i może przekazać sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych (art. 517i §1)- prowadzi to wówczas do zmiany trybu postępowania i cofnięcia go do fazy poprzedzającej wniesienie oskarżenia.

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

Polski proces karny oparty jest na zasadzie dwuinstancyjności. Decyzje podjęte w I inst. mogą być poddane kontroli odwoławczej na wskutek wniesienia apelacji lub zażalenia. Orzeczenie wydane w wyniku tej kontroli w zasadzie nie może być zaskarżone zwyczajnym środkiem odwoławczym (art. 426 §1). Decyzje procesowe kończące postępowanie mogą być zmienione lub uchylone na skutek kontroli:

Strona lub inna osoba uprawniona może zwrócić się do organu z wnioskiem o dokonanie kontroli z urzędu (art. 9 §2) .

ŚRODKI ZASKARŻENIA

Środek zaskarżenia stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej. Niekiedy zaskarżeniu i kontroli może podlegać czynność procesowa inna niż decyzja (np. art. 302 §2 i art. 246 §1), a nawet brak czynności- bezczynność organu (art. 306 §3).

Zaskarżenie decyzji jest możliwe tylko w ramach określonych obowiązującymi przepisami. Zaskarżenia dokonuje uprawniony podmiot, którym z reguły jest strona, wyjątkowo inna osoba, np. świadek. Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia (niekiedy utraty mocy prawnej) wydanej decyzji procesowej. Wniesienie środka zaskarżenia z reguły jest ograniczone czasowo (z wyjątkami w odniesieniu do nadzwyczajnych środków odwoławczych. Środki zaskarżenia cechuje:

• skargowość, tzn. kontrola z reguły następuje na skutek wniesienia skargi (etapowej)

• suspensywność, tzn. wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:

• prawomocności decyzji (nie dot. to nadzwyczajnych śr. odwoławczych)

• wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny (np. w razie wniesienia apelacji) lub względny (np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych śr. odwoławczych)

System śr. zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów:

1. śr. odwoławczych stanowiących zasadniczy składnik śr. zaskarżenia

2. sprzeciwów i śr. zaskarżenia bardzo zbliżonych do sprzeciwów (quasi-sprzeciwów)

3. odwołania do składu sądzącego (art. 373)

4. wniosku o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991r.

5. innych śr. zaskarżenia.

ŚRODKI ODWOŁAWCZE

Cechy:

1. skargowość, tzn. kontrola przeprowadzona za pomocą tych śr. jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej; *wyjątek- art. 542

2. charakter dewolutywny, tzn. wniesienie śr. odwoławczego powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jej rozpoznania.

• dewolutywność bezwzględna- wniesienie dopuszczalnego śr. odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej inst. do rozpoznania (np. wniesienie apelacji)

• dewolutywność względna- obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie śr. odwoławczego w tej samej inst., np. w razie wniesienia zażalenia (art. 463 §1)

• brak pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona/pozioma)- w razie rozpoznania zażalenia przez inny równorzędny skład sądu odwoławczego (art. 426 §2) lub rozpoznanie zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez skład właściwy do rozpoznania sprawy (art. 337 §2)

Charakter dewolutywny mają też nadzwyczajne śr. odwoławcze (kasacja i wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem)

1. charakter suspensywny, który przejawia się w:

• powstrzymaniu prawomocności zaskarżonego orzeczenia- w razie wniesienia zwyczajnego śr. odwoławczego ma charakter bezwzględny; nie dot. to nadzwyczajnych śr. odwoławczych, dla których prawomocność orzeczenia stanowi warunek dodatni.

• powstrzymaniu wykonalności zaskarżonego orzeczenia, może być:

• bezwzględne (np. w razie wniesienia apelacji)

• względne (np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnego śr. odwoławczego)- pomimo zaskarżenia postanowienia zażaleniem podlega ono wykonaniu, chyba że decyzję o wstrzymaniu wykonalności podejmie org. do którego wniesiono zażalenie lub org. rozpoznającego śr. odwoławczy.

1. charakter reformacyjny- wniesienie śr. odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia, w wyniku której org. procesowy może zaskarżone orzeczenie może uchylić, utrzymać w mocy lub zmienić

POZOSTAŁE ŚRODKI ZASKARŻENIA

1. Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy. Charakteryzują się:

• skargowością, tzn. że są formą skargi

• brakiem dewolutywności- wniesiony sprzeciw wywołuje prawne skutki w postępowaniu pierwszo instancyjnym przed tym org. który wydał zaskarżone sprzeciwem orzeczenie

• kasacyjnością, tzn. wniesienie sprzeciwu ma ten skutek, że zaskarżone nim orzeczenie traci z ustawy moc prawną (ex lege), a sprawa toczy się w dalszym ciągu przed tym organem, który poprzednio wydał zaskarżoną decyzję.

W przypadku wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego wyrok ten traci moc prawną, gdy oskarżony lub jego obrońca stawią się na nowo wyznaczoną rozprawę (art. 482 §3).

Do quasi-sprzeciwów zaliczamy:

1. sprzeciw od wyroku zaocznego- może go wnieść oskarżony, usprawiedliwiając swoją nieobecność na rozprawie

2. sprzeciw od wyroku nakazowego (art. 506 §1)

3. żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu abolicji- z chwilą zgłoszenia żądania postanowienie o umorzeniu postępowania traci moc prawną

1. Odwołanie od zarządzeń przewodniczącego składu orzekającego wydanych na rozprawie do sądu (art. 373). Ma niewielkie znaczenie praktyczne ponieważ większość praw w I inst. rozpoznawane jest w składzie jednoosobowym, a wtedy odwołanie takie nie przysługuje.

2. Wniosek o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991r. (dział XV rozdz. 3 książki)

3. Wniosek oskarżonego aresztowanego o zmianę lub uchylenie stosowanego śr. zapobiegawczego- przysługuje tylko oskarżonemu (ograniczenie- 254 §2) niezależnie od uprawnienia do wniesienia zażalenia, które może być wniesione w 7-dniowym terminie zawitym. Wniosek taki może być wniesiony bez określonych ograniczeń czasowych.

ZAGADNIENIA OGÓLNE KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Środek odwoławczy jest nazwą zbiorczą. Obejmuje ona swym zakresem apelację lub zażalenie wnoszone w celu uruchomienia kontroli odwoławczej.

Dopuszczalność środka odwoławczego. Art. 425 §1- śr. odwoławczy przysługuje od orzeczeń wydanych w I inst. * wyjątki:

• od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania na skutek zażalenia, a także od wydanego w toku postępowania odwoławczego postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym, o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz o nałożeniu kary porządkowej przysługuje zażalenie do innego równoważnego składu sądu odwoławczego (art. 426 §2)

• zaskarżalność postanowień i zarządzeń nie została przeprowadzona w całej rozciągłości. Zaskarżeniu podlegają tylko określone kategorie postanowień i zarządzeń (art. 459 i nast. Oraz art. 302), a niekiedy inne czynności lub bezczynność organu. Oznacza to że nie wszystkie postanowienia mogą być zaskarżone zażaleniem.

Śr. odwoławczy można wnieść w całości lub w części przeciwko orzeczeniom wydanym w I inst., dopuszczając możliwość zaskarżenia poszczególnych rozstrzygnięć (które zawiera wyrok). Jednakże strona może godzić się z rozstrzygnięciem, mając jednocześnie istotne zastrzeżenia co do uzasadnienia (kpk przewiduje możliwość zaskarżenia samego uzasadnienia orzeczenia).

Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom (musi istnieć uciążliwość- gravamen). Ograniczenie to nie dot. oskarżyciela pub., który może wnieść śr. odwoławczy zarówno na niekorzyść jak i na korzyść oskarżonego. *Czy brak uciążliwości może być powodem wydania zarządzenia przez prezesa sądu o odmowie przyjęcia śr. odwoławczego na podst. art. 429 §1? SN: starszy pogląd- oskarżony w zasadzie nie może zaskarżyć wyroku uniewinniającego, chyba że wyrok ten zawierał inne niekorzystne dla oskarżonego rozstrzygnięcie; późniejszy pogląd- oskarżony może zaskarżyć wyrok uniewinniający oparty na błędnej podst. prawnej lub faktycznej, jeżeli narusza jego pr. lub szkodzi jego interesom.

Skarga odwoławcza jest badana pod kątem jej niedopuszczalności. W sądzie I inst. czyni to prezes sądu, badając czy skarga wniesiona została w terminie, przez os. uprawnioną, albo czy jest dopuszczalna z mocy ustawy. W razie stwierdzenia w tym zakresie uchybień prezes sądu odmawia przyjęcia śr. odwoławczego (art. 429 §1). Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpatrzenia przyjęty śr. odwoławczy, gdy zachodzą okoliczności wymienione w art. 429 §1 lub gdy przyjęcie śr. odwoławczego nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu (art. 430 §1).

WYMOGI FORMALNE SKARGI ODWOŁAWCZEJ

1. wymaga formy pisemnej

2. jako pismo procesowe powinna odpowiadać ogólnym wymaganiom pisma procesowego z art. 119, tj.:

• oznaczenie sądu (org.) odwoławczego, do którego jest skierowana oraz oznaczenie sprawy jakiej dot.

• oznaczenie wnoszącego skargę odwoławczą,

• treść wniosku lub oświadczenia w miarę potrzeby z uzasadnieniem,

• datę i podpis wnoszącego skargę

1. apelacja od wyroku sądu okręgowego wniesiona w warunkach art. 446 §1 jest objęta przymusem adwokackim

2. dla apelacji sporządzonej przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla str. przeciwnych, a do apelacji wnoszonej do sądu apelacyjnego dodatkowo jeden odpis (art. 446 §2).

3. Skarżący w śr. odwoławczym powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie oraz podać czego się domaga (art. 427 §1)

4. Ustawa nie nakłada na skarżącego generalnego obowiązku sprecyzowania zarzutów. Jednak jeżeli śr. odwoławczy pochodzi od oskarżyciela pub., obrońcy lub pełnomocnika, powinien on zawierać wskazanie zarzutów stawianych zaskarżonemu orzeczeniu (zarzut- ujemna ocena skarżącego zawarta w skardze odwoławczej odnosząca się do uchybienia. Zarzut odwoławczy istnieje także gdy uchybienia w rzeczywistości nie było, skarżący tylko twierdził o jego istnieniu) oraz uzasadnienie (art. 427 §2). W śr. odwoławczym mogą być podnoszone wszelkie uchybienia (kpk nie przewiduje ograniczeń)

5. Odwołujący może wskazać nowe fakty lub dowody (art. 427 §3)

6. Skargę wnosi się do sąd (org.) który wydał zaskarżone orzeczenie (art. 428 §1). Skargę omyłkowo wniesioną do niewłaściwego organu uważa się za wniesioną z zachowaniem terminu, jeżeli została wniesiona przed upływem właściwego dla niej terminu (art. 125).

7. Skarga powinna być złożona w oznaczonym terminie zawitym (art. 122)

8. W niektórych wypadkach wprowadza się przymus adwokacki.

Jeżeli skarga odwoławcza nie odpowiada warunkom formalnym, wówczas stos. się art. 120. Braki mogą być:

1. Usuwalne- pismo nie może otrzymać biegu lub nie dołączono upoważnienia do podjęcia czynności (pełnomocnictwa) prezes sądu wzywa skarżącego do usunięcia braku w terminie 7 dni. W razie uzupełnienia braków w terminie-> skarga wywołuje skutki od dnia jej wniesienia; w razie nieuzupełnienia braków w terminie-> uznaje się ją za bezskuteczną (o tych skutkach należy pouczyć skarżącego przy doręczeniu wezwania do uzupełnienia braków), prezes sądu odmawia jej przyjęcia

2. Nieusuwalne – prezes sądu odmawia przyjęcia skargi

COFNIĘCIE WNIESIONEGO ŚR. ODWOŁAWCZEGO

Przepisy nie przewidują żadnego terminu na cofnięcie śr. odwoławczego, a więc możliwe jest to w całym postępowaniu odwoławczym (w I i II inst.) do czasu wydania orzeczenia przez sąd odwoławczy. Śr odwoławczy może cofnąć os. która go wniosła, *wyjątki:

1. W niektóry przypadkach na skuteczne cofnięcie skargi odwoławczej przez os. która ją wniosła konieczna jest zgoda oskarżonego. Dot. to śr. odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego (art. 431 §3) przez:

• oskarżyciela pub. (art. 425 §4)

• obrońcę oskarżonego

• os. wymienione w art. 76 (przedstawiciel ustawowy oskarżonego lub os. pod której pieczą oskarżony pozostaje gdy oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony)

1. Oskarżony może cofnąć skargę odwoławczą wniesioną na jego korzyść z wyjątkiem:

• skargi wniesionej przez oskarżyciela pub.,

• wypadków przewidzianych w art. 79 (warunki obrony obligatoryjnej)

Cofnięty śr. odwoławczy nie traci mocy prawnej. Skargę taką sąd pozostawia bez rozpoznania (powoduje to uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia), chyba że zachodzi jedno z uchybień z art. 439 (bezwzględne przyczyny odwoławcze) lub stan z art. 440 (rażąca niesprawiedliwość orzeczenia).

Cofnięcie zażalenia na postępowanie: sąd I inst. pozostawia bez rozpatrzenia (jeżeli cofnięcie skargi nastąpiło na tym etapie, a zwłaszcza przed przyjęciem wniesionego zażalenia) w związku z uprawieniem org. I inst. do uwzględnienia w całości wniesionego zażalenia; jeżeli zachodziłaby potrzeba rozstrzygnięcia z powodu uchybień z art. 439 i 440 to wtedy akta z cofniętym zażaleniem należy przedstawić organowi II inst.

PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE- kategorie (grupy) uchybień które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie istnienie lub nieistnienie tych uchybień.

Względne przyczyny odwoławcze (art. 438)- orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia w postęp. odwoławczym:

1. Obrazy prawa materialnego- dot. to głównie pr. karnego ale także pr. cywilnego (przy rozpoznawaniu powództwa cywilnego, zasądzeniu odszkodowania z urzędu, orzekaniu o obowiązku naprawienia szkody, rozstrzygnięciu przez sąd karny odszkodowania za niesłuszne ukaranie i niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie). Naruszenia pr. materialnego mogą przybrać postać:

• uchybienia w stwierdzeniu przestępczości czynu, obejmujące przypadki skazania sprawcy, mimo że np.:

• czyn przypisany nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego

• ustawa określa że sprawca nie popełnia przestępstwa

• ustawa określa że sprawca nie podlega karze

• uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej czynu, np. polegające na zastosowaniu konsekwencji z pogwałceniem normy prawno materialnej, np. orzeczono karę poniżej lub powyżej zagrożenia ustawowego, orzeczono karę której za przypisane przestępstwo nie można było wymierzyć, błędnie wymierzono karę łączną.

Obraza przepisów pr. materialnego jest z reguły uwzględniana w ramach granic śr. odwoławczych, a także z urzędu poza granicami śr. odwoławczego na podst. art. 455; może też ona spowodować rażącą niesprawiedliwość orzeczenia (art. 440).

1. Obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia- może polegać na:

• niezastosowaniu normy pr. karnego procesowego nakazanej ustawą, np. niezawiadomienie str. o terminie rozprawy, w której mieli prawo brać udział,

• dokonaniu czynności procesowej zakazanej przez ustawę, np. przesłuchano lekarza w charakterze świadka co do okoliczności objętych tajemnicą lekarką bez postanowienia sądu,

• dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot, np. skargę zasadniczą wniosła i popierała os. nieupoważniona,

• niewłaściwym stos. przepisów postępowania karnego, które może przejawiać się w postaci naruszenia przepisów postępowania będącego następstwem błędów w zakresie wykładni tych przepisów,

• naruszeniu przepisów dot. postęp. dowodowego, np. przez pominięcie ważnych dla spawy dowodów

W ramach naruszeń przepisów można wyróżnić 2 grupy: przyczyny odwoławcze i wszelkie inne uchybienia które nie powodują uchylenia lub zmiany orzeczenia. Przyczyna odwoławcza- takie naruszenie pr. procesowego, które mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia (wpływ ten nie musi zaistnieć, wystarczy możliwość jego zaistnienia). Do przyczyn odwoławczych zalicza się w orzecznictwie także uchybienia które utrudniają lub uniemożliwiają kontrolę odwoławczą (np. uchybienia związane ze sporządzeniem protokołu z rozprawy oraz ze sporządzeniem uzasadnienia wyroku). W ramach przyczyn odwoławczych można wyodrębnić 2 gr.:

• przyczyny uwzględniane przez sąd odwoławczy w ramach granic odwoławczych. Sąd musi je brać pod uwagę orzekając o uchyleniu lub zmianie orzeczenia w ramach zakresu zaskarżenia (art. 438)

• bezwzględne przyczyny odwoławcze, które powodują że uchybienia procesowe upoważniają sąd do rozszerzenia kontroli poza granice śr. odwoławczego. Sąd odwoławczy musi je brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w :

• art. 439 (bezwzględne przyczyny odwoławcze)

• art. 440, gdy mogą one powodować rażącą niesprawiedliwość orzeczenia

• art. 455 (poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej)

W ramach naruszeń prawa procesowego można wyróżnić 3 grupy:

• bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia, Zasze skutkujące koniecznością uchylenia zaskarżonego orzeczenia (art. 439 §1 pkt 1-4 i 6-11)

• naruszenie takich przepisów, o których można powiedzieć, że nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia, np. w czasie ogłaszania wyroku kto na sali rozpraw siedział

• w pozostałych przypadkach naruszeń prawa procesowego (tych jest najwięcej) trzeba jednocześnie wskazać potencjalny ich wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia i tylko wówczas mogą one spowodować jego uchylenie lub zmianę.

1. Błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia- przyczynę tę stanowią wszelkie nieprawidłowości w zakresie ustaleń faktycznych lub nietrafna, sprzeczna z obiektywną rzeczywistością ocena istnienia przyczyn powstania i następstw faktów dowodowych. Wśród błędów w ustaleniach faktycznych wymienia się:

• niewiarygodność śr. dowodowych,

• nieuwzględnienie wszystkich faktów wynikających z przeprowadzonych dowodów (pominięcie faktów mających istotne znaczenie dla wydania prawidłowego orzeczenia),

• oparcie orzeczenia na okolicznościach nie udowodnionych, tj. takich które nie wynikają z przeprowadzonych dowodów,

• sprzeczność wniosków między sobą,

• sprzeczność wniosków z przeprowadzonymi dowodami,

• sprzeczność między faktami ustalonymi przez sąd,

• nietrafność przyjętych kryteriów oceny

Błędy w zakresie ustaleń faktycznych, które nie mają wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia, nie mogą stanowić przyczyn uchylenia lub zmiany tego orzeczenia.

1. Rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania lub niezastosowania śr. zabezpieczającego lub innego śr.- aby wykluczyć przekształcenie się swobodnego uznania sądu co w dowolną ocenę, ustawodawca nakłada na sąd obowiązek uzasadnienia orzeczenia w zakresie wymiaru kary.

2. Inne przyczyny odwoławcze- prócz wymienionych, do przyczyn odwoławczych należy zaliczyć także nowe fakty i nowe dowody które powstają lub zostają ujawnione po wydaniu orzeczenia w I inst. Ujawnienie ich może powodować że zaskarżone orzeczenie jest w ich świetle wadliwe.

Pewne szczególne unormowanie zawiera art. 447 §3- w apelacji można podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

ZAKRES KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach śr. odwoławczego, a w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Przedmiotem kontroli odwoławczej jest treść orzeczenia (decyzji), czynność procesowa lub bezczynność organu. Zakres kontroli orzeczenia- to czy podlega ono kontroli w pełnym zakresie czy też co do poszczególnych rozstrzygnięć oznaczonych przez skarżącego w skardze odwoławczej. O zakresie kontroli decydują: granice śr. odwoławczego, kierunek śr. odwoławczego i bezwzględne przyczyny odwoławcze.

Granice śr. odwoławczego. Stanowią zasadniczy czynnik decydujący o zakresie rozpoznania (kontroli) sprawy w inst. odwoławczej. Kpk nie wyjaśnia co należy rozumieć przez granice śr, odwoławczego. 2 poglądy:

I

Granice śr. odwoławczego wyznaczają 4 składniki:

- zakres zaskarżenia

- zarzuty odwoławcze

- wnioski odwoławcze

- kierunek śr odwoławczego

II

Granice śr. odwoławczego tworzy zakres zaskarżenia który wyznaczają wnioski odwoławcze i zarzuty odwoławcze; kierunek śr. odwoławczego jest odrębnym składnikiem który wpływa na zakres rozpoznania sprawy w inst. odwoławczej.

Wydaje się że podstawowym składnikiem kontroli odwoławczej jest zakres zaskarżenia. O zakresie zaskarżenia decyduje żądanie zawarte w skardze odwoławczej (tzn. to czego domaga się skarżący, oraz art. 447 §1 i 2 (rozszerzony zakres zaskarżenia)tj.:

• art. 447 §1- apelację wniesioną co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku

• art. 447 §2- apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze

Zarzuty odwoławcze- stanowią twierdzenia o uchybieniach, zamieszczone w skardze odwoławczej. Sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w śr. odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 433 §2). Sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie śr. odwoławczego tylko w ramach art. 436 (Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania). Sformułowanie zarzutów w skardze odwoławczej nałożono na oskarżyciela pub., obrońcę lub pełnomocnika (art. 427 §2). Przytoczone w skardze odwoławczej zarzuty, nawet gdy str. nie jest do tego zobowiązana, podlegają rozpoznaniu przez sąd odwoławczy.

Relacja zakres zarzutów <-> zakres zaskarżenia: są to dwa odrębne składniki o równorzędnej wartości. Zakres zaskarżenia określa orzeczenie lub jego części, które podlegają badaniu w instancji odwoławczej, natomiast podniesione zarzuty dot. tego z jakiego punktu widzenia badanie to następuje w ramach zakresu zaskarżenia.:

Zakres zaskarżenia- ustala „pole badawcze” dla sądu odwoławczego poza które może wykraczać tylko w przypadkach bezwzględnych przyczyn odwoławczych

Zarzuty- dot. one jakości badania wewnątrz zakresu zaskarżenia

1. podniesione zarzuty poza sytuacją określoną w art. 436 podlegają rozpoznaniu

2. w zakresie śr. odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego rozpatrzeniu podlegają podniesione zarzuty, ale w ramach zaskarżenia podlega badaniu sprawa także z pkt widzenia ew. innych uchybień mieszczących się w przyczynach odwoławczych

3. zarzuty co do zakresu badania uchybień mają istotne znaczenie w razie wniesienia śr. odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, a szczególnie gdy śr. odwoławczy został wniesiony przez oskarżyciela pub. lub pełnomocnika

Kierunek śr. odwoławczego- cecha śr. odwoławczego, która przejawia się w dążeniu do polepszenia lub pogorszenia sytuacji oskarżonego/innego skarżącego podmiotu. [Skarga odwoławcza nie zawsze będzie dążyć do zmiany sytuacji oskarżonego, np. gdy śr. odwoławczy wnoszony jest przez quasi-pozwanego, może on bowiem kwestionować wyłącznie rozstrzygnięcie zobowiązujące go do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa innej os.].

Podmioty mogące wnieść skargę na korzyść oskarżonego:

-oskarżony

-jego ustawowy przedstawiciel

-jego obrońca

- oskarżyciel pub.

Podmioty mogące wnieść skargę na niekorzyść oskarżonego:

- oskarżyciel prywatny/ posiłkowy i jego przedstawiciel

- powód cywilny i jego przedstawiciel- w cz. dot. powództwa cywilnego

- oskarżyciel pub.

Sąd odwoławczy orzeka zgodnie z kierunkiem śr. odwoławczego. Rozstrzygnięcie sądu wbrew temu kierunkowi jest zabronione, chyba że zezwala na to wyraźny przepis (art. 434 §2: Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego). W razie wniesienia skargi wyłącznie na korzyść oskarżonego przełamanie kierunku śr. odwoławczego jest w zasadnie zabronione- zakaz reformationis in peius. Zakaz ten zostaje wyłączony w razie wniesienia śr. odwoławczego na niekorzyść oskarżonego bez względu na to czy obok niego istnieje śr. odwoławczy wniesiony na korzyść oskarżonego czy też nie. W obowiązujących przepisach zakaz reformatio in peius występuje w postaci:

• art. 434 §1- zakazu bezpośredniego, adresowanego do sądu rozpoznającego śr. odwoławczy. Sąd może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko gdy wniesiono na jego niekorzyść śr. odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia. W wypadku wniesienia śr odwoławczego przez oskarżyciela pub. lub pełnomocnika na niekorzyść oskarżonego wyłączenie zakazu obejmuje tylko zakres wynikający z podniesionych zarzutów

• art. 443- zakazu pośredniego, obowiązującego w postępowaniu ponownym po uchyleniu wyroku w postęp. apelacyjnym lub w trybie kasacji oraz procedowania w ramach wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Jeżeli uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy nastąpiło w wyniku wyłącznego zaskarżenia na korzyść oskarżonego, w ponownym postępowaniu sąd nie może orzec surowiej bez względu na to czy w postępowaniu ponownym wyszły na jaw nowe okoliczności obciążające cz też nie.

Obie te formy mają zastosowanie w razie wniesienia kasacji wyłącznie na korzyść oskarżonego oraz odpowiednio w razie wznowienia postępowania na podst. wskazanej we wniosku o wznowienie postępowania na korzyść oskarżonego.

Zakaz reformatio in peius wiąże się ze śr. odwoławczymi zwyczajnymi i nadzwyczajnymi; nie dot. pozostałych śr. zaskarżenia (sprzeciwów i quasi-sprzeciwów).

Wyłączenie zakazu reformatio in pius -sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego w wypadku skazania z zastosowaniem art. 343 (skazanie bez rozprawy) lub art. 387 (dobrowolne poddanie się karze) albo 156 kks (dobrowolne poddanie się karze), jeżeli śr. odwoławczy wniesiono na korzyść oskarżonego, zaskarżając rozstrzygnięcie co do winy lub kary lub śr. karnego, objęte poprzednim porozumieniem.

Wyłączenie zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego stos. się także wówczas gdy os. względem której zastosowano przepis art. 60 §3 lub 4 kk albo art. 36 §3 kks odwoła swoje wyjaśnienia lub zeznania (art. 434 §4).

Wyłączenie zakazu reformatio in pius nie następuje jeżeli śr. odwoławczy na korzyść oskarżonego nie kwestionuje rozstrzygnięć zapadłych w wyniku porozumień lecz wskazuje na istotne uchybienia wskazane w art. 439 §1.

Reguły ne peius- (art. 454) adresowane są do sądu odwoławczego; ograniczenia te działają mimo wniesienia śr. odwoławczego na niekorzyść oskarżonego i obejmują sytuacje:

• sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego który został w I inst. uniewinniony lub co do którego w tej inst. postępowanie umorzono bezwarunkowo lub warunkowo

• sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

• sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

W razie wniesienia śr. odwoławczego na niekorzyść oskarżonego sądowi pozostaje w tych wypadkach możliwość uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Orzekanie w tym przedmiocie jest możliwe lecz jedynie przed sądem I inst.

Reguła ne peius znajduje się także w art. 439 §2 wg którego uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w art. 439 §1 pkt 9-11 może nastąpić na korzyść oskarżonego.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze- obejmują sytuacje kiedy sąd odwoławczy jest uprawniony i zobowiązany do orzekania z urzędu niezależenie od granic śr. odwoławczego, a więc do wykraczania poza zasięg wyznaczony zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami oraz niezależnie od wniesienia śr. odwoławczego. Upoważnienia tego rodzaju obejmują:

1. bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia (art. 439 §1)- posiadają 2 cechy:

• sąd odwoławczy nie bada związku między uchybieniami a treścią zaskarżonego orzeczenia,

• sąd odwoławczy jest zobowiązany zaskarżone orzeczenie uchylić i w następstwie uchylenia postępowanie umorzyć lub przekazać sprawę do ponownego postępowania albo wyjątkowo zmienić orzeczenie, np. w sytuacji art. 439 §1 pkt 5

Uchylenie orzeczenia jedynie z powodu przyczyn określonych w art. 439 §1 pkt 9-11 może nastąpić na korzyść oskarżonego w tym zakresie. Uchylenie orzeczenia na podst. art. 439 §1 może nastąpić na posiedzeniu w którym mają prawo wziąć udział str., obrońcy i pełnomocnicy. Sąd odwoławczy na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności zarządza sprowadzenie go na posiedzenie chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. O prawie złożenia wniosku należy pouczyć oskarżonego. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia oskarżonego który nie ma obrońcy wyznacza mu obrońcę. Orzeczenia w sprawach o wykroczenia nie uchyla się z tego powodu że sąd orzekł w postępowaniu karnym zamiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia (art. 439a). Wyliczenie przyczyn uchylenie w art. 439 §1 jest taksatywne (nie może być wzbogacone drogą wykładni).

Sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli:

1. w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania (np. sędzia jet os. chorą psychicznie, nietrzeźwy) bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40 (iudex inhabilis), 

2. sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, 

3. sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego (wojskowego) albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

4. sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

5.  orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie (np. karę chłosty ), 

6. zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu- uzupełnienie brakującego podpisu po ogłoszeniu wyroku lub postanowienia jest bezskuteczne gdyż uchybienie to nie może być konwalidowane po ogłoszeniu orzeczenia, 

7. zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie, 

8. zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone (naruszenie reguły ne bis in idem), 

9. zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5 (oskarżony zmarł), 6 (przedawnienie karalności) i 8-11 (sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych; brak skargi uprawnionego oskarżyciela; brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od os. uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej; zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie) , 

10. oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1(jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności) i 2 (gdy sąd uznał to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę), art. 80 (przed sądem okręgowym) oraz art. 517i § 1 (w postępowaniu przyspieszonym) lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy, 

11. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa. 

1. rażąca niesprawiedliwość orzeczenia (art. 440)- w razie jej pojawienia się, orzeczenie podlega zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, w przeciwnym razie zachodziłaby potrzeba wniesienia kasacji na podst. art. 523.

2. poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu (art. 455)- poprawienie kwalifikacji prawnej następuje na gruncie tych samych ustaleń faktycznych

Kompetencje do orzekania niezależnie od wniesionego śr odwoławczego dot. uprawnienia do orzekania w stos. do oskarżonego co do którego nie wniesiono śr. odwoławczego, jeżeli orzeczenie w ogóle zostało zaskarżone co do innego oskarżonego.

Orzekanie w instancji odwoławczej w sprawie oskarżonego co do którego nie wniesiono śr. odwoławczego. Sąd odwoławczy w ramach art. 435 może orzekać w sprawie współoskarżonego mimo niewniesienia co do niego śr. odwoławczego. Zmiana lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w ramach tego przepisu jest możliwe tylko na korzyść współoskarżonego i pod warunkiem że uwzględniono wniesiony śr. odwoławczy na korzyść oskarżonego, co do którego orzeczenie zostało zaskarżone śr. odwoławczym. Uchylenie lub zmiana orzeczenia co do współoskarżonego wymaga istnienia tych samych przyczyn które zdecydowały o zmianie lub uchyleniu orzeczenia w sprawie oskarżonego, co do którego wniesiono śr. odwoławczy.

Rozpoznanie sprawy w ograniczonym zakresie. Sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie śr. odwoławczego do poszczególnych uchybień (art. 436):

1. podniesionych przez str. w ramach zarzutów lub

2. podlegających uwzględnieniu z urzędu,

jeżeli rozpoznanie sprawy w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby:

• przedwczesne lub

• bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

Tego rodzaju sytuacje mogą wystąpić gdy zaskarżone orzeczenie podlega uchyleniu z mocy art. 439 §1. Rozważanie pozostałych uchybień staje się wtedy najczęściej bezprzedmiotowe. Rozważanie nieskorych uchybień, np. co do pr. materialnego może być przedwczesne, jeżeli okaże się że istnieją istne zastrzeżenia co do ustaleń faktycznych.

PYTANIA PRAWNE I ICH ROZSTRZYGANIE

Pytania prawne pozwalają SN na ujednolicenie wykładni obowiązujących przepisów. SN podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie. Jeżeli w postępowaniu wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, każdorazowy sąd odwoławczy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia SN, a SN składowi 7 sędziów. Pytanie może dotyczyć tylko istotnych wątpliwości związanych z wykładnią obowiązujących przepisów (nie może obejmować oceny dowodów lub stanu faktycznego sprawy). SN któremu przekazano zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia może:

• pytanie prawne pozostawić bez rozpatrzenia, kiedy wystąpi podmiot do tego nieuprawniony,

• odmówić udzielenia odpowiedzi gdy pyt. nie dot. istotnej kwestii lub gdy ta została już wyjaśniona w uchwale stanowiącej zasadę prawną,

• przejąć sprawę do swego rozpoznania,

• przekazać zagadnienie prawne do rozpoznania składowi powiększonemu tegoż sądu,

• udzielić odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne,

• umorzyć postępowanie jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne.

SN rozpoznaje kwestię prawną na posiedzeniu w którym mogą wziąć udział oprócz prokuratora, obrońcy i pełnomocnicy (art. 441 §4). Wykładnia zawarta w uchwale SN jest wiążąca tylko w danej sprawie (art. 441 §3). Uchwała jest wiążąca w danej sprawie co oznacza iż dot. także SN (gdy rozpatruje on ta sprawę np. na skutek wniesienia kasacji).

ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDU ODWOŁAWCZEGO

Merytoryczna kontrola zaskarżonego orzeczenia jest przeprowadzona na rozprawie lub na posiedzeniu. Sąd odwoławczy wydaje jedno z następujących rozstrzygnięć (art. 437):

1. utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia

2. zmiana zaskarżonego orzeczenia. Oznacza ona wydanie rozstrzygnięć co do istoty odmiennych od tych które zawiera zaskarżone orzeczenie. O zmianie zaskarżonego orzeczenia orzeka sąd odwoławczy gdy dysponuje odpowiednim materiałem dowodowym- może być następstwem orzekania zarówno w granicach jak i poza granicami śr. odwoławczego, może dot. poszczególnych rozstrzygnięć mieszczących się w zaskarżonym orzeczeniu lub powodować wydanie orzeczenia całkowicie odmiennego w swej treści od zaskarżonego. Jeżeli sąd odwoławczy uzna że dokonana przez sąd I inst. ocena dowodów budzi zastrzeżenia, powinien uzupełnić przewód sądowy w II inst. przez bezpośrednie przesłuchanie świadków lub na podst. art. 437 §2 uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

3. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia stanowi pierwotne rozstrzygnięcie sądu odwoławczego na mocy którego zaskarżone orzeczenie traci byt procesowy, przestaje obowiązywać. Uchylając zaskarżone orzeczenie sąd odwoławczy musi wydać rozstrzygnięcie wtórne (następcze), a więc zdecydować o losie dalszego postęp. karnego. Sąd uchyla zaskarżone orzeczenie gdy dopuszczono się uchybienia stanowiącego bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia lub które mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, gdy jednocześnie:

• Nie wchodzi w grę zmiana orzeczenia (np. co do kary)

• Zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania orzeczenia co do istoty sprawy i gdy nie można go uzupełnić w sposób przewidziany w art. 452

Uchylając zaskarżone orzeczenie sąd odwoławczy ma możliwość:

• Przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia gdy zebrany materiał dowodowy nie wystarcza do wydania orzeczenia o zmianie lub gdy dopuszczono się istotnego uchybienia wymagającego ponownego przeprowadzenia rozprawy przed sądem I inst.

• Umorzenia postępowania np. w wypadkach przewidzianych w art. 439 §1 pkt 9

Uchylenie może dot. całego orzeczenia lub jego części (np. w wyroku skazano oskarżonego za 2 przestępstwa z czego jedno uległo przedawnieniu; wyrok podlega uchyleniu w cz. dot. przedawnionego przestępstwa). Kpk nie pozwala na orzekanie w pełnym zakresie na niekorzyść oskarżonego pomimo śr. odwoławczego wniesionego na jego niekorzyść (reguła ne peius)- art. 454.

Istnieje możliwość uchylenia wyroku w części co do kary lub innego śr., a utrzymania w cz. do winy (co wynika z przepisów o postępowaniu ponownym).

Niekiedy orzeczenie sądu odwoławczego przybiera postać szczególną, np. kiedy sąd odwoławczy rozpoznaje zażalenie na zatrzymanie nie może uchylić decyzji w tym przedmiocie, gdyż jej się nie wydaje; może natomiast ustalić że miało miejsce bezzasadne lub nielegalne zatrzymanie i zatrzymanego wypuścić na wolność (art. 246 §2 i 3).

POSTĘPOWANIE PONOWNE

Z reguły mamy z nim do czynienia wówczas gdy sąd odwoławczy uchyli zaskarżone orzeczenie i przekaże sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I inst. (jest równoznaczne z cofnięciem całego postęp. do stadium wcześniejszego). Przeprowadza je sąd I inst. wg przepisów regulujących tok postępowania przed tym sądem z następującymi odmiennościami:

1. Sąd ponownie rozpoznający sprawę może orzekać tylko w granicach w jakich nastąpiło przekazanie (art. 442 §1). Uchylenie wyroku tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym śr. nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania.

2. Sąd orzekający w I inst. przeprowadza na nowo rozprawę. Przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, sąd może za zgodą str. poprzestać na ich ujawnieniu (art. 442 §2), które może polegać na odczytaniu odpowiednich protokołów lub też na uznaniu ich za odczytane.

3. Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania (art. 442 §3). Unormowanie to obejmuje 2 kwestie:

• wskazania sądu odwoławczego dot. kierunków postępowania dowodowego w postępowaniu ponownym zwykle wskazują na potrzebę uzupełnienia postępowania dowodowego. Wskazania te są dla sądu wiążące chyba że pojawi się okoliczność uniemożliwiająca dokonanie tych czynności. Sąd odwoławczy nie powinien formułować sugestii co do ustaleń faktycznych i oceny dowodów; takie sugestie nie mogą wiązać sądu ponownie rozpatrującego sprawę.

• zapatrywania prawne co do wykładni określonych przepisów i ich stosowania- są one dla sądu ponowne rozpatrującego sprawę wiążące, chyba że uległ zmianie stan faktyczny, do którego odnosiło się określone zapatrywanie

1. obowiązuje zaraz reformationis in peius- wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego albo gdy zachodzą okoliczności określone w art. 434 §3 lub 4. Zakaz tym swym zakresem nie obejmuje środków wymienionych w art. 93 i 94 kk.

2. W postępowaniu ponownym nie może orzekać sędzia, który brał udział w wydaniu uchylonego orzeczenia

III. POSTĘPOWANIE APELACYJNE

Jest jedną z odmian postępowania odwoławczego. Rozpoczyna się wniesieniem skargi apelacyjnej, a kończy przesłaniem (odesłaniem) przez sąd apelacyjny akt sprawy sądowi I inst. W jego przebiegu można wyodrębnić 2 fazy:

1. Postępowanie apelacyjne ad quo, tzn. przed sądem I inst.- wszczyna je wniesienie skargi odwoławczej. Po wniesieniu skargi, prezes sądu I inst. bada czy złożyła ją os. uprawniona, czy jest ona dopuszczalna oraz czy wniesiono ją we właściwym terminie (art. 429 §1)., a także czy odpowiada warunkom formalnym. Jeżeli nie odpowiada ona warunkom formalnym, powodującym że skardze nie może być nadany bieg, prezes sądu wzywa skarżącego o usunięcie braku w terminie 7 dni. Jeżeli brak ten zostanie uzupełniony w terminie, skarga wywołuje skutki od dnia jej wniesienia. W przeciwnym wypadku skarga zostaje uznana za bezskuteczną. Prezes sądu odmawia przyjęcia takiej apelacji. W razie upływu terminu do wniesienia apelacji str. może wystąpić z wnioskiem o przywrócenie terminu (art. 126). W razie przywrócenia terminu przez sąd I inst. skargę apelacyjną uznaje się za wniesioną w terminie. Jednakże decyzja ta podlega kontroli sądu II inst. (art. 430 §1). Jeżeli nie ma przyczyn do wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia apelacji, prezes sądu wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji. O tej decyzji zawiadamia się prokuratora oraz obrońców i pełnomocników, a także str. (art. 448 §1). W wyniku przyjęcia apelacji wniesionej przez prokuratora obrońcę lub pełnomocnika do zawiadomienia dołącza się odpis apelacji, chyba że rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności ze względu na tajemnicę państwową (art. 448 §2). Strona jest uprawniona do złożenia odpowiedzi na apelację. Po dokonaniu wszystkich przedstawionych czynności prezes sądu I inst. przesyła niezwłocznie akta sprawy sądowi II inst.

2. Postępowanie apelacyjne ad quem, tzn. przed sądem odwoławczym- rozpoczyna się od przesłania akt temu sądowi. Można w nim wyróżnić 3 podfazy:

1. Przygotowanie do rozprawy apelacyjnej- skarga podlega ponownemu badaniu przez prezesa sądu II inst. (przewodniczącego wydziału). Jest to badanie Stepne. W razie stwierdzenia jednej z przyczyn określonych w art. 430 lub stwierdzenie bezzasadności przywrócenia terminu, prezes sądu wnosi sprawę na posiedzenie. W tych wypadkach sąd odwoławczy pozostawia przyjętą apelację bez rozpatrzenia. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało ono wydane przez SN. Decyzja pozostawienia apelacji bez rozpatrzenia powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego wyroku, jeśli nie wniesiono zażalenie lub nie uwzględniono tego zażalenia. Jeżeli nie ma podstaw do pozostawienia apelacji bez rozpatrzenia prezes sądu ustala czy apelacja ma być rozpoznana na rozprawie czy posiedzeniu.

W wypadku sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego wyroku tylko w stosunku do oskarżonych, którzy złożyli wniosek, sąd odwoławczy może zwrócić sprawę sądowi I inst. w celu sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego wyroku w niezbędnym zakresie, jeżeli to ma zapewnić prawidłowe wyrokowanie w sprawie (art. 449a), gdy np. zachodzi potrzeba orzekania co do oskarżonych, co do których nie wniesiono apelacji.

Udział w rozprawie prokuratora, a obrońcy w wypadkach określonych w art. 79(dot. obrona obligatoryjna) i 80 (dot. obrona obligatoryjna przed sądem okręgowym) jest obowiązkowy. Udział w rozprawie innych str. i ich pełnomocników oraz obrońcy w wypadkach nie wymienionych w art. 79 i 80, jest obowiązkowy wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne. Niestawiennictwo należycie zawiadomionych o terminie rozprawy str., obrońców lub pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy, chyba że ich udział jest obowiązkowy. Sąd odwoławczy na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności, zarządza sprowadzenie go na rozprawę, chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. O pr. złożenia wniosku należy pouczyć oskarżonego. Jeżeli ad nie zarządza sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza mu obrońcę z urzędu.

1. Rozprawę apelacyjną (posiedzenie)- rozpoczyna się od jej wywołania a kończy się zamknięciem przez przewodniczącego składu sądzącego. Dzieli się na etapy:

1. Część wstępna- służy ustaleniu warunków umożliwiających odbycie rozprawy. Przede wszystkim ustala się obecność uprawnionych os. i fakt zawiadomienia ich rozprawie. Pozwala ona również na zgłoszenie wniosków, które mogą być przedstawione do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego(np. o wyłączenie sędziego).

2. Przewód sądowy- obejmuje on:

• sprowadzenie sędziego sprawozdawcy, tj. sędziego składu sądzącego, któremu powierzono sprawę do szczegółowego opracowania. Sprawozdanie tego sędziego (referenta sprawy) powinno objąć przebieg i wyniki dotychczasowego postępowania, a szczególnie, powinien on przedstawić:

• treść zaskarżonego wyroku

• zarzuty i wnioski apelacyjne

• kwestie, które sąd odwoławczy powinien brać pod uwagę z urzędu

W miarę potrzeby sędzia referent odczytuje poszczególne części akt sprawy (art. 453 §1)

• ew. postępowanie dowodowe- z reguły nie przeprowadza się dowodów co do istoty sprawy *wyjątek: sąd może poczynić nowe ustalenia (na korzyść oskarżonego), w tym opierając się na dowodach przeprowadzonych po raz pierwszy, a wydany na ich podstawie wyrok nie podlega zaskarżeniu zwyczajnym śr. odwoławczym. Sąd odwoławczy może wyjątkowo uzupełnić przewód sądowy, przeprowadzając dowody bezpośrednio na rozprawie. Jest to jednak uzależnione od warunku pozytywnego, że przeprowadzenie dowodu przyczyni się do przyspieszenia postępowania, a nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości lub w znacznej części (warunek negatywny). O dopuszczeniu dowodu można zdecydować już przed rozprawą (art. 452 §2). Str. mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustne lub na piśmie (te ostatnie podlegają odczytaniu).

Pomimo wniesienia śr. odwoławczego na niekorzyść oskarżonego sądowi nie wolno wydać rozstrzygnięć określonych w art. 454 (reguła ne peius). W takich wypadkach konieczne jest uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

1. Przemówienia stron- przewodniczący udziela głosu stronom w kolejności przez siebie ustalonej, przy czym najpierw udziela głosu skarżącemu. Jednakże oskarżonemu lub obrońcy nie można odmówić zabrania głosu po przemówieniach innych str. (art. 453 §3).

2. Wyrokowanie- obejmuje kolejno po sobie następujące etapy:

• naradę

• głosowanie

• sporządzenie wyroku

• ogłoszenie wyroku

• przytoczenie ustnych motywów.

W instancji apelacyjnej rozstrzygnięcie co do utrzymania w mocy, zmiany lub uchylenia zaskarżonego wyroku powinny mieć zawsze postać wyroku (art. 456). Po dokonaniu tych czynności, jeżeli nie ma potrzeby wydania postanowienia, np. co do śr. zapobiegawczego, przewodniczący zamyka rozprawę.

1. Czynności końcowe- mają miejsce po zamknięciu rozprawy apelacyjnej ale przed przesłaniem akt sprawy sądowi I inst. Do czynności tych należy sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie (z urzędu w terminie 14 dni- termin instrukcyjny). Jeżeli sąd utrzymał zaskarżony wyrok w mocy uznając apelację za oczywiście bezzasadną, uzasadnienie sporządza się na wniosek str., chyba że zostało zgłoszone zdanie odrębne. W uzasadnieniu należy podać czym kierował się sąd wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski apelacji sąd uznał za zasadne lub niezasadne.

W tym etapie mogą być wydane postanowienia, np. dot. środków zapobiegawczych, a szczególnie tymczasowego aresztowania.

Postępowanie apelacyjne kończy się odesłaniem akt sprawy sądowi I inst.

W postępowaniu apelacyjnym mają zastosowanie przepisy postępowania przed sądem I inst., chyba że przepisy zawarte w rozdz. o apelacji stanowią inaczej (art. 458). Sąd odwoławczy może wyjątkowo orzekać na posiedzeniu zamiast na rozprawie (np. art. 439).

SKARGA APELACYJNA I OSOBY UPRAWNIONE DO JEJ WNIESIENIA. Apelacja jest śr. odwoławczym który przysługuje od wyroku sądu I inst. z wyjątkiem wyroku nakazowego; tj.: od wyroku skazującego, uniewinniającego, warunkowo/bezwarunkowo umarzającego postępowanie karne, zaocznego, łącznego. Wyjątkowo rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zamieszczone w wyroku może być zaskarżone zażaleniem (art. 626 §3). Do wniesienia skargi uprawniona jest strona, jej przedstawiciele, podmiot określony w art. 416 oraz pokrzywdzony od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu (art. 444).

IV. POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE

Jest formą postępowania odwoławczego. Jest ono dopuszczalne zarówno w czasie trwania postępowania głównego, kiedy zaskarżeniu uległo postępowanie wydane w postępowaniu przed sądem I inst., które nie zamyka drogi do wydania wyroku (np. dot. tymczasowego aresztowania), jak i po wydaniu postanowienia kończącego przed sądem I inst. Przesłanką postępowania zażaleniowego jest wniesienie skargi zażaleniowej. W przebiegu postęp. zażaleniowego można wyróżnić 2 fazy:

1. Postępowanie ad quo, tzn. przed sądem (organem) I inst.- zażalenie wnosi się do sądu (organu) I inst., wymaga ono formy pisemnej, powinno odpowiadać wymaganiom stawianym każdej skardze odwoławczej. Wnosi się je w terminie 7 dni, licząc od ogłoszenia postanowienia lub gdy ustawa przewiduje doręczenie- od doręczenia. Dot. to także zażalenia w przedmiocie kosztów lub opłat zamieszczone w wyroku. Jeżeli odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do złożenia apelacji (art. 460) . Do wniesienia zażalenia z reguły uprawnione są str. i ich przedstawiciele, także os. których postanowienie bezpośrednio dot. chyba że ustawa stanowi inaczej.

Do zażalenia na postanowienie kończące postępowanie sporządzonego przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla osób, których dot. zaskarżone postanowienie (doręcza się je niezwłocznie). Jeżeli zażalenie pochodzi od os. nie ww. , o wniesionym zażaleniu zawiadamia się os. których dot. zaskarżone postanowienie (art. 461).

P wniesieniu zażalenia prezes sądu sprawdza ją pod kątem wymagań formalnych i terminu, czy os osoba która go wnosi jest do tego uprawniona oraz czy jest niedopuszczalny z mocy ustawy. Jeżeli skarga nie może być merytorycznie rozpoznana prezes sądu odmawia jej przyjęcia (na to zarządzenie przysługuje zażalenie).

W razie zaskarżenia zażaleniem postanowienia sądu I inst., ten sąd może je uwzględnić w całości, jeżeli orzeka w tym samym imiennym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie (art. 463 §3). Jeżeli natomiast zażalenie nie zostało uwzględnione w całości, zażalenie przesyła się niezwłocznie sądowi uprawnionemu do jego rozpoznania (z reguły sąd II inst., a niekiedy inny skład tego samego sądu lub sąd właściwy do rozpoznania sprawy). Zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania oraz zabezpieczenia majątkowego powinno być przekazane do rozpoznania w ciągu 48h.

SN niesłusznie przyjął, że prezes sądu powinien każde zażalenie w postępowaniu sądowym wnieść na posiedzenie, aby sąd mógł korzystać z uprawnienia przewidzianego w art. 463 §1.

Wniesienie zażalenia powoduje powstrzymanie prawomocności zaskarżonego postanowienia, ale nie powoduje ono wstrzymania jego wykonania, chyba że w szczególnym wypadku ustawa stanowi inaczej (np. art. 290 §3). Jednakże zarówno sąd, który wydał zaskarżone postanowienie jak i sąd uprawniony do rozpoznania zażalenia mogą wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia.

1. Postępowanie ad quem, tzn. przed sądem (organem) rozpoznającym zażalenie- sąd rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu. Str. oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie. Mają oni prawo udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego także wtedy gdy przysługuje im prawo w posiedzeniu sądu I inst. W innych wypadkach sad odwoławczy rozpoznający zażalenie może zezwolić str. lub obrońcy albo pełnomocnikowi na wzięcie udziału w posiedzeniu. W tym postępowaniu ma odpowiednie zastosowanie art. 451 przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie (art. 464 §3). Sąd w postęp. zażaleniowym jest uprawniony przeprowadzenia dowodów na podst. art. 97. W wyniku przeprowadzonej kontroli sąd wydaje jedno z rozstrzygnięć przewidzianych w art. 437 §1 (utrzymanie w mocy, zmiana, uchylenie w całości lub części).

W razie wniesienia zażalenia na czynności lub zaniechanie czynności, uznając zasadność zażalenia, org. odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza co należy, zwłaszcza w celu naprawienia Kutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki (art. 467).

PRZEDMIOT POSTĘPOWANIA ZAŻALENIOWEGO. Zażalenie jest śr. odwoławczym przede wszystkim pozwalającym na uruchomienie kontroli postanowień. Wg art. 459 zażalenie przysługuje na następujące kategorie postanowień sądu:

1. na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej- przede wszystkim są to postanowienia kończące postępowania przed sądem I inst. (tj.: postanowienia umarzające postępowanie z powodu jakiejkolwiek przeszkody procesowej)

2. na postanowienia co do śr. zabezpieczającego

3. inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie (gdy tak stanowi szczególny przepis)- np. postanowienie o zawieszeniu postępowania, postanowienie w przedmiocie śr. zapobiegawczego

Na pozostałe postanowienia zażalenie nie przysługuje. Jeżeli postanowienia nie można zaskarżyć postanowieniem, to w skardze apelacyjnej od wyroku wolno podnieść zarzuty które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia (art. 447 §3).

Zażalenie przysługuje także na zarządzenie prezesa sądu zamykające drogę do wydania wyroku lub gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 466).

Przepisy o zażaleniu stos. się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności (np. art. 302 §2 i art. 246) lub bezczynność organu (np. art. 306 §3).

NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA

KASACJA

W Polsce panuje koncepcja dwuinstancyjnego toku postępowania z jednoczesną rozbudową nadzwyczajnych śr. odwoławczych: kasacji i wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Kasacja jest zbudowana w postaci 2 nurtów, dla których impulsem jest:

1. skarga kasacyjna strony

2. → kasacja organów państwowych (art. 521)- złożona przez PG lub RPO (może ona być wniesiona także od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie, które uprawomocniły się z dniem 1 IX 1998r. tj. przed wejściem w życie kpk z 97r).

→ kasacja nadzwyczajna/podmiotów specjalnych- złożona prze Naczelnego Prokuratora Wojskowego do Izby Wojskowej (art. 672a) lub Rzecznika Praw Dziecka jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka (art. 521 §2).

PODSTAWY KASACJI. Są wspólne dla wszystkich podmiotów uprawnionych do jej wniesienia. Kasacja może być wniesiona tylko w ramach podstaw sprecyzowanych w art. 523.

1. Kasacja może być wniesiona tylko:

1. z powodu uchybień wymienionych w art. 439 (tj. bezwzględnych przyczyn odwoławczych):

• w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40, 

•  sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, 

•  sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

•  sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

•  orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie (dot. prawa karnego materialnego),

• zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

• zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

•  zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone, 

• zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11, 

• oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 80 oraz art. 517i § 1 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

• sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

W ww. sytuacjach nie ma potrzeby wskazywania wpływu tych uchybień na treść wyroku który się zaskarża (ustawodawca zakłada że taki wpływ zachodzi).

1. innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

NARUSZENIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

→ uchybienia te są najwyższym stopniem „rażącego” naruszenia prawa. O rażącym naruszeniu prawa karnego procesowego można mówić kiedy nastąpi naruszenie przepisów wyrażających zasady lub gwarancje procesowe. W grę mogą wchodzić uchybienia konkretnego przepisu, a nie norm wyrażających ogólne reguły.

→ kpk posługuje się tylko potencjalnym wpływem naruszenia prawa procesowego na treść orzeczenia (gdyby wymagano wskazania rzeczywistego wpływu uchybienia procesowego na treść orzeczenia byłoby to ograniczeniem we wnoszeniu śr. odwoławczego). Można przyjąć że istotny wpływ powinien się mieścić pomiędzy zwyczajnym potencjalnym wpływem na treść orzeczenia a nakazanym uchyleniem orzeczenia z mocy art. 439 §1

NARUSZENIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

→ uchybienie prawa materialnego może być podstawą kasacji, jeżeli jest rażące, a więc kiedy dot. istotnych regulacji w zakresie odpowiedzialności karnej i prawnej oceny czynu i mogące wywrzeć wpływ na treść rozstrzygnięcia

1. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary- współmierność kary może być przedmiotem kasacji jeżeli jest następstwem naruszenia prawa.

2. Podstawą kasacji nie może być błędna ocena okoliczności faktycznych- z tego powodu kasacja będzie dopuszczalna jeżeli dokonano błędnych ustaleń w następstwie naruszenia prawa.

KASACJA STRONY. Strony mogą wnieść kasację tylko od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończące postępowanie (choć z art. 520 §2 można by wnosić że możliwa jest kasacja od orzeczenia sądu odwoławczego). Zaskarżenie wyroków nie jest uzależnione od ich treści (zaskarżeniu podlega wyrok utrzymujący w mocy, zmieniający albo uchylający zaskarżony wyrok sądu I inst., gdy w jego następstwie sąd odwoławczy umarza postępowanie). W tym trybie str. nie mogą zaskarżyć samego uzasadnienia wyroku a także zarządzenia. Ograniczenia wnoszenia kasacji ze względu na kierunek kasacji (art. 523):

• kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (§2)

• kasację na niekorzyść można wnieść jedynie w razie uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17 §1 pkt 3 (społeczna szkodliwość czynu jest znikoma) i 4 (ustawa stanowi że sprawca nie podlega karze) oraz z powodu niepoczytalności sprawcy (art. 523 §3)

Ww. ograniczenia wynikające z kierunku kasacji nie dot. uchybień z art. 439 oraz nie dot. organów wymienionych w art. 521.

Warunkiem dopuszczalności wniesienia kasacji przez str. jest uprzednie zaskarżenie orzeczenia wydanego przez sąd I inst. Str. która nie zaskarżyła orzeczenia sądu I inst. Nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego jeżeli orzeczenie sądu I inst.: → utrzymano w mocy lub

→ zmieniono je na korzyść

*Ograniczenie to nie ma zastosowania w razie wystąpienia uchybień wymienionych w art. 439.

Termin wniesienia kasacji przez str.- 30 dni od dnia doręczenia str. orzeczenia z uzasadnieniem (termin zawity). Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem należy zgłosić w sądzie który wydał orzeczenie w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku. Nie złożenie takiego wniosku pozbawia str. uprawnienia do wniesienia kasacji. Str. może u owym terminie 7 dni wnieść kasację, nie składając wniosku o doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem (art. 524 §1).

W skardze kasacyjnej należy podać na czym polega zarzucone uchybienie (art. 526 §1). Kasacja str. jeżeli nie pochodzi od prokuratora powinna być sporządzona lub podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym (art. 526 §2).

Str. wnosi kasację do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego, którego wyrok podlega zaskarżeniu (art. 525 §1). Do kasacji str. dołącza dowód uiszczenia opłaty sądowej. Nie dot. to prokuratora (art. 527 §1).

KASACJA W TRYBIE ART. 521. Odrębny tryb wnoszenia kasacji przewidziany jest dla PG, RPO oraz RPD jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka. Ww. organy mogą wnieść kasację:

• bezpośrednio do SN (art. 527 §2)

• od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie (niezależnie od tego czy wydane zostało przez sąd I czy II inst.)

• niezależnie od terminu do wniesienia kasacji przewidzianego dla stron.

Ograniczenia (teoretycznie dot. także str. procesowych):

• niedopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia SN które zapadło w następstwie rozpoznania kasacji (art. 539),

• kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz (art. 522)

• niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia (art. 524 §2).

Strony i ich przedstawiciele mogą zwrócić się do obu ww. podmiotów uprawnionych do wniesienia kasacji gdy ich kasacja jest niedopuszczalna, złożona po upływie terminu lub nie odniosła zamierzonego skutku.

POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE KASACJI. Wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski, okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania (art. 529). Niezaskarżalne są decyzje co do odmowy (art. 528):

1. zwolnienia od uiszczenia opłaty przewidzianej w art. 277 §1

2. wyznaczenia adwokata w celu sporządzenia kasacji

3. przywrócenia terminu o którym mowa w art. 524 §1 (termin do wniesienia kasacji).

Prezes sądu przyjmując kasację doręcza jej odpis pozostałym stronom oraz niezwłocznie przesyła akta sądowi kasacyjnemu, jeżeli sąd do którego wniesiono kasację nie jest uprawniony do jej rozpoznania (art. 530 §1). Prezes sądu do którego wniesiono kasację odmawia jej przyjęcia jeżeli zachodzą okoliczności o których mowa w art. 120 §2 (nieuzupełnienie braków w terminie) lub w art. 429 §1 albo gdy kasację oparto na innych powodach niż wskazane w art. 523 §1 (art. 530 §2). Na zarządzenie to przysługuje zażalenie do SN, który rozpoznaje je jednoosobowo. Zażalenie to jest objęte przymusem adwokackim lub radcowskim. Sąd kasacyjny wydaje postanowienie bez udziału str. chyba że Prezes SN zarządzi inaczej (art. 530 §3).

SN zostawia bez rozpatrzenia przyjętą kasację gdy nie odpowiada ona przepisom z art. 530 §2 lub gdy przyjęcie nastąpiło na skutek nieuzasadnionego przywrócenia terminu (art. 531 §1). Postanowienie jest wydawane bez udziału str. chyba że Prezes SN zarządzi inaczej.

SN może zwrócić akta sprawy sądowi odwoławczemu gdy stwierdzi że nie zostały dopełnione czynności zmierzające do usunięcia braków formalnych wniesionej kasacji (art. 531 §2).

SN w razie wniesienia kasacji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia jak i wydać inne orzeczenie, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacji.

Wstrzymanie wykonania orzeczenia można połączyć z zastosowaniem środków zapobiegawczych określonych w art. 266 (poręczenie majątkowe), 271 (poręczenie społeczne), 272 (poręczenie indywidualne), 275 (dozór Policji), 277 (zakaz opuszczania kraju)- art. 532 §2 → postanowienia o tym są wydawane na posiedzeniu bez udziału str., chyba że Prezes SN zarządzi inaczej.

Jeżeli kasację wniesiono na niekorzyść oskarżonego SN może zastosować środek zapobiegawczy, chyba że oskarżony był uniewinniony (art. 533).

Skład sędziowski (art. 534 §1 i 2):

Kasację wniesioną od wyroku SN, SN rozpoznaje na rozprawie, a od postanowienia może rozpoznać na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział str., z tym że oskarżonego pozbawionego wolności nie sprowadza się chyba ze prezes sądu lub sąd postanowi inaczej.

SN oddala na posiedzeniu kasację w razie jej oczywistej bezzasadności bez udziału stron (art. 535 §2). Oddalenie to nie wymaga pisemnego uzasadnienia (nie dot. to kasacji wniesionej na podst. art. 521.

SN może uwzględnić w całości na posiedzeniu bez udziału str. kasację wniesioną na korzyść oskarżonego w razie oczywistej zasadności (art. 535 §3).

SN rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym- tylko w wypadkach określonych w art. 435 (orzekanie na rzecz współoskarżonych), 439 (bezwzględne przyczyny odwoławcze) i 455 (poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej).

Po rozpoznaniu kasacji SN (art. 537 §1):

Od czasu uchylenia wyroku ustaje wykonanie kary. Karę już wykonaną- w wypadku późniejszego ponownego skazania- zalicza się na poczet nowo orzeczonej kary (art. 538 §1). Sąd może jednak zastosować środek zapobiegawczy (art. 538 §2).

Rozpoznając kasację SN może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów tego sądu, jeżeli poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa.

Wykluczenie tzw. superkasacji- niedopuszczalna jest kasacja od orzeczenia zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji (art. 539).

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA ZAKOŃCZONEGO PRAWOMOCNYM ORZECZENIEM SĄDU

Jest drugim nadzwyczajnym śr. odwoławczym (drugi wyjątek od reguły stabilności prawomocnych orzeczeń). Wznawia się postępowanie zakończone prawomocnym orzeczeniem sądu (wyrokiem i postanowieniem). Wznowienie postępowania ograniczonego wyłącznie do orzeczenia o roszczeniach majątkowych wynikających z popełnionego przestępstwa może dokonać tylko sąd właściwy do orzekania w sprawach cywilnych (art. 543). Wznowienie postępowania sądowego nie jest dopuszczalne od uzasadnienia orzeczenia. Wznowienie postępowania następuje na wniosek, a w zakresie uchybień określonych w art. 439 z urzędu (art. 542 §3).

PODSTAWY WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO, tj. przyczyny od których ustawa uzależnia możliwość wzruszenia prawomocnego orzeczenia:

1. art. 540:

1. ex delicto (§1 pkt 1)- pozwala na wznowienie postępowania na korzyść i niekorzyść oskarżonego. Wznowienie postępowania może nastąpić gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa (np. fałszerstwo, przekupstwo), a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia że mogło to wpłynąć na treść orzeczenia. Do wznowienia postępowania na tej podstawie fakt popełnienia przestępstwa musi być wyraźnie ustalony w odrębnym postępowaniu (prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z przyczyn wymienionych w art. 17 §1 pkt 3-11 lub art. 22). Wniosek o wznowienie postępowania sądowego powinien wskazać wyrok skazujący lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym stwierdzające niemożliwość wydania wyroku skazującego (art. 541 §2)

2. de novis (§1 pkt 1)- jest możliwe wyłącznie na korzyść oskarżonego. Wznowienie postępowania może nastąpić gdy po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty (fakty dowodowe) lub dowody (środki dowodowe i źródła dowodowe) nie znane sądowi, a wskazujące na to że:

• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,

• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,

• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

1. inne przyczyny (§2 i 3)- możliwe wyłącznie na korzyść oskarżonego. Wznowienie powinno następować z urzędu. Postępowanie wznawia się gdy:

• w wyniku orzeczenia TK stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia postępowania

• potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP

1. art. 540a:

1. skazany do którego zastosowano przepis art. 60 §3 lub 4 kk lub art. 36 §3 kks nie potwierdził ujawnionych w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji (chodzi o współoskarżonego który na skutek współpracy z organami ścigania uzyskuje łagodniejsze skazanie)

2. zachodzi okoliczność określona w art. 11 §3 (absorpcyjne umorzenie postęp. karnego)

1. art. 542 §3- wystąpiły uchybienia określone w art. 439 §1. Wznowienie powinno nastąpić wyłącznie z urzędu, przy czym wznowienie postępowania jedynie z powodów określonych w pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W PRZEDMIOCIE WZNOWIENIA POTĘPOWANIA SĄDOWEGO. W przedmiocie wznowienia postępowania sądowego zakończonego: orzeczeniem sądu rejonowego → orzeka sąd okręgowy; orzeczenia sądu okręgowego → sąd apelacyjny. Sąd orzeka w skł. 3 sędziów (art. 544 §1). Jeżeli ma zostać wznowione postępowanie sądowe zakończone orzeczeniem sądu apelacyjnego lub SN orzeka ten sąd w kładzie 3 sędziów (art. 544 §2).

Postępowanie w przedmiocie wznowienia postępowania jest wszczynane na wniosek lub z urzędu. Wniosek mogą składać przede wszystkim str. (art. 542 §1). Wniosek na korzyść może złożyć w razie śmierci skazanego o. najbliższa (art. 542 §2). Oskarżyciel publiczny może złożyć wniosek na niekorzyść jak i na korzyść skazanego. Jeżeli wniosek nie pochodzi od prokuratora powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata.

We wniosku należy wykazać istnienie jednej z podstaw umożliwiających wznowienie postępowania sądowego. Wniosek może dot. całości lub części prawomocnego wyroku lub postanowienia. Za pomocą wznowienia można zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcie naruszające prawa lub szkodzące interesom skarżącego (nie dot. to oskarżyciela publicznego).

Wniosek o wznowienie postępowania może być cofnięty ze skutkiem przewidzianym w art. 432 (sąd zostawia bez rozpatrzenia chyba że zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 439 lub 440).

Wznowienie nie może nastąpić z przyczyn wymienionych w art. 439 §1 jeżeli było ono przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji (art. 542 §4)-nie ma takich ograniczeń w odwrotnym kierunku.

Wznowienie z urzędu jest niedopuszczalne na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Wznowienie postępowania na korzyść skazanego w celu jego rehabilitacji jest możliwe mimo wykonania kary, zatarcia skazania, aktu łaski, istnienia okoliczności wyłączającej ściganie lub przyczyn zawieszających postępowanie.

Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje. Karę już wykonaną w wypadku późniejszego ponownego skazania zalicza się na poczet nowo orzeczonej kary. Sąd może w takiej sytuacji zastosować śr. zapobiegawczy.

Przed rozpoznaniem sprawy sąd może zarządzić sprawdzenie okoliczności faktycznych których dokonuje ten sam sąd lub sędzia wyznaczony ze składu sądzącego albo sąd wezwany w drodze pomocy sądowej (art. 546). Str. mają prawo wzięcia udziału w tych czynnościach (o ich terminie powinny być powiadomione).

W przedmiocie wznowienia orzeka się na posiedzeniu.

Sąd orzekający o wznowieniu postępowania może orzec w stosunku do skazanego którego wniosek nie dot., jeżeli istnieją ku temu te same względy.

ROZSTRZYGNIĘCIA W PRZEDMIOCIE WNIOSKU O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA. W związku z wniesionym wnioskiem o wznowienie postępowania są możliwe następujące rozstrzygnięcia:

1. pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia- w razie złożenia wniosku przez os. nieuprawnioną lub nieuzupełnienia wniosku w ramach art. 105. Sąd orzeka postanowieniem, na które przysługuje zażalenie chyba że orzekał SN lub sąd apelacyjny (art. 547§1);

2. oddalenie wniosku o wznowienie postępowania- gdy stwierdzono brak podstaw do wznowienia postępowania. Sąd orzeka postanowieniem, na które przysługuje zażalenie chyba że orzekał SN lub sąd apelacyjny;

3. orzeczenie o wznowieniu postępowania- 2 postacie:

• uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 547 §2); Jest regułą. Sąd przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I inst. Śr odwoławczy nie przysługuje. Jeżeli postępowanie wznowiono na skutek wniosku złożonego na korzyść oskarżonego i gdy toczy się ono po jego śmierci lub istnieje przyczyna zawieszająca postępowanie prezes sądu wyznacza do obrony praw oskarżonego obrońcę z urzędu, chyba że wnioskodawca sam wybrał już obrońcę (art. 548);

• uchylenie zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie skazanego (tylko gdy nowe fakty lub dowody wskazują na to że skazanie jest oczywiście niesłuszne, wyraźnie wadliwe) lub umorzenie postępowania (art. 547 §3). Sąd orzeka wyrokiem od którego służy apelacja chyba że orzekał SN (art.. 547 §3).

Sąd orzekający w przedmiocie wniosku o wznowienie postępowania jest związany kierunkiem wniosku. Jeżeli wniosek złożono wyłącznie na korzyść skazanego to sądy (orzekający i rozpoznający sprawę ponownie) są związane zakazem reformationis in peius. Możliwe jest także orzekanie wbrew kierunkowi śr. odwoławczego, na korzyść skazanego, a także na niekorzyść w sytuacjach określonych w art. 434 §3 (w wypadku skazania bez rozprawy lub z zastosowaniem dobrowolnego poddania się karze) i 4 (co do os. względem której zastosowano przepisy o świadku koronnym) oraz art. 443.

POSTĘPOWANIE SĄDOWE PO UPRAWOMOCNIENIU SIĘ ORZECZENIA

Żadne z nich nie ma charakteru kontrolnego. Kryterium wyodrębnienia procedur odbywających się po wydaniu prawomocnego orzeczenia stanowi: → potrzeba rozstrzygnięcia kwestii aktualnych dopiero wskutek korektury pierwotnie wadliwej decyzji kończącej postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej (dot. odszkodowania za niesłuszne skazanie...) bądź też konieczność przeciwstawienia się dalszemu wykonywaniu prawidłowego orzeczenia w jego dotychczasowym kształcie ze względu na zmianę sytuacji faktycznej (dot. ułaskawienia) lub modyfikację prawnej oceny czynów przypisanych sprawcy (dot. wyroku łącznego), zaistniałe już po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego. Celem wszystkich tych postępowań jest rozstrzygnięcie kwestii o których nie orzeczono w toku procesu karnego- przez przeoczenie lub dlatego że stały się one aktualne dopiero po wyczerpaniu toku instancji. Zgodnie więc z przyjętą systematyką postępowań te, które toczą się po zakończeniu procesu pierwotnego należy kwalifikować jako postępowanie uzupełniające.

WYROK ŁĄCZNY. Powtarzalność zachowań naruszających normy sankcjonowane może być kwalifikowana jako kilka przestępstw pozostających w zbiegu realnym (właściwym), tj. złożonym z dwóch lub większej ilości czynów stanowiących odrębnie karane przestępstwa. Warunkiem wystąpienia zbiegu właściwego jest popełnienie dwóch lub więcej przestępstw przed pierwszym, chociażby nieprawomocnym wyrokiem skazującym za którekolwiek z nich. W PL stosowana jest kombinowana metoda wymiaru jednolitej kary za kilka przestępstw pozostających w zbiegu realnym → pierwotnie za każde z rzeczywiście zbiegających się przestępstw wymierzana jest odrębna kara i śr. karny, następczo zaś ustala się na ich podst. jedną karę łączną (zależnie od rodzaju i wysokości sankcji zastosowanych za poszczególne przestępstwa wymierzana jest metodą absorpcji, aspiracji lub kumulacji).

Funkcjonują 2 tryby wymierzania kary łącznej:

1. ustalenie kary jednolitej za zbiegające się przestępstwa w jednym postępowaniu złożonym pod względem przedmiotowym;

2. tryb wyroku łącznego- polega na połączeniu kar za zbiegające się przestępstwa w odrębnym postępowaniu uruchamianym gdy ustalenie kary jednolitej nie nastąpiło w postępowaniu obejmującym odpowiedzialność za zbiegające się przestępstwa. Typowe powody uruchomienia tego trybu: → ujawnienie przestępstwa pozostającego w zbiegu rzeczywistym dopiero po wydaniu wyroku za inne zbiegające się przestępstwo, → wyłączenie w stadium przygotowawczym do odrębnego procedowania sprawy w zakresie jednego z kilku czynów zarzuconych podejrzanemu, → skazanie za kilka przestępstw pozostających w zbiegu rzeczywistym w postępowaniach toczących się niezależnie od siebie w różnych sądach, → horyzontalna prawomocność wyroku obejmująca tylko niektóre z kilku zbiegających się przestępstw, → błąd sądu orzekającego w procesie o łączności podmiotowej polegający na nieorzeczeniu kary pomimo zaistnienia materialno prawnych warunków jej zastosowania.

Wyrok łączny kreuje nową karę jednolitą tworząc w ten sposób nowy stan prawny, połączenie kilku kar za przestępstwa pozostające w zbiegu rzeczywistym ma charakter konstytutywny.

Dopuszczalność postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego determinuje: → podsądność, → właściwość sądu, → istnienie stron procesowych, → prawomocność wyroków skazujących za zbiegające się przestępstwa (prawomocność formalna, tj. niezaskarżalność zwyczajnymi śr. odwoławczymi).

Procedowanie służące orzeczeniu kary łącznej wyklucza:

• immunitet formalny sprawcy,

• przedawnienie wykonania kary zastosowanej za popełnienie przestępstw pozostających w zbiegu realnym,

• prawomocność materialna istniejąca w razie uprzedniego wydania prawomocnego wyroku łączącego kary orzeczone za tożsame same czyny tej samej osoby,

• zawisłość prawy rozumiana jako jednoczesność postępowań odnoszących się do tych samych wyroków jednostkowych,

• indywidualny lub generalny akt łaski w całości darujący kary zastosowane za przestępstwa popełnione w zbiegu właściwym.

Uprawnienie do wydania wyroku łącznego stanowi przykład właściwości szczególnej wynikającej z łączności spraw. Kompetencje do połączenia kar orzeczonych jednostkowymi wyrokami sądów równorzędnych leżą w gestii tego z sądów który jako ostatni wydał wyrok skazujący niezależnie od dat uprawomocnienia się poszczególnych wyroków skazujących za przestępstwa pozostające w zbiegu. W razie gdy w I inst. orzekały sądy różnego rzędu wydanie wyroku łącznego należy do sądu wyższego rzędu. Połączenia kar orzeczonych wyrokami sądu powszechnego i szczególnego dokonuje ten, który spośród kar nadających się do połączenia zastosował karę surowszą (art. 569). Jeżeli rozstrzygnięcia sądu szczególnego i powszechnego tego samego rzędu będą identycznie surowe, wyznaczenie właściwości sądu łączącego kary jednostkowe następuje wg ogólnych reguł określających kompetencje obu pionów sądownictwa → w razie jednakowo surowych kar, procedowanie stanowi właściwość sądu powszechnego; zasadą jest podległość sądom powszechnym.

W toku postępowania o wydanie wyroku łącznego znajdują zastosowanie przepisy o właściwości delegacyjnej- sąd równorzędny wobec pierwotnego może uzyskać kompetencję do połączenia kar ze względu na miejsce zamieszkania wzywanych na rozprawę uczestników postępowania oraz dobro wymiaru sprawiedliwości.

Status strony w tym postępowaniu posiada jedynie skazany za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym (gdy jest on nieletni lub ubezwłasnowolniony- jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny).

Fachowym reprezentantem skazanego jest obrońca; jego obligatoryjne ustanowienie: art. 79 §1 i 2 oraz art. 80-z tą różnicą że stan zdrowia psychicznego skazanego uzasadnia obowiązkową obronę tylko gdy uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności pojawią się w toku postępowania zmierzającego do połączenia kar. Legitymacja udzielona obrońcy w uprzednim postępowaniu rozpoznawczym dezaktualizuje się na gruncie procedowania w przedmiocie łącznego.

Niemożliwe jest uczestnictwo oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego, pokrzywdzonego, str. nowych i zastępczych, podmiotu zobowiązanego do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej w wyniku przestępstwa sprawcy, interwenienta i podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo. Prokurator posiada status rzecznika interesu społecznego. Sąd może zezwolić na udział przedstawiciela społecznego.

Wszczęcie postępowania o wydanie wyroku łącznego może nastąpić:

1. z urzędu

2. na wniosek- inicjatywa należy do skazanego (jego obrońcy, przedstawiciela) lub prokuratora; inauguracja postępowania następuje z chwilą wpływu wniosku do sądu. Uzasadniony wniosek pochodzący od podmiotu nieuprawnionego/wycofanie wniosku może być potraktowane jako impuls do wszczęcia/kontynuowania postępowania z urzędu.

Forum dla wydania wyroku łącznego stanowi rozprawa. W zakresie nieuregulowanym należy stosować przepisy o postępowaniu zwyczajnym przed sądem I inst. Skład orzekający ­→ jednoosobowy; szczególna zawiłość sprawy- trzyosobowy.

W rozprawie obligatoryjnie uczestniczy prokurator; o obowiązku osobistego stawiennictwa skazanego decyduje sąd. Decyzja o odbyciu rozprawy bez obecności skazanego niekorzystającego z fachowej pomocy wymaga ustanowienia obrońcy z urzędu i zobowiązania go do udziału w rozprawie (art. 537 §2).

Sąd orzekając o wymiarze kary łącznej powinien pominąć okoliczności leżące u podstaw kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa pozostające w zbiegu w zamian uwzględniając ogólne dyrektywy wymiaru kary oraz okoliczności powstałe po wydaniu wyroków jednostkowych.

Prezentacja stanowisk w ramach głosów stron rozpoczyna się od przemowy prokuratora, następnie- obrońca skazanego i skazany.

W razie braku materialnoprawnych warunków orzeczenia kary łącznej lub wystąpienia przeszkody procesowej postępowanie w przedmiocie wyroku łącznego umarza się, wydając postanowienie bez względu na fazę procesu, w której ustalono niemożność połączenia kar (art. 572). Gdyby jednak okoliczności te stwierdzono dopiero w toku postępowania apelacyjnego, kasacyjnego lub wznowieniowego sąd kontrolujący zaskarżony wyrok łączny, uchylając go, wydaje orzeczenie następcze w formie typowej dla rozstrzygnięć odwoławczych, tj. umarza postępowanie wyrokiem.

Wyrok łączny zastępuje kary jednostkowe z chwilą jego uprawomocnienia się wykonaniu ulega kara łączna i poszczególne wyroki w częściach przez nią niepochłoniętych (np. rozstrzygnięcia w zakresie powództwa cywilnego, decyzje w przedmiocie kosztów procesu). W wypadku wymierzenia w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności lub równej temu okresowi, przewodniczący niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie.

Wyrok łączny podlega kontroli w trybie zwyczajnych i nadzwyczajnych śr. odwoławczych.

Bez potrzeby wydawania decyzji w przedmiocie jego uchylenia wyrok łączny traci moc ex lege w chwili:

• wydania nowego, chociażby nieprawomocnego wyroku

• uchylenia lub zmiany w toku postępowania kontrolnego jednego z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego oraz darowania lub złagodzenia kary wymierzonej wyrokiem jednostkowym wskutek zastosowania prawa łaski (art. 575 §2).

ODSZKODOWANIE ZA NIESŁUSZNE SKAZANIE, TYMCZASOWE ARESZTOWANIE LUB ZATRZYMANIE. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wadliwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości obciąża państwo. Przepisy o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie mają status wyjątkowych w stosunku do ogólnego reżimu naprawiania szkód spowodowanych bezprawnym działaniem i zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej (KC). Przesłanki:

1. określone w KPK, przesłanki szczególne:

• niesłuszne skazanie- wykonane całkowicie lub częściowo prawomocne wyroki skazujące na karę pozbawienia, ograniczenia wolności lub grzywny, uchylone następnie wskutek nadzwyczajnych śr. odwoławczych, ostatecznie zakończonym uniewinnieniem oskarżonego, skazaniem go na karę łagodniejszą niż poprzednio lub umorzeniem postępowania w przedmiocie odpowiedzialności karnej na podstawie okoliczności istniejących już w czasie wydawania orzeczenia będącego podstawą wykonania kary (art. 552 §1 i 2)

• niesłuszne zastosowanie śr. zabezpieczających- w razie częściowego lub całkowitego wykonania r. o charakterze izolacyjno-leczniczym lub administracyjnym, orzeczonych prawomocnym wyrokiem uchylonym w rezultacie nadzwyczajnych śr. odwoławczych w postępowaniu sfinalizowanym następnie uniewinnieniem, orzeczeniem śr. łagodniejszego lub umorzeniem za względu na okoliczności pominięte przy ferowaniu zaskarżonego wyroku (art. 552 §3).

• niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub skazanie- realnie wykonane śr. przymusu zastosowane przez organy państwowe niezgodnie z prawem lub w sposób niezasadny z perspektywy całokształtu okoliczności istniejących w chwili orzekania w przedmiocie odszkodowania wśród których szczególne znaczenie ma sposób rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej pozbawionej wolności (art. 552 §4)

1. wynikające z KC, przesłanki ogólne, tj. szkody i krzywdy doznane w związku z procesem karnym oraz związku przyczynowego pomiędzy błędem organu i uszczerbkiem doznanym przez poszkodowanego.

Szkoda rekompensowana poszkodowanemu błędami wymiaru sprawiedliwości obejmuje wszelkiego rodzaju realne straty jakich doznało jego mienie oraz kwoty utraconych korzyści majątkowych. Krzywdę doznaną w związku z procesem karnym definiuje się jako ogół ujemnych następstw powstałych wskutek naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego (ujemne przeżycia związane z pozbawieniem wolności, brak kontaktu z rodziną, brak możliwości kształcenia itp.). Eliminacja lub odpowiednia redukcja odszkodowania następuje w razie spowodowania lub zwiększenia szkody przez poszkodowanego (art. 553 §1). Jeżeli tego typu zachowania , wykonywane poza realizacją obrony materialnej, tylko przyczyniły się do skazania lub pozbawienia wolności w ramach śr. przymusu, uzyska on kwoty odpowiednio zmniejszonej wysokości. Prawo do kompensat nie jest wyłączone jeżeli oskarżony złożył niekorzystne dla siebie oświadczenia wskutek zastosowania niedozwolonych metod przesłuchania, a także gdy o skazaniu, tymczasowym aresztowaniu zdecydowano opierając się o fałszywą samo denuncjację lub niezgodne z prawdą przyznanie się do winy, równocześnie jednak, orzekając lub stosując śr. przymusu, funkcjonariusz państwowy przekroczył uprawnienia lub nie dopełnił obowiązków (art. 553 §2). Roszczenia nieobjęte karnoprocesowym modelem odszkodowawczym mogą być realizowane w drodze typowej dla modelu odpowiedzialności za władcze działania państwa, tj. przed sądem cywilnym.

Podmiotem uprawnionym do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych jest niesłusznie skazany, tymczasowo aresztowany lub zatrzymany. W razie jego śmierci- osoby pozbawione wskutek wykonania kary, zastosowania śr. zabezpieczającego lub tymczasowego aresztowania prawnie należnych im od zmarłego alimentów lub faktycznie i stale dostarczanych przez niego śr. na utrzymanie. Dochodzący roszczeń jest jedyną str. postępowania odszkodowawczego. Przedstawicielem procesowych interesów poszkodowanego jest pełnomocnik (art. 556 §3). Korzystanie z niego jest fakultatywne. Upoważnienie do obrony udzielone obrońcy w sprawie zachowuje moc jako upoważnienie do działania w charakterze pełnomocnika. Skarbu Państwa nikt nie reprezentuje.

Sądem właściwym rzeczowo jest sąd okręgowy. Szkody spowodowane niesłusznym skazaniem lub niesłusznym zastosowaniem śr. zabezpieczającego → sąd w którego okręgu w I inst. wydano orzeczenie w przedmiocie odpowiedzialności karnej (art. 554 §1). Szkody powstałe wskutek pozbawienia wolności w ramach śr. przymusu → sąd w którego okręgu faktycznie zwolniono tymczasowo aresztowanego lub zatrzymanego (art. 554 §2).

Postępowanie odszkodowawcze uruchamia wniosek złożony przez legitymowanego; powinien on odpowiadać wymogom określonym w procedurze cywilnej → wskazanie kwoty pieniężnej dochodzonej z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia, przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających zgłoszenie żądania.

Realizacja roszczeń wymaga zachowania terminu jednorocznego, liczonego:

1. niesłuszne skazanie lub niesłuszne zastosowanie śr. zabezpieczającego → od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania oraz zadośćuczynienia, tj. wyroku uniewinniającego, umarzającego oraz orzekającego łagodniejszą karę lub śr zabezpieczający, wydanych wskutek kasacji lub wznowienia postępowania;

2. tymczasowe aresztowanie → od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której je zastosowano

3. zatrzymanie → od daty zwolnienia bez względu na termin zakończenia postępowania os. zatrzymanej

4. roszczenia faktycznie lub prawnie alimentowanych → od daty wydania orzeczeń dających prawo dochodzenia roszczeń z tytułu wadliwego skazania lub tymczasowego aresztowania os. zmarłej jeszcze przed zakończeniem procesu w przedmiocie odpowiedzialności karnej lub od daty śmierci poszkodowanego zmarłego później.

Terminy te są cywilnoprawnymi terminami przedawnienia, ich przekroczenia nie uwzględnia się z urzędu, a dopiero po zgłoszeniu zarzutu przedawnienia (reprezentantem Skarbu Państwa uprawnionym do podniesienia zarzut przedawnienia jest prokurator pełniący funkcje interesu społecznego). W wyjątkowych okolicznościach realizacja prawa do uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia może być uznana za takie wykonanie prawa, które pozostaje sprzeczne z zasadami współżycia społecznego- to zaś stanowi podstawę nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia (np. gdy os. dochodząca roszczeń została błędnie pouczona o terminie, jej zły stan zdrowia, zaawansowany wiek).

Forum dla wydania orzeczenia w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia stanowi rozprawa (w zakresie nieuregulowanym przez KPK stosuje się przepisy KPC). Rozstrzyga 3 sędziów zawodowych. Cywilnoprawny charakter roszczeń poszkodowanego umożliwia mu dysponowanie przedmiotem toczącego się postępowania odszkodowawczego. W jego toku możliwe jest zatem cofnięcie wniosku w całości lub w części oraz zrzeczenie się roszczeń. Formalny i materialny ciężar dowodowy obciąża wnioskodawcę; sądowi wolno jednak dopuścić dowód z urzędu. Proces dowodowy przebiega zgodnie z normami KPK.

Orzeczenia kończące procedowanie w przedmiocie świadczeń odszkodowawczych:

1. Formalne- stwierdza się w nich brak prawnych warunków do rozpoznania kwestii rekompensaty za wadliwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości- gr. te tworzą postanowienia i wyroki umarzające postępowanie odszkodowawcze ze względu na brak przesłanek jego dopuszczalności (brak wniosku, res iudicata, stan zawisłości sprawy, brak wzajemności w państwie obcym, nieistnienie str. procesowej);

2. Materialne- rozstrzyga się w nich merytorycznie w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia- do tej gr. należą: wyroki uwzględniające całość zgłoszonych roszczeń, oddalające wszystkie żądania zawarte we wniosku i wyroki zasądzające jedynie część żądań.

Uwzględniając żądanie sąd zasądza odpowiednie kwoty tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia, jeżeli zaś dochodzący roszczeń utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy, jego potrzeby uległy zwiększeniu, a widoki na przyszłość pogorszyły się, odszkodowanie może przybrać postać renty.

Środkami zaskarżenia formalnych i merytorycznych decyzji zapadających w toku procesu którego przedmiotem jest zadośćuczynienie i odszkodowanie są: zwyczajne śr. odwoławcze (zażalenie i apelacja) i nadzwyczajne śr. odwoławcze (kasacja i wznowienie postępowania).

Karnoprocesowy model kontroli determinuje wyposażenie wnioskodawcy w przewidziane procedurą karną śr. chroniące oskarżonego w związku z zaskarżeniem orzeczenia, tj. zakaz reformationis in peius oraz reguły ne peius. Strona postępowania odszkodowawczego nie jest ograniczona barierami zawężającymi możliwość wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę podnoszącą zarzut innego rażącego naruszenia prawa, mogącego mieć istotny wpływ na treść kwestionowanego wyroku (art. 523 §2 i 3).

UŁASKAWIENIE. Indywidualny akt łaski stanowi prerogatywę Prezydenta RP. Jego przedmiotem jest darowanie lub łagodzenie prawomocnie wymierzonej kary i innych publicznoprawnych skutków wynikających z przypisania odpowiedzialności karnej. Aktów łaski nie stosuje się do: śr. zabezpieczających, poprawczych i wychowawczych, odpowiedzialności dyscyplinarnej, cywilnoprawnych konsekwencji skazania sprawcy.

Zmiana represyjnych skutków wyroku może polegać na:

1. przerwaniu wykonywania całości lub części kar i śr. karnych,

2. przekształceniu sankcji karnych tak, by ich dalsze wykonywanie było dla skazanego łagodniejsze (np. obniżenie wysokości kary, zmiana jej na rodzajowo łagodniejszą, zastosowanie śr. probacyjnych),

3. zniweczeniu lub złagodzeniu skutków skazania (np. wcześniejsze zatarcie skazania).

Zakaz tzw. indywidualnej abolicji tj. przebaczenie i puszczenie w niepamięć pojedynczego przestępstwa konkretnej osoby, skutkujące zakazem wszczęcia lub umorzenia już trwającego postępowania.

Ułaskawienie nie może działać wstecz, darowując skazanemu już odcierpianą karę (tzw. restytucja).

1. Wszczęcie postępowania na podstawie prośby o ułaskawienie. Sądowe postępowanie w przedmiocie zaopiniowania prośby o ułaskawienie warunkowane jest wystąpienie pozytywnych przesłanek szczególnych w postaci:

1. istnienie w chwili wniesienia prośby o ułaskawienie tzw. przedmiotowego substratu postępowania, tj. prawomocnego orzeczenia skazującego lub warunkowo umarzającego postępowanie karne wobec określonego skazanego oraz

2. wniesienie prośby o ułaskawienie przez osobę legitymowaną.

Szczególne przesłanki negatywne:

1. nieuzupełnienie takich braków formalnych prośby o ułaskawienie, które wykluczają nadanie jej dalszego biegu,

2. skuteczne cofnięcie prośby o ułaskawienie,

3. możliwość zastosowania innych śr. prawnych pozwalających na uzyskanie efektu podobnego do zastosowania prawa łaski, np. warunkowego przedterminowego zwolnienia, odroczenia lub przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, umorzenia grzywny, rozłożenia jej na raty, zawieszenia postępowania wykonawczego, zwolnienia z reszty kary ograniczenia wolności, wcześniejszego uznania za wykonane niektórych śr. karnych, wcześniejszego zatarcia skazania, amnestii, kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania,

4. wniesienie prośby przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby o ułaskawienie.

Tryb postępowania w przedmiocie ułaskawienia uruchamia złożenie prośby o zastosowanie prawa łaski pochodzącej od skazanego, os. uprawnionej do składania na jej korzyść śr. odwoławczych (tj. obrońcy skazanego, przedstawiciela ustawowego skazanego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego, os. pod pieczą której pozostaje skazany oraz prokuratora), krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwa, małżonka oraz os. pozostającej ze skazanym we wspólnym pożyciu (art. 560 §1).

Do momentu rozpoznania wnoszący może cofnąć własną prośbę o ułaskawienie; uprawniony jest także uprawniony do wycofania prośby o zastosowanie prawa łaski złożonej przez swojego obrońcę.

Prośba o ułaskawienie powinna zawierać typowe elementy pisma procesowego (art. 119), minimum wymogów szczególnych stanowi wskazanie wnoszącego oraz skazanego i żądanie zastosowania prawa łaski. Prośbę pochodzącą od os. nieuprawnionej lub gdy domaganie się ułaskawienia jest niedopuszczalne, prośbę taką pozostawia się bez rozpatrzenia.

Starając się o ułaskawienie należy zwrócić się do sądu który wydał wyrok w pierwszej instancji bez względu na późniejsze zmiany właściwości rzeczowej (art. 561 §1).

Merytoryczne rozpoznanie prośby o łaskę polega na sporządzeniu opinii w przedmiocie jej zastosowania. Sądy formułują ją orzekając w takim samym składzie jak w toku postępowania zakończonego skazaniem- skład powinien być identyczny co do liczby i proporcji zasiadających w nim sędziów i ławników, w miarę zaś możliwości obsadę powinny tworzyć te same osoby (art. 562). Sąd powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania (termin instrukcyjny). Przedwczesna prośba (złożona w ciągu roku od odmowy zastosowania pr. łaski) może być pozostawiona bez rozpatrzenia, ale nie musi → gdy pojawiły się w ciągu tego roku istotne okoliczności korzystne dla skazanego.

Podstawę opinii stanowią wydarzenia zaistniałe po uprawomocnieniu się wyroku skazującego stanowi → zachowanie skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej kary, stan zdrowia, warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem (art. 563).

Opinia w przedmiocie ułaskawienia ma formę postanowienia, różni się ono jednak od standardowych postanowień → konieczne jest wskazanie skazanego, sprawy, kary i innych publicznoprawnych konsekwencji odpowiedzialności karnej; w rozstrzygającej części postanowienia umieszcza się inf. o pozytywnym lub negatywnym stosunku do prośby o ułaskawienie; ułaskawienie powinno informować o stosunku opiniującego do wszelkich okoliczności rzutujących na stanowisko w przedmiocie ułaskawienia, uznanie go dopuszczalnym obliguje do umieszczenia w motywacyjnej cz. opinii konkretnych propozycji co do sposobu zastosowania pr. łaski.

Tryb opiniowania prośby o ułaskawienie zależy od toku w jakim przebiegał proces zakończony skazaniem mającym ulec złagodzeniu:

• sprawa zakończona w I inst.: opinia pozytywna → opinię i akta przesyła się PG; brak podst. do zastosowania pr. łaski → sąd kończy postępowanie ułaskawieniowe pozostawiając prośbę bez uzasadnienia (art. 564 §1)

• sprawa zakończona w II inst.: sąd niezależnie od treści opinii przesyła ją wraz z aktami sprawy sądowi który w toku procesu skazanego rozpoznał śr. odwoławczy (art. 564 §2); ten po ustosunkowaniu się do prośby o ułaskawienie przesyła akta wraz z obiema opiniami PG, gdy przynajmniej jedna z nich jest pozytywna; jeżeli obie opinie są negatywne → sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu.

Po uzyskaniu akt PG formułuje wniosek w przedmiocie ułaskawienia opowiadając się za celowością ułaskawienia lub przeciwko skorzystaniu z pr. łaski, następnie akta sprawy wraz z wnioskiem przekazuje Prezydentowi RP (obligatoryjnie, nawet w razie wystąpienia przeszkody postępowania ułaskawieniowego).

1. Wszczęcie postępowania z urzędu. Wszczyna je PG z własnej inicjatywy lub na polecenie Prezydenta RP. Procedowanie zainaugurowane przez PG może przebiegać w 2 trybach:

1. PG zwraca się o sformułowanie opinii w przedmiocie zastosowania pr. łaski do sądów orzekających w sprawie skazanego (sądu pierwszo instancyjnego i odwoławczego); PG może przedstawić akta Prezydentowi RP mimo negatywnych opinii sądów

2. PG przedstawia akta sprawy Prezydentowi RP wraz z propozycjami dot. sposobu ułaskawienia bez zwracania się o opinie sądów.

Procedowanie zainaugurowane przez Prezydenta RP może przybrać kilka form:

1. zobowiązanie PG do przedstawienia w trybie karnoprocesowym akt skazanego wraz z opiniami sądów (obu sądów orzekających w postępowaniu zasadniczym) i wnioskiem PG wyrażających ich stanowisko w przedmiocie ułaskawienia (art. 567 §2),

2. nakazanie PG uruchomienie karnoprocesowego postępowania ex officio bez potrzeby uzyskiwania sądowych opinii w przedmiocie zastosowania łaski,

3. realizowane w drodze nieprocesowej żądanie od PG przedstawienia akt sprawy,

4. uruchomienie pozakodeksowej procedury dowolnie kształtowanej przez Prezydenta RP (np. wskutek prośby skierowanej wprost do Kancelarii Prezydenta RP).

Samo uruchomienie postępowania ułaskawieniowego nie powoduje żadnych zmian w zakresie wykonywania kar mających stanowić przedmiot aktu łaski. By uniknąć sytuacji w której kara zostanie wykonana już przed pozytywna decyzją Prezydenta RP, sądy opiniujące i PG mogą wstrzymać wykonanie jeszcze niezrealizowanej kary lub zarządzić przerwę w karze już wykonywanej. Okoliczności wpływające na decyzję modyfikującą przebieg stadium wykonawczego muzą mieć charakter wyjątkowy.

Zwrot „quasi pozwany” jest w skrypcie używany dla uproszczenia, prawidłowo: „podmiot o którym mowa w art. 416 KPK”

Skrypt nie jest streszczeniem całej książki „Proces karny- przebieg postępowania”; zawiera tylko rozdziały które wymagane są na zaliczenie ćwiczeń u dr Kopra.